Vật chất – vai trò và biểu hiện trong đời sống xã hội

BÀI TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC ĐỀ TÀI: : “Vật chất – vai trò và biểu hiện trong đời sống xã hội” LỜI MỞ ĐẦU: Nền văn minh nhân loại suy cho cùng là do sự phát triển của thế giớ vật chất quyết định. Do đó việc nghiên cứu về thế giớ vật chất, vai trò và biểu hiện trong đời sỗng xã hội là một vấn đề hết sức quan trọng . Phạm trù vật chất là một trong những phạm trù cơ bản của triết học duy vật. Việc nhận thức đúng đắn nội dung của phạm trù này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để khẳng định tính chất khoa học, đúng đắn của quan điểm duy vật biện chứng về thế giới. Việc khám phá bản chất và cấu trúc của sự tồn tại của thế giới xung quanh ta, mà trước hết là thế giới những vật thể hữu hình, từ xưa tới nay, luôn luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu trong lịch sử nhận thức của nhân loại. Hầu hết các trường phái triết học đều bằng cách này hay bằng cách khác giải quyết vấn đề này. Và bởi vậy trong triết học, phạm trù vật chất xuất hiện. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy tâm thì thực thể của thế giới, cơ sở của mọi tồn tại là một bản nguyên tinh thần nào đó. Đó có thể là “ý chí của Thượng đế”, là “ý niệm tuyệt đối”, hoặc là những quan hệ có tính chất siêu nhiên… Còn trong quan niệm của chủ nghĩa duy vật thì thực thể của thế giới là vật chất, cái tồn tại một cách vĩnh cửu, tạo nên mọi sự vật và hiện tượng cùng với những thuộc tính của chúng. Vậy quan niệm nào về vật chất là triệt để nhất? vai trò của vật chất là gì? Và biểu hiện của nó như thế nào trong cuộc sống của chúng ta? Đây là những vấn đề quan tâm của nhiều người yêu triết học. Do tính cấp thiết của vấn đề, Nhóm xin được chọn đề tài : “Vật chất – vai trò và biểu hiện trong đời sống xã hội”làm đề tài tiểu luận của nhóm. Do hạn chế trong tư duy cũng như phạm vi của đề tài, nên chắc hẳn bài của chúng em còn nhiều sai sót. Chúng em rất mong nhận được sự đóng góp, chỉnh sửa của cô giáo để đề tài của chúng em được trọn vẹn hơn! Chúng em chân thành cám ơn cô, và kính chúc cô sức khỏe! PHẦN I: QUAN ĐIỂM VỀ VẬT CHẤT TRONG TRIẾT HỌC MAC –LENIN – Ý NGHĨA LỊCH SỬ 1. Định nghĩa vật chất của Lênin 1.1. Hoàn cảnh ra đời của định nghĩa a. Một vài phát hiện mới của vật lý vi mô hiện đại cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, khi xuất hiện những phát minh mới trong khoa học tự nhiên, con người mới có được những hiểu biết căn bản hơn và sâu sắc hơn về nguyên tử. Những phát minh tiêu biểu mang ý nghĩa vạch thời đại như: Năm 1895, Rơnghen phát hiện ra tia X, một loại sóng điện tử có bước sóng từ 0,01 đến 100.10-8cm. Năm 1896, Béccơren phát hiện ra hiện tượng phóng xạ. Với hiện tượng này, người ta hiểu rằng, quan niệm về sự bất biến của nguyên tử là không chính xác. Năm 1897, Tômxơn phát hiện ra điện tử và chứng minh được điện tử là một trong những thành phần cấu tạo nên nguyên tử. Nhờ phát minh này, lần đầu tiên trong khoa học, sự tồn tại hiện thực của nguyên tử đã được chứng minh bằng thực nghiệm. Năm 1901, Kaufman đã chứng minh được khối lượng của điện tử không phải là khối lượng tĩnh mà là khối lượng điện tử tăng khi vận tốc của nó tăng Như vậy, từ những phát minh trên mâu thuẫn với quan niệm quy vật chất về nguyên tử hay khối lượng. Chủ nghĩa duy tâm đã lợi dụng tình hình để la lối lên rằng: nếu nguyên tử bị phá vỡ thì tức là vật chất đã tiêu tan, và chủ nghĩa duy vật dựa trên nền tảng là vật chất cũng không thể đứng vững được nữa. b. Nhận xét của Lênin về cuộc khủng hoảng và cách giải quyết Trong tác phẩm “ chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” V.I.Lênin đã phân tích tình hình phức tạp ấy và chỉ rõ: Những phát minh có giá trị to lớn của vật lý học cận đại không hề bác bỏ chủ nghĩa duy vật. Không phải “vật chất tiêu tan” mà chỉ có giới hạn hiểu biết của con người về vật chất là tiêu tan. Nghĩa là cái mất đi không phải là vật chất mà là giới hạn của sự nhận thức về vật chất.Theo V.I. Lênin những phát minh mới nhất của khoa học tự nhiên không hề bác bỏ vật chất mà chỉ làm rõ hơn hiểu biết còn hạn chế của con người về vật chất. Giới hạn tri thức của chúng ta hôm qua về vật chất còn là nguyên tử thì hôm nay đã là các hạt cơ bản và ngày mai chính cái giới hạn đó sẽ mất đi. Nhận thức của con người ngày càng đi sâu vào vật chất, phát hiện ra những kết cấu mới của nó. Tình hình mới của lịch sử và thời đại đặt ra là phải chống lại chủ nghĩa duy tâm các loại, khắc phục những hạn chế của chủ nghĩa duy vật trước Mác trong quan niệm về vật chất. Muốn vậy, phải có một quan niệm đúng đắn, đầy đủ và chính xác về vật chất. Lênin đã hoàn thành nhiệm vụ đó. Trên cơ sở phân tích một cách sâu sắc và khái quát những thành tựu của khoa học tự nhiên, kế thừa những tư tưởng của C.Mác và Ph. Ăngghen, năm 1908, trong tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán Lênin đã đưa ra một định nghĩa toàn diện và khoa học về phạm trù vật chất. 1.2.. Định nghĩa của V.I.Lênin về vật chất “Vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”. Chúng ta đi phân tích định nghĩa này theo một số nội dung chính sau: a. Phương pháp định nghĩa vật chất của Lênin Theo V.I Lênin, không thể định nghĩa vật chất bằng phương pháp định nghĩa các khái niệm thông thường. Phương pháp định nghĩa thông thường là quy khái niệm cần định nghĩa vào một khái niệm khác rộng hơn, đồng thời chỉ ra đặc điểm riêng của nó. Ví dụ, định nghĩa hình vuông: + Trước hết nó là hình tứ giác. + Song, nó có đặc điểm riêng là: có 4 cạnh bằng nhau, 4 góc vuông, có hai đường chéo bằng