Tranh chấp thương mại và các hình thức giải quyết tranh chấp thương mại

Những vấn đề lí luận chung về giải quyết tranh chấp thương mại thông qua trọng tài thương mại. 1Tranh chấp thương mại và các hình thức giải quyết tranh chấp thương mại. Tranh chấp thương mại. Tranh chấp thương mại là một hiện tượng xã hội. Nó ra đời, tồn tại và biến đổi cùng với quá trình hình thành và phát triển của nền kinh tế hàng hóa. Chính vì vậy, mức độ, hình thức, nội dung tranh chấp phụ thuộc vào tính chất và quy mô của quan hệ thương mại.Trong điều kiện hiện nay, cùng với sự lớn mạnh của nền kinh tế thị trường, các quan hệ thương mại trong nước cũng như quan hệ thương mại quốc tế ngày càng trở nên sôi động, đa dạng và phức tạp thì tranh chấp thương mại xảy ra là điều không thể tránh khỏi. Các vụ tranh chấp diễn ra ngày càng phức tạp về nội dung, gay gắt về mức độ tranh chấp, cần phải được giải quyết một cách kịp thời. Tranh chấp thương mại theo nghĩa khái quát nhất là sự bất đồng chính kiến, mâu thuẫn hay xung đột về lợi ích, về quyền lợi và nghĩa vụ giữa các chủ thể tham gia hoạt động thương mại.Tranh chấp thương mại là loại tranh chấp phổ biến nhất, thường xuyên nhất phát sinh trong hoạt động kinh doanh của các chủ thể kinh doanh với nhau trong hoạt động thương mại. Ở Việt Nam, khái niệm tranh chấp thương mại trong từng giai đoạn khác nhau cũng có nhiều cách hiểu khác nhau. Lần đầu tiên khái niệm tranh chấp thương mại được đưa ra trong luật Thương mại 1997 và tiếp tục được khẳng định trong Pháp lệnh về Trọng tài thương mại 2003. Tại Điều 238, Luật Thương mại năm 1997 nêu rõ: “ Tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh do việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nội dung trong hoạt động thương mại”. Như vậy, lần đầu tiên khái niệm tranh chấp thương mại được đưa ra đã cho ta hiểu một cách khái quát về khái niệm tranh chấp thương mại cũng như cho ta thấy quan điểm của các nhà làm luật của Việt Nam về vấn đề này. Tranh chấp thương mại có những đặc điểm cơ bản như: Thứ nhất, tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại. Nói cách khác, tranh chấp thương mại là sản phẩm của hoạt động thương mại. Vì vậy, sự đa dạng của các lĩnh vực hoạt động thương mại quy định tính chất, mức độ, hình thức của tranh chấp thương mại. Thứ hai, chủ thể của tranh chấp thương mại là thương nhân. Thứ ba, tranh chấp thương mại thường gắn liền với tài sản có giá trị lớn. Khác với tranh chấp trong dân sự, tranh chấp thương mại thường có giá trị rất lớn, mức độ ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh rất lớn thậm chí có thể tác động tới hoạt động của cả hệ thống kinh doanh của nền kinh tế. Do đó, việc giải quyết thỏa đáng, nhanh gọn, hiệu quả, kịp thời tranh chấp thương mại là yêu cầu hết sức cần thiết. Tranh chấp thương mại có tính phản ứng dây chuyền. Tranh chấp thương mại xảy ra trong một công đoạn nào đó của chu trình sản xuất kinh doanh thường có mối quan hệ hữu cơ với các công đoạn khác. Vì thế, tranh chấp thương mại mang tính dây chuyền và nếu không giải quyết dứt điểm, kịp thời có thể làm phát sinh những tranh chấp tiếp theo trong nền kinh tế. Tóm lại, tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh trong đời sống kinh tế - xã hội. Vì vậy, nó cũng hội tụ đầy đủ những đặc điểm của một tranh chấp nói chung. Tuy nhiên, đây là loại tranh chấp đặc thù phát sinh trong hoạt động sản xuất kinh doanh nên nó có những điểm khác biệt với các loại tranh chấp khác, đòi hỏi phải có những phương thức giải quyết nhanh gọn, hiệu quả đáp ứng được nhu cầu của các chủ thể kinh doanh. Giải quyết tranh chấp thương mại. Tranh chấp thương mại là hệ quả tất yếu xảy