Văn hóa trong xã hội học

Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ A. PH N M Đ UẦ Ở Ầ 1. Lí do ch n đ tài:ọ ề Văn hoá là th s n ph m đ c sáng t o b i con ng i k c v v tứ ả ẩ ượ ạ ở ườ ể ả ề ậ ch t l n tinh th n, v t th và phi v t th th s n ph m mà m i c ngấ ẫ ầ ậ ể ậ ể ứ ả ẩ ỗ ộ đ ng ng i ph i nhào n n l i t nhiên và chính b n thân mình hàngồ ườ ả ặ ạ ự ả nghìn năm m i có đ c.ớ ượ Văn hoá không ch là k t qu c a m i quan h gi a con ng i v iỉ ế ả ủ ố ệ ữ ườ ớ th g i t nhiên mà là th đ phân bi t xã h i này v i xã h i khác đ ngế ớ ự ứ ể ệ ộ ớ ộ ươ th i v i nó. Văn hoá làm cho c ng đ ng đ u có cá tính (b n s c) riêng c aờ ớ ộ ồ ề ả ắ ủ mình. Đ i v i m i cá nhân thì văn hoá là do h c h i mà có - nghĩa là ph iố ớ ỗ ọ ỏ ả ti p nh n nó b ng con đ ng xã h i hoá và h i nh p văn hoá, ch khôngế ậ ằ ườ ộ ộ ậ ứ ph i là di truy n v m t sinh h c.ả ề ề ặ ọ M i con ng oi đ u là s n ph m c a m t n n văn hoá, đó là văn hoáỗ ừ ề ả ẩ ủ ộ ề dân t c. Văn hoá dân t c th m đ m vào m i ng i không ch tu i uộ ộ ấ ượ ỗ ườ ỉ ở ổ ấ th mà còn su t cu c đ i. Nh v y dù có t giác hay không thì m i conơ ố ộ ờ ư ậ ự ỗ ng i đ u nghĩ suy, c m xúc, c s , hành đ ng theo phong t c, t p quán,ườ ề ả ư ử ộ ụ ậ h giá tr , chu n m c c a n n văn hoá dân t c mình, mà trong đó mình làệ ị ẩ ự ủ ề ộ thành viên. Chính vì v y văn hoá luôn g n li n v i đ i s ng c a con ng iậ ắ ề ớ ờ ố ủ ườ chúng ta, vì thi u văn hoá con ng không th s ng đ c. Tìm hi u v vănế ườ ể ố ượ ể ề hoá là đi u ki n giúp em đ c ti p xúc, nhìn nh n và hi u thêm v văn hoáề ệ ượ ế ậ ể ề c a con ng i. Đó là lí do thôi thúc em đ n v i đ tài “ V n d ng kháiủ ườ ế ớ ề ậ ụ ni m “văn hóa – xã h i h c văn hóa” phân tích m t s thành t văn hóaệ ộ ọ ộ ố ố đ c bi u hi n sinh đ ng, phong phú trong đ i s ng hi n th c c a xã h i ”ượ ể ệ ộ ờ ố ệ ự ủ ộ 2. Đ i t ng nghiên c u.ố ượ ứ Nói v văn hoá thì có r t nhi u v n đ thu c nhi u lĩnh v c đ tìmề ấ ề ấ ề ộ ề ự ể hi u nh kinh t , chính tr , xã h i. T t c đ u là th c t i văn hoá, nghĩa làể ư ế ị ộ ấ ả ề ự ạ toàn th xã h i cũng đ c xem nh m t th a k văn hoá. Mà văn hoá nhể ộ ượ ư ộ ừ ế ư đã bi t đó không ph i là tri th c t nhiên vì v y đ i t ng nghiên c u c aế ả ứ ự ậ ố ượ ứ ủ văn hoá r t r ng nh ng v i th i gian và quy mô bài ti u lu n nên em chấ ộ ư ớ ờ ể ậ ỉ g i h n ph m vi nghiên c u v n đ “ V n d ng khái ni m “văn hóa – xãớ ạ ạ ứ ấ ề ậ ụ ệ h i h c văn hóa” phân tích m t s thành t văn hóa đ c bi u hi n sinhộ ọ ộ ố ố ượ ể ệ đ ng, phong phú trong đ i s ng hi n th c c a xã h i”ộ ờ ố ệ ự ủ ộ 3. L ch s v n đ .ị ử ấ ề Nói v v n đ “ V n d ng khái ni m “văn hóa – xã h i h c văn hóa”ề ấ ề ậ ụ ệ ộ ọ phân tích m t s thành t văn hóa đ c bi u hi n sinh đ ng, phong phúộ ố ố ượ ể ệ ộ trong đ i s ng hi n th c c a xã h i” thì đã có nhi u nhà nghiên c u v v nờ ố ệ ự ủ ộ ề ứ ề ấ đ này nh cu n “Xã h i h c văn hoá c a Mai Văn Hai - Mai Kiêm” ho cề ư ố ộ ọ ủ ặ c a r t nhi u nhà nghiên c u văn hoá khác cũng đã đ c p đ n v n đ này.ủ ấ ề ứ ề ậ ế ấ ề GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 1 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ 4. Yêu c u c n đ t đ c.ầ ầ ạ ượ Lý lu n: ph i xây d ng đ c m t khung lí thuy t tiên ti n và khoa h cậ ả ự ượ ộ ế ế ọ đ s c ph n ánh và khái quát th c ti n đ i s ng văn hoá c a đ t n củ ứ ả ự ễ ờ ố ủ ấ ướ đang ti n hành công nghi p hoá, hi n đ i hoá xã h i ch nghĩa, góp ph nế ệ ệ ạ ộ ủ ầ xây d ng và phát tri n n n văn hoá Vi t Nam tiên ti n đ m đà b n s c dânự ể ề ệ ế ậ ả ắ t c.ộ Ý nghĩa th c ti n : hi u đ c khái ni m văn hoá văn hoá - xã h i h c,ự ễ ế ượ ệ ộ ọ ph i ti p thu, thu th p, phân tích và h th ng hoá các ngu n t li u đ xâyả ế ậ ệ ố ồ ư ệ ể d ng, ng d ng xã h i h c văn hoá vào đ i s ng th c ti n nh t là trongự ứ ụ ộ ọ ờ ố ự ễ ấ hoàn c nh công nghi p hoá và hi n đ i hoá hi n nay.ả ệ ệ ạ ệ 5. C u trúc c a bài ti u lu n.ấ ủ ể ậ A. PH N M Đ UẦ Ở Ầ B. PH N N I DUNGẦ Ộ Ch ng1: Khái ni m văn hóa - văn hóa xã h i h c.ươ ệ ộ ọ Ch ng2: Các thành t văn hóa d i cái nhìn c a xã h i h c.ươ ố ướ ủ ộ ọ C. K T LU N Ế Ậ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 2 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ B. PH N N I DUNGẦ Ộ CH NG 1. KHÁI NI M VĂN HOÁ - VĂN HOÁ XÃ H I H C ƯƠ Ệ Ộ Ọ 1.1 Khái ni m văn hoá.ệ Cho đ n nay ng i ta đã th ng kê có t i hàng trăm đ nh nghĩa vănế ườ ố ớ ị hoá. Có th nói có bao nhiêu nhà nghiên c u thì có b y nhiêu khái ni m vể ứ ấ ệ ề văn hoá. Nh ng ta có th hi u s l c v hai t văn hoá là m t ư ể ể ơ ượ ề ừ ộ s n ph mả ẩ c a loài ng i, văn hóa đ c t o ra và phát tri n trong quan h qua l i gi aủ ườ ượ ạ ể ệ ạ ữ con ng i và xã h i. Song, chính văn hóa l i tham gia vào vi c t o nên conườ ộ ạ ệ ạ ng i, và duy trì s b n v ng và tr t t xã h i. Văn hóa đ c truy n tườ ự ề ữ ậ ự ộ ượ ề ừ th h này sang th h khác thông qua quá trình xã h i hóa. Văn hóa đ cế ệ ế ệ ộ ượ tái t o và phát tri n trong quá trình hành đ ng và t ng tác xã h i c a conạ ể ộ ươ ộ ủ ng i. Văn hóa là trình đ phát tri n c a con ng i và c a xã h i đ cườ ộ ể ủ ườ ủ ộ ượ bi u hi n trong các ki u và hình th c t ch c đ i s ng và hành đ ng c aể ệ ể ứ ổ ứ ờ ố ộ ủ con ng i cũng nh trong giá tr v t ch t và tinh th n mà do con ng i t oườ ư ị ậ ấ ầ ườ ạ ra. 1.1.1 Các lo i hình văn hóa.ạ Văn hóa tinh th nầ Văn hóa tinh th n hay còn g i là văn hóa phi v t ch t là nh ng ý ni m, tínầ ọ ậ ấ ữ ệ ng ng, phong t c, t p quán, giá tr , chu n m c,... t o nên m t h th ng.