Xác định hàm lượng sắt trong thép xây dựng

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT  ☼  BAÙO CAÙO ÑEÀ TAØI NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC CAÁP TRÖÔØNG ( 2006 ) Teân ñeà taøi: XAÙC ÑÒNH HAØM LÖÔÏNG SAÉT (Fe) TRONG THEÙP XAÂY DÖÏNG HOÀ THÒ BÍCH NGOÏC ( Khoa Hoùa hoïc) Chuû nhieäm ñeà taøi: Coäng taùc vieân: Nguyeãn Haûi Haø Leâ Thò Haûi- Nguyeãn Thò Nhö Mai Ñaëng Thò Vónh Hoøa- Phaïm Nöõ Ngoïc Haân MUÏÏC LUÏÏC Trang ÑAËT VAÁN ÑEÀ 1 PHAÀN THÖÙ NHAÁT: TOÅNG QUAN LYÙ THUYEÁT 2 I. Saét I.1. Tính chaát vaät lyù 2 I.2. Tính chaát hoùa hoïc 2 I.3. Phöông phaùp ñieàu cheá 2 I.4. Traïng thaùi thieân nhieân 3 I.5. ÖÙng duïng 4 II. Theùp II.1. Thaønh phaàn, caáu taïo vaø ñaëc tính cuûa theùp 5 II.2. Caùc phöông phaùp cheá taïo theùp 10 II.3. Caùc loaïi theùp thöôøng duøng 13 II.3.1. Caùc phöông phaùp phaân loaïi theùp 13 II.3.2. Kyù hieäu vaø coâng duïng cuûa nhoùm theùp caùn 15 noùng thoâng duïng (nhoùm theùp duøng trong xaây döïng) III. Caùc phöông phaùp phaân tích ñònh löôïng saét trong theùp III.1. Phaân tích khoái löôïng 17 III.2.Phaân tích theå tích 17 III.3. Caùc phöông phaùp phaân tích hoùa lyù 18 PHAÀN THÖÙ HAI: PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 19 I. Phöông phaùp phaân tích khoái löôïng ñònh löôïng saét I.1. Nguyeân taéc cuûa phaân tích khoái löôïng 19 I.2. Phaân loaïi caùc phöông phaùp phaân tích khoái löôïng 19 I.3. Phöông phaùp keát tuûa xaùc ñònh saét trong theùp xaây döïng 19 I.3.1. Sô ñoà cuûa söï xaùc ñònh 19 I.3.2. Nghieân cöùu xaây döïng quy trình 19 I.3.3. Chuaån bò maãu 20 I.3.4. Phöông phaùp tính toaùn 20 II. Phöông phaùp chuaån ñoä theå tích II.1. Nguyeân taéc cuûa phaân tích theå tích 22 II.2. Caùc phöông phaùp phaân tích theå tích 22 II.3. Phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoùa – khöû xaùc ñònh saét 22 trong theùp xaây döïng III. Phöông phaùp quang phoå phaùt xaï nguyeân töû (EAS) III.1. Nguyeân taéc 23 III.2. Quy trình phaân tích 23 PHAÀN THÖÙ BA: THÖÏC NGHIEÄM 24 I. Maùy moùc, duïng cuï, hoùa chaát 24 II. Nghieân cöùu xaây döïng quy trình phaân tích baèng phöông phaùp khoái löôïng II.1. Khaûo saùt quy trình taïo keát tuûa vaø nung keát tuûa 25 II.1.1. Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa pH ñeán quaù trình taïo keát tuûa 25 II.1.2. Khaûo saùt caùc nguyeân toá aûnh höôûng ñeán keát tuûa 26 II.1.3. Khaûo saùt thôøi gian nung keát tuûa 27 II.1.4. Khaûo saùt nhieät ñoä nung keát tuûa 28 II.2. Khaûo saùt quy trình phaù maãu 29 II.2.1. Khaûo saùt loaïi acid phaù maãu thích hôïp 29 II.2.2. Khaûo saùt tyû leä maãu : acid 30 II.2.3. Khaûo saùt nhieät ñoä phaù maãu 30 II.2.4. Khaûo saùt thôøi gian phaù maãu 31 III. Xaùc ñònh haøm löôïng saét trong caùc loaïi theùp xaây döïng baèng phöông phaùp khoái löôïng III.1. Quy trình phaân tích 32 III.2. Xaùc ñònh sai soá cuûa phöông phaùp 34 III.3. Tieán haønh phaân tích treân caùc maãu cuï theå 34 III.3.1. Chuaån bò maãu 34 III.3.2. Phaân tích maãu 34 IV. Phaân tích saét baèng phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoùa – khöû 37 V. Phaân tích saét baèng phöông phaùp quang phoå phaùt xaï 39 VI. Keát quaû phaân tích saét trong theùp xaây döïng baèng caùc phöông phaùp 40 KEÁT LUAÄN 41 TAØØ L EÄÄU THAM KHAÛÛO 1.Hoùa hoïc voâ cô- Hoaøng Nhaâm-Nhaø xuaát baûn Giaùo Duïc, 2003 2.Hoùa hoïc voâ cô, caùc kim loaïi ñieån hình - PGS. Nguyeãn Ñöùc Vaän Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, 2004 3.Hoùa ñaïi cöông-Nguyeãn Ñình Soa- Ñaïi hoïc Baùch Khoa TPHCM,2005 4.Cô sôû hoùa hoïc phaân tích- A.P.Kreskov Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc vaø Giaùo Duïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi – Nhaø xuaát baûn Mir, Maxcôva 5.Hoùa hoïc phaân tích, cô sôû lyù thuyeát caùc phöông phaùp Hoùa hoïc phaân tích- Töø Voïng Nghi-Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác Gia Haø Noäi, 2001 6.Caùc phöông phaùp Hoùa phaân tích- G. Sacloâ Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc vaø Giaùo Duïc chuyeân nghieäp, 1978 7.Phaân tích Lí – Hoùa- Hoà Vieát Quyù-Nhaø xuaát baûn Giaùo Duïc, 2000 8.Phaân tích Hoùa – Lí- Töø Vaên Maëc-Nxb. Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, 1995 9.Caùc phöông phaùp phaân tích Vaät lí vaø Hoùa lí- Nguyeãn Ñình Trieäu Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, 2001 10.Xöû lyù thoáng keâ trong thöïc nghieäm hoùa hoïc-Cuø Thaønh Long- Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp TPHCM,1994 11.Tieâu chuaån Vieät Nam, Theùp keát caáu vaø theùp duøng trong xaây döïng Nhaø xuaát baûn Xaây Döïng, 2001 12.Tính toaùn baèng ñoà thò trong coâng ngheä chaát voâ cô-Nxb. KHKT , 1977 13.Kim loaïi hoïc-VLKL - Leâ ngoïc Quyù-Ñaïi hoïc Baùch Khoa TPHCM,2005 14.Vaät lieäu hoïc-Leâ Coâng Döôõng-Nxb. Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät, 1997 15.Handbook of Analytical Chemistry- Ju.Lurie-Mir Publishers Moscow 16. Principles of Quantitative Chemical Analysis- Robert de Levie 17. Modern Inorganic Chemistry - William.L.Jolly Second Edition – McGraw – Hill, Inc. New York, 1991 18. Comparative Inorganic Chemistry - Bernard M Edward Arnord, New York 1991 19.General Chemistry-N.L.Glinka-Mir Publlisher Moscow,1981 20.Standard Methods of Chemical Analysis-N.Howell Furman-Toronto ÑAËT VAÁN ÑEÀ Theùp laø hôïp kim treân cô sôû saét vaø cacbon, laø saûn phaåm cuûa ngaønh luyeän kim noùi chung, ngaønh luyeän kim ñen noùi rieâng. Theùp coù maët ôû khaép moïi nôi : töø duïng cuï gia ñình cho tôùi caùc taùc phaåm ngheä thuaät, trong coâng nghieäp cô khí (maùy moùc, coâng cuï vaø duïng cuï), trong ngaønh xaây döïng (nhaø cöûa, caàu coáng...), trong giao thoâng vaän taûi (ñöôøng saét, taøu bieån, oâtoâ, maùy bay...), trong ngaønh naêng löôïng (khai thaùc than, daàu moû, nhieät ñieän vaø thuûy ñieän), trong quoác phoøng (vuõ khí, xe coä...), chuùng hieän chieám khoaûng 90% toång khoái löôïng vaät lieäu kim loaïi duøng trong coâng nghieäp cuûa theá giôùi. Ngaøy nay, nhieàu loaïi vaät lieäu môùi ñaõ ra ñôøi, nhöng vò trí then choát cuûa theùp vaãn chöa bò thay ñoåi; vieäc saûn xuaát theùp, gang vôùi khoái löôïng lôùn khaù oån ñònh, vaø ñaõ coù theå cheá taïo ra caùc loaïi theùp vôùi nhöõng tính chaát raát khaùc nhau nhôø hôïp kim hoùa, nhôø kyõ thuaät nhieät luyeän. Do vaäy, chuùng coù theå thoûa maõn ñöôïc nhöõng ñoøi hoûi raát ña daïng trong thöïc teá. Tính chaát cuûa theùp phuï thuoäc chuû yeáu vaøo thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa noù cuõng nhö vaøo kyõ thuaät cheá taïo (nhieät luyeän theùp). Ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng theùp ngöôøi ta döïa vaøo phöông phaùp phaân tích thaønh phaàn keát hôïp vôùi caùc phöông phaùp kieåm tra tính chaát cô lyù. Vieäc phaân tích thaønh phaàn cuûa theùp thöôøng ñöôïc tieán haønh baèng caùc phöông phaùp hoùa lyù (phaân tích quang phoå, phaân tích ñieän hoùa...). Vôùi hy voïng xaây döïng moät quy trình phaân tích theùp ñôn giaûn, nhanh choùng, töông ñoái chính xaùc baèng phöông phaùp hoùa hoïc, trong ñeà taøi naøy, böôùc ñaàu chuùng toâi : - Tieán haønh khaûo saùt, phaân tích saét trong theùp xaây döïng - moät loaïi vaät lieäu quan troïng, coù vai troø quyeát ñònh ñeán chaát löôïng cuûa caùc coâng trình xaây döïng - baèng phöông phaùp khoái löôïng. - Kieåm tra, so saùnh keát quaû nghieân cöùu baèng caùc phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoùa – khöû; phaân tích quang phoå phaùt xaï. 1 PHAÀN I : TOÅNG QUAN LYÙ THUYEÁT I. Saét [1,2,17,18] Kí hieäu hoùa hoïc : Fe (Z=26) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2 Saét thuoäc phaân nhoùm VIIIB, chu kyø IV baûng phaân loaïi tuaàn hoaøn. B I.1. Tính chaát vaät lyù Saét laø kim loaïi maøu traéng xaùm, coù aùnh kim, deã reøn vaø daùt moûng. Trong thieân nhieân saét coù 4 ñoàng vò beàn 54Fe, 56Fe , 57Fe vaø 58 Fe. tonoùng chaûy= 1536oC, tosoâi= 2880oC, tæ khoái d= 7.91g/cm3. Saét coù 4 daïng thuø hình beàn ôû nhöõng khoaûng nhieät ñoä xaùc ñònh. 1536 ± 5 0C1390 ± 5 0C911 ± 5 0C 768 ± 5 Feα Feβ Feγ Feδ Fe loûng Nhöõng daïng α, β vaø γ coù kieán truùc tinh theå kieåu laäp phöông taâm khoái (Hình 1a), Feγ coù kieán truùc tinh theå laäp phöông taâm dieän (Hình 1b). Saét taïo neân raát nhieàu hôïp kim quan troïng, ñaëc bieät laø hôïp kim Fe – C. Tuøy thuoäc vaøo löôïng C trong saét ngöôøi ta chia ra : Saét meàm (< 0,2 %C), theùp (0,2 ÷ 2,14%C) vaø gang (2,14 ÷ 5 %C). I.2. Tính chaát hoùa hoïc Saét laø kim loaïi coù hoaït tính hoùa hoïc trung bình. ÔÛ ñieàu kieän thöôøng neáu khoâng coù hôi aåm, saét khoâng taùc duïng roõ reät ngay vôùi nhöõng nguyeân toá khoâng kim loaïi ñieån hình nhö O2, S, Cl2, Br2 vì coù maøng oxit baûo veä. Nhöng khi ñun noùng, phaûn öùng xaûy ra maõnh lieät, nhaát laø khi kim loaïi ôû traïng thaùi chia nhoû. (a) (b) Hình 1 : Kieán truùc tinh theå cuûa Feα, Feβ vaø Feδ (a) Kieán truùc tinh theå cuûa Feγ (b). 2 t0 ÔÛ daïng boät mòn, khi ñun noùng saét taùc duïng tröïc tieáp vôùi khí CO taïo thaønh cacbonyl kim loaïi. Fe + 5CO Fe(CO)5 Saét beàn vôùi kieàm ôû caùc traïng thaùi dung dòch vaø noùng chaûy. Saét tan trong dung dòch HCl, H2SO4 loaõng : Fe + HCl FeCl2 + H2↑ Coøn trong dung dòch H2SO4 ñaëc, saét bò oxi hoùa ñeán Fe (III) : 2Fe + H2SO4 (ñ) Fe2(SO4)3 + 3SO2↑ + 6H2O Vôùi HNO3 loaõng vaø noàng ñoä vöøa phaûi thì saét bò hoøa tan : Fe + 4HNO3 Fe(NO3)3 + NO↑ + 2H2O Khi noàng ñoä HNO3 lôùn, söï hoøa tan bò chaäm laïi vaø saét trôû neân trô. Ñoái vôùi khoâng khí vaø nöôùc, saét tinh khieát beàn. Ngöôïc laïi saét coù chöùa taïp chaát bò aên moøn daàn döôùi taùc duïng ñoàng thôøi cuûa hôi aåm, khí CO2 vaø khí O2 ôû trong khoâng khí taïo neân gæ saét. Fe + 3/2O2 + nH2O Fe2O3.nH2O Gæ saét taïo neân ôû treân beà maët laø moät lôùp xoáp vaø gioøn khoâng baûo veä ñöôïc saét vaø quaù trình aên moøn saét tieáp tuïc dieãn ra. Haøng naêm, löôïng saét, theùp maát ñi vì bò gæ laø vaøo khoaûng ¼ löôïng saét theùp ñöôïc saûn xuaát treân toaøn theá giôùi. I.3. Phöông phaùp ñieàu cheá Caùch ñaây hôn 4000 naêm loaøi ngöôøi ñaõ bieát luyeän saét töø quaëng. Khoaûng 3000 naêm tröôùc, thôøi ñaïi ñoà saét ñaõ thay theá thôøi ñaïi ñoà ñoàng, thieác vaø tieáp tuïc phaùt trieån cho ñeán ngaøy nay. Hieän nay saét vaø hôïp kim cuûa saét chieám 95% toång löôïng kim loaïi ñöôïc saûn xuaát haøng naêm treân theá giôùi. Maáy theá kyû nay, saét ñöôïc saûn xuaát vôùi quy moâ coâng nghieäp baèng loø cao. Nguyeân lieäu ñeå luyeän gang laø quaëng saét, than coác, chaát chaûy vaø khoâng khí. Caùc phaûn öùng xaûy ra : C + O2 CO2 CO2 + Cnoùng ñoû 2CO Fe2O3 + 3CO 2Fe + 3CO2↑ Saét luyeän ñöôïc thöôøng laãn caùc taïp chaát nhö C, S... Saét tinh khieát ñöôïc ñieàu cheá baèng caùc phöông phaùp : • Duøng H2 tinh khieát ñeå khöû oxit saét tinh khieát 3 t0 Fe2O3 + H2 2Fe + 3H2O t0 • Nhieät phaân saét pentacacbonyl. Fe(CO)5 Fe + 5CO↑ • Saét raát tinh khieát coù theå ñieàu cheá baèng phöông phaùp ñieän phaân dung dòch muoái Fe (II), vôùi döông cöïc laø taám Fe – Cr, coøn aâm cöïc laø saét tinh khieát. Quaù trình ñieän phaân phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá nhö pH cuûa dung dòch, noàng ñoä cuûa chaát ñieän phaân, maät ñoä doøng cuûa anod vaø catod. I.4. Traïng thaùi thieân nhieân Saét laø moät trong nhöõng nguyeân toá phoå bieán nhaát. Tröõ löôïng cuûa saét trong voû quaû ñaát laø 1,5% toång soá nguyeân töû (töông öùng). Saét laø kim loaïi ñaõ ñöôïc bieát ñeán töø thôøi coå xöa, coù leõ noù coù nguoàn goác vuõ truï. Trung bình trong 20 thieân thaïch töø khoâng gian