Văn hóa xứ Thanh - Một vấn đề có sức hấp dẫn từ du khách đến Thanh Hóa

§Æc tr­ng v¨n ho¸ xø Thanh- mét vÊn ®Ò cã søc hÊp dÉn du kh¸ch ®Õn Thanh Ho¸ Du lÞch ®i t×m c¸i míi trong tinh thÇn, vËt chÊt lµ xu h­íng trong ho¹t ®éng du lÞch ngµy nay. ë ®©y bµn vÒ c¸i míi trong ho¹t ®éng v¨n ho¸ thuéc ph¹m trï tinh thÇn. Lµm thÕ nµo ®Ó du lÞch Thanh Ho¸ ph¸t triÓn b»ng c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ cã liªn quan ®Õn ®Æc tr­ng v¨n ho¸ xø Thanh, ®©y chÝnh lµ môc ®Ých mµ chuyªn ®Ò h­íng ®Õn. VÊn ®Ò t¹o nªn tÝnh kh¸c biÖt cña v¨n ho¸ xø Thanh lµ tÝnh ®éc ®¸o. TÝnh ®éc ®¸o nµy ®­îc nh×n nhËn ë ba khÝa c¹nh: + TÝnh ®éc ®¸o vÒ ®Þa lý tù nhiªn + TÝnh ®éc ®¸o vÒ di s¶n v¨n ho¸ + TÝnh ®éc ®¸o vÒ tÝnh c¸ch, con ng­êi xø Thanh NÕu biÕt thai th¸c nh÷ng thÕ m¹nh nh­ vËy th× sÏ t¹o ra nh÷ng kh¸c biÖt ®éc ®¸o cho du lÞch Thanh Ho¸. VÒ mÆt ®Þa lý tù nhiªn, Thanh Ho¸ lµ mét tØnh t­¬ng ®èi khÐp kÝn. PhÝa B¾c ®­îc ¸n ng÷ bëi ngän Tam §iÖp, phÝa Nam kÕt thóc bëi d·y Hoµng Mai, phÝa T©y lµ khu vùc rõng giµ víi nh÷ng ngän nói cao chãt vãt, phÝa §«ng lµ biÓn xanh b¸t ng¸t. Thanh Ho¸ nh­ mét vïng ®· ®­îc tù nhiªn ®Þnh s½n, cã kh¶ n¨ng tån t¹i ®éc lËp cao. §Þa h×nh mang tÝnh chuyÓn tiÕp minh chøng râ nÐt cho c©u “khu bèn ®Èy ra, khu ba ®Èy vµo” dï n»m gi÷a ®ång b»ng B¾c Bé vµ vïng B¾c Trung Bé. Do cã tÝnh ®Æc biÖt vÒ kiÕn t¹o ®Þa h×nh, nhÊt lµ sù ®a d¹ng vÒ kiÓu d¹ng ®Þa h×nh (nói, s«ng, biÓn) t¹o cho xø Thanh nhiÒu “b¸u vËt thiªn nhiªn”: Pï Lu«ng, Pï Hu (B¸ Th­íc, Quan Ho¸), BÕn En (Nh­ Thanh), Hßn Väng Phu (§«ng S¬n), Hßn Trèng M¸i (SÇm S¬n), Hµm Rång (Tp Thanh Ho¸)... Trong ®Þa h×nh Êy, s«ng M· lµ trôc chÝnh gÇn nh­ chi phèi c¸c nh¸nh s«ng, t¹o ra mét ®­êng huyÕt m¹ch, nu«i sèng toµn bé vïng. Kh«ng nh÷ng gi÷ vÞ trÝ quan yÕu vÒ kinh tÕ, th­¬ng m¹i mµ cßn ®ãng vai trß thóc ®Èy vµ h×nh thµnh c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ®Æc tr­ng. Tõ ®Çu c«ng nguyªn, khi ch­a xuÊt hiÖn con ®­êng thiªn lý, trôc giao th­¬ng, giao l­u chÝnh t¹i n¬i nµy lÊy trôc ®«ng- t©y lµm chñ ®¹o. T¹i ®ã, kinh tÕ, v¨n hãa ®­îc chuyªn chë bëi dßng s«ng; mËt ®é ®Ëm ®Æc nhÊt vÉn lµ ven ®«i bê s«ng M·. Nãi mét c¸ch h×nh t­îng, v¨n hãa xø Thanh võa ®­îc chuyªn chë võa ®­îc båi ®¾p bëi chÝnh dßng s«ng nµy. Khëi nguån tõ trªn cao tiÕn xuèng miÒn ®ång B»ng, s«ng M· ®i c¶ mét hµnh tr×nh dµi v­ît qua nhiÒu ghÒnh th¸c tr­íc khi trë nªn