ưỡ ụ ậ ị ẩ ự ạ ộ ệ ố H th ng đó b chi ph i b i trình đ c a các giá tr , đôi khi có th phân bi tệ ố ị ố ở ộ ủ ị ể ệ m t giá tr b n ch t. Chính giá tr này mang l i cho văn hóa s th ng nh tộ ị ả ấ ị ạ ự ố ấ và kh năng ti n hóa n i t i c a nó.ả ế ộ ạ ủ Văn hóa v t ch tậ ấ Ngoài các y u t phi v t ch t nh giá tr , tiêu chu n,... n n văn hóa còn baoế ố ậ ấ ư ị ẩ ề g m t t c nh ng sáng t o h u hình c a con ng i mà trongồ ấ ả ữ ạ ữ ủ ườ xã h iộ h cọ g i chung làọ đ t o tácồ ạ . Nh ng con đ ng, tòa cao c, đ n đài, ph ngữ ườ ố ề ươ ti n giao thông, máy móc thi t b ...đ u làệ ế ị ề đ t o tácồ ạ . Văn hóa v t ch t vàậ ấ phi v t ch t liên quan ch t ch v i nhau. Kh o sát m t n n văn hóa có thậ ấ ặ ẽ ớ ả ộ ề ể th y văn hóa v t ch t ph n ánh nh ng giá tr văn hóa mà n n văn hóa đóấ ậ ấ ả ữ ị ề coi là quan tr ng. các n cọ Ở ướ H i giáoồ , công trình ki n trúc đ p nh t vàế ẹ ấ hoành tráng nh t th ng là thánh đ ng trong khi ấ ườ ườ ở Mỹ, nó l i là trung tâmạ th ng m i. Văn hóa v t ch t còn ph n ánh công ngh hi u theo khái ni mươ ạ ậ ấ ả ệ ể ệ xã h i h c là s áp d ng ki n th c văn hóa vào sinh ho t trong môi tr ngộ ọ ự ụ ế ứ ạ ườ t nhiênự 1.2 Văn hoá - Xã h i h c.ộ ọ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 3 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ D i cái nhìn c a xã h i h c thì văn hoá là nh ng chân lí, chu nướ ủ ộ ọ ữ ẩ m c, giá tr , m c đích mà con ng ii chia s v i nhau trong t ng tác th iự ị ụ ườ ẻ ớ ươ ờ gian: 1.2.1 Các khái ni m văn hoá trong xã h i h c.ệ ộ ọ 1.2.1.1 Ti u văn hoáể Là văn hoá c a các c ng đ ng xã h i mà có nh ng s c thái v i n nủ ộ ồ ộ ữ ắ ớ ề văn hoá chung c a toàn xã h i. Ng i ta th ng hay nh c đ n ti u văn hoáủ ộ ườ ườ ắ ế ể c a thanh niên, c a m t dân t c ít ng i nào đó hay ti u văn hoá c a m tủ ủ ộ ộ ườ ể ủ ộ c ng đ ng dân sinh s ng lâu đ i m t n c... Th c ch t ti u văn hoá làộ ồ ố ờ ở ộ ướ ự ấ ể m t b ph n c a n n văn hoá chung, góp ph n làm cho n n văn hoá chungộ ộ ậ ủ ề ầ ề thêm phong phú, sinh đ ng. Song các ti u văn hoá không mâu thu n đ i l pộ ể ẫ ố ậ v i n n văn hoá chung mà v n h ng t i b o v n n giá tr c a n n vănớ ề ẫ ướ ớ ả ệ ề ị ủ ề hoá chung. - Các lo i hình ti u văn hoá:ạ ể + Ti u văn hoá đ a lí: đ oc hình thành trên c s c a các vùng lãnh th hayể ị ự ơ ở ủ ổ đ a c c.ị ự + Ti u văn hoá xã h i: l i xu t phát t đ c tr ng c a chúng trong c c uể ộ ạ ấ ừ ặ ư ủ ơ ấ xã h i, h th ng phân t ng xã h i.ộ ệ ố ầ ộ + Ti u văn hoá tôn giáo: hình thành trên c s có s đ ng nh t v ni m tinể ơ ở ự ồ ấ ề ề vào cái siêu nhiên, vào phép l , t c là vào nh ng đi u mà lí tính thôngạ ứ ữ ề th ng không gi i thích đ c.ườ ả ượ + Ti u văn hoá ngh nghi p: đ c ra đ i t th c ti n c a nh ng ng i cóể ề ệ ượ ờ ừ ự ễ ủ ữ ườ chung m t ngh nghi p.ộ ề ệ 1.2.1.2 Ph n văn hoá.ả Trong khi ti u văn hoá h ng t i b o v nh ng gái tr c a n n vănể ướ ớ ả ệ ữ ị ủ ề hoá chung thì ph n văn hoá công khai bác b nhi u chu n m c, giá tr c aả ỏ ề ẩ ự ị ủ n n văn hoá chung. Ph n văn hoá có th xem nh m t t p h p các chu nề ả ể ư ộ ậ ợ ẩ m c ự giá tr c a m t nhóm ng i trong xã h i mà đ i l p, xung đ t v i cácị ủ ộ ườ ộ ố ậ ộ ớ chu n m c, giá tr chung c a toàn xã h i. Nh v y, so v i ti u văn hóa thìẩ ự ị ủ ộ ư ậ ớ ể s khác bi t gi a ph n văn hóa và văn hóa chung là l n h n nhi u. Ph nự ệ ữ ả ớ ơ ề ả văn hóa là đi u th ng th y trong m i xã h i.ề ườ ấ ọ ộ xã h i và chính nó là các kíchộ thích s thay đ i văn hoá xã h i khác nhau.ự ổ ộ Ph n văn hoá có hai m t:tích c c và tiêu c c.ả ặ ự ự Tích c c: là ph n văn hóa c a m t nhóm ng i sáng t o, nh y bén,ự ả ủ ộ ườ ạ ạ luôn luôn là y u t kích thích cho s bi n đ i c a xã h i.ế ố ự ế ổ ủ ộ Tiêu c c: là không kích thích cho xã h i phát tri n, gây b t n cho xãự ộ ể ấ ổ h i.ộ 1.2.1.3 Văn hoá nhóm Là h th ng các giá tr , các quan ni m, t p t c đ c hình thành trongệ ố ị ệ ậ ụ ượ nhóm. Văn hóa nhóm đ c hình thành t khi các m i quan h trong nhómượ ừ ố ệ đ c thi t l p và cùng v i th i gian các quy ch đ c hình thành, cácượ ế ậ ớ ờ ế ượ thông tin đ c trao đ i và các thành viên cùng tr i qua các s ki n. T t cượ ổ ả ự ệ ấ ả các nhóm nh đ u có văn hóa c a mình, nh ng đ ng th i cũng là m t ph nỏ ề ủ ư ồ ờ ộ ầ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 4 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ c a n n văn hóa toàn xã h i. Nh v y, văn hóa nhóm cho th y trong n nủ ề ộ ư ậ ấ ề văn hóa chung còn có th có nh ng nét riêng bi t c a các t p đoàn, các tể ữ ệ ủ ậ ổ ch c xã h i khác nhau.ứ ộ CH NG 2: CÁC THÀNH T VĂN HOÁ D I CÁCH NHÌN XÃƯƠ Ố ƯỚ H I H CỘ Ọ . 2.1 Giá tr .ị 2.1.1 Khái ni m :ệ Giá trị (Value) v i t cách là s n ph m c a văn hóa vàớ ư ả ẩ ủ thu t ng giá tr có th quy vào nh ng m i quan tâm, thích thú, nh ng aậ ữ ị ể ữ ố ữ ư thích, nh ng s thích, nh ng b n ph n, nh ng trách nhi m, nh ng cữ ở ữ ổ ẩ ữ ệ ữ ướ mu n, nh ng nhu c u, nh ng ác c m, nh ng lôi cu n và nhi u hình tháiố ữ ầ ữ ả ữ ố ề khác n a c a đ nh h ng l a ch n. Khó có m t xác đ nh nào mô t đ y đữ ủ ị ướ ự ọ ộ ị ả ầ ủ ph m vi và tính đa d ng c a nh ng hi n t ng giá tr đ c th a nh n.ạ ạ ủ ữ ệ ượ ị ượ ừ ậ Khoa h c xã h i coi giá tr nh nh ng quan ni m v cái đáng mong mu nọ ộ ị ư ữ ệ ề ố nh h ng t i hành vi l a ch n. Trong cách nhìn r ng rãi h n thì b t c cáiả ưở ớ ự ọ ộ ơ ấ ứ gì t t, x u đ u là giá tr hay giá tr là đi u quan tâm c a ch th . Giá tr làố ấ ề ị ị ề ủ ủ ể ị cái mà ta cho là đáng có, mà ta thích, ta cho là quan tr ng đ h ng d n choọ ể ướ ẫ hành đ ng c a ta.