nhau, giao điểm giữa hai đường chéo vuông góc và chia đường chéo thành hai nửa bằng nhau Do vậy, với phạm trù vật chất với tư cách là phạm trù triết học- một phạm trù khái quát nhất và rộng cùng cực, không thể có một phạm trù nào rộng hơn, thì duy nhất về mặt phương pháp luận chỉ có thể định nghĩa vật chất bằng cách đối lập nó với ý thức, xác định nó “là cái mà khi tác động lên giác quan của chúng ta thì gây ra cảm giác”. V.I.Lênin khẳng định vật chất không có nghĩa gì khác hơn là “thực tại khách quan tồn tại độc lập đối với ý thức con người, và được ý thức con người phản ánh”2 . b. Nội dung định nghĩa vật chất của V.I.Lênin Định nghĩa bao gồm những nội dung cơ bản như sau: Một là: Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan: * Khi nói vật chất là một phạm trù triết học - nó là sự trừu tượng. * Song, sự trừu tượng này lại chỉ rõ cái đặc trưng nhất, bản chất nhất mà bất kỳ mọi sự vật hiện tượng cụ thể nào cũng có đó là: tồn tại khách quan và độc lập với ý thức của con người. Đặc tính này là tiêu chuẩn cơ bản duy nhất để phân biệt cái gì là vật chất, cái gì không phải là vật chất. Do đó, khi nghiên cứu nội dung này càn phải chú ý cả hai khía cạnh phân biệt nhau nhưng lại gắn bó với nhau: đó là tính trừu tượng và tính cụ thể của vật chất. + Nếu chỉ thấy tính trừu tượng, thổi phồng tính trừu tượng, mà quên mất biểu hiện cụ thể của vật chất thì không thấy vật chất đâu cả rơi vào chủ nghĩa duy tâm. + Ngược lại: nếu chỉ thấy tính cụ thể của vật chất sẽ đồng nhất vật chất với vật thể. * Ý nghĩa của nội dung này: + Thứ nhất: khắc phục triệt để sai lầm cơ bản của chủ nghĩa duy vật trước Mác quy vật chất vào một dạng cụ thể. Nội dung này trong định nghĩa Lênin đã đưa học thuyết duy vật tiến lên một bước mới, đáp ứng được những đòi hỏi mới do những phát minh mới của khoa học tự nhiên tạo ra. + Thứ hai: cho chúng ta cơ sở khoa học để nhận thức vật chất dưới dạng xã hội, đó là những quan hệ sản xuất, tổng hợp các quan hệ sản xuất là cơ sở hạ tầng, tạo thành quan hệ vật chất, và từ đây làm nảy sinh quan hệ tư tưởng, đó là kiến trúc thượng tầng. Đây là điều mà các nhà duy vật trước C.Mác cũng chưa đạt tới. Định nghĩa của V.I Lênin giúp cho các nhà khoa học có cơ sở lý luận để giải thích những nguyên nhân cuối cùng của các biến cố xã hội, những nguyên nhân thuộc về sự vận động của phương thức sản xuất; trên cơ sở đó, người ta có thể tìm ra phương án tối ưu để hoạt động thúc đẩy xã hội phát triển. Hai là: Thực tại khách quan được đem lại cho con người ta trong cảm giác và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác. Với nội dung này, V.I Lênin muốn chỉ rõ: * Thực tại khách quan (tức vật chất) là cái có trước ý thức, không phụ thuộc vào ý thức, còn cảm giác (tức ý thức) của con người có sau vật chất, phụ thuộc vào vật chất. * Vật chất là nội dung, là nguồn gốc khách quan của tri thức, là nguyên nhân phát sinh ra ý thức, không có cái bị phản ánh là vật chất thì sẽ không có cái phản ánh là ý thức. * Ý nghĩa của nội dung này: nó chống lại mọi luận điệu sai lầm của chủ nghĩa duy tâm (cả khách quan và chủ quan và nhị nguyên luận) là những trường phái triết học cố luận giải tinh thần là cái quyết định mọi sự vật hiện tượng trong thế giới xung quanh. Ba là: thực tại khách quan được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh. Với nội dung này, Lênin muốn chứng minh rằng: * Vật chất tồn tại khách quan, dưới dạng các sự vật hiện tượng cụ thể mà con người bằng các giác quan có thể trực tiếp hoặc gián tiếp nhận biết được. * Ngoài dấu hiệu tồn tại khách quan, vật chất còn có một dấu hiệu quan trọng khác là tính có thể nhận thức được. Vì vậy, về nguyên tắc, không có đối tượng nào không thể nhận biết được, chỉ có đối tượng chưa nhận thức được mà thôi. * Ý nghĩa của nội dung này: Thứ nhất: Hoàn toàn bác bỏ thuyết không thể biết; Thứ hai: Cổ vũ động viên các nhà khoa học đi sâu vào thế giới vật chất, phát hiện ra những kết cấu mới, những thuộc tính mới cũng như những quy luật vận động và phát triển của thế giới, từ đó, làm giàu thêm kho tàng tri thức của nhân loại. Tháng 9/1995 tại Trung tâm nghiên cứu hạt nhân châu Âu (CERN), theo các lý thuyết về phản hạt, các nhà khoa học đã tiến hành một thực nghiệm tạo ra được 9 phản nguyên tử, tức là 9 phản vật thể đầu tiên, loài người đã có thêm một cơ sở khoa học tin cậy để khẳng định giá trị to lớn của định nghĩa vật chất. Thực nghiệm một lần nữa chứng tỏ rằng, phản nguyên tử cũng là thực tại khách quan, con người nhờ sự trợ giúp của các phương tiện hiện đại ngày càng nhận thức được một cách sâu sắc hơn những kết cấu phức tạp của thế giới vật chất. Tóm lại: định nghĩa vật chất của V.I Lênin bao gồm những nội dung cơ bản sau: 1.Vật chất - là những thực thể tồn tại khách quan bên ngoài ý thức và không phụ thuộc vào ý thức. 2. Vật chất - là cái gây nên cảm giác ở con người khi bằng cách nào đó (trực tiếp hoặc gián tiếp) tác động lên giác quan của con người. 