ra trong hoạt động kinh doanh và vì vậy, giải quyết tranh chấp phát sinh được coi là đòi hỏi tự thân trong nền kinh tế. Để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, duy trì trật tự kinh tế cần phải có một cơ chế giải quyết tốt nhất. Giải quyết tranh chấp thương mại chính là việc lựa chọn các hình thức, biện pháp thích hợp để giải tỏa mâu thuẫn, bất đồng, xung đột lợi ích giữa các bên, tạo lập lại sự cân bằng về mặt lợi ích mà các bên có thể chấp nhận được. Nói cách khác, đây chính là quá trình các chủ thể có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp ( hòa giải, trọng tài viên, thẩm phán…) lựa chọn các biện pháp, hình thức phù hợp để giải tỏa mâu thuẫn, bất đồng giữa các bên. Tùy thuộc vào từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội, mức độ hoàn thiện của pháp luật, sự ảnh hưởng của văn hóa dân tộc…của các quốc gia khác nhau có thể xây dựng các cách thức, biện pháp giải quyết các tranh chấp khác nhau. Ngày nay, dưới sự tác động của nền kinh tế thị trường, của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, các quốc gia trên thế giới đều thừa nhận rộng rãi các hình thức giải quyết như: thương lượng, hòa giải, trọng tài và tòa án. Trong đó, hình thức hình thức giải quyết tranh chấp thương mại qua trọng tài thương mại là một phương thức giải quyết quan trọng và khá phổ biến ở các nước hiện nay. Đây là phương thức giải quyết có nhiều ưu thế trong đó nổi bật là tính nhanh gọn, tính bí mật và phán quyết của trọng tài có tính chất chung thẩm. Đây cũng là con đường được nhiều doanh nghiệp trên thế giới tin tưởng và lựa chọn. Các doanh nghiệp của Việt Nam cũng đang đi theo xu hướng này. Việt Nam đã ra nhập tổ chức thương mại thế giới WTO – một sân chơi mà tranh chấp thương mại xảy ra thường xuyên. Vì vậy, các doanh nghiệp của Việt Nam cần có cái nhìn nghiêm túc về phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài, từ đó, vận dụng phương thức này một cách hiệu quả nhất. 2Trong tài thương mại – một phương thức giải quyết tranh chấp thương mại trong nền kinh tế thị trường. Khái niệm về trọng tài thương mại và đặc điểm của trọng tài thương mại. Thực tiễn thương mại trên thế giới đã chứng tỏ rằng, trọng tài là một phương thức hữu hiệu để giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực thương mại. Phương thức này đã xuất hiện từ lâu và ngày càng được sử dụng rộng rãi nhất là trong lĩnh vực thương mại ở những nước có nền kinh tế phát triển mạnh. Theo số liệu thống kê gần đây, ở các nước có nền kinh tế phát triển, trên 90% các tranh chấp thương mại được giải quyết bằng phương thức trọng tài thương mại. Vậy trong tài thương mại là gì và vì sao phương thức giải quyết tranh chấp này lại được giới thương nhân tin tưởng để giải quyết các tranh chấp của họ như vây? Đây vẫn là những câu hỏi còn nhiều tranh luận và có nhiều quan điểm khác nhau. Theo khoản 1điều 2phap lệnh trọng tài thương mại năm 2003 nêu rõ: “ Trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại được các bên thỏa thuận và được tiến hành theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định”. Như vậy, trong khoa học pháp lý nói chung và trọng tài thương mại nói riêng, dù được hiểu ở những góc độ khác nhau nhưng tựu chung lại, có thể nhìn nhận Trọng tài thương mại với hai tư cách: - Một là: Trọng tài thương mại là một phương thức giải quyết tranh chấp. - Hai là: Trọng tài thương mại là cơ quan giải quyết tranh chấp. * Trọng tài thương mại với tư cách là phương thức giải quyết tranh chấp. Với tư cách là một phương thức giải quyết tranh chấp thương mại, trọng tài thương mại có những điểm đặc thù sau: Một là: Việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài luôn có sự tham gia của một bên thứ ba, đó là các trọng tài viên với tư cách là người “ cầm cân nảy mực”, hoạt động hoàn toàn độc lập và không hoạt động như luật sư cho một bên nào cả. Hai là: Trọng tài là một phương thức giải quyết tranh chấp thông qua một thủ tục tố tụng chặt chẽ. Khi giải quyết tranh chấp tại trọng tài, trọng tài viên và các bên đương sự phải tuân thủ đúng trình tự tố tụng mà pháp lệnh trọng tài, điều lệ và quy tặc tố tụng của tổ chức trọng tài đó quy định. Ba là, kết quả giải quyết tranh chấp tại trọng tài là phán quyết do trọng tài tuyên đối với các bên đương sự của vụ tranh chấp, phán quyết của trọng tài mang tính chất chung thẩm, vừa kết hợp yếu tố thỏa thuận ( các bên đương sự có thể thỏa thuận trình tự thủ tục giải quyết tranh chấp, luật áp dụng đối với vụ tranh chấp…), vừa kết hợp yếu tố tài phán ( có giá trị bắt buộc đối với các bên). * Trọng tài với tư cách là cơ quan giải quyết tranh chấp. Trọng tài được hiểu là một cơ quan tài phán có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại. Ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, trọng tài được thừa nhận là cơ quan tài phán độc lập, tồn tại song song với tòa án. Trong trường hợp xảy ra tranh chấp, các bên đã thỏa thuận đưa ra giải quyết tại trọng tài và thỏa thuận này có hiệu lực mà sau đó các bên lại đưa đơn yêu cầu tòa án giải quyết thì tòa án sẽ từ chối giải quyết vụ việc do vụ việc không thuộc phạm vi thẩm quyền của mình. Xuất phát từ bản chất vốn có của trọng tài, trọng tài có những đặc điểm khác hẳn tòa án. Điều đó được thể hiện: Thứ nhất: Trọng tài là tổ chức xã hội nghề nghiệp, không do nhà nước thành lập mà do các trọng tài viên thành lập để giải quyết các tranh chấp phát sinh trong lĩnh vực kinh doanh thương mại. Do đó, khi xét xử, trọng tài không nhân danh nhà nước mà nhân danh “ quyền lực tư” để đưa ra phán quyết. Thứ hai, trọng tài không có thẩm quyền đương nhiên mà xuất phát từ sự thỏa thuận của các bên chủ thể tranh chấp, có nghĩa là chính các chủ thể tranh chấp với việc lựa chọn trọng tài giải quyết cho mình đã trao quyền lực xét xử cho trọng tài. Thứ ba, phán quyết của trọng tài vừa có tính tài phán của cơ quan có thẩm quyền xét xử, vừa thể hiện ý chí, sự thỏa thuận của các bên. Tuy nhiên, trọng tài không phải là cơ quan xét xử nhà nước như Tòa án nên phán quyết của trọng tài không mang tính quyền lực nhà nước. Phán quyết chỉ có bắt buộc đối với các bên tranh chấp mà không có giá trị đối với bên thứ ba. Như vậy, với tư cách là một cơ quan tài phán, trọng tài tồn tại độc lập, song song với Tòa án và có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp khi được các chủ thể tranh chấp lựa chọn. Các hình thức tổ chức trọng tài thương mại. Trọng tài vụ việc (Trọng tài Adhoc). Trọng tài vụ việc là trọng tài được lập ra theo yêu cầu của các đương sự để giải quyết một vụ tranh chấp cụ thể tự giải thể khi tranh chấp đó được giải quyết. Tính chất vụ việc của trọng tài này được thể hiện ở chỗ: trọng tài vụ việc không có trụ sở thường trực, không có bộ máy điều hành cố định, không có quy tắc tố tụng dành riêng cho mình. Hoạt động của trọng tài vụ việc rất linh hoạt, phù hợp với những vụ việc có tính chất đơn giản Do tính chất không ổn định, quy chể hoạt động không chặt chẽ nên hiệu quả giải quyết các vụ tranh chấp của trọng tài vụ việc là không cao. Ở Việt Nam, trọng tài vụ việc ra đời rất muộn, trước khi Pháp lệnh trọng tài thương mại 2003 ra đời chưa hề có trọng tài vụ việc. Tuy nhiên, Pháp lệnh trọng tài 2003 ra đời đã quy định rất đầy đủ và cụ thể về trọng tài vụ việc, cho phép các bên đương sự được lựa chọn trọng tài vụ việc để giải