ộ ủ Giá tr là nh ng gì mà qua đó thành viên c a m t n n văn hóa xác đ nh đi uị ữ ủ ộ ề ị ề gì là đáng mong mu n và không đáng mong mu n, t t hay không t t, đ pố ố ố ố ẹ hay x u…ấ Trong m t xã h i, các thành viên đ u xây d ng quan đi m riêngộ ộ ề ự ể v b n thân mình và v th gi i d a trên nh ng giá tr văn hóa. Trong quáề ả ề ế ớ ự ữ ị trình tr ng thành, con ng i h c h i tưở ườ ọ ỏ ừ gia đình, nhà tr ng,ườ tôn giáo, giao ti p xã h i...và thông qua đó xác đ nh nên suy nghĩ và hành đ ng nh thế ộ ị ộ ư ế nào theo nh ng giá tr c a n n văn hóa. Giá tr là s đánh giá trên quan đi mữ ị ủ ề ị ự ể văn hóa nên khác nhau t ng cá nhân nh ng trong m t n n văn hóa, th mở ừ ư ộ ề ậ chí có nh ng giá tr mà đ i đa s các thành viên trong nhi u n n văn hóaữ ị ạ ố ề ề đ u th a nh n và có xu h ng tr ng t n nhề ừ ậ ướ ườ ồ ư t doự ,bình đ ngẳ , bác ái, h nh phúcạ ... Giá tr cũng luôn luôn thay đ i và ngoài xung đ t v giá trị ổ ộ ề ị gi a các cá nhân ho c các nhóm trong xã h i, trong chính b n thân t ng cáữ ặ ộ ả ừ nhân cũng có xung đ t v giá tr ch ng h n nh gi a thành công c a cáộ ề ị ẳ ạ ư ữ ủ nhân mình v i tinh th n c ng đ ng.ớ ầ ộ ồ + H các giá tr .ệ ị Giá tr có r t nhi u lo i nh : giá tr v t ch t, giá tr đ o đ c, giá tr văn hóa,ị ấ ề ạ ư ị ậ ấ ị ạ ứ ị giá tr tinh th n, giá tr xã h i, giá tr chính tr , giá tr tôn giáo v.v…ị ầ ị ộ ị ị ị Giá tr theo s gi i thích c a m t s t đi n thì giá tr dùng đ ch ph mị ự ả ủ ộ ố ừ ể ị ể ỉ ẩ ch t t t hay x u, l n hay nh trong con ng i, là cái có ích đ c ph n ánhấ ố ấ ớ ỏ ườ ượ ả trong các nguyên t c và chu n m c đ c đ c lý t ng tâm th , m c đích,ắ ẩ ự ọ ượ ưở ể ụ giá tr là s th hi n có tính đ nh h ng v m i quan h gi a ch th đánhị ự ể ệ ị ướ ề ố ệ ữ ủ ể giá và đ i t ng c a s đánh giá.ố ượ ủ ự GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 5 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ Gi ng nh tính đa d ng c a văn hóa, x a nay đã có không ít đinh nghĩa vố ư ạ ủ ư ề giá tr . Ng i ta có th hi u t giá tr theo cách gi i thích c a nhà tri t h cị ườ ể ể ừ ị ả ủ ế ọ Đ c E. Kant (1724 – 1804): “V t nào có th đem trao đ i đ c đ u có m tứ ậ ể ổ ượ ề ộ giá, duy có m t s v t không l y gì thay th đ c thì có m t giá tr . Ví d :ộ ố ậ ấ ế ượ ộ ị ụ Chi c đ ng h có m t giá, còn tình b n, tình yêu,lòng yêu n c, tinh th nế ồ ồ ộ ạ ướ ầ hy sinh vì đ i nghĩa, ki t tác ngh thu t, tín ng ng th n linh...là nh ng cáiạ ệ ệ ậ ưỡ ầ ữ vô giá, t c là nh ng giá tr văn hóa. ứ ữ ị N u hi u văn hóa theo nghĩa r ng thì văn hóa là m t lo i giá tr bao hàmế ể ộ ộ ạ ị nh ng giá tr tinh th n: giá tr đ o đ c, giá tr tinh th n, giá tr nhân vănữ ị ầ ị ạ ứ ị ầ ị v.v… - Giá tr đ o đ c: con ng i s ng trong XH, s ng cùng, s ng v i và s ng vìị ạ ứ ườ ố ố ố ớ ố nhau, th hi n s cao c , s hy sinh cho nhau. Đó là giá tr đ o đ c.ể ệ ự ả ự ị ạ ứ - Giá tr XH: là s đánh giá c a XH ch không ph i c a cá nhân (đa s ), làị ự ủ ứ ả ủ ố s mong mu n khao khát c a t p th và khi đ t đ c thì c t p th thoự ố ủ ậ ể ạ ượ ả ậ ể ả mãn, ph n kh i, cân b ng tâm lý, không đ t đ c thì con ng i s h ngấ ở ằ ạ ượ ườ ẽ ẫ h t, m t cân b ng tâm lý (hay street) giá tr thúc đ y con ng i ta đ n mụ ấ ằ ị ẩ ườ ế ơ c, v t lên chính mình đ s ng, v n t i.ướ ượ ể ố ươ ớ Giá tr bao gi cũng mang tính c l vì có th tho mãn c ng đ ng ng iị ờ ướ ệ ể ả ộ ồ ườ này nh ng l i kh c nghi t v i c ng đ ng ng i khác. Vì nh ng giá trư ạ ắ ệ ớ ộ ồ ườ ữ ị khi n con ng i ta làm vi c này hay vi c khác, nó đi u ch nh hành vi ngế ườ ệ ệ ề ỉ ứ x cá nhân v i cá nhân, cá nhân v i XH, c ng đ ng này v i c ng đ ngử ớ ớ ộ ồ ớ ộ ồ khác vì v y giá tr có kh năng đi u ch nh m i quan h XH. Nh ng cu cậ ị ả ề ỉ ố ệ ữ ộ chi n tranh tôn giáo tàn sát hàng tri u ng i cũng ch vì nh ng giá tr vănế ệ ườ ỉ ữ ị hóa. - Giá tr ngh thu t: giá tr ngh thu t cũng có th đi u ch nh m i quan hị ệ ậ ị ệ ậ ể ề ỉ ố ệ XH, đi u ch nh tình c m, hành vi c a con ng i.ề ỉ ả ủ ườ - Giá tr chính tr : XH cũng luôn g n li n v i chính tr .ị ị ắ ề ớ ị Ví d : giá tr c a ng i đ ng viên, đoàn viên hay h i viên đ c đi u ch nhụ ị ủ ườ ả ộ ượ ề ỉ b ng đi u l . Nh ng Đ ng viên thoái hoá, bi n ch t là nh ng ng i khôngằ ề ệ ữ ả ế ấ ữ ườ tuân th theo đi u l Đ ng, đánh m t giá tr c a cá nhân đó, đ ng th i làmủ ề ệ ả ấ ị ủ ồ ờ nh h ng đ n uy tín c a Đ ng.ả ưở ế ủ ả Khi giá tr đã tr thành s đi u ti t, nó t o nên s c m nh h ng tâm c aị ở ự ề ế ạ ứ ạ ướ ủ c ng đ ng.ộ ồ - Giá tr tôn giáo: Tôn giáo l y giáo lý, giáo lu t đ đi u ch nh m i quan hị ấ ậ ể ề ỉ ố ệ c a cá nhân và c ng đ ng tôn giáo. Ni m tin vào giáo lý s là m t s củ ộ ồ ề ẽ ộ ứ m nh tâm linh h ng tâm c a m t c ng đ ng tôn giáo. Ng i theo thiênạ ướ ủ ộ ộ ồ ườ chúa giáo thì tin và đ c chúa tr i, s đ c lên thiên đàng hay xu ng đ aứ ờ ẽ ượ ố ị ng c sau khi ch t, tuỳ theo công và t i cõi tr n. Ng i theo Ph t giáo tinụ ế ộ ở ầ ườ ậ r ng s lên ni t bàn hay xu ng đ a ng c, đ c hoá ki p này hay ki p khácằ ẽ ế ố ị ụ ượ ế ế sau khi t th v.v…H u h t giáo lý giáo lu t c a nh ng tôn giáo l n trênạ ế ầ ế ậ ủ ữ ớ th gi i đ u răn d y tín đ c a mình nh ng giá tr h ng thi n, tránh làmế ớ ề ạ ồ ủ ữ ị ườ ệ đi u ác (ví d ). Ch có nh ng k l i d ng tôn giáo làm chính tr m i bi nề ụ ỉ ữ ẻ ợ ụ ị ớ ế tôn giáo thành công c , gây nên nh ng t i ác đ i v i loài ng i.