vuõ truï rôi xuoáng traùi ñaát, coù 1 thieân thaïch saét. Thieân thaïch saét chöùa ñeán 90% Fe ; 8,5% Ni vaø 0,5% Co. Thieân thaïch saét lôùn nhaát ñaõ bieát ñöôïc coù khoái löôïng 60 taán. Nhöõng khoaùng vaät cuûa saét laø magnhetite (Fe3O4) chöùa ñeán 72% Fe, hematite (Fe2O3) chöùa 60% Fe, pyrite (FeS2) vaø siderite (FeCO3) chöùa 35% Fe. Ngoaøi nhöõng moû lôùn taäp trung khoaùng vaät cuûa saét, saét coøn phaân taùn trong khoaùng vaät cuûa nhöõng nguyeân toá phoå bieán nhaát nhö Al, Ti, Mn... Saét coù vai troø sinh hoïc raát lôùn, hoàng caàu cuûa maùu ñoäng vaät chöùa phöùc chaát cuûa saét. Ngoaøi ra saét laø nguyeân toá vi löôïng trong thöïc vaät. I.5. ÖÙng duïng Saét laø kim loaïi quan troïng nhaát ñoái vôùi caùc ngaønh kyõ thuaät vaø coâng nghieäp hieän ñaïi. Saét ñöôïc duøng chuû yeáu ñeå taïo ra caùc hôïp kim, ñaëc bieät laø caùc loaïi theùp. Nhieàu hôïp chaát cuûa saét coù yù nghóa quan troïng trong thöïc teá nhö FeCl3 duøng laøm chaát ñoâng tuï khi laøm saïch nöôùc, laøm chaát caàm maùu, laøm chaát xuùc taùc trong hoùa hoïc höõu cô. Caùc muoái ferit cuûa kim loaïi hoùa trò hai duøng trong kyõ thuaät maùy tính. Caùc oxit cuûa saét khoâng nhöõng laø nguoàn ñieàu cheá nhieàu hôïp chaát cuûa saét maø coøn laø nguoàn nguyeân lieäu quan troïng cuûa ngaønh luyeän kim ñen. 4 II. Theùp [1,2,13,14,] II.1. Thaønh phaàn caáu taïo vaø ñaëc tính cuûa theùp Tröôùc theá kyû XIX ngöôøi ta ñaõ bieát chuû yeáu hôïp kim saét – cacbon coù teân goïi laø theùp vaø gang. Sau naøy ngöôøi ta ñaõ taïo ra hôïp kim treân cô sôû saét chöùa croâm, niken vaø caùc nguyeân toá khaùc. Hieän nay ngöôøi ta chia caùc hôïp kim cuûa saét thaønh : theùp cacbon, gang, theùp hôïp kim vaø theùp coù tính chaát ñaëc bieät. Theùp cacbon vaø gang laø nhöõng hôïp kim treân cô sôû saét vaø cacbon. Theùp khaùc gang chuû yeáu laø ôû thaønh phaàn hoùa hoïc, so vôùi gang, theùp chöùa ít cacbon hôn vaø ít caùc taïp chaát coù haïi nhö phoâtpho, löu huyønh. Thaønh phaàn cacbon trong theùp nhoû hôn 2,14% veà khoái löôïng coøn gang chöùa tôùi 6,67%. Ñoä tan cuûa cacbon trong saét phuï thuoäc vaøo bieán daïng tinh theå cuûa saét vaø nhieät ñoä. Cacbon tan trong Feα raát ít vaø ñöôïc goïi laø ferrite, nhöng tan nhieàu hôn trong Feγ. Dung dòch raén cuûa cacbon trong Feγ ñöôïc goïi laø austenite. Ñaây laø pha xaâm nhaäp (dung dòch raén xaâm nhaäp). Trong maïng löôùi tinh theå austenite, nhöõng nguyeân töû cacbon chieám trung ñieåm cuûa caùc caïnh vaø taâm cuûa laäp phöông (Hình 3). Austenite beàn veà phöông dieän nhieät ñoäng trong giôùi haïn roäng hôn nhieàu so vôùi Feγ tinh khieát. 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 A B C D E F G P S K H 0 1 2 3 4 5 6 1394 912 1539 1147 727 C, % (k.l.) Ferit Austenit (Mactexit) Hôïp kim loûng N hi eät ñ oä, 0 C N hi eät ñ oä, 0 C Fe Fe3C Ferit 0,8 2,14 4,3 N J Hình 2 : Giaûn ñoà traïng thaùi heä saét – cacbon 5 Hình 3 : Kieán truùc tinh theå cuûa austenite Theùp laø hôïp kim goàm 2 pha : ferrite (cacbon, mangan, silic... tan trong Feα) vaø cementite (Fe3C). Theùp cöùng, beàn, deã gia coâng cô hoïc. Tính chaát cuûa theùp phuï thuoäc nhieàu vaøo thaønh phaàn vaø ñaëc bieät vaøo vieäc xöû lyù nhieät (nhieät luyeän theùp) trong quaù trình cheá taïo. II.1.1 Nhieät luyeän theùp [12,14] Nhieät luyeän theùp laø coâng vieäc quan troïng nhaát trong kyõ thuaät theùp, noù coù theå laøm bieán ñoåi raát maïnh ñeán tính chaát cuûa theùp. Ngöôøi ta duøng caùc kieåu nhieät luyeän khaùc nhau ñeå truyeàn cho theùp caùc tính chaát khaùc nhau, trong ñoù quan troïng nhaát laø toâi, ram vaø xöû lyù hoùa nhieät. - Toâi ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñun theùp ñeán nhieät ñoä cao hôn so vôùi nhòeât ñoä 7270C (nhieät ñoä chuyeån hoùa pearlite thaønh austenite), duy trì ôû nhieät ñoä naøy vaø laøm laïnh nhanh. Theùp ñaõ toâi coù tính cöùng, beàn nhöng gioøn. Do ñoù theùp toâi caàn phaûi ñöôïc ram. - Ram laø coâng vieäc nhieät luyeän cuoái cuøng. Ram ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñun noùng theùp ñeán nhieät ñoä thaáp hôn moät chuùt so vôùi nhieät ñoä 7200C, giöõ ôû nhieät ñoä naøy vaø laøm laïnh töông ñoái chaäm. Caùc quaù trình xaûy ra trong theùp khi toâi vaø ram. 6 A + F F + P A + X X + P 0 0,4 0,8 727 2,0 4 A S E G 1,2 1,6 600 700 800 900 1000 1100 1 2 3 1147 C, % (k.l.) N hi eät ñ oä, 0 C Hình 4 : Moät phaàn giaûn ñoà cuûa heä saét – cacbon Töø giaûn ñoà nhaän thaáy : • Khi ñun theùp coù thaønh phaàn 0,8% cacbon (hoãn hôïp eutecti cuûa ferrite vaø cementite coøn goïi laø pearlite) ôû 7270C pearlite chuyeån thaønh austenite. • Khi ñun theùp coù thaønh phaàn cacbon nhoû hôn 0,8% (caáu truùc cuûa theùp goàm ferrite vaø pearlite); Ví duï: 0,4%, ôû 7270C pearlite chuyeån thaønh austenite chuùa 0,8%C. Treân 7270C thì ferrite tan daàn trong austenite, khi ñaït tôùi ñieåm 2 thì ferrite bieán maát, haøm löôïng cacbon trong austenite ñaït 0,4%. • Khi ñun theùp coù thaønh phaàn cacbon lôùn hôn 0,8% (caáu truùc cuûa theùp goàm pearlite vaø cementite); ví duï 1,4%, ôû 7270C thì pearlite chuyeån thaønh austenite chöùa 0,8%C. Treân 727 0C thì cementite tan trong austenite, khi ñaït tôùi ñiểm 4 thì cementite bieán maát, haøm löôïng cacbon trong austenite baèng 1,4%. Nhö vaäy, giai ñoaïn ñaàu cuûa söï toâi laø söï ñun noùng keøm theo söï chuyeån hoùa theùp thaønh austenite (söï khueách taùn cuûa caùc nguyeân töû xaûy ra trong vaät raén raát chaäm ngay khi ôû nhieät ñoä cao, vì vaäy ñeå chuyeån hoùa hoaøn toaøn, theùp ñöôïc giöõ moät thôøi gian ôû nhieät ñoä cao hôn moät ít so vôùi caùc ñieåm töông öùng treân ñöôøng SG vaø SE). Quaù trình xaûy ra khi laøm laïnh chaäm austenite ngöôïc vôùi quaù trình ñoát noùng. Nhöng khi laøm laïnh nhanh, söï khueách taùn caùc nguyeân