3. Vật chất - là cái mà cảm giác, tư duy, ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh của nó. 2. Ý nghĩa phương pháp luận rút ra trong định nghĩa vật chất của Lênin * Vì vật chất có trước, quyết định ý thức nên trong nhận thức và hoạt động thực tiễn “phải luôn luôn xuất phát từ thực tế, tôn trọng và hành động theo các quy luật khách quan” cụ thể: + Phải xuất phát từ điều kiện vật chất khách quan đã và đang có làm cơ sở cho mọi hành động của mình; không được lấy ý muốn chủ quan làm điểm xuất phát. + Khi đề ra mục tiêu, nhiệm vụ và các biện pháp thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ cho địa phương mình, đơn vị mình, ngành mình, phải nắm chắc tình hình thực tế khách quan thì mới nêu ra mục đích, chủ trương đúng và sẽ đi đến thắng lợi trong hoạt động thực tiễn. Chống thái độ chủ quan, duy ý chí, nóng vội, bất chấp quy luật khách quan, không đếm xỉa đến điều kiện vật chất khách quan, tuỳ tiện, phiến diện, lấy ý muốn, nguyện vọng, cảm tính làm xuất phát điểm cho chủ trương chính sách; hậu quả là đường lối không hiện thực, không tưởng và tất yếu sẽ đi đến thất bại trong hoạt động thực tiễn. Định nghĩa ngắn gọn nhưng giải đáp đầy đủ hai mặt của vấn đề cơ bản của triết học trên lập trường duy vật biện chứng, chống lại tất cả các quan điểm sai lầm về vật chất, về mối quan hê giữa vật chất và ý thức của Chủ nghĩa duy tâm, chống thuyết bất khả tri và thuyết hòa nghị, khắc phục tính máy móc, siêu hình trong quan niệm về vật chất của Chủ nghĩa duy vật trước Mác; Định nghĩa nêu lên tính khái quát phổ biến rất cao của phạm trù vật chất, nó bao gồm tất cả những gì tồn tại khách quan; Định nghĩa giúp chúng ta tìm được yếu tố vật chất trong lĩnh vực xã hội đó là tồn tại xã hội Định nghĩa vạch ra cho khoa học con đường vô tâm đi sâu nghiên cứu Thế giới, tìm ra phương pháp cải tạo Thế giới ngày càng có hiệu quả. 3. VËt chÊt vµ vËn dông 3.1. VËn ®éng lµ thuéc tÝnh cè h÷u, lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña VËt chÊt Trong triÕt häc bµn vÒ ph¹m trï vËt chÊt lu«n g¾n liÒn víi viÖc ph¶i bµn vÒ tíi c¸c ph¹m trï liªn quan tíi sù tån t¹i cña nã. §ã lµ ph¹m trï vËn ®éng kh«ng gian vµ thêi gian. Nh÷ng ph¹m trï trªn xuÊt hiÖn sím trong lÞch sö triÕt häc. Tr­íc hÕt ta cÇn xem kh¸i niÖm vËn ®éng lµ g×. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, vËn ®éng kh«ng chØ lµ sù thay ®æi vÞ trÝ trong kh«ng gian (h×nh thøc vËn ®éng thÊp, gi¶n ®¬n cña vËt chÊt) mµ theo ®Þnh nghÜa chung "vËn ®éng lµ mäi sù biÕn ®æi nãi chung. Ph.Anghen viÕt: "vËn ®éng hiÓu theo nghÜa chung nhÊt(…) bao gåm tÊ c¶ mäi sù thay ®æi (theo) vµ qu¸ tr×nh diÔn ra trong vò trô, kÓ tõ sù thay ®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cho ®Õn t­ duy"1. Khi ®Þnh nghÜa vËn ®éng lµ sù biÕn ®æi nãi chung th× vËn ®éng lµ "thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt" lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt"1, 2 C.M¸c vµ Angen: Toµn tËp NXB ChÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi . §iÒu nµy cã nghÜa lµ vËt chÊt tån t¹i b»ng c¸ch vËn ®éng. Trong vËn ®éng vµ th«ng qua vËn ®éng mµ c¸c d¹ng vËt chÊt biÓu hiÖn béc lé sù tån t¹i cña m×nh chØ râ m×nh lµ c¸i g×. Kh«ng thÓ cã vËt chÊt mµ kh«ng cã vËn ®éng. Mét khi chóng ta nhËn thøc ®­îc nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng cña vËt chÊt th× chóng ta nhËn thøc ®­îc b¶n th©n vËt chÊt. VËt chÊt lµ v« h¹n, v« tËn kh«ng sinh ra kh«ng mÊt ®i mµ vËn ®éng lµ thuéc tÝnh kh«ng thÓ t¸ch rêi vËt chÊt nªn b¶n th©n sù vËn ®éng còng kh«ng thÓ t¸ch rêi vËt chÊt nªn b¶n th©n sù vËn ®éng còng kh«ng thÓ bÞ mÊt ®i hoÆc s¸ng t¹o ra. KÕt luËn nµy cña triÕt häc M¸c Lªnin ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh bëi ®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng theo ®Þnh luËt nµy, vËn ®éng, cña vËt chÊt ®­îc b¶o toµn c¶ vÒ mÆt l­îng vµ chÊt. Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc thêi ®¹i m×nh. PhAnghen ®· ph©n chia vËn ®éng thµnh 5 h×nh thøc c¬ b¶n. sau: 1. VËn ®éng c¬ häc: sù di chuyÓn vÞ trÝ cña c¸c vËt thÓ trong kh«ng gian. 2. VËn ®«ng vËt lý: VËn ®éng cña c¸c ph©n tö, c¸c h¹t c¬ b¶n, vËn ®éng ®iÖn tö, c¸c qu¸ tr×nh nhiÖt ®iÖn… 3. VËn ®éng ho¸ häc: vËn ®éng cña c¸c nguyªn tö, c¸c qu¸ tr×nh ho¸ hîp vµ ph©n gi¶i c¸c chÊt. 4. VËn ®éng sinh häc: Trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ sèng vµ m«i tr­êng. 5. VËn ®éng x· héi: Sù thay ®æi, thay thÕ c¸c qu¸ tr×nh x· héi cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. §èi víi sù ph©n lo¹i vËn ®éng cña vËt chÊt thµnh 5 h×nh thøc x¸c ®Þnh nh­ trªn, cÇn chó ý nguyªn t¾c quan hÖ gi÷a chóng lµ: C¸c h×nh thøc vËn ®éng nãi trªn kh¸c nhau vÒ chÊt. Tõ vËn ®éng c¬ häc ®Õn vËn ®éng x· héi kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é cña sù vËn ®éng, nh÷ng tr×nh ®é nµy t­¬ng øng víi tr×nh ®é cña c¸c kÕt cÊu vËt chÊt. C¸c h×nh thøc vËn ®éng cao dùa trªn c¬ së c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp, bao hµm trong nã tÊt c¶ c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp h¬n. Trong khi ®ã, c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp kh«ng cã kh¶ n¨ng bao hµm c¸c h×nh thøc vËn ®éng ë tr×nh ®é cao h¬n. Bëi vËy, mäi sù quy gi¶m c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp ®Òu lµ sai lÇm. Khi triÕt häc M¸c Lªnin kh¼ng ®Þnh thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i trong sù vËn ®éng vÜnh cöu cña nã th× ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn hiÖn t­îng ®øng im cña thÕ giíi vËt chÊt. Tr¸i l¹i triÕt häc M¸c - Lªnin thõa nhËn r»ng, qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng cña thÕ giíi vËt chÊt ch¼ng nh÷ng kh«ng lo¹i trõ mµ cßn bao hµm trong nã hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi, kh«ng cã hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi th× kh«ng cã sù vËt nµo tån t¹i ®­îc. "Trong vËn ®éng cña c¸c thiªn thÓ, cã vËn ®éng trong c©n b»ng vµ cã vËn ®éng trong vËn ®éng. Nh­ng bÊt kú vËn ®éng t­¬ng ®èi riªng biÖt nµo (…) còng ®Òu cã xu h­íng kh«i phôc l¹i sù ®øng yªn t­¬ng ®èi cña c¸c vËt thÓ kh¶ n¨ng c©n b»ng t¹m thêi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu cña sù ph©n ho¸ cña vËt chÊt. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi (hay tr¹ng th¸i c©n b»ng t¹m thêi cña sù vËt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã) lµ tr­íc hÕt hiÖn t­îng ®øng im t­¬ng ®èi chØ x¶y ra trong mét mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh chø kh«ng ph¶i trong mäi mèi quan hÖ cïng mét lóc. Thø hai, ®øng im chØ x¶y ra víi mét h×nh th¸i vËn ®éng trong mét lóc nµo ®ã, chø kh«ng ph¶i víi mäi h×nh thøc vËn ®éng trong cïng mét lóc. Thø ba, ®øng im chØ biÓu hiÖn tr¹ng th¸i vËn ®éng cña nã, ®ã lµ vËn ®éng trong th¨ng b»ng trong sù æn ®Þnh t­¬ng ®èi biÓu hiÖn thµnh mét sù vËt, mét c©y, mét con… trong khi nã cßn lµ nã ch­a bÞ ph©n ho¸ thµnh c¸i kh¸c. ChÝnh nhê tr¹ng th¸i æn ®Þnh ®ã mµ sù vËt thùc hiÖn ®­îc di chuyÓn ho¸ tiÕp theo, kh«ng cã ®øng im t­¬ng ®èi th× kh«ng cã sù vËt nµo c¶. Do ®ã ®øng im cßn ®­îc biÓu hiÖn nh­ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng trong ph¹m vi chÊt cña sù vËt cßn æn ®Þnh, ch­a thay ®æi. Thø t­, lµ vËn déng æn ®Þnh nµo ®ã, cßn vËn ®éng nãi chung tøc lµ sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau gi÷a sù vËt vµ hiÖn t­îng lµm cho tÊt c¶ kh«ng ngõng biÕn ®æi. V× thÕ ®øng im chØ lµ mét hiÖn t­îng t¹m thêi. Ph.Anghen chØ râ: "vËn ®éng riªng biÖt cã xu h­íng chuyÓn thµnh c©n b»ng, vËn ®éng toµn bé ph¸ ho¹i sù c©n b»ng riªng biÖt" vµ "mäi sù c©n b»ng chØ lµ t­¬ng ®èi vµ t¹m thêi".1 3.2. Kh«ng gian vµ thêi gian Trong triÕt häc M¸c Lªnin cïng víi ph¹m trï vËn ®éng th× kh«ng gian vµ thêi gian lµ nh÷ng ph¹m trï ®Æc tr­ng cho ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt. VI.Lªnin ®· nhËn xÐt r»ng: "trong thÕ giíi kh«ng cã g× ngoµi vËt chÊt ®ang vËn ®éng vµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng kh«ng thÓ vËn ®éng ë ®©u ngoµi thêi gian vµ kh«ng gian"1 VI.Lªnin toµn tËp, NXB TiÕn bé Matxc¬va . Trªn c¬ së c¸c thµnh tùu cña khoa häc vµ thùc tiÔn, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng kh«ng gian vµ thêi gian lµ nh÷ng h×nh thøc tån t¹i kh¸ch quan cña vËt chÊt. Kh«ng gian vµ thêi gian g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ víi nhau vµ g¾n liÒn víi vËt chÊt, lµ ph­¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ kh«ng cã mét d¹ng vËt chÊt nµo tån t¹i ë bªn ngoµi kh«ng gian vµ thêi gian. Ng­îc l¹i, còng kh«ng thÓ cã thêi gian vµ kh«ng gian nµo ë ngoµi vËt chÊt. Ph.Angen viÕt: "c¸c h×nh thøc c¬ b¶n cña mäi tån t¹i lµ kh«ng gian vµ thêi gian, tån t¹i ngoµi thêi gian th× còng v« lý nh­ tån t¹i ngoµi kh«ng gian"1 C¸c M¸c vµ Anghen: Toµn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 1994 . Lªnin cho r»ng ®Ó chèng l¹i mäi chñ nghÜa tÝn ng­ìng vµ chñ nghÜa duy t©m th× ph¶i "thõa nhËn mét c¸ch døt kho¸t kiªn quyÕt r»ng nh÷ng kh¸i niÖm ®ang ph¸t triÓn cña chóng ta vÒ kh«ng gian vµ thêi gian ®Òu ph¶n ¸nh thêi gian vµ kh«ng gian thùc t¹i kh¸ch quan, kinh nghiÖm cña chóng ta vµ nhËn thøc cña chóng ta ngµy cµng thÝch øng víi kh«ng gian vµ thêi gian kh¸ch quan, ngµy cµng ph¶n ¸nh ®óng ®¾n h¬n vµ s©u s¾c h¬n"2 VI.Lªnin: toµn tËp, Nxb TiÕn bé, Matxc¬va. 1980 . Nh­ vËy kh«ng gian vµ thêi gian cã nh÷ng tÝnh chÊt sau ®©y: TÝnh kh¸ch quan, nghÜa lµ kh«ng gian vµ thêi gian lµ thuéc tÝnh cña vËt chÊt tån t¹i g¾n liÒn víi nhau vµ g¾n liÒn víi vËt chÊt. VËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan, do ®ã kh«ng gian vµ thêi gian còng tån t¹i kh¸ch quan. TÝnh vÜnh cöu vµ v« tËn nghÜa lµ kh«ng cã tËn cïng vÒ mét phÝa nµo c¶, c¶ vÒ qu¸ khø t­¬ng lai c¶ vÒ ®»ng tr­íc lÉn ®»ng sau, c¶ vÒ bªn ph¶i lÉn bªn tr¸i, c¶ vÒ phÝa trªn lÉn phÝa d­íi. Kh«ng gian lu«n cã ba chiÒu (chiÒu dµi, chiÒu réng, chiÒu cao). Cßn thêi gian chØ cã mét chiÒu tõ qu¸ khø ®Õn t­¬ng lai. Kh¸i niÖm kh«ng gian nhiÒu chiÒu mµ ta th­êng thÊy trong khoa häc hiÖn nay lµ mét trõu t­îng khoa häc dïng ®Ó chØ tËp hîp mét sè ®¹i l­îng ®Æc tr­ng cho c¸c thuéc tÝnh kh¸c nhau cña kh¸ch thÓ nghiªn cøu vµ tu©n theo nh÷ng quy t¾c biÕn ®æi nhÊt ®Þnh. §ã lµ mét c«ng cô to¸n häc ®Ó hç trî dïng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chø kh«ng ph¶i ®Ó chØ kh«ng gian thùc, kh«ng gian thùc chØ cã ba chiÒu. Phần II: Vai trò của Vật chất trong đời sống xã hội 2.1 Vật chất đóng vai trò quyết định đến sự tồn tại của xã hội loài người Tiếp tục tư tưởng xuất phát trong “Hệ tư tưởng Đức”: “tiền đề đầu tiên của mọi sự tồn tại của con người, và là tiền đề của mọi lịch sử đó là: người ta phải có khả năng sống đã rồi mới có thể “làm ra lịch sử”. Nhưng muốn sống được thì trước hết phải có thức ăn, thức uống, nhà ở, quần áo và những yaaus tố vật chất khác nhằm đảm bảo sự sinh tồn của thế giới tự nhiên nói chung và loài người nói riêng. Như vậy, hành vi lịch sử đầu tiên của con người là việc tận dụng nguồn vật chất tự nhiên phục vụ sự sống của mình (Công xã Nguyên Thủy). Chính việc săn bắt hái lượm – bộ não con người dần phát triển; Thay vì sử dụng nguyên liệu tự nhiên dạng thô, con người đã biết sử dụng sức lao động, công cụ lao động tác động vào tự nhiên, cải tạo giới vật chất phục vụ cuộc sống của mình. Quá trình trên gọi là “sản xuất vật chất”. Mang tầm vóc lịch sử cao hơn nữa, sản xuất vật chất là hành vi tiên quyết, một điều kiện cơ bản để duy trì sự sống của loài người. Mác đi đến kết luận: “…Con người muốn sống và sáng tạo ra lịch sử thì trước hết phải sản xuất vật chất…Sản xuất ra những tư liệu sinh hoạt của mình, như thế là con người đã gián tiếp sản xuất ra chính đời sống vật chất của mình…”. Vậy: Sản xuất vật chất là quá trình con người sử dụng công cụ lao động tác động vào tự nhiên, cải biến các dạng vật chất của giới tự nhiên nhằm tạo ra của cải vật chất thoả mãn nhu cầu tồn tại và phát triển của con người. Khái niệm chỉ rõ: sản