ụ ữ ộ ố ớ ườ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 6 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ T t c nh ng giá tr này t o nên n n t ng tinh th n xã h i .ấ ả ữ ị ạ ề ả ầ ộ - Giá tr thu c lĩnh v c t nhiên xu t phát t nhu c u sinh v t c a conị ộ ự ự ấ ừ ầ ậ ủ ng i, bi u hi n 2 khía c nh ườ ể ệ ạ - Giá tr thu c lĩnh v c kinh t ị ộ ự ế - Giá tr tri th c: tri th c là s hi u bi t c a con ng i và s hi u bi t đóị ứ ứ ự ể ế ủ ườ ự ể ế cũng là m t giá tr . Nh ng tri th c đó đ c truy n t đ i này qua đ i khácộ ị ữ ứ ượ ề ừ ờ ờ và luôn luôn đ c b sung.ượ ổ Ví d : kinh nghi m truy n t đ i này qua đ i sau nh nh ng kinh nghi mụ ệ ề ừ ờ ờ ư ữ ệ dân gian v t nhiên nh th i ti t: “Chu n chu n bay th p thì m a, bay caoề ự ư ờ ế ồ ồ ấ ư thì n ng bay v a thì râm”; “c n đ ng đông v a trông v a ch y” v.v…ắ ừ ơ ằ ừ ừ ạ 2.1.2 Phân lo i giá tr theo h th ngạ ị ệ ố 2.1.2.1 H th ng I Nhìn t góc đ đáp ng nhu c u xã h i, h c c khácệ ố ừ ộ ứ ầ ộ ệ ự nhau trong đ i s ng con ng i. Đó là:ờ ố ườ + Giá tr thu c lĩnh v c t nhiên (s c kho , tu i th , môi tr ng...)ị ộ ự ự ứ ẻ ổ ọ ườ + Giá tr thu c lĩnh v c kinh t ( giàu sang, sang tr ng, bi t ki m ăn...)ị ộ ự ế ọ ế ế + Giá tr thu c lĩnh v c tâm linh ( tôn giáo, tín ng ng...)ị ộ ự ưỡ 2.1.2.2 H th ng II. Cũng nh h th ng I nh ng h th ng II đã có s thayệ ố ư ệ ố ư ệ ố ự đ i m t vài y u t (b ph n)ổ ộ ế ố ộ ậ + Giá tr t nhiên, sinh h c (s c kho , tu i th )ị ự ọ ứ ẻ ổ ọ + Giá tr tr t t kinh t ( tam đa : đa phúc, đa l c, đa th )ị ậ ự ế ộ ọ + Giá tr tâm linh (tín ng ng, tôn giáo)ị ưỡ 2.1.2.3 H th ng III. Xu t phát t các quan ni m nhân sinh v ý nghĩa c aệ ố ấ ừ ệ ề ủ cu c s ng đ phân lo i các giá tr .ộ ố ể ạ ị + Giá tr l s ng ( quan ni m v thi n và ác, h nh phúc và b t h nh,ị ẽ ố ệ ề ệ ạ ấ ạ m c đích và ý nghĩa c a cu c đ i).ụ ủ ộ ờ + Giá tr hi n sinh ( s s ng, s c kho , an toàn cá nhân, phúc l c giaị ệ ự ố ứ ẻ ộ đình) + Giá tr trong giao ti p cá nhân ( s trung th c, vô t có thi n chí...)ị ế ự ự ư ệ 2.1.2.4 M t s giá tr đ c th hiên trong ca dao, t c ng Vi t Nam.ộ ố ị ượ ể ụ ữ ệ - Giá tr l s ngị ẽ ố + Đói cho s ch, rách cho th m.ạ ơ + T t g h n t t n c s n.ố ỗ ơ ố ướ ơ - Giá tr trong giao ti p cá nhânị ế + M t câu nh n chín câu lành.ộ ị + G n m c thì đen, g n đèn thì sáng.ầ ự ầ - Giá tr lao đ ngị ộ + Tay làm hàm nhai, tay quai mi ng tr .ệ ễ - Giá tr h c v n, hi u bi tị ọ ấ ể ế + Mu n sang thì b t c u ki uố ắ ầ ề Mu n con hay ch ph i yêu l y th y.ố ữ ả ấ ầ 2.2 Chu n m cẩ ự 2.2.1 Khái ni m: ệ Chu n m cẩ ự là t ng s nh ng mong đ i, nh ng yêuổ ố ữ ợ ữ c u, nh ng quy t c c a xã h i đ c ghi nh n b ng l i, b ng ký hi u hayầ ữ ắ ủ ộ ượ ậ ằ ờ ằ ệ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 7 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ b ng các bi u tr ng, mà qua đó xã h i đ nh h ng hành vi c a các thànhằ ể ư ộ ị ướ ủ viên. Trên góc đ xã h i h c, nh ngộ ộ ọ ữ chu n m c văn hóaẩ ự quan tr ng đ cọ ượ g i làọ chu n m c đ o đ cẩ ự ạ ứ và nh ng chu n m c văn hóa ít quan tr ng h nữ ẩ ự ọ ơ đ c g i làượ ọ t p t c truy n th ngậ ụ ề ố . Do t m quan tr ng c a nó nên các chu nầ ọ ủ ẩ m c đ o đ c th ng đ cự ạ ứ ườ ượ lu t phápậ h tr đ đ nh h ng hành vi c a cácỗ ợ ể ị ướ ủ cá nhân (ví d : hành viụ ăn c pắ là vi ph m chu n m c đ o đ c, ngoài vi cạ ẩ ự ạ ứ ệ b xã h i ph n ng m t cách m nh m , lu t pháp còn quy đ nh nh ng hìnhị ộ ả ứ ộ ạ ẽ ậ ị ữ ph t có tính ch t c ng ch ). Nh ng t p t c truy n th ng nh quy t cạ ấ ưỡ ế ữ ậ ụ ề ố ư ắ giao ti p, ng x trong đám đông...th ng thay đ i trong t ng tình hu ngế ứ ử ườ ổ ừ ố (ví d : ng i ta có th huýt gió trong bu i bi u di nụ ườ ể ổ ể ễ nh c rockạ nh ngư không làm th khi ngheế nh c thính phòngạ ) và thành viên vi ph m tiêu chu nạ ẩ b xã h i ph n ng ít m nh m h n (ví d : n u m t ng i m c qu n áoị ộ ả ứ ạ ẽ ơ ụ ế ộ ườ ặ ầ ng vàoủ siêu thị mua hàng thì nh ng ng i xung quanh s d ngh nh ngữ ườ ẽ ị ị ư g n nh ch c ch n không có ai ph n đ i tr c ti p). Chu n m c văn hóaầ ư ắ ắ ả ố ự ế ẩ ự khi n cho các cá nhân có tính tuân th và ph n ng tích c c (ph n th ng)ế ủ ả ứ ự ầ ưở hay tiêu c c (hình ph t) c a xã h i thúc đ y tính tuân th y. Ph n ng tiêuự ạ ủ ộ ẩ ủ ấ ả ứ c c c a xã h i tr c nh ng vi ph m chu n m c văn hóa chính là c s c aự ủ ộ ướ ữ ạ ẩ ự ơ ở ủ h th ng ki m soát văn hóa hayệ ố ể ki m soát xã h iể ộ mà qua đó b ng nh ngằ ữ bi n pháp khác nhau, các thành viên c a xã h i tán đ ng s tuân th nh ngệ ủ ộ ồ ự ủ ữ chu n m c văn hóa. Ngoài ph n ng c a xã h i, ph n ng c a chính b nẩ ự ả ứ ủ ộ ả ứ ủ ả thân cũng góp ph n làm cho nh ng chu n m c văn hóa đ c tuân th . Quáầ ữ ẩ ự ượ ủ trình này chính là ti p thu các chu n m c văn hóa, hay nói m t cách khác,ế ẩ ự ộ hòa nh p chu n m c văn hóa vào nhân cách c a b n thân.ậ ẩ ự ủ ả Trong th c t , chu n m c xã h i không bao gi có tính tuy t đôi,ự ế ẩ ự ộ ờ ệ chúng thay đ i tùy n n văn hóa. n n văn hóa này thì quy đ nh đi u nàyổ ề Ở ề ị ề không nên làm, n n văn hóa khác thì ng i ta đ c phép làm. Chu nở ề ườ ượ ẩ m c còn thay đ i theo hoàn c nh và th i gian.ự ổ ả ờ Căn c vào m c đ nghiêm kh c c a s tr ng ph t n u chúng b viứ ứ ộ ắ ủ ự ừ ạ ế ị ph m, có th chia chu n m c thành hai lo i là l thói và phép t c.