töû cacbon vaø saét khoâng kòp xaûy ra, tuy nhieân maïng tinh theå cuûa saét ñöôïc xaây döïng laïi ôû toác ñoä baát kyø neân Feγ chuyeån thaønh Feα. Keát quaû thu ñöôïc pha khoâng beàn veà maët nhieät ñoäng hoïc ñoù laø dung dòch raén quaù 7 baõo hoøa cuûa cacbon trong Feα - ñöôïc goïi laø martencite (pha naøy khoâng beàn veà maët nhieät ñoäng hoïc vaø khoâng ñöôïc phaûn aùnh treân giaûn ñoà traïng thaùi). Söï chuyeån hoùa martencite khoâng keøm theo söï phaân boá khueách taùn laïi cacbon, nghóa laø trong söï chuyeån hoùa naøy söï dòch chuyeån caùc nguyeân töû cacbon vaø saét khoâng vöôït quaù khoaûng caùch giöõa caùc nguyeân töû, chæ xaûy ra söï xaây döïng laïi maïng laäp phöông taâm maët cuûa Feγ thaønh maïng laäp phöông taâm khoái cuûa Feα. Hình 5 : Kieán truùc tinh theå cuûa martencite. Martencite coù ñoä raén cao vaø taêng khi haøm löôïng cacbon taêng. Ñoä raén cuûa martencite laø do tính khoâng ñoàng nhaát raát tinh teá cuûa caáu taïo laøm caûn trôû söï leäch maïng. Nhöng martencite gioøn vì söùc caêng noäi taïi lôùn xuaát hieän khi taïo thaønh noù. Khi ram, martencite (vaø austenite dö) bò phaân huûy moät phaàn. Möùc ñoä chuyeån hoùa cuûa martencite vaø caáu truùc cuûa saûn phaåm taïo thaønh phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä khi ram : • ÔÛ nhieät ñoä thaáp (150 – 2500C) : cacbon chæ thoaùt ra 1 phaàn khoûi martencite, taïo thaønh nhöõng baûn moûng cementite. Söï ram ôû nhieät ñoä thaáp laøm giaûm söùc caêng noäi taïi trong theùp, laøm taêng ñoä beàn cuûa noù, coøn ñoä raén vaø ñoä chòu moøn ñöôïc baûo toaøn (theùp saûn xuaát caùc duïng cuï caét goït vaø ño). • ÔÛ nhieät ñoä trung bình (350 – 5000C) : söï khueách taùn cuûa caùc nguyeân töû cacbon vaø saét dieãn ra khaù nhanh, cacbon thoaùt ra hoaøn toaøn khoûi martencite. Theùp coù caáu truùc ferrite vaø caùc taám baûn moûng cementite, coù tính ñaøn hoài cao (theùp saûn xuaát loø xo, nhíp...). • ÔÛ nhieät ñoä cao (500 – 6800C) : ôû nhieät ñoä naøy xaûy ra söï phaùt trieån caùc tinh theå cementite, nhöõng baûn moûng cuûa noù lôùn leân vaø chuyeån 8 thaønh daïng troøn. Söï ram ôû nhieät ñoä cao laøm taêng ñoä nhôùt cuûa theùp, ñoä beàn vaø ñoä raén cuûa noù giaûm xuoáng 1 ít nhöng vaãn coøn lôùn (theùp keát caáu). - Xöû lyù hoùa nhieät : Trong moät soá tröôøng hôïp beà maët cuûa vaät phaåm hoaëc chi tieát phaûi coù tính chaát cô hoïc khaùc vôùi tính chaát trong toaøn boä khoái cuûa noù. Ví duï : truïc oâtoâ phaûi coù beà maët raén, choáng maøi moøn toát vaø khoâng gioøn, nghóa laø coù tính ñaøn hoài caàn thieát ñeå traùnh vôõ khi va ñaäp. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta xöû lyù theùp baèng hoùa nhieät , töùc laø laøm cho beà maët vaät phaåm ñöôïc baûo toaøn cacbon, nitô hoaëc moät soá nguyeân toá khaùc – Söï baõûo hoøa naøy ñaït ñöôïc baèng söï khueách taùn nguyeân toá töø moâi tröôøng ngoaøi ôû nhieät ñoä cao. • Söï baõo hoøa cacbon (söï thaám cacbon) ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñun noùng vaät phaåm trong khí quyeån CO, CH4 hoaëc trong khoái than hoaït tính. Luùc ñoù lôùp theùp beà maët vôùi chieàu saâu 0,5-2mm seõ coù ñoä raén vaø beàn cao, coøn khoái theùp beân trong vaãn deûo vaø ñaøn hoài. • Söï baûo hoøa nitô (söï thaám nitô) ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñun vaät phaåm thôøi gian daøi trong khí quyeån nitô ôû 500 – 6000C. Theùp thaám nitô coù ñoä raén coøn lôùn hôn theùp thaám cacbon, do taïo thaønh saét nitrua ôû lôùp beà maët. II.1.2. AÛnh höôûng cuûa caùc nguyeân toá ñeán tính chaát cuûa theùp [13,14] a. AÛnh höôûng cuûa cacbon Khi thay ñoåi löôïng cacbon trong theùp, cô tính cuûa theùp thay ñoåi raát nhieàu. Bôûi vì toå chöùc cuûa theùp cacbon laø hoãn hôïp cuûa 2 pha : ferrite vaø cementite, trong ñoù ferrite laø pha meàm deûo, coøn cementite laø pha cöùng, gioøn. Löôïng cacon caøng taêng thì löôïng cementite trong theùp cuõng taêng leân, noù caûn trôû söï di tröôït cuûa ferrite vaø do ñoù, ñoä beàn vaø ñoä cöùng cuûa theùp taêng leân nhöng ñoä deûo dai laïi giaûm ñi. b. AÛnh höôûng cuûa mangan Mangan ñöôïc cho vaøo theùp döôùi daïng fero – mangan ñeå khöû FeO coù haïi theo phaûn öùng sau : FeO + Mn MnO + Fe (MnO noåi leân ñi vaøo xæ, ra ngoaøi). Mangan coøn loaïi tröø FeS coù haïi ñoái vôùi theùp. Maët khaùc mangan laïi coøn hoøa tan vaøo ferrite laøm taêng ñoä beàn vaø ñoä cöùng cuûa pha naøy, do ñoù laøm taêng cô tính cuûa theùp. Tuy nhieân, do löôïng mangan ít neân taùc duïng naøy khoâng lôùn laém. 9 c. AÛnh höôûng cuûa silic Silic cuõng gioáng nhö mangan ñöôïc cho vaøo theùp döôùi daïng fero – silic ñeå khöû oxi, taùc duïng khöû oxi cuûa silic coøn maïnh hôn mangan. Silic hoøa tan vaøo ferit laøm taêng ñoä beàn vaø ñoä cöùng cuûa pha naøy. Nhöng löôïng silic trong theùp cacbon ít, neân aûnh höôûng naøy cuõng khoâng lôùn laém. d. AÛnh höôûng cuûa photpho Photpho laø taïp chaát coù haïi, noù chöùa saün trong quaëng saét vaø chæ khöû ñöôïc ñeán moät giôùi haïn nhaát ñònh tuøy theo phöông phaùp luyeän. Khi photpho hoøa tan vaøo ferrite laøm cho noù giaûm ñoä deûo vaø gaây neân hieän töôïng gioøn (ngay ôû nhieät ñoä thöôøng). Tuy nhieân coù tröôøng hôïp photpho laïi coù lôïi khi ta duøng noù trong theùp ñeå taêng ñoä gioøn, deã gia coâng caét goït treân caùc maùy töï ñoäng. Theùp naøy ñöôïc goïi laø theùp töï ñoäng coù thaønh phaàn phopho tôùi 0,15%. e. AÛnh höôûng cuûa löu huyønh Löu huyønh laø taïp chaát coù haïi, noù laøm cho theùp gioøn noùng, do ñoù khoù caùn, reøn hay daäp. Cho mangan vaøo theùp seõ laøm giaûm ñöôïc taùc duïng coù haïi cuûa löu huyønh. Löu huyønh chæ coù lôïi khi ta duøng noù ñeå laøm taêng ñoä gioøn, deã gia coâng caét goït, noù ñöôïc ñöa vaøo theùp töï ñoäng vôùi thaønh phaàn tôùi 0,3%. f. AÛnh