xuất là hoạt động đặc trưng của con người và xã hội loài người. Đó là quá trình hoạt động có mục đích và luôn luôn sáng tạo của con người. Ăng ghen đã chỉ rõ sự khác biệt giữa xã hội loài người và loài vật: “là ở chỗ loài vật may mắn lắm chỉ hái lượm, trong khi đó con người lại sản xuất”. Sản xuất của xã hội loài người rất phong phú nhưng có ba hoạt động sản xuất cơ bản: sản xuất vật chất, sản xuất tinh thần và sản xuất ra bản thân con người. Ba hình thức sản xuất trên có quan hệ biện chứng với nhau, nhưng vai trò không ngang bằng nhau đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Hai mặt của nền sản xuất gồm: lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Lực lượng sản xuất gồm người lao động và tư liệu sản xuất, trong đó con người giữ vai trò quyết định. Quan hệ sản xuất là quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất. Quan hệ sản xuất gồm có: Quan hệ về sở hữu các tư liệu sản xuất, còn gọi tắt là quan hệ sở hữu; Quan hệ về tổ chức, quản lý sản xuất còn gọi là quan hệ quản lý; Quan hệ về phân phối sản phẩm, còn gọi tắt là quan hệ phân phối. Phương thức sản xuất là phương thức khai thác những của cải vật chất (tư liệu sản xuất và tư liệu sinh hoạt) cần thiết cho hoạt động tồn tại và phát triển xã hội. Sự thống nhất và tác động qua lại giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất tạo thành phương thức sản xuất. Trong sự thống nhất biện chứng này, lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất. Quan hệ sản xuất phải thay đổi cho phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, quan hệ sản xuất không phải hoàn toàn thụ động, mà có tác động trở lại lực lượng sản xuất. Quan hệ sản xuất có thể tác động đến lực lượng sản xuất vì nó quy định mục đích của sản xuất, ảnh hưởng đến lợi ích và thái độ của người lao động trong sản xuất. Do đó, Quan hệ sản xuất là những quan hệ đầu tiên, cơ bản nhất, xét đến cùng, quyết định tất cả các quan hệ xã hội khác. Những quan hệ đó “hình thành sợi chỉ xuyên qua toàn bộ sự phát triển, sợi chỉ duy nhất có thể làm cho ta hiểu được sự phát triển của lịch sử xã hội” Nếu quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất thì nó sẽ thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển; ngược lại, nếu quan hệ sản xuất lỗi thời sẽ kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Tiêu chuẩn căn bản để xem xét một quan hệ sản xuất nhất định có phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất hay không là ở chỗ nó có thể thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, cải thiện đời sống nhân dân và tạo điều kiện thực hiện công bằng xã hội hay không. Trong xã hội có giai cấp, mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất biểu hiện thành mâu thuẫn giữa các giai cấp đối kháng. Mâu thuẫn này tất yếu dẫn đến đấu tranh giai cấp, nổ ra cách mạng xã hội thay thế quan hệ sản xuất cũ, lạc hậu bằng quan hệ sản xuất mới tiến bộ hơn, ra đời phương thức sản xuất cao hơn trong lịch sử. Lịch sử loài người đã trải qua các phương thức sản xuất: công xã nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa và đang quá độ lên phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa mà giai đoạn đầu là chủ nghĩa xã hội. Về bản chất, các LLSX, PTSX, hay hình thái KTXH cũng là các dạng vật chất bậc cao cùng với chiều dài lịch sử sang tạo nên cuộc sống con người. Quá trình vận động liên tục không ngừng của các dạng vật chất trong lịch sử: từ những vận động khổng lồ mà Heraclit; £piquya; Honbach hay §i®r«…. có sống lại cũng không thể tưởng tượng nổi quá trình vận động liên tục, phát triển không ngừng của thế giới vật chất, và càng không ngờ khi con người có thể khám phá ra những điều diệu kỳ đó – những minh chứng hùng hồn việc con người hoàn toàn nhận thức được thế giới vật chất: Ai có thể nghĩ qua hang tỷ năm đại dương thành lục địa, Sông hồ thành bình nguyên, biển cả thành sa mạc, thậm trí hay những vận động âm thầm trong từng khoảnh khắc của các hạt vật chất vô cùng nhỏ bé lại mang những năng lượng (E=mc2) có thể phá nát cả một hành tinh. Bằng những năng lực vô song của mình, thế gới vật chất đã chứng mính vai trò thống trị, tiền đề cơ bản trong đời sống xã hội của loài người. Tồn tại ó sản xuất vật chất ó Quan hệ xản xuất vật chất ó Lực lượng sản xuất ó Phương thức sản xuất ó hình thái kinh tế xã hội. 2.2. Vật chất tác động lên mọi mặt của đời sống xã hội - là nhân tố quyết định đến sự phát triển của đời sống xã hội Không chỉ là điều kiện khách quan cho sự phát triển của xã hội, vật chất còn là nhân tố hang đầu, trọng tâm, quyết định tới sự phát triển của xã hội. Xã hội – đặt trong phạm trù triết học về vật chất – chỉ là một thành phần nhỏ bé của thế giới vật chất bao la. Chính sự phát triển của vật chất quyết định đến sự phát triển của xã hội. Con người –là tổng hòa các mối quan hệ xã hội Vận động là thuộc tính cố hữu, là phương thức tồn tại của vật chất. Thông qua các hình thức vận động của vật chất, ta cũng thấy phần nào vai trò của vật chất trông sự phát triển cũa xã hội. Từ những vận động cơ học thuần túy của loài người như tìm ra Châu Mỹ, đến các đợt di cư của các đàn chim, thậm chí các định luật I, II, III Newton là những minh chứng khoa học điển hình cho vận động cơ học của xã hội. Đây là vận động điển hình nhất diễn ra từng giây trong cuộc sống. Thuyết nguyên tử cho thấy một dạng vận động tuyệt vời của vật chất: vận động vật lý; Các hạt không ngừn tương tác, mang năng lượng và tạo ra từ trường, song âm; Một lần nữa vật chất lại khẳng định sự tồn tại khách quan dưới mọ hình dạng, không chỉ là thế giới vật chất mà các nhà