ạ ể ẩ ự ạ ề ắ L thói: Là nh ng cái nên làm mà không c n tuân l nh ai c , s viề ữ ầ ệ ả ự ph m l thói cũng b ch trích nh nh l c đ u, t c l i, cùng l m là bạ ề ị ỉ ẹ ư ắ ầ ặ ưỡ ắ ị lo i ra kh i c ng đ ng. S vi ph m l thói cũng không gây ra s nhạ ỏ ộ ồ ự ạ ề ự ả h ng đ n ho t đ ng xã h i. L thói đ c truy n t th h này sang thưở ế ạ ộ ộ ề ượ ề ừ ế ệ ế h khác ho c đ c ti p thu qua giao ti p. Chúng ta th ng ch p nh n lệ ặ ượ ế ế ườ ấ ậ ề thói m t cách d dàng.ộ ễ Phép t c: Phép t c là nh ng chu n m c quan tr ng h n l thói, là cáiắ ắ ữ ẩ ự ọ ơ ề mà t ch c xã h i coi là trung tâm làm cho t ch c đó ho t đ ng đ c. M tổ ứ ộ ổ ứ ạ ộ ượ ộ s phép t c là lu t, nh ng ph n l n lu t là do con ng i làm ra đ th c thiố ắ ậ ư ầ ớ ậ ườ ể ự phép t c.ắ Phép t c là nh ng c m k , kiêng k … S vi ph m phép t c có thắ ữ ấ ị ị ự ạ ắ ể nh h ng đ n ho t đ ng c a xã h i. Các cá nhân vi ph m phép t c có thả ưở ế ạ ộ ủ ộ ạ ắ ể b khai tr kh i c ng đ ng nh đi tù…th m chí b x t hình.ị ừ ỏ ộ ồ ư ậ ị ử ử 2.2.2. H th ng chu n m c và s phân lo i.ệ ố ẩ ự ự ạ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 8 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ T ng t nh giá tr , chu n m c cũng có nhi u ki u lo i khácươ ự ư ị ẩ ự ề ể ạ nhau. Có chu n m c mang tính ph bi n, có kh năng chi ph i hànhẩ ự ổ ế ả ố vi c a đ i đa s thành viên xã h i. Có chu n m c c c b hay bủ ạ ố ộ ẩ ự ụ ộ ộ ph n ch đ c tuân th trong m t nhóm ng i nào đó. Cũng cóậ ỉ ượ ủ ộ ườ chu n m c c a lúc này nh ng không ph i là chu n m c c a lúcẩ ự ủ ư ả ẩ ự ủ khác. Trong vi c hôn nhân c a n c ta tr c đây, ch ng h n các c pệ ủ ướ ướ ẳ ạ ặ trai gái th ng v n hành đ ng theo m t n n p có s n là” cha mườ ẫ ộ ộ ề ế ẵ ệ đ t đâu con ng i đ y”, song chu n m c này ngày nay ch ng m y aiặ ồ ấ ẩ ự ẳ ấ th c hi n.ự ệ L i có chu n m c c a n i này nh ng không ph i chu n m cạ ẩ ự ủ ơ ư ả ẩ ự c a n i khác. Các tài li u dân t c h c còn ghi nh n r ng, trong m tủ ơ ệ ộ ọ ậ ằ ộ b l c chân Úc, nh ng ng i đàn ông cao tu i có quy n l y làmộ ạ ở ữ ườ ổ ề ấ v bao nhiêu cô gái cũng đ c, n u nh h mu n, và trong đ i th c,ợ ượ ế ư ọ ố ờ ự h th ng có r t nhi u v , k c nh ng cô gái m i tám, đôi m i.ọ ườ ấ ề ợ ể ả ữ ườ ươ Trong khi đó thì các chàng trai đ n tu i l p gia đình, v n s ng đ cế ổ ậ ẫ ố ộ than, h ph i ch đ i đ n lúc nh ng ng i cao tu i kia ch t đi thìọ ả ờ ợ ế ữ ườ ổ ế trong b l c m i có ph n đ k t hôn. Quan sát t bên ngoài có thộ ạ ớ ụ ữ ể ế ừ ể nghĩ phong t c đó t o ra s b t bình đ ng gi a các nhóm tu i.ụ ạ ự ấ ẳ ữ ổ Nh ng t trong long c a b l c, ng i ta không c m th y nh v y.ư ừ ủ ộ ạ ườ ả ấ ư ậ H luôn coi vi c ng i cao niên l y bao nhiêu v nh m t vi c r tọ ệ ườ ấ ợ ư ộ ệ ấ t nhiên và phù h p v i đ o lý.ự ợ ớ ạ Trong quan h gi a ch th và đ i t ng, chu n m c là c sệ ữ ủ ể ố ượ ẩ ự ơ ở đ đánh giá, là hình th c t i cao và hoàn ch nh đ ch n l a, tóm l iể ứ ố ỉ ể ọ ự ạ là khuôn m u văn hóa đ c đem so sánh v i các hi n t ng hay sẫ ượ ớ ệ ượ ự ki n khác đang t n t i trong m t b i c nh c th . Nhìn m t cáchệ ồ ạ ộ ố ả ụ ể ộ t ng quát, có th phân chia chu n m c xã h i thành hai lo i.ổ ể ẩ ự ộ ạ + Chu n m c nhân văn, đ o đ c có ch c năng đi u ti t quanẩ ự ạ ứ ứ ề ế h gi a các cá nhân v i nhau;ệ ữ ớ + Chu n m c chính tr và pháp lý nh m đi u ti t quan h gi aẩ ự ị ằ ề ế ệ ữ các nhóm ng i, k c quan h gi a các qu c gia, dân t c.ườ ể ả ệ ữ ố ộ 2.2.2.1. Chu n m c pháp lýẩ ự Cũng nh các n c ph ng Đông, Truy n th ng văn hoá Vi t Namư ướ ươ ề ố ệ là truy n th ng văn hoá đ c tr . Có nghĩa là l y chu n m c đ o đ cề ố ứ ị ấ ẩ ự ạ ứ đ qu n lý xã h i. Trong l ch s Trung hoa, v n là m t n c “đ cể ả ộ ị ử ố ộ ướ ứ tr ”, nh ng đ i T n Thu Hoàng, l n đ u tiên s d ng Pháp tr .ị ư ở ờ ầ ỷ ầ ầ ử ụ ị Vi t Nam, su t trong ti n trình l ch s , n c ta cũng ch y uỞ ệ ố ế ị ử ướ ủ ế dùng đ c tr . Th i H Quý Ly, nhà n c s d ng Pháp tr nh ng sauứ ị ờ ồ ướ ử ụ ị ư này th t b i. Nhà n c phát tri n là nhà n c s d ng pháp lu t đấ ạ ướ ể ướ ử ụ ậ ể đi u ch nh và qu n lý xã h i. Nhà n c ta đang trong quá trình xâyề ỉ ả ộ ướ d ng nhà n c pháp quy n, nh ng do n n văn hoá truy n th ng c aự ướ ề ư ề ề ố ủ ta v i m t b dày c a nhà n c l y đ c tr là chính, nên ng i dânớ ộ ề ủ ướ ấ ứ ị ườ ch a quen v i vi c th c hiên pháp lu t…Ví dư ớ ệ ự ậ ụ Vì v y chúng ta ph i t ng b c ti n hành xây d ng nhà n c phápậ ả ừ ướ ế ự ướ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 9 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ quy n, không th ngay m t lúc th c thi đ y đ pháp lu t đ c, nh tề ể ộ ự ầ ủ ậ ượ ấ là đ i v i vùng nông thôn. Chúng ta xây d ng làng văn hoá v nố ớ ự ẫ khuy n khích xây d ng quy c, h ng c. Ngày x a “phép vuaế ự ướ ươ ướ ư thua l làng”.ệ V n đ xây d ng quy c, h ng c hi n nay là m t v n đấ ề ự ướ ươ ướ ệ ộ ấ ề ph c t p. Làm sao v n k th a đ c h ng c x a kia, trong đó cóứ ạ ẫ ế ừ ượ ươ ướ ư nh ng y u t văn hoá làng truy n th ng, v a phù h p v i công cu cữ ế ố ề ố ừ ợ ớ ộ xây d ng cu c s ng m i hôm nay, đ ng th i ph i đ m b o đúng vự ộ ố ớ ồ ờ ả ả ả ề lu t pháp nhà n c, vì quy c, h ng c không th n m ngoàiậ ướ ướ ươ ướ ể ằ lu t pháp.ậ 2.2.2.2. Chu n m c d lu n xã h iẩ ự ư ậ ộ Ng i Vi t Nam cũng r t tr ng danh d , do quy đ nh c a chu n m cườ ệ ấ ọ ự ị ủ ẩ ự xã h i, xã h i h i Vi t Nam đi u ch nh hành vi, m i quan h b ngộ ộ ộ ệ ề ỉ ố ệ ằ d¬ lu n xã h i nhi u h n là pháp lu t:ư ậ ộ ề ơ ậ Đói cho s ch, rách cho th m; Ch t trong còn h n s ng đ c.