höôûng cuûa caùc chaát khí (O2, N2) Ngoaøi caùc nguyeân toá aûnh höôûng nhieàu ñeán theùp nhö C, Si, Mn, P, S ra trong theùp coøn coù oxi, nitô laø caùc taïp chaát coù haïi vì laøm theùp gioøn cöùng (rieâng nitô coù taùc duïng toát moät phaàn ôû choã noù laøm nhoû haït) nhöng chæ coù trong theùp raát ít, baèng caùch phaân tích thoâng thöôøng raát khoù phaùt hieän II.2. Caùc phöông phaùp cheá taïo theùp Theùp laø vaät lieäu quan troïng cuûa neàn kinh teá quoác daân vaø ñöôïc saûn xuaát vôùi quy moâ coâng nghieäp lôùn. Phöông phaùp hieän ñaïi ñieàu cheá theùp goàm caùc böôùc : Luyeän gang töø quaëng, luyeän theùp töø gang, sau cuøng theùp loûng ñöôïc ñuùc, caùn eùp vaø nhieät luyeän (tuøy theo coâng duïng). II.2.1. Luyeän gang töø quaëng Ñöôïc tieán haønh trong loø cao khoång loà. 10 Xæ Gang Khoâng khí noùng Coác, gang loûng, xæ 13000C 10000C 4500C Khí loø cao 5000C 6000C 7000C 8000C 15000C Coác vaø saét raén 3Fe2O3+CO= 2Fe3O4+CO2 Quaëng Than coác Ñaù voâi Fe3O4+CO= 3FeO+CO2 FeO+CO=Fe+CO2 CaCO3=CaO+CO2 CaO+SiO2=CaSiO3 Hình 6 : Sô ñoà caùc phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra ôû caùc phaàn khaùc nhau cuûa loø cao. Khi khöû quaëng thì thu ñöôïc saét ôû traïng thaùi raén, noù daàn daàn ñi xuoáng vaøo phaàn noùng hôn cuûa loø (buïng loø) vaø hoøa tan cacbon taïo thaønh gang. Gang noùng chaûy vaø chaûy xuoáng phaàn döôùi cuûa noài loø, coøn xæ loûng taäp trung treân beà maët gang, baûo veä cho gang khoûi bò oxi hoùa. Gang vaø xæ ñöôïc thaùo ra qua caùc loã ôû ñaùy loø theo möùc ñoä tích tuï cuûa chuùng (caùc loã naøy ñöôïc bòt baèng ñaát seùt trong thôøi gian luyeän gang). II.2.2. Luyeän theùp Luyeän theùp laø quaù trình loaïi boû löôïng dö caùc taïp chaát C, S, P, Si, Mn coù trong gang. Muoán vaäy ngöôøi ta oxi hoùa caùc taïp chaát ñoù thaønh oxit, nhöõng oxit ôû traïng thaùi khí nhö CO vaø CO2 bay ra ngoaøi, coøn nhöõng oxit ôû traïng thaùi raén bieán thaønh xæ vaø noåi leân treân lôùp theùp loûng. a. Phöông phaùp Bessemer (Naêm 855) 11 Ngöôøi ta luyeän theùp trong loø thoåi. Gang loûng ôû loø cao ñöôïc chuyeån thaúng vaøo loø thoåi. Khoâng khí thoåi vaøo gang loûng ñoát chaùy nhöõng taïp chaát coù trong gang. Si + O2 SiO2 2Mn + O2 2MnO C + O2 CO2 vaø oxi hoùa moät phaàn saét 2Fe + O2 2FeO Nhöõng phaûn öùng naøy phaùt nhieät nhieàu laøm cho nhieät ñoä ôû trong loø thoåi leân ñeán 16000C vaø toaøn boä chaát ôû trong ñeàu ôû traïng thaùi loûng. Silic dioxit ñöôïc taïo neân töø Si coù trong gang vaø silic dioxit coù trong lôùp loø taùc duïng vôùi MnO vaø FeO taïo thaønh xæ. FeO + SiO2 FeSiO3 MnO + SiO2 MnSiO3 Xæ loûng noåi leân treân lôùp theùp loûng ñöôïc truùt ra tröôùc theùp khi quay nghieâng loø thoåi. Quaù trình luyeän gang thaønh theùp xaûy ra nhanh ôû trong loø thoåi, chæ trong 15 – 20 phuùt, neân khoâng cho pheùp ñieàu chænh thaønh phaàn cuûa theùp. Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp Bessemer laø khoâng luyeän ñöôïc theùp töø loaïi gang chöùa nhieàu photpho. b. Phöông phaùp Thomas (Naêm 1878) Phöông phaùp Thomas khaéc phuïc nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp Bessemer vaø cho luyeän theùp töø gang chöùa ñeán 2% P. Phöông phaùp naøy cuõng duøng khoâng khí neùn thoåi vaøo gang loûng ôû trong loø thoåi gioáng phöông phaùp Bessemer nhöng lôùp cuûa loø thoåi ñöôïc laøm baèng gaïch chòu löûa chöùa MgO hay hoãn hôïp MgO vaø CaO. Lôùp loùt loø naøy cho pheùp loaïi boû phosphor. 4P + 5O2 P4O10 P4O10 + 6CaO 2Ca3(PO4)2 Phöông phaùp Thomas cuõng nhö phöông phaùp Bessemer khoâng loaïi boû hoaøn toaøn ñöôïc löu huyønh laø taïp chaát coù haïi ôû trong gang. Bôûi vaäy caû hai phöông phaùp naøy chæ duøng ñeå luyeän theùp töø gang khoâng coù quaù 0,05% löu huyønh. c. Phöông phaùp Martin (Naêm 1860) 12 Khaùc vôùi hai phöông phaùp treân, trong phöông phaùp Martin, chaát oxi hoùa khoâng chæ laø oxi cuûa khoâng khí ñuôïc thoåi vaøo loø maø caû saét (III) oxit cuûa quaëng saét vaø cuûa saét vuïn cho theâm vaøo cuøng vôùi gang. Quaù trình luyeän theùp ñöôïc thöïc hieän trong loø löûa ngoïn,nhieät ñoä cuûa loø ñaït ñeán 18000C, goïi laø loø Martin. Nhöõng phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra trong loø löûa ngoïn khoâng khaùc vôùi loø thoåi nhöng quaù trình luyeän theùp keùo daøi khoaûng töø 6 –8 giôø. Nhôø thôøi gian keùo daøi nhö vaäy, ngöôøi ta coù theå phaân tích ñöôïc saûn phaåm vaø cho theâm nhöõng vaät lieäu caàn thieát ñeå cheá caùc loaïi theùp coù thaønh phaàn mong muoán, nhaát laø theùp hôïp kim. Tuy nhieân, ñeå luyeän theùp hôïp kim, ngöôøi ta thöôøng hay duøng loø ñieän hoà quang coù nhieät ñoä treân 30000C. d. Phöông phaùp baz-oxi (Naêm 1953) Phöông phaùp naøy hieän ñaïi hôn, hieän nay ñöôïc saûn xuaát raát phoå bieán ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Phöông phaùp baz-oxi caûi tieán phöông phaùp Bessemer : duøng loø thoåi coù coâng suaát lôùn hôn vaø thoåi khí oxi tinh khieát coù aùp suaát 10atm. Phoái lieäu naïp vaøo loø thoåi laø gang loûng vaø saét vuïn. Qua moät oáng daãn ñöôïc laøm laïnh ôû ngoaøi baèng nöôùc vaø ñöa xuyeân qua mieäng loø thoåi tôùi gaàn phoái lieäu, ngöôøi ta thoåi ñoàng thôøi boät CaO vaø khí O2 vaøo loø. Doøng CaO vaø O2 ñoù vôùi toác ñoä lôùn coù theå ñi ñeán ñaùy loø vaø khuaáy troän maïnh lôùp phoái lieäu loûng ôû trong loø. Taïp chaát trong phoái lieäu ñöôïc oxi hoùa thaønh oxit roài oxit taùc duïng vôùi CaO taïo thaønh xæ. Nhôø nhieät cuûa phaûn öùng oxi hoùa taïp chaát, caùc chaát ôû trong loø vaãn giöõ ñöôcï ôû traïng thaùi loûng. Sau khoaûng 40 phuùt, keùo oáng daãn khí ra khoûi loø vaø nghieâng loø ñeå ñoå xæ ra tröôùc, theùp ra sau. Phöông phaùp baz-oxi ñöôïc söû duïng chuû yeáu ñeå saûn xuaát theùp cacbon, trong 40-45 phuùt loø thoåi saûn xuaát ñöôïc 