quyết tất cả các tranh chấp bất kể là tranh chấp trong nước hay quốc tế. Điều này là cơ sở pháp lý vững chắc để trọng tài vụ việc hoạt động song song với trọng tài thường trực. Trọng tài thường trực. Khác với trọng tài adhoc, trọng tài thường trực luôn tồn tại không phụ thuộc vào tranh chấp của các bên. Trọng tài thường trực có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có trụ sở cố định, có danh sách trọng tài viên và hoạt động theo điều lệ riêng. Cơ cấu của trọng tài thường trực bao gồm: bộ phận thường trực ( bộ máy giúp việc), các ủy ban trọng tài ( được thành lập khi có vụ việc cần giải quyết). Trong cơ cấu của trọng tài thường trực, hạt nhân quan trọng nhất là trọng tài viên bởi uy tín của trọng tài thể hiện qua chất lượng của trong tài viên. Trọng tài thường trực có thể tổ chức dưới dạng trung tâm trọng tài nằm bên cạnh phòng thương mại, hoặc dưới dạng công ty chịu sự điều chỉnh của luật công ty hay dưới dạng hiệp hội theo luật về hiệp hội. Về tên gọi, các tổ chức trọng tài thường trực có thể có các tên gọi khác nhau mà mỗi tên gọi thường phản ánh đặc tính của tổ chức trọng tài đó. Có thể nói, hình thức trọng tài thường trực với những lợi thế của mình trong việc giải quyết tranh chấp, ngày càng được áp dụng và tổ chức ở nhiều nước trên thế giới, nhất là ở những nước có nền kinh tế thì trường phát triển. Tính ưu việt của trọng tài so với các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại khác. Không có nước nào có nền kinh tế thị trường mà lại không thừa nhận phương thức giải quyết tran chấp thương mại bằng trọng tài thương mại. Trọng tài thương mại là một phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả và được các nhà kinh doanh ưa chuộng. Lợi thế của phương thức này so với các phương thức khác được thể hiện: Thứ nhất, giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại đảm bảo tối đa quyền tự chủ của các bên. Thứ hai, giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại đảm bảo tính bảo mật và duy trì được quan hệ hợp tác với đối tác. Thứ ba, thủ tục giải quyết đơn giản, thuận tiện giúp cho việc giải quyết tranh chấp được nhanh gọn, dứt điểm, hiệu quả. Thứ tư, các quyết định của trọng tài mang tính chung thẩm và có tính ràng buộc đối với các bên. Thứ năm, trọng tài giải quyết tranh chấp một cách độc lập, không chịu sự chi phối bởi các yếu tố chính trị hay chịu sự quản lý của cơ quan quản lí nào nên kết quả giải quyết tranh chấp mang tính khách quan nhất. Thứ sáu, các trọng tài viên là những người có chuyên môn rất cao. Vì vậy, kết quả giải quyết tranh chấp chính xác, công bằng theo đúng các quy định của pháp luật. Thứ bảy, phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài rất nhanh chóng, giúp tiết kiệm chi phí và thời gian. Đây là điều mà hầu hết các nhà kinh doanh hết sức quan tâm. Với những đặc tính ưu việt như trên nên phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài là lựa chọn hàng đầu của các nhà kinh doanh khi có tranh chấp thương mại nảy sinh. Phương thức giải quyết này ngày càng khẳng định được vai trò của nó trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại hiện nay. Những vấn đề pháp lí về giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam. 1Nhung văn bản pháp lí điều chỉnh. Để tạo ra hành lang pháp lý vững chắc cho hoạt động giải quyết tranh chấp thương mại, tạo điều kiện cho hoạt động này phát triển ở Việt Nam, thúc đẩy hoạt động thương mại phát triển lành mạnh, pháp luật đã quy định rất nhiều văn bản pháp luật để quy định về vấn đề này: - Pháp lệnh trọng tài thương mại được ủy ban Thường vụ quốc hội thông qua ngày 25/22003, có hiệu lực từ ngày thỏa ước lao động tập thể/n