ạ ơ ế ơ ố ụ Trâu ch t đ da, ng i ch t đ ti ng (tai ti ng),ế ể ườ ế ể ế ế Ti ng lành đ n xa, ti ng d đ n xa, ti ng lành ti ng d đ n ba ngàyế ồ ế ữ ồ ế ế ữ ồ đ ng.ườ Ng i đ i h u t h u sanh, s ng lo x ng ph n, ch t dành ti ngườ ờ ữ ử ữ ố ứ ậ ế ế th mơ Trăm năm bia đá thì mòn, ngàn năm bia mi ng hãy còn tr tr .ệ ơ ơ Trong m t làng, m t t ng x a kia, ai đã b m t tai ti ng gì đó thì chộ ộ ổ ư ị ộ ế ỉ còn m i m t con đ ng b x mà đi.ỗ ộ ườ ỏ ứ Trong ca dao Vi t Nam, có r t nhi u câu hay đ c đúc k t t kinhệ ấ ề ượ ế ừ nghi m cu c s ng, có tác d ng đi u ch nh m i quan h xã h i gi aệ ộ ố ụ ề ỉ ố ệ ộ ữ ng i v i ng i:ườ ớ ườ Th ng ng i, ng i l i th ng ta, ghét ng i ng i l i hóa raươ ườ ườ ạ ươ ườ ườ ạ ghét mình, thêm b n, b t thù.ạ ớ Kim vàng ai n u n câu, ng i khôn ai n nói nhau n ng l iỡ ố ườ ỡ ặ ờ Ngoài ra, trong m i xã h i đ u t n t i nh ng chu n m c đ o đ c,ỗ ộ ề ồ ạ ữ ẩ ự ạ ứ đ o lý v.v…nh ng chu n m c này tùy theo phong t c t p quán, tônạ ữ ẩ ự ụ ậ giáo, tín ng ng c a m i c ng đ ng dân t c: ví d , quan ni m c aưỡ ủ ỗ ộ ồ ộ ụ ệ ủ ng i Vi t nh h ng c a Ph t giáo ‘luân h i nghi p báo”, răn d yườ ệ ả ưở ủ ậ ồ ệ ạ con ng i nên làm đi u gì? không nên làm đi u gì? Làm gì đó đườ ề ề ể phúc, đ đ c cho con cháuể ứ . “Đ i cha ăn m n, đ i con khát n c”,ờ ặ ờ ướ “Phúc đ c t i m u”.ứ ạ ẫ Xã h i quân ch nho giáo ngày x a nêu ra 4 giá tr : Trung hi u, ti t,ộ ủ ư ị ế ế nghĩa Trung quân (trung thành v i vua)ớ Hi u ph (có hi u v i cha) là hai giá tr c t lõi c a ch đ quan chế ụ ế ớ ị ố ủ ế ộ ủ nho giáo. Đ th c hi n giá tr “Trung quân”, ng i ta nêu các chu n m c nh :ể ự ệ ị ườ ẩ ự ư GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 10 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ “Trung th n b t s nh quân” (Ng i tôi trung không th 2 vua)ầ ấ ự ị ườ ờ “Quân x th n t , th n b t t b t trung” (vua b o ch t thì b y tôiử ầ ử ầ ấ ử ấ ả ế ầ ph i ch t, b y tôi không ch u ch t là không trung thành v i vua)ả ế ầ ị ế ớ Ch “ti t” là m t giá tr dành cho n gi i. Ng i nêu g ng sángữ ế ộ ị ữ ớ ườ ươ trong vi c th c hi n giá tr này đ c nhà n c ban t ng các danhệ ự ệ ị ượ ướ ặ hi u cao quý nh “ti t l êt”, “Ti t h nh kh phong”. Đ th c hi nệ ư ế ị ế ạ ả ể ự ệ giá tr này, xã h i quân ch nho giáo b t bu c ng i ph n ph iị ộ ủ ắ ộ ườ ụ ữ ả th c hi n “tam tong, t đ c”ự ệ ứ ứ Qua s phân tích trên, ta th y văn hoá b ng h giá tr và chu n m cự ấ ằ ệ ị ẩ ự xã h i c a nó, có th thúc đ y và đi u ch nh các ho t đ ng xã h iộ ủ ể ẩ ề ỉ ạ ộ ộ c a con ng i, nó bi u hi n nh là m t đ ng l c c a s phát tri nủ ườ ể ệ ư ộ ộ ự ủ ự ể đ i s ng xã h i. Nh n đ nh trên đây r t phù h p v i ý ki n c a T ngờ ố ộ ậ ị ấ ợ ớ ế ủ ổ giám đ c UNESCO Federico Mayo. Ông vi t: “t nay tr đi văn hoáố ế ừ ở c n coi mình là m t ngu n c súy tr c ti p cho phát tri n, và ng cầ ộ ồ ổ ự ế ể ượ l i phát tri n c n th a nh n văn hoá gi m t v trí trung tâm, m t vaiạ ể ầ ừ ậ ữ ộ ị ộ trò đi u ti t xã h i” (Th p k th gi i phát tri n văn hoáề ế ộ ậ ỷ ế ớ ể - Mayo, tr. 24). 2.2.3. Chu n m c trong xã h i hi n đ i.ẩ ự ộ ệ ạ B c vào th i kỳ hi n đ i, khi mà các quá trình kinh t -xã h i đangướ ờ ệ ạ ế ộ ngày càng tr nên ph c t p thì vai trò c a chu n m c cũng tr nên h t s cở ứ ạ ủ ẩ ự ở ế ứ quan tr ng, không ch trong lý lu n mà c trong đ i s ng th c ti n. B i vìọ ỉ ậ ả ờ ố ự ễ ỡ các quá trình kinh t xã h i ph c t p kia s không th v n hành đ c n uế ộ ứ ạ ẽ ể ậ ượ ế các hành vi c a con ng i ch d a trên c s tình c m và đ o đ c. Rõ ràngủ ườ ỉ ự ơ ở ả ạ ứ là đ đ m b o cho s ph i h p t i u c a nh ng ng i hành đ ng, khiể ả ả ự ố ợ ố ư ủ ữ ườ ộ kh i liên k t xã h i ngày càng tr nên ph c t p bao nhiêu thì các chu nố ế ộ ở ứ ạ ẩ m c xã h i( đ c c th hóa trong các h p đ ng, hi p đ nh, đi u l , lu tự ộ ượ ụ ể ợ ồ ệ ị ề ệ ậ pháp, v.v…) cũng c n ph i xây d ng m t cách h th ng, công phu và chiầ ả ự ộ ệ ố ti t b y nhiêu. ế ấ 2.3 Chân lý 2.3.1 Khái ni m :ệ Chân lý đó chính là tính chính xác, rõ ràng c a tủ ư duy. Có ng i thì cho r ng, chân lý đó là nh ng nguyên lý đ c nhi uườ ằ ữ ượ ề ng i tán thành th a nh n. Hay theo quan đi m th c d ng g n ý nghĩa c aườ ừ ậ ể ự ụ ắ ủ chân lý v i tính l i ích th c t c a nó. Hi u đúng và sâu h n, thì chân lý làớ ợ ự ế ủ ể ơ s ph n ánh đúng đ n th gi i khách quan trong ý th c con ng i. Chân lýự ả ắ ế ớ ứ ườ là tri th c phù h p v i hi n th c khách quan và đ c th c t ki m nghi m.ứ ợ ớ ệ ự ượ ự ế ể ệ khía c nh xã h i h c, chân lý là nh ng quan ni m v cái th t và cáiỞ ạ ộ ọ ữ ệ ề ậ đúng. Chính vì l đó mà xã h i, m i n n văn hóa có nh ng cái th t, cáiẽ ộ ỗ ề ữ ậ đúng khác nhau. Đi u này có nghĩa có nh ng cái mà n n văn hóa này coi làề ữ ề chân lý, thì có th n n văn hóa khác l i b ph nh n.M t cá nhân khôngể ở ề ạ ị ủ ậ ộ th xây d ng đ c chân lý. Chân lý ch có th đ c hình thành thông quaể ự ượ ỉ ể ượ nhóm ng i. Cá nhân qua ti p xúc, t ng tác v i nhóm nh , nhóm l n hìnhườ ế ươ ớ ỏ ớ thành nên nh ng ý ki n cho là đúng, là th t ngày càng có tính khách quanữ ế ậ h n, càng g n hi n th c h n. Nh v y văn hóa là toàn b các chân lý. Chânơ ầ ệ ự ơ ư ậ ộ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 11 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ lý luôn là c th vì cái khách quan hi n th c là ngu n g c c a nó. Nh ngụ ể ệ ự ồ ố ủ ữ s v t, nh ng quá trình c th c a xã h i, con ng i luôn t n t i khôngự ậ ữ ụ ể ủ ộ ườ ồ ạ tách r i nh ng đi u ki n khách quan l ch s c th . Nh ng đi u ki nờ ữ ề ệ ị ử ụ ể ữ ề ệ khách quan thay đ i thì chân lý khách quan thay đ i.M i m tổ ổ ỗ ộ dân t cộ đ uề có nh ng hoàn c nh l ch s khác nhau và vì v y trong n n văn hóa c a hữ ả ị ử ậ ề ủ ọ có các b ph n chân lý khác nhau. Ngay v i m t dân t c các th i đi mộ ậ ớ ộ ộ ở ờ ể l ch s khác nhau thì cũng có các chân lý khác nhau. Chân lí n y sinh quaị ử ả th i gian, vì qua th i gian m i bi t đ c cái nào đúng, cái nào sai. Chân líờ ờ ớ ế ượ luôn luôn c th vì hi n th c khách quan là ngu n g c c a nó. Do đó chânụ ể ệ ự ồ ố ủ lí mang tính khách quan. Nh ng đi u ki n khách quan thay đ i thì chân líữ ề ệ ổ cũng thay đ i theo. Đ ng th i m i th i đi m l ch s khác nhau thì cũngổ ồ ờ ở ỗ ờ ể ị ử có nh ng chân lý khác nhau.