300 – 350 taán theùp. II.3. Caùc loaïi theùp thöôøng duøng [11,12,13] Tuøy theo vieäc söû duïng ngöôøi ta chia theùp laøm 2 nhoùm : - Nhoùm theùp cacbon : duøng trong ngaønh cheá taïo maùy noùi chung vaø ngaønh xaây döïng. - Nhoùm theùp hôïp kim : duøng ñeå cheá taïo caùc duïng cuï caét, duïng cuï ño, caùc chi tieát maùy coù yeâu caàu ñoä beàn, ñoä deûo cao. Trong nhoùm theùp hôïp kim coù theùp hôïp kim ñaëc bieät laø caùc theùp coù töø tính, theùp khoâng gæ, theùp chòu nhieät... II.3.1. Caùc phöông phaùp phaân loaïi theùp 13 Coù nhieàu caùch phaân loaïi theùp khaùc nhau, nhöng thöôøng gaëp caùc caùch sau : a. Theo chaát löôïng Theo chaát löôïng luyeän kim töùc laø theo möùc ñoä ñoàng nhaát cuûa thaønh phaàn hoùa hoïc, toå chöùc vaø tính chaát cuûa theùp vaø ñaëc bieät laø möùc ñoä chöùa caùc taïp chaát coù haïi P, S ngöôøi ta phaân ra caùc loaïi sau : - Theùp coù chaát löôïng thöôøng, coù theå chöùa tôùi 0,06% S vaø 0,07% P. - Theùp coù chaát löôïng toát, chöùa khoâng quaù 0,04% S vaø 0,035% P. - Theùp coù chaát löôïng cao, chöùa khoâng quaù 0,025% moãi nguyeân toá. - Theùp coù chaát löôïng ñaëc bieät cao, chöùa khoâng quaù 0,015% S vaø 0,025% P. Chaát löôïng cuûa theùp do phöông phaùp luyeän quyeát ñònh. Theùp cacbon coù theå goàm 3 loaïi chaát löôïng ñaàu, theùp hôïp kim coù theå goàm 3 loaïi chaát löôïng sau. b. Theo phöông phaùp khöû oxi Theo möùc ñoä khöû oxi phaân ra : theùp soâi, theùp laëng vaø nöûa laëng. - Theùp soâi laø theùp ñöôïc khöû oxi khoâng trieät ñeå, chæ duøng fero – mangan. Do vaãn coøn FeO, neân noù coù theå taùc duïng vôùi C trong theùp loûng theo phaûn öùng sau : FeO + C Fe + CO↑ Khí CO bay leân laøm cho maët theùp loûng chuyeån ñoäng gioáng nhö noù bò soâi leân, do vaäy coù teân laø theùp soâi. - Theùp laëng laø theùp ñöôïc khöû oxi trieät ñeå, ngoaøi fero – mangan coøn duøng fero – silic vaø nhoâm, neân trong theùp coøn raát ít FeO, maët theùp loûng phaúng laëng vaø do vaäy ñöôïc goïi laø theùp laëng. - Theùp nöûa laëng laø loaïi trung gian giöõa theùp soâi vaø theùp laëng chæ ñöôïc khöû oxi baèng fero –mangan vaø nhoâm. Theùp cacbon thaáp coù theå coù ôû caû 3 loaïi keå treân. Theùp cacbon trung bình coù theå laø theùp laëng hoaëc nöûa laëng. Theùp cacbon cao vaø theùp hôïp kim luoân laø theùp laëng. Vaät ñuùc chæ ñöôïc cheá taïo töø theùp laëng. c. Theo coâng duïng Ñaây laø caùch phaân bieät thöôøng duøng nhaát, goàm 3 nhoùm chính. - Theùp caùn noùng thoâng duïng : loaïi naøy chuû yeáu duøng trong xaây döïng vaø caùc coâng vieäc thoâng thöôøng töông töï, noùi chung khoâng caàn qua nhieät luyeän. 14 - Theùp keát caáu : chuû yeáu ñeå laøm caùc chi tieát maùy, thöôøng phaûi qua nhieät luyeän. - Theùp duïng cuï : Chuû yeáu ñeå laøm duïng cuï (caét goït, bieán daïng, ño löôøng) thöôøng baét buoäc phaûi qua nhieät luyeän. II.3.2. Kyù hieäu vaø coâng duïng cuûa nhoùm theùp caùn noùng thoâng duïng (hay chính laø nhoùm theùp duøng trong xaây döïng) Trong noäi dung ñeà taøi naøy, chuùng toâi chæ xeùt tôùi ñoái töôïng chính laø caùc loaïi theùp duøng trong xaây döïng. Do ñoù chuùng toâi chæ taäp trung xem xeùt ñeán ñoái töôïng chính naøy. Nhoùm theùp naøy hieän chieám tôùi 80% khoái löôïng theùp duøng trong thöïc teá, thöôøng ñöôïc cung caáp ôû daïng qua caùn noùng (taám; thanh; daây; oáng; theùp hình : chöõ U, I; theùp goùc...) töø caùc nhaø maùy lieân hôïp luyeän kim vôùi muïc ñích chuû yeáu ñeå laøm caùc keát caáu trong xaây döïng nhö nhaø, xöôûng, caàu, coáng, coát theùp cuûa beâtoâng...(Cuõng coù theå söû duïng trong cheá taïo maùy ñeå laøm chi tieát maùy khoâng quan troïng). Maùc theùp σb, MPa σ0,2, MPa δ5, % CT31 CT33 CT34 CT38 CT42 CT51 CT61 ≥310 320 – 420 340 – 440 380 – 490 420 – 540 500 – 640 ≥600 - - 200 210 240 260 300 20 31 29 23 21 17 12 Baûng 1 : Cô tính quy ñònh cuûa caùc maùc theùp cacbon chaát löôïng thöôøng, phaân nhoùm A Ghi chuù : Neáu laø theùp soâi thì theâm chöõ s, neáu laø theùp nöûa laëng thì theâm chöõ n phía sau. Ví duï : CT33s, CT42n...Ngoaøi ra caàn löu yù theùp xuaát xöôûng coù tieát dieän (ñöôøng kính, chieàu daøy) caøng nhoû coù cô tính caøng cao hôn (so vôùi soá lieäu trong baûng). Theo TCVN 1765-75 nhoùm theùp naøy ñöôïc kyù hieäu baèng chöõ CT (C laø cacbon, T laø theùp), vôùi con soá tieáp theo chæ giôùi haïn beàn keùo toái thieåu (kG/mm2), muoán ñoåi ra MPa chæ vieäc nhaân vôùi 9,81 (thöôøng laáy troøn baèng 10). Nhoùm theùp naøy laïi ñöôïc chia ra thaønh 3 phaân nhoùm nhoû : 15 - Phaân nhoùm A : Chæ quy ñònh veà cô tính, maø khoâng quy ñònh veà thaønh phaàn hoùa hoïc (xem baûng 1). - Phaân nhoùm B : Chæ quy ñònh veà thaønh phaàn hoùa hoïc, maø khoâng quy ñònh veà cô tính. Theùp thuoäc phaân nhoùm naøy kyù hieäu theâm chöõ B ôû tröôùc chöõ CT (xem baûng 2). - Phaân nhoùm C : Ñöôïc quy ñònh caû veà cô tính vaø thaønh phaàn hoùa hoïc, cô tính gioáng nhoùm A, coøn thaønh phaàn hoùa hoïc thì gioáng nhoùm B. Kyù hieäu theâm chöõ C ôû tröôùc chöõ CT. Ví duï maùc theùp CCT34s coù cô tính töông töï CT34s vaø thaønh phaàn töông töï BCT34s. Caùc maùc phaân nhoùm A ñöôïc duøng laøm caùc chi tieát, keát caáu maø cheá taïo chuùng khoâng phaûi qua gia coâng noùng (nhö haøn, bieán daïng deûo, nhieät luyeän), do ñoù chuùng baûo toàn toå chuùc vaø cô tính ban ñaàu theo tieâu chuaån (Baûng 1). Si trong theùp, % S, % P, %Maùc theùp C, % Mn, % soâi nöûa laëng laëng khoâng quaù BCT31 BCT33 BCT34 BCT38 BCT42 BCT51 BCT61 ≤0,23 0,06-0,12 0,09-0,15 0,14-0,22 0,18-0,27 0,28-0,37 0,38-0,49 - 0,25-0,50 0,25-0,50 0,30-0,65 0,40-0,70 0,50-0,80 0,50-0,80 - 0,05 0,05 0,07 0,07 - - - 0,05-0,17 0,05-0,17 0,05-0,17 0,05-0,17 0,05-0,17 0,05-0,17 - 0,12-0,30 0,12-0,30 0,12-0,30 0,12-0,30 0,15-0,35 0,15-0,35 0,06 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,06 