siêu hình vẫn nghĩ, mà nó còn tồn tại ở dạng sóng, dạng hạt… Ngay từ nhiều thiên niên kỷ trước, Mendeneep đã thấy được dạng vận động thần kỳ khác của vật chất thông qua bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học, mà nay đưa cuộc sống con người lên tầm cao hơn, tiện nghi, nhàn nhã hơn khi biết đến nó – vận động hóa học. Sự phát triển của thế giới sinh vật – trong đó bao gồm con người được Đac Uyn khái quát thông qua thuyết tiến hóa; chính vận động sinh học là nguyên nhân sâu sa của sự phát triển này. Thuyết tiến hóa cũng góp phần khái quát sự phát triển rất tự nhiên và cứ ngỡ diệu kỳ của con người nói riêng tới sinh vật khác nói chung. Từ loài vượn dùng đá thô sơ, nay tôi ngồi đây gõ phím – thực hiện bài tiểu luận này. Dạng vật chất cao nhất – mà các nhà siêu hình hay cổ đại không thể nhận thức tới – ví nó hiện diện quá nghiễm nhiên – âm thầm lặng lẽ, và vận động rất chậm chạp trong diều kiện không gian thời gian vô tận thông qua hình thức vận động của nó – vận động xã hội. Mỗi hình thái kinh tế xã hội được đặc trưng bởi một phương thức sản xuất tương ứng với trình độ lực lượng sản xuất phù hợp. Đặt trong mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng. Xã hội – bằng vận động tự than của nó, đã phát triển từ thấp đến cao. Từ mông muội (Công xã Nguyên Thủy), dã man (CHNL),bất bình đẳng xã hội (PK) đến văn minh (Tư bản CN) và hiện đại (XHCN), công bằng (CSCN). Vậy một lần nữa, vật chất và phương thức tồn tại của nó – Vận động trong sự “dung túng” của thời gian. “hậu thuẫn” của không gian đã định hình sự phát triển xã hội loài người. Phần III: Biểu hiện những vai trò nêu trên trong đời sống xã hội Biểu hiện vai trò lịch sử và sứ mệnh vĩ đại của thế giới vật chất qua chiều dài phát triển của Xã hội là không thể bao quát trong một đề tài tiểu luận. Vì vậy trong phần này, nhóm em xin phép đề cập đến những biểu hiện đó dựa trên một trong những phương diện tác động mạnh mẽ và ảnh hưởng trực tiếp nhất đến đời sống xã hội hiện tại – phương diện kinh tế. Vai trò của vật chất hiện hữu một cách vô thức ngay trong mỗi nhịp thở, từng giọt nước, từng bữa ăn… đến môi trường pháp luật, hành lang pháp lý, nhà nước pháp quyền ta đang sinh sống. 3.1 Trên môi trường vĩ mô: Thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghi· x· héi ë ViÖt Nam lµ thêi kú c¶i biÕn c¸ch m¹ng s©u s¾c, toµn diÖn vµ triÖt ®Ó vÒ mäi mÆt. Tõ x· héi cò sang x· héi míi XHCN. Thêi kú ®ã b¾t ®Çu tõ khi giai cÊp v« s¶n lªn n¾m chÝnh quyÒn. C¸ch m¹ng v« s¶n thµnh c«ng vang déi vµ kÕt thóc khi ®· x©y dùng xong c¬ së kinh tÕ chÝnh trÞ t­ t­ëng cña x· héi míi. §ã lµ thíi kú x©y dùng tõ lùc l­îng s¶n xuÊt míi dÉn ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt míi, quan hÖ s¶n xuÊt míi h×nh thµnh lªn c¸c quan hÖ së h÷u míi. Tõ c¬ së h¹ tÇng míi h×nh thµnh nªn kiÕn tróc th­îng tÇng míi. Song trong mét thêi gian dµi chóng ta kh«ng nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ chñ nghÜa x· héi vÒ quy luËt s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt t¹o nªn tÝnh ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u ë ViÖt Nam tõ ®ã t¹o nªn tÝnh ®a d¹ng cña nÒn kinh tÕ nhiÒn thµnh phÇn. Thùc tÕ cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ hai h×nh thøc së h÷u trong giai ®o¹n x­a kia. Sau c¶i c¸ch, thùc hiÖn chÝnh s¸ch nÒ kinh tÕ më, nhiÒu thµnh phÇn, t­ t­ëng chÝnh trÞ ®­îc c¶i c¸ch keo stheo rÊt nhiÒu thay ®æi vÒ kinh tÕ. ChËp ch÷ng nh÷ng b­íc ®i ®Çu tiªn, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang chuyÓn m×nh tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung l¹c hËu – sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nhiÒu thµnh phÇn – song ch­a triÖt ®Ó v× thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc vÉn lµ chñ ®¹o. Tuy còn nhiều bất cập nhưng trong nhiều năm qua, cuộc sống vật chất của người dân được cải thiện đáng kể. Dân ta từ ăn no, mặc ấm – đang tiến sang ăn ngon mặc đẹp. Các thành tựu to lớn về kinh tế là tiền đề rộng mở cho chính trị, văn hóa, giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội…được phát triển. Đến năm 2020, về cơ bản nền kinh tế đã là nền kinh tế thị trường đúng nghĩa. Nước ta thành một nước công nghiệp với khả năng sản xuất đáp ứng cuộc sống đầy đủ của nhân dân. Trước Việt Nam phồn vinh ngày hôm nay, ta lại thấy một lần nữa, biểu hiện sát thực, tinh tế, rõ ràng các vai trò của thế giới vật chất. Từ một nước nông nghiệp – mô hình tự cung – tự cấp, chúng ta đang chuyển mình sang nền kinh tế thị trường. Không chỉ sản xuất trong nước mà còn xuất khẩu đêm lại nguồn thu cho quốc gia. 3.2 Trªn tÇm vi m«: Trªn tÇm vi m«, cã lÏ ®Ó thÊy ®­îc biÓu hiÖn cña vai trß cña vËt chÊt mét c¸ch thiÕt thùc nhÊt, tiÓu luËn xin phÐp nghiªn cøu d­íi hai biÓu hiÖn: BiÓu hiÖn tÝch cùc vµ biÓu hiÖn tiªu cùc. 3. 2.1. Nh÷ng biÓu hiÖn tÝch cùc * VËt chÊt trong nh÷ng d¹ng biÓu hiÖn cÊp cao cña nã, ®· quy ®Þnh m«i tr­êng sçng cña loµi ng­êi, tõ m«i tr­êng tù nhiªn tíi m«i tr­êng x· héi; Qua sù nhËn thøc cña con ng­êi vÒ thÕ gií vËt chÊt ®· ®¨ cuéc sèng x· héi lªn tÇm cao h¬n, v¨n minh, hiÖn ®¹i vµ tiÕn bé h¬n. * §¸p øng nhu cÇu sèng cña con ng­êi, tõ nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu ®Õn nh÷ng nhu cÇu cao cÊp. Thay vi ¨n hang ë hèc, con ng­êi – b»ng nh÷ng quy luËt kh¸ch quan, t¸c ®éng cña thÕ giíi vËt chÊt ®Õn con ng­êi vµ con ng­êi t¸c ®éng l¹i - ®· x©y dùng lªn x· héi ngµy h«m nay. * Trong sù ph¸t triÓn cña vËt chÊt th× tinh thÇn còng lªn ng«i – khi ý thøc ngµy cµng v¨n minh vµ ®êi sèng tinh thÇn ngµy cµng phong phó. * C¸c thµnh tùu trªn mÆt trËn C«ng nghÖ khoa häc – më ra nhiÒu kû nguyªn míi trªn c¸c mÆt trËn sinh häc, tin häc, y häc, gi¸o dôc, n¨ng l­îng, nhiªn liÖu, nguyªn liÖu; * Vai trß cña vËt chÊt cßn thÓ hiÖn ë tÝnh chÊt kim chØ nam ®Ó c¸c nhµ khoa häc kh¸m ph¸ c¸c nÒn v¨n minh bÞ quªn l·ng, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa bÞ vïi lÊp… 3.2.2 Nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc * ThÕ gií vËt chÊt bao la réng lín vµ liªn tôc t¸c ®éng kh«ng ng­ng thËm chÝ lµ chi phèi sù tån vong cña x· héi. Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®·i mµ con ng­êi nhËn ®­îc th× còng kh«ng Ýt nh÷ng thiªn tai, ®éng ®Êt, nói löa, lò lôt hµng n¨m vÉn c­íp ®i sinh m¹ng cña hµng ngh×n ng­êi. * Sù Ých kû cña con ng­êi còng ®ang lµm ¶nh h­ëng ®Õn thÕ giíi vËt chÊt. Lµm biÕn ®æi khÝ hËu, khai th¸c c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, lµm « nhiÔm m«i tr­êng sèng, lµm háng nguån n­íc, lµ bÈn nguån kh«ng khÝ; * Nh÷ng thøc ¨n ®éc h¹i cã lîi cho ng­êi s¶n xuÊt – cã h¹i cho ng­êi tiªu dïng ®ang lµ c¸ch thøc con ng­êi tËn dông vÊt chÊt ®Ó thanh tÈy chÝnh ®ång lo¹i vµ thÕ giíi xung quanh. * Søc m¹nh cña vËt lý h¹t nh©n kh«ng ®­îc sö dông thµnh nguån n¨ng l­îng cã Ých nh­ Newton mong muèn, tr¸i l¹i, c«ng thøc E=mc2 cña «ng l¹i t¹o ra mèi ®e däa khñng khiÕp – t¹o nªn c¨ng th¼ng chÝnh trÞ – xung ®ét vò trang s©u s¾c gi÷a nhiÒu quèc gia. §e däa nghiªm träng hßa b×nh thÕ giíi. * M©u thuÉn c¬ b¶n cña hai h×nh th¸i kinh tÕ x· héi T­ b¶n CN vµ XHCN – vÉn lµm c¨ng th¼ng chÝnh trÞ vµ g©y trë ng¹i mäi mÆt vÒ kinh tÕ còng nh­ trë thµnh hµng rµo cho nhiÒu vấn ®Ò liªn quan kh¸c. Tãm l¹i, vËt chÊt ®ãng vai trß tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i vµ lµ yÕu tè kh¸ch quan – nguyªn nh©n, nguån gèc cña mäi sù ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, kÐo theo nã, còng cã nhiÒu t¸c ®éng tiªu cùc mµ b¶n th©n x· héi ph¶i tù ®iÒu hßa ®Ó tËn dông tèt nhÊt nh÷ng ­u ®·i cña vËt chÊt trong cuéc sèng cña chÝnh m×nh/. PhÇn IV: Liªn hÖ thùc tÕ Trong phÇn nµy, do ph¹m vi nghiªn cøu còng nh­ tÇm hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, TiÓu luËn xin ®­îc ®­a ra vÊn ®Ò cïng th¶o luËn: lµ vÊn ®Ò thùc dông – cuéc sèng coi träng vËt chÊt – xem nhÑ g¸i trÞ v¨n hãa ®¹o ®øc, truyÒn thèng d©n téc trong cuéc sèng hiÖn ®¹i. Mét ®Ò tµi phµn nµo ®· lµm h¹n hÑp bít ®Þnh nghÜa cña C.Mac vÒ VËt chÊt, song thiÕt thùc vµ gÉn gòi víi mâi chóng ta. Nhãm 6 hi väng, vÊn ®Ò nµy cã thÓ ®Ò cËp ®Õn mét thùc tr¹ng ®ang lµm nhøc nhèi c¸c thÕ hÖ ®i tr­íc vµ c¸c nhµ gi¸o dôc t©m huyªt hiÖn t¹i. 4.1. Thực dụng là gì? Theo từ điển Việt Nam: “Thực dụng là chỉ nhằm vào những gì có thể mang lại lợi ích vật chất thiết thực và trước mắt cho mình, không quan tâm đến những mặt khác” Người có lối sống thực dụng là người mà trước khi bắt tay vào công việc, họ luôn bắt đầu bằng câu hỏi: bản thân mình được gì?. Họ tìm mọi cách, bất chấp mọi thủ đoạn để giành về cho cái "tôi" được nhiều nhất, họ bất cần quan tâm đến người xung quanh. Hiện nay lối sống thực dụng, hay chủ nghĩa thực dụng đã xâm nhập vào tất cả mọi mối quan hệ trong đời sống. Chủ nghĩa thực dụng trong tình yêu, hôn nhân Trong thời đại hiện nay, nhiều người cả lớp trẻ và lớp người có tuổi suy nghĩ quá nhiều về lợi ích cho bản thân, tiền bạc, danh vọng mà quên mất tính thiêng liêng của tình cảm con người, của trái tim, của quan hệ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp... Họ suy nghĩ quá nhiều về chuyện họ sẽ được gì trước khi quyết định có làm bạn với người này, có yêu người kia Chủ nghĩa thực dụng trong giảng đường “Tiền là tiên là phật, là sức bật của tuổi trẻ, là thước đo của tuổi già”, có tới 42,4% số sinh viên được khảo sát tại Đại học Quốc gia TP HCM nhất trí với câu này. Trung tâm Phát triển khoa học và công nghệ trẻ (Thành đoàn TP HCM) vừa công bố kết quả khảo sát “Ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng đến lối sống sinh viên Đại học Quốc gia TP HCM hiện nay”, thực hiện trên 500 sinh viên. Có tới có 30% trong số đó cho rằng trong cuộc sống hiện đại, tiền là quan trọng nhất. Số chọn tình cảm nhích hơn một chút là 34,4%. Số sinh viên coi trọng địa vị là 16%, gần như ngang bằng với số coi lý tưởng là quan trọng nhất (16,4%). Có 3,4% cho rằng hưởng thụ là quan trọng nhất. Sùng bái tiền bạc và vị kỷ Kết quả trên cho thấy, một bộ phận sinh viên đang sống không có lý tưởng, hoặc lý tưởng chính là những yếu tố thực dụng khác như tiền hay danh vọng, địa vị. Coi trọng giá trị vật chất, xem thường giá trị tinh thần, lý tưởng và ít nghĩ tới lợi ích chung nên họ quên đi những tình cảm thiêng liêng xung quanh mình, quên đi những mối quan hệ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp... Với câu hỏi “Có phải bất cứ cái gì có lợi là chân lý?”, có tới 15% số người được khảo sát cho là đúng. Về câu nói: “Tiền là tiên là phật, là sức bật của tuổi trẻ, là thước đo của tuổi già”, có tới 42,4% nhất trí. Hơn một phần tư số sinh viên khẳng định mẫu người yêu lý tưởng là có nhiều tiền. Đề cập đến vấn đề này, chuyên gia tâm lý Hồ Thị Tuyết Mai nhận định: “Ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng đối với lối sống giới trẻ hiện nay dễ thấy qua việc sống thử trước hôn nhân. Một số bạn trẻ đến với nhau không phải vì yêu thương mà chỉ vì muốn được chăm lo, săn sóc, chu cấp tiền bạc, chỗ ở”. Có thể, khảo sát trên chưa phải là mẫu số chung của sinh viên hiện nay, nhưng nếu nhìn nhận rằng sinh viên Đại học Quốc gia TP HCM là những người đang được hưởng nền giáo dục hàng đầu tại các đại học công lập và sau này sẽ đóng góp cho các ngành nghề cơ bản của xã hội, thì đây là