hiÒn hoµ ë h¹ l­u ®Ó tiÕn ra biÓn. S«ng M· lµ t¸c nh©n quan träng h×nh thµnh c¸c th¾ng c¶nh, phøc hÖ sinh th¸i, nh©n v¨n hai bªn bê. VÒ mÆt lÞch sö, Thanh Ho¸ ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ mét trong nh÷ng vïng ®Êt khëi nguån cña ng­êi ViÖt cæ, lµ n¬i ®· ph¸t hiÖn ®­îc c¸c di chØ kh¶o cæ häc thuéc hÇu hÕt c¸c thêi ®¹i kh¶o cæ häc lín cña n­íc ta thêi tiÒn sö vµ s¬ sö. Víi Nói §ä, hang Con Moong, §a Bót, Hoa Léc mµ ®Ønh cao nhÊt lµ §«ng S¬n-nÒn v¨n ho¸ tiªu biÓu cho thêi ®¹i kim khÝ. C¸c di chØ kh¶o cæ §«ng S¬n ®­îc t×m thÊy nhiÒu nhÊt trªn ®Êt Thanh Ho¸, víi c¸c hiÖn vËt phong phó (®å dïng s¶n xuÊt, ®å dïng sinh ho¹t, nh¹c khÝ, tuú t¸ng, vò khÝ, trang søc...) thÓ hiÖn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao trong kü thuËt chÕ t¸c ®ång thau cña ng­êi ViÖt cæ. V¨n minh §«ng S¬n-V¨n ho¸ s«ng M·- v¨n ho¸ xø Thanh lµ dßng ch¶y xuyªn suèt, vÉn ®ang hiÖn h÷u tr­êng tån. VÒ hÖ thèng di s¶n v¨n ho¸, víi c¸c ®Òn, ®×nh, chïa, l¨ng tÈm, thµnh qu¸ch... cßn m·i víi thêi gian. Chóng võa lµ bµi häc lÞch sö, võa lµ tµi s¶n cña «ng cha, lµ n¬i ®Ó göi g¾m t×nh c¶m, ­íc väng, t©m hån, tÝnh c¸ch... cña biÕt bao thÕ hÖ con ng­êi, m¶nh ®Êt xø Thanh l©u ®êi. Kh«ng nh÷ng së h÷u hÖ thèng di tÝch dµy ®Æc (trªn 1.500 di tÝch), ®­îc mÖnh danh lµ nh÷ng “b¶o tµng di s¶n” khæng lå lÉn khuÊt trong c¸c lµng x·, chóng cßn kÕt tinh gi¸ trÞ thÈm mü ®éc ®¸o, trë thµnh nh÷ng biÓu t­îng, niÒm tù hµo cho mü thuËt xø Thanh. Nh÷ng “t¸c phÈm” kiÕn tróc ®iªu kh¾c gç hoµn mü nh­: B¶ng M«n §×nh (Ho»ng Léc- Ho»ng Ho¸), Lý Th­êng KiÖt (Hµ Ngäc- Hµ Trung); TrÇn Kh¸t Ch©n (VÜnh ThÞnh- VÜnh Léc)...lµ nh÷ng di s¶n cßn b¶o l­u kh¸ nguyªn vÑn c¸c hiÖn vËt gèc cña thÕ kû XVII-XVIII, th«ng qua c¸c m¶ng ch¹m kh¾c trªn c¸c cÊu kiÖn cña c«ng tr×nh. NghÖ thuËt ch¹m kh¾c ®· ®¹t tíi ®é tinh x¶o vµ hoµn mü, phñ kÝn trªn c¸c cÊu kiÖn. Néi dung ph¶n ¸nh ngoµi c¸c biÓu t­îng mang tinh thÇn Nho gi¸o nh­ tø linh, tø quý cßn ph¶ng phÊt yÕu tè d©n gian, sinh ho¹t héi hÌ - ¶nh h­ëng phong c¸ch nghÖ thuËt M¹c mang ®Æc tÝnh phãng kho¸ng, d©n d·. C¸c c«ng tr×nh nµy võa kh¼ng ®Þnh sù tµi hoa, ®iªu luyÖn cña nghÖ thuËt ch¹m kh¾c truyÒn thèng Thanh Ho¸, võa gãp tiÕng nãi quan träng trong nÒn nghÖ thuËt cæ truyÒn ng­êi ViÖt. Bªn c¹nh ®iªu kh¾c gç, th× nghÖ thuËt trong ch¹m kh¾c ®¸ còng rÊt ®iÓn h×nh ë xø Thanh. §¸ lµ nguån nguyªn liÖu ®­îc ng­êi thî sö dông nhiÒu trong x©y dùng kiÕn tróc, ®Æc biÖt lµ trong ch¹m kh¾c t­îng ng­êi, linh thó ë c¸c l¨ng mé, thµnh qu¸ch... Thµnh nhµ Hå cßn ®ã nh­ mét chøng tÝch lÞch sö, vÉn cßn ®Ó l¹i cho hËu thÕ sù ng­ìng phôc vÒ kü thuËt x©y thµnh, sù kh«ng ®ång lßng trªn d­íi dÉn ®Õn x· t¾c nguy nan. Di tÝch Lam Kinh lµ minh chøng sèng ®éng cho qu¸ tr×nh ph¸t tÝch cña nhµ Lª s¬ víi nh÷ng chiÕn c«ng hiÓn h¸ch trong viÖc ®¸nh ®uæi qu©n x©m l­îc Minh, h×nh thµnh nªn nhµ n­íc phong kiÕn cùc thÞnh trong gÇn 100 n¨m (1428-1527). LÞch sö Êy ®· g¾n víi nh÷ng «ng vua tµi ba, næi tiÕng nh­ Lª Th¸i Tæ, Lª Th¸i T«ng, Lª Nh©n T«ng, Lª Th¸nh T«ng, Lª HiÕn T«ng. Víi hÖ thèng l¨ng tÈm lín (tËp trung ë Lam Kinh víi c¸c vua thêi Lª s¬, Yªn §Þnh víi c¸c l¨ng chóa TrÞnh cïng c¸c l¨ng quËn c«ng, quan l¹i xø Thanh næi tiÕng....) lµ nh÷ng di vËt ®Æc biÖt gi¸ trÞ, chóng lµ minh chøng duy nhÊt thÓ hiÖn cho v¨n ho¸ t«n gi¸o xø Thanh. VÒ mÆt nh©n v¨n, tÝnh chuyÓn tiÕp vÒ ®Þa lý, sù æn ®Þnh vÒ v¨n ho¸ cña mét vïng ®Êt cã lÞch sö l©u ®êi ®­îc xem nh­ lµ ®iÒu kiÖn chÝnh ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh c¸ch, con ng­êi xø Thanh. Xø Thanh lµ mét trong nh÷ng vïng ®Êt b¶o l­u nhiÒu gi¸ trÞ trong tiÕng nãi vµ ©m ng÷ ViÖt cæ. Tho¸ng qua, ©m ng÷ xø Thanh cã mét tÝnh ®Æc biÖt (giao thoa gi÷a tiÕng nãi mÒm m¹i, m­ît mµ cña B¾c Bé víi tiÕng trä trÑ cña khu vùc miÒn trung). TiÕng nãi nhiÒu thanh ngang lµ mét ®iÓm lý thó trong ph­¬ng ng÷ xø Thanh. §­îc mÖnh danh lµ vïng ®Êt ®Þa linh nh©n kiÖt, vïng ®Êt “Tam vua, nhÞ chóa” víi nhiÒu bËc anh hïng hµo kiÖt næi tiÕng lÞch sö: Bµ TriÖu, Lª Hoµn, Lª V¨n H­u, Lª Lîi, §µo Duy Tõ...NhËn xÐt sau ®©y vÒ vïng ®Êt, con ng­êi Thanh Ho¸ tuy ng¾n mµ ®Çy ®ñ cña sö gia Phan Huy Chó: “VÎ non s«ng t­¬i tèt nªn chung ®óc sinh ra nhiÒu bËc v­¬ng t­íng, khÝ tinh hoa tô häp l¹i, n¶y sinh nhiÒu v¨n nho. §Õn nh÷ng s¶n vËt quý còng kh¸c mäi n¬i. Bëi v× ®Êt thiªng th× ng­êi giái, nªn n¶y sinh ra nh÷ng bËc phi th­êng; v­îng khÝ chung ®óc, nªn xøng ®¸ng ®øng ®Çu c¶ n­íc” [Phan Huy Chó, LÞch triÒu hiÕn ch­¬ng lo¹i chÝ]. Víi nh÷ng thÕ m¹nh v¨n ho¸ kh«ng ph¶i n¬i nµo còng cã, ®ã lµ mét “xø” khÐp kÝn c¶ vÒ ®Þa lý lÉn nh©n v¨n; nhiÒu b¸u vËt thiªn nhiªn trao tÆng; mét hÖ thèng di s¶n khæng lå, c¸c nÐt thó vÞ vÒ con ng­êi vµ tiÕng nãi...Chóng sÏ lµ tµi s¶n v« gi¸ cã søc l«i cuèn lín hÊp dÉn du kh¸ch ®Õn víi tØnh Thanh.