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 Baûng 2 : Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa caùc maùc theùp cacbon chaát löôïng thöôøng, phaân nhoùm B Caùc maùc phaân nhoùm B ñöôïc duøng laøm caùc chi tieát, keát caáu khi cheá taïo coù qua gia coâng noùng (haøn, reøn, nhieät luyeän), do ñoù toå chöùc vaø cô tính ban ñaàu khoâng toàn taïi. Muoán vaäy caàn bieát thaønh phaàn hoùa hoïc (ñaëc bieät laø cacbon) ñeå xaùc ñònh cheá ñoä gia coâng noùng. Caùc maùc phaân nhoùm C ñöôïc chuyeân duøng laøm keát caáu haøn. Trong tröôøng hôïp naøy phaûi bieát caû cô tính ban ñaàu cuûa theùp bôûi vì chuùng ñöôïc baûo toàn (khoâng thay ñoåi) ôû caùc phaàn khoâng bò nung noùng. So vôùi 2 phaân nhoùm treân, phaân nhoùm C coù chaát löôïng cao hôn. Caû 3 phaân nhoùm ñöôïc duøng laøm caùc keát caáu kim loaïi vaø chi tieát chòu taûi nheï, töùc laø coù öùng duïng raát roäng raõi trong xaây döïng. Trong nhoùm 16 naøy coøn coù nhöõng phaân nhoùm ñaëc bieät nhö laøm keát caáu xaây döïng, ñoùng taøu, laøm caàu,... III. Caùc phöông phaùp phaân tích ñònh löôïng saét trong theùp [15,20] Ñeå ñònh tính, ñònh löôïng theùp thoâng thöôøng ngöôøi ta phaûi chuyeån maãu veà daïng dung dòch (tröø phöông phaùp quang phoå phaùt xaï) baèng caùc dung dòch axit thích hôïp. III.1. Phöông phaùp phaân tích khoái löôïng [4,5,16] Phöông phaùp naøy döïa treân vieäc keát tuûa ion saét (III) baèng amoni hidroxit döôùi daïng Fe(OH)3 vaø thu ñöôïc daïng caân Fe2O3 baèng caùch nung Fe(OH)3 roài töø daïng caân ñeå tính haøm löôïng saét. Phöông trình phaûn öùng Fe3+ + 3NH3 + 3H2O Fe(OH)3↓ + 3NH4+ t0 Khi nung, Fe(OH)3 ñöôïc chuyeån thaønh Fe2O3 vaø ta caân oxit ñoù. 2Fe(OH)3 Fe2O3 + 3H2O↑ t0 Traùnh nung keùo daøi, vì ñieàu ñoù daãn ñeán söï khöû moät phaàn saét oxit : 6Fe2O3 4Fe3O4 + O2↑ Nhöng neáu theâm 1 gioït HNO3 ñaëc vaøo Fe3O4 ñaõ ñeå nguoäi vaø ñun noùng cheùn 1 caùch caån thaän treân ngoïn luûa ñeøn khí thì saét bò khöû laïi bò oxi hoùa. 2Fe3O4 + 2HNO3 3Fe2O3 + H2O + 2NO2↑ Saét(III) hidroxit ñöôïc keát tuûa töø dung dòch noùng, khi ñoù muoái saét(III) bò thuûy phaân, ví duï : FeCl3 + 2H2O Fe(OH)2Cl + 2HCl Do ñoù, ñeå traùnh söï thuûy phaân vaø ñeå oxi hoùa saét (II) thaønh saét (III) ngöôøi ta theâm axit nitric trong quaù trình phaân tích. Fe(OH)2Cl + 2H+ 2H2O + Fe3+ + Cl- 3Fe2+ + 4HNO3 3Fe3+ + NO↑ + 2H2O + 3NO3- III.2. Phaân tích theå tích (chuaån ñoä) [6,16] III.2.1Phöông phaùp oxi hoùa khöû Phöông phaùp döïa treân phaûn öùng: 5Fe2+ + MnO4- + 8H+ 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O Khi keát thuùc phaûn öùng, döïa vaøo theå tích KMnO4 (MnO4-) ñeå tính haøm löôïng saét. III.2.2Phöông phaùp taïo phöùc Döïa treân phaûn öùng 17 Fe3+ + H2Sal Fe(sal)+ + 2H+ Fe(sal)+ + H2Y2- FeY- + H2Sal Xaùc ñònh haøm löôïng ion saét (III) baèng caùch chuaån ñoä tröïc tieáp baèng dung dòch chuaån EDTA vôùi chaát chæ thò acid sulfosalisilic ôû pH = 2. III.3. Caùc phöông phaùp phaân tích hoùa lyù [7,8,9,20] III.3.1.Phöông phaùp traéc quang so maøu Phöông phaùp traéc quang so maøu söû duïng caùc phaûn öùng hoùa hoïc ñeå chuyeån chaát caàn xaùc ñònh thaønh moät hôïp chaát coù maøu, sau ñoù döïa vaøo söï haáp thuï böùc xaï ñieän töø cuûa dung dòch maøu naøy hay so saùnh cöôøng ñoä maøu thu ñöôïc vôùi cöôøng ñoä maøu cuûa dung dòch ñaõ bieát tröôùc noàng ñoä seõ ñònh löôïng ñöôïc chaát caàn xaùc ñònh trong maãu. -Xaùc ñònh saét duøng thuoác thöû ortho-phenantroline:phenantrolinetaïo vôùi Fe(II) thaønh moät phöùc coù maøu ñoû da cam ôû pH=3.2-3.3. _Xaùc ñònh saét duøng thuoác thöû thiocyanat:ôû pH=2, Fe(III) taïo ñöôïc phöùc chaát maøu ñoû maùu vôùi thiocyanat. -Xaùc ñònh saét duøng thuoác thöû acid salisilic:Fe(III) taïo ñöôïc vôùi acid salisilic caùc phöùc coù thaønh phaàn vaø maøu saéc khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo pH cuûa moâi tröôøng. III.3.2.Phöông phaùp quang phoå phaùt xaï nguyeân töû Phöông phaùp quang phoå phaùt xaï nguyeân töû coøn goïi taét laø EAS döïa vaøo vieäc ño böôùc soùng, cöôøng ñoä vaø caùc ñaëc tröng khaùc cuûa böùc xaï ñieän töø do caùc nguyeân töû hay ion ôû traïng thaùi hôi bò kích thích phaùt ra. Hieän töôïng phaùt xaï nguyeân töû xaûy ra laø do söï thay ñoåi traïng thaùi naêng löôïng cuûa caùc nguyeân töû. Bình thöôøng caùc nguyeân töû ôû traïng thaùi khoâng kích thích hay coøn goïi laø traïng thaùi cô baûn töông öùng vôùi möùc naêng löôïng thaáp nhaát E0. Baèng moät bieän phaùp naøo ñoù ta cung caáp naêng löôïng cho nguyeân töû, caùc nguyeân töû coù theå chuyeån leân caùc möùc naêng löôïng cao hôn E1, E2... Ngöôøi ta noùi caùc nguyeân töû chuyeån leân traïng thaùi nguyeân töû kích thích. Traïng thaùi naøy khoâng beàn sau 1 khoaûng thôøi gian raát ngaén (côõ 10-8s) nguyeân töû seõ quay veà traïng thaùi cô baûn hay ôû traïng thaùi kích thích naøo ñoù coù möùc naêng löôïng thaáp hôn. Töø nguoàn böùc xaï do maãu phaùt ra ta xöû lyù ñeå coù keát quaû phaân tích. 18 PHAÀN II : PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Vôùi muïc ñích ñaët ra laø phaân tích haøm löôïng saét trong caùc loaïi theùp xaây döïng. Chuùng toâi ñaõ choïn : - Phöông phaùp phaân tích khoái löôïng (cuï theå laø phöông phaùp keát tuûa) laøm phöông phaùp chính. - Keát hôïp vôùi phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoùa – khöû vaø phöông phaùp quang phoå phaùt xaï nguyeân töû ñeå kieåm tra. I. Phöông phaùp phaân tích khoái löôïng ñònh löôïng saét [4,6,10] I.1. Nguyeân taéc cuûa phaân tích khoái löôïng Phaân tích khoái löôïng laø moät phöông phaùp cuûa phaân tích hoùa hoïc ñònh löôïng döïa treân söï ño chính xaùc khoái löôïng cuûa chaát caàn xaùc ñònh, hoaëc cuûa thaønh phaàn noù ñöôïc taùch ra ôû traïng thaùi tinh khieát hoùa hoïc, hoaë döôùi daïng