điều đáng báo động. Từ thái độ sùng bái đồng tiền, khi trả lời câu hỏi: “Việc làm khi ra trường bạn muốn?”, hơn một nửa các bạn trẻ muốn có công việc nhiều tiền, chỉ có 24% chọn công việc có thể cống hiến và phục vụ cho xã hội. Rõ ràng, không ai có quyền phê phán các bạn trẻ mơ ước giàu có. Tuy nhiên, nếu có thể làm bất cứ gì để có tiền và bỏ qua các công việc có ích thì xã hội sẽ mất đi rất nhiều điều tốt đẹp. Tuy nhiên, vẫn có không ít bạn trẻ chín chắn chọn cho mình lý tưởng sống đúng đắn, ứng xử chừng mực với những ảnh hưởng của tiền bạc và lợi ích trước mắt. Trong số 500 sinh viên tham gia khảo sát, vẫn có 33% coi trọng tình cảm hơn tất cả, 30% đang miệt mài học tập để sẵn sang cống hiến cho cộng đồng. Làm cho các con số này lớn lên là trách nhiệm của toàn xã hội, từ gia đình, nhà trường đến các tổ chức đoàn thể. Trên các diễn đàn, nhật ký trực tuyến, nhiều bạn trẻ đang kêu gọi nhau bỏ qua những lợi ích trước mắt để sống có lý tưởng, như “Bạn ơi, hãy tìm ra lẽ sống đích thực cho cuộc đời mình”, “Hãy sống như Paven Coócsaghin trong sách 'Thép đã tôi thế đấy' để thấy cuộc đời không phải ân hận khi nhắm mắt xuôi tay”... Trước khi Việt Nam gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO các nhà xã hội học đã đưa ra nhiều nhận định về thực trạng xã hội Việt Nam thời kỳ hậu gia nhập. Trong các nhận định đó thì có một nhận định về chủ nghĩa thực dụng phương tây sẽ gia nhập vào Việt Nam. Vâng, đúng như thế! Theo như tìm hiểu của chúng tôi về vấn đề này từ các nghiên cứu của các chuyên gia tâm lý, các nhà giáo dục… thì chủ nghĩa thực dụng đã xâm nhập sâu vào bên trong xã hội chúng ta, và nó đang dần dần đục khoét những giá trị tinh thần quý báu mang đậm tính chất phác của con người Việt Nam. 4.2. Vậy chủ nghĩa thực dụng tác động như thế nào đến xã hội con người nói chung và từng cá thế nói riêng? Đối với xã hội con người thì chủ nghĩa thực dụng nó làm cho con người trở nên buồn tẻ hơn, các cá thế chỉ biết đến lợi ích của chính bản thân mình, luôn tìm kiếm những gì gọi là có lợi cho bản thân mình. Còn những gì được cho là kém hiệu quả và không ánh hướng đến bản thân mình thì xa lánh. Chính vì tư tướng đó mà trong xã hội con người chúng ta đã giảm bớt sự quan tâm đến nhau (việc ai người ấy làm), làm cho bao nhiêu giá trị đạo đức cao đẹp như (tình anh em, tình người…) giảm đi đáng kể và dần dần trở nên hiếm hoi. Trong xã hội chúng ta, có những việc tưởng chừng như vô bổ đối với mình nhưng với người khác lại là một vấn đề lớn, sự lững lờ trước hoàn cảnh của người khác là một tội lớn đối với chúng ta đó. Thật đáng tiếc cho những ngày tháng trước đây, khi bản tính chất phác trong mỗi con người chúng ta đang còn chan chứa thì niềm hạnh phúc của sự quan tâm, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau trở nên vô bờ bến. Nhưng giờ thì xã hội chúng ta đang dần đánh mất đi những giá trị thiêng liêng đó. Đối với từng cá nhân trong xã hội thì chủ nghĩa thực dụng đã và đang len lói vào tận con tim chúng ta, nó khiến chúng ta suy nghĩa khác đi, vấn đề lợi ích trước mặt dường như được đặt lên hàng đầu. Trước mỗi quyết định của bản thân chúng ta thường suy nghĩ “vậy điều đó có lợi gì cho mình, mình kiếm được bao nhiêu trong vụ này…?” Vâng chính những cái suy nghĩ ấy đang dần dần biến chúng ta thành những cỗ máy chỉ biết đến tiền và những giá trị vật chất. Theo cảm nhận của nhóm 6, những người đang bị ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dụng thì khi quyết định việc gì vấn đề lợi nhuận cũng đặt lên hàng đầu, điều này không chỉ xảy ra trong lĩnh vực vật chất mà cả trong lĩnh vực tinh thần. KẾT LUẬN Tổng kết lại ta thấy được rằng từ lúc mới xuất hiện, phạm trù vật chất đã diễn ra cuộc đấu tranh không khoan nhượng giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩ duy tâm. Phạm trù vật chất có quá trình phát triển gắn liền với con người. Quan niệm về vật chất ở thời kỳ cận đại và cổ đại Tây âu và trong triết học Mác - Lênin là rất khác nhau. Thời kỳ cận đại Tây Âu đặc biệt là ở thế kỷ 17- 18 khoa học châu Âu phát triển khá mạnh. Do đó chủ nghĩa duy vật nói chung và phạm trù vật chất nói riêng đã có những bước phát triển mới chứa đựng nhiều yếu tố biện chứng. Theo quan niệm của Lênin thì vật chất là một phạm trù rộng lớn, do đó chỉ có thể định nghĩa phạm trù vật chất trong quan hệ với ý thức. Đó chính là phạm trù vận động không gian và thời gian. Như vậy ta có thể thấy được rằng vật chất là một phạm trù tồn tại từ rất lâu và luôn luôn phát triển với yếu tố con người. Thể hiện vai trò chi phối thống trị không thể thay thế trong xã hội con người. Những vai trò to lớn ấy, biểu hiện ngày ngày, âm thầm hay mạnh mẽ lên cuộc sống và kéo theo đó là rất nhiều hệ quả khác nhau. Thậm trí làm tha hóa mất phẩm chất khi mù quáng quá mức vào sức mạnh của vật chất. Chính vì tính cấp thiết và sự quan trọng của nó mà Nhóm 6 đã chọn đề tài " Vật chất, vai trò và biểu hiện trong đời sống xã hội” làm đề tài bài viết tiểu luận triết học của nhóm mình. Trong quá trình làm bài viết này chắc chắn không thể tránh khỏi sai sót, rất mong được cô góp ý và đánh giá. Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn cô! DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình Triết học Mác-Lê nin (Cho sinh viên chính quy) Giáo trình Triết học Mac Lê nin (Dành cho học viên cao học) Giáo trình Kinh tế chính trị tập I, II. Tạp chí Triết học số 6(tháng 12/1996), số 6 (tháng 12/1998). Kinh tế và phát triển số 17 (năm 1997). Tuyên ngôn Đảng cộng sản Mác-Anghen toàn tập, tập 4. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội. MỤC LỤC Trang