ữ 2.3.2 Phân lo i chân lý.ạ + Chân lý hình th c:ứ Là s phù h p gi a t t ng v i chính t t ng; hay nói cách khác là sự ợ ữ ư ưở ớ ư ưở ự phù h p gi a nh n th c v i chính nh n th c, b t ch p m i đ i t ng vàợ ữ ậ ứ ớ ậ ứ ấ ấ ọ ố ượ m i khác bi t gi a đ i t ng. Nh v y ta có chân lý hình th c khi tọ ệ ữ ố ượ ư ậ ứ ư t ng c a ta không mâu thu n và ta có sai l m hình th c khi t t ng c aưở ủ ẫ ầ ứ ư ưở ủ ta mâu thu n. Mu n có chân lý hình th c, ta ch c n theo các quy lu t c aẫ ố ứ ỉ ầ ậ ủ Lu n Lý h c hình th c.ậ ọ ứ + Chân lý n i dung hay còn g i chân lý th c t i:ộ ọ ự ạ Là s phù h p gi a t t ng v i s v t, t c là v i th c t i, v i đ i t ng.ự ợ ữ ư ưở ớ ự ậ ứ ớ ự ạ ớ ố ượ Trong khi chân lý hình th c th ng là tính cách c a câu k t lu n. Thì chânứ ườ ủ ế ậ lý n i dung, hay th c t i là tính cách c a ti n đ cũng đ c, mà c a k tộ ự ạ ủ ề ề ượ ủ ế lu n cũng đ c, ho c c a m nh đ t nó đúng, không xét đ n s m ch l cậ ượ ặ ủ ệ ề ự ế ự ạ ạ v i b i c nh trong đó có m nh đ .ớ ố ả ệ ề 2.3.3 Các hình th c chân lý.ứ + Chân lý khoa h c:ọ Ngày nay m i ng i đ u công nh n. Trong các đ nh lu t khoa h c, khôngọ ườ ề ậ ị ậ ọ có v n đ mâu thu n.ấ ề ẫ + Chân lý tuy t đ i:ệ ố Cho dù chân lý có tính cách t ng đ iươ ố ; khi ta th a nh n t ng đ i đúng đó,ừ ậ ươ ố có nghĩa là ta đã có cái tuy t đ i th a nh n cái t ng đ i .ệ ố ừ ậ ươ ố +Chân lý thu n lý:ầ Là chân lý ta bi t đ c b ng lý trí, b ng trí tu . Chân lý thu n lý đ cế ượ ằ ằ ệ ầ ượ phân ra làm hai lo i:ạ - Chân lý nh n th c: là s phù h p c a trí tu v i s v t. S phù h pậ ứ ự ợ ủ ệ ớ ự ậ ự ợ này c t phán đoán mà trí tu bi t đ c. Bao lâu ta không phán đoán thì taố ở ệ ế ượ không có sai l m, mà ta cũng không có đ c chân lý . Chân lý hay Sai l mầ ượ ầ ch có khi ta xác nh n đi u gì, t c là ta có phán đoánỉ ậ ề ứ ; và ta phán đoán đúng khi ta xác nh n là có cái gì có. Ho c xác nh n là không có cái gì không có .ậ ặ ậ - Chân lý h u th : là s phù h p s v t v i trí tu . Ch ng h n khi taữ ể ự ợ ự ậ ớ ệ ẳ ạ có m t hành đ ng th t, m t c m giác th t, m t ý ni m th t (ch khôngộ ộ ậ ộ ả ậ ộ ệ ậ ứ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 12 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ ph i là gi t ng). Đây là s phù h p c t s v t, đúng v i các tiêu chu nả ả ưở ự ợ ố ở ự ậ ớ ẩ c a trí tu .ủ ệ 2.4 M c tiêuụ Khái ni m :ệ M c tiêuụ là m t trong nh ng y u t c b n c a hành viộ ữ ế ố ơ ả ủ và s hành đ ng có ý th c c a con ng i. M c tiêu đ c coi nh s dự ộ ứ ủ ườ ụ ượ ư ự ự đoán tr c k t qu c a hành đ ng. Đó là cái đích th c t c n ph i hoànướ ế ả ủ ộ ự ế ầ ả thành. Con ng i t ch c m i hành đ ng c a mình xoay quanh nh ng cáiườ ổ ứ ọ ộ ủ ữ đích th c t đó. M c tiêu có kh năng h p tác nh ng hành đ ng khác nhauự ế ụ ả ợ ữ ộ c a con ng i vào trong m t h th ng, kích thích đ n s xây d ng ph ngủ ườ ộ ệ ố ế ự ự ươ án cho các hành đ ng. Th c t , t n t i m c tiêu cá nhân và m c tiêu chungộ ự ế ồ ạ ụ ụ (c ng đ ng, xã h i). M c tiêu chung sinh ra b ng hai con đ ng: qua sộ ồ ộ ụ ằ ườ ự đ ng ý l n nhau c a các m c tiêu cá nhân trong nhóm, qua s trùng nhauồ ẫ ủ ụ ự c a m t vài m c tiêu cá nhân c a các thành viên trong nhóm. M c tiêu làủ ộ ụ ủ ụ m t b ph n c a văn hóa và ph n ánh văn hóa c a m t dân t c.ộ ộ ậ ủ ả ủ ộ ộ M c tiêu ch u nh h ng m nh c a giá tr . Giá tr th nào thì d sinh raụ ị ả ưở ạ ủ ị ị ế ễ m c tiêu nh th , không có giá tr thì cũng không có m c tiêu, giá tr g n bóụ ư ế ị ụ ị ắ v i m c tiêu. Tuy nhiên m c tiêu là khác v i giá tr . Trong khi giá tr cũngớ ụ ụ ớ ị ị nh m vào m t cái gì đó nh ng n ng v m c đích t t ng, có h ng d nằ ộ ư ặ ề ụ ư ưở ướ ẫ thì m c tiêu l i nh m vào cái gì đó nh ng ph i là cái c th mà con ng iụ ạ ằ ư ả ụ ể ườ t ch c hành đ ng.ổ ứ ộ 2.5 M i quan h gi a các thành t , giá tr , chu n m c, chân lý, m cố ệ ữ ố ị ẩ ự ụ tiêu. Giá tr , chu n m c, chân lý, m c tiêu la nh ng thành t c a văn hóa.ị ẩ ự ụ ữ ố ủ M i n n văn hóa khác nhau thì các giá tr , chân lý, chu n m c, m c tiêuọ ề ị ẩ ự ụ khác nhau, đ ng th i chúng cũng thay đ i theo th i gian, đi u ki n l ch sồ ờ ổ ờ ề ệ ị ử c th . S ng trong m t n văn hóa nh t đ nh thì m i cá nhân đ u chia sụ ể ố ộ ề ấ ị ỗ ề ẽ chân lí, giá tr và chu n m c và m c tiêu c a n n văn hóa y cho nhau.ị ẩ ự ụ ủ ề ấ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 13 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ C. K T LU NẾ Ậ Văn hóa xã h i h c cho chúng ta cái nhìn khái quát v xã h i, giúpộ ọ ề ộ chúng ta có ki n th c và ph ng pháp đ t kh o sát, tìm hi u v trí đíchế ứ ươ ể ự ả ể ị th c c a b n thân mình trong n n văn hóa xã h i, t đó ta t đi u ch nh đự ủ ả ề ộ ừ ự ề ỉ ể thích ng v i xã h i.ứ ớ ộ V i ki n th c và kh năng thu ho ch đ c nhìn bao quát đ i v iớ ế ứ ả ạ ượ ố ớ xung quanh, chúng ta có c s đ nh n th c đúng đ n v hành vi c a cáơ ở ể ậ ứ ắ ề ủ nhân v i t cách là m t thành viênớ ư ộ N m b t đ c xã h i h c văn hóa chúng ta s có thêm hi u bi t vắ ắ ượ ộ ọ ẽ ể ế ề kĩ năng văn hóa ng x , giao ti p các chu n m c chân lí hay m c tiêu c nứ ữ ế ẩ ự ụ ầ đ t đ c đ phát huy tính m m d o năng đ ng c a mình trong ho t đ ngạ ượ ể ề ẻ ộ ủ ạ ộ văn hóa xã h i.ộ Vi c phân tích các thành t văn hóa xã h i h c đã đem l i cho emệ ố ộ ọ ạ m t kh i l ng ki n th c khá l n v văn hóa và văn hóa xã h i h c. T đóộ ố ượ ế ứ ớ ề ộ ọ ừ giúp em ti p c n d h n v các v n đ nóng b ng trong xã h i hi n nay,ế ậ ễ ơ ề ấ ề ỏ ộ ệ trong b i c nh đ t n c đang ti n hành công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ tố ả ấ ướ ế ệ ệ ạ ấ n c.ướ V i vi c nghiên c u đ tài này đã giúp em có cái nhìn khách quan vàớ ệ ứ ề toàn di n h n v m t v n đ đang đ c d lu n quan tâm. Trong quá trìnhệ ơ ề ộ ấ ề ượ ư ậ nghiên c u đ tài s không tránh kh i nh ng sai sót, kính mong th y đóngứ ề ẽ ỏ ữ ầ góp ý ki n. Xin chân thành cám n th y!ế ơ ầ GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 14 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ TÀI LI U THAM KH OỆ Ả “Xã h i h c văn hóa” c a M i Văn Hai – Mai Ki m, NXBKHXH, HN 2003ộ ọ ủ ạ ệ Website: option=com_content&view=article&id=789:bai-3-h-gia-tr-va-chun-mc-ca-vn- hoa&catid=229:ng-li-vn-hoa&Itemid=234 Website: GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 15 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ M C L CỤ Ụ Trang A. Ph n m đ uầ ở ầ ...................................................................................1 1. Lý do ch n đ tàiọ ề ..............................................................................1 2. Đ i t ng nghiên c uố ượ ứ ......................................................................1 3. L ch s nghiên c uị ử ứ ...........................................................................1 4. Yêu c u c n đ t đ cầ ầ ạ ượ .....................................................................1 5. C u trúc bài ti u lu nấ ể ậ ......................................................................2 B. Ph n n i dungầ ộ ..................................................................................3 Ch ng 1: Khái ni m văn hóa – văn hóa xã h i h cươ ệ ộ ọ ..........................3 1.1 Khái ni m văn hóaệ ..........................................................................3 1.1.1 Các lo i hình văn hóaạ ..................................................................3 1.2 Văn hóa xã h i h cộ ọ ........................................................................3 1.2.1 Các khái ni m văn hóa trong xã h i h cệ ộ ọ ....................................4 1.2.1.1 Ti u văn hóaể ............................................................................4 1.2.1.2 Ph n văn hóaả ............................................................................4 1.2.1.3 Văn hóa nhóm...........................................................................4 Ch ng 2: Các thành t văn hóa d i cái nhìn xã h i h cươ ố ướ ộ ọ ................5 2.1 Gía trị..............................................................................................5 2.1.1 Khái ni mệ ....................................................................................5 2.1.2 Phân lo i giá tr theo h th ngạ ị ệ ố ....................................................7 2.1.2.1 H th ng Iệ ố ................................................................................7 2.1.2.2 H th ng IIệ ố ...............................................................................7 2.1.2.3 H th ng IIIệ ố ..............................................................................7 GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 16 - Ti u lu n: Xã H i H c Đ i C ngể ậ ộ ọ ạ ươ 2.1.2.4 M t s giá tr đ c th hi n trong ca dao t c ng VNộ ố ị ượ ể ệ ụ ữ ..........7 2.2 Chu n m cẩ ự .....................................................................................7 2.2.1 Khái ni mệ ....................................................................................7 2.2.2 H th ng chu n m c và s phân lo iệ ố ẩ ự ự ạ ........................................8 2.2.2.1 Chu n m c pháp líẩ ự ...................................................................9 2.2.2.2 Chu n m c xã h iẩ ự ộ ....................................................................9 2.2.3 Chu n m c xã h i hi n đ iẩ ự ộ ệ ạ ......................................................11 2.3 Chân lí..........................................................................................11 2.3.1 Khái ni mệ .................................................................................11 2.3.2 Phân lo i chân líạ .......................................................................12 2.3.3 Các hình th c chân líứ ...............................................................12 2.4 M c tiêuụ .......................................................................................12 C. K t lu nế ậ .........................................................................................14 GVHD: Th.si L ng Vĩnh Anươ - 17 -