hôïp chaát thích hôïp (coù thaønh phaàn khoâng ñoåi, bieát chính xaùc). I.2. Phaân loaïi caùc phöông phaùp phaân tích khoái löôïng Caùc phöông phaùp phaân tích khoái löôïng goàm 3 nhoùm lôùn : phöông phaùp taùch, phöông phaùp keát tuûa vaø phöông phaùp caát. I.3. Phöông phaùp keát tuûa xaùc ñònh saét trong theùp xaây döïng I.3.1. Sô ñoà cuûa söï xaùc ñònh t0(- 3H2O) Axit 6OH- (2) (1) Maãu 2Fe3+(dd) 2Fe(OH)3↓ Fe2O3 Chaát xaùc ñònh Daïng keát tuûa Daïng caân I.3.2. Nghieân cöùu xaây döïng quy trình a. Quy trình phaù maãu - Khaûo saùt löïa choïn loaïi axit phaù maãu thích hôïp. - Khaûo saùt tæ leä maãu : löôïng axit thích hôïp. - Khaûo saùt nhieät ñoä phaù maãu. - Khaûo saùt thôøi gian phaù maãu. b. Quy trình taïo keát tuûa, nung keát tuûa - Khaûo saùt pH thích hôïp. - Khaûo saùt caùc nguyeân toá aûnh höông ñeán keát tuûa. - Khaûo saùt nhieät ñoä nung keát tuûa. - Khaûo saùt thôøi gian nung keát tuûa. 19 I.3.3. Chuaån bò maãu [4,5] Ñeå chuaån bò maãu phaân tích hôïp kim (theùp) caàn tuaân thuû moät soá ñieåm : - Thöù nhaát : do söï phaân boá cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc trong hôïp kim khoâng ñoàng ñeàu neân khi phaân tích hôïp kim caàn chuù yù ñeán vieäc laáy maãu trung bình cuûa caùc vaät lieäu nghieân cöùu ôû daïng thoûi, ñóa hay caùc thaønh phaàn xaùc ñònh. Phaûi laáy maãu caû ôû treân beà maët vaø caû ôû caùc ñoä saâu khaùc nhau. Muoán vaäy ta phaûi khoan caùc vaät lieäu ñoù theo caùc höôùng khaùc nhau. - Thöù hai : do caùch laáy maãu trung bình laø maãu thu ñöôïc baèng caùch khoan vaø nghieàn trong coái theùp neân trong maãu khoâng theå khoâng coù laãn caùc taïp chaát laï nhö nöôùc, môõ, gæ... Vì vaäy, tröôùc khi phaân tích phaûi röûa saïch maãu ñaõ nghieàn nhoû baèng eter vaø saáy khoâ. - Thöù ba : do ñaëc thuø cuûa moät soá saûn phaåm kim loaïi neân maãu saûn phaåm ñem phaân tích (chi tieát duïng cuï, maùy moùc) khoâng ñöôïc hö hoûng. Ñoâi khi caùc chi tieát kim loaïi nhoû ñeán noãi khoâng laáy ñöôïc phoâi baøo. Muoán khoâng laøm hö hoûng chi tieát maùy ta tieán haønh phaân tích baèng phöông phaùp khoâng duøng phoâi baøo. I.3.4 Phöông phaùp tính toaùn [4,10] a. Tính toaùn khoái löôïng maãu, keát quaû phaân tích saét trong maãu - Tính löôïng caân cuûa chaát phaân tích : khi ñi töø chaát raén (maãu theùp, muoái saét, quaëng...) thì löôïng caân ñöôïc tính tröôùc ñeå ñieàu cheá thaønh dung dòch cuûa noù sao cho khoái löôïng cuûa daïng caân thu ñöôïc khi xaùc ñònh khoâng vöôït quaù 0,1g. Cuï theå : Ñeå tính löôïng caân cuûa chaát phaân tích ngöôøi ta laäp tæ leä xuaát phaùt töø phöông trình cuûa caùc phaûn öùng. Cuõng caàn phaûi chuù yù raèng, neáu chaát phaân tích chöùa löôïng raát lôùn caùc taïp chaát laï thì löôïng caân caàn phaûi töông öùng vôùi haøm löôïng cuûa chaát caàn xaùc ñònh trong maãu nghieân cöùu. Töø sô ñoà sau : H2SO4 (dö) Chaát oxi 6OH- t0 hoùa 2Fe(maãu) 2FeSO4 Fe2(SO4)3 2Fe(OH)3 Fe2O3 Suy ra : 2MFe*0,1 mFe(maãu) = = 0,0700 g M Fe2O3 20 Trong theùp haøm löôïng saét khoaûng 97%, cho neân löôïng caân cuûa maãu caàn phaûi laáy laø : 0,07*100 97 mmaãu = = 0,0720 g Trong coâng thöùc treân : 0,1 laø khoái löôïng neân coù cuûa daïng caân (tính baèng gam) cuûa chaát caàn xaùc ñònh. - Tính keát quaû phaân tích : Haøm löôïng phaàn traêm cuûa saét trong maãu phaân tích theùp theo khoái löôïng cuûa daïng caân Fe2O3 ñaõ ñöôïc taùch ra ñöôïc tính theo coâng thöùc : x = a * 0,6994*100 m Fe2O3 Trong ñoù : x : % Fe trong maãu m : khoái löôïng maãu ,g Fe2O3 a : khoái löôïng cuûa daïng caân Fe2O3 ,g b. Xöû lyù soá lieäu -Duøng chuaån Dixon (Q) ñeå loaïi trò soá ño maéc ñoä leäch thoâ baïo,chuaån F ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä ñoàng nhaát thoáng keâ giöõa hai ñoä leäch chuaån maãu cuûa hai daõy thí nghieäm; coâng thöùc tính sai soá ngaãu nhieân tuyeät ñoái ñeå xaùc ñònh khoaûng tin caäy cuûa caùc soá lieäu thu ñöôïc. _ Bieân giôùi tin caäy (BGTC hay ε ): n St Pf .,=ε Trong ñoù: Choïn P = 0.95. n laø soá laàn thí nghieäm. tra baûng. Pft , ( ) 1 2 − −= ∑ n XX S i 21 - Bieåu dieãn keát quaû: n St XX Pf .,±=±= εμ c. Xaùc ñònh sai soá cuûa phöông phaùp Tieán haønh thí nghieäm theo quy trình ñaõ ñöôïc xaây döïng vôùi maãu saét tinh khieát ñeå xaùc ñònh sai soá cuûa phöông phaùp. Trong ñoù : m0 : khoái löôïng maãu saét tinh khieát, g 100*% o Ao m amS −= aA : khoái löôïng saét xaùc ñònh ñöôïc, g S% : sai soá töông ñoái II. Phöông phaùp chuaån ñoä theå tích II.1. Nguyeân taéc cuûa phaân tích theå tích Phöông phaùp phaân tích ñònh löôïng döïa treân vieäc ño löôïng thuoác thöû caàn duøng ñeå phaûn öùng vôùi moät löôïng ñaõ cho cuûa chaát caàn xaùc ñònh goïi laø phöông phaùp phaân tích chuaån ñoä. II.2. Caùc phöông phaùp phaân tích theå tích -Phöông phaùp chuaån ñoä axit – bazô hoaëc phöông phaùp trung hoøa. - Phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoùa – khöû . -Phöông phaùp chuaån ñoä keát tuûa vaø taïo phöùc. II.3. Phöông phaùp chuaån ñoä oxi hoùa – khöû xaùc ñònh saét trong theùp xaây döïng Sô ñoà cuûa söï xaùc ñònh Phaù maãu Chuaån ñoä baèng chaát oxi hoùa (2) (1) Maãu theùp Fe 2+(dd) Fe3+ Phöông trình chuaån ñoä 5Fe2+ + MnO4- + 8H+ = 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O Tính toaùn keát quaû: vieäc tính toaùn xuaát phaùt töø ñònh luaät ñöông löôïng,ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: 22 MnO4- Trong ñoù, DFe : ñöông löôïng gam cuûa saét N : noàng ñoä ñöông löôïng cuûa MnO4- m : khoái löôïng maãu(g) x : haøm löôïng phaàn traêm cuûa saét trong maãu III. Phöông phaùp quang phoå phaùt xa nguyeân töû (EAS) [7,8,9] III.1. Nguyeân taéc Caùc nguyeân töû bình thöôøng ôû traïng thaùi khoâng kích thích hay coøn goïi laø traïng thaùi cô baûn, töông öùng vôùi möùc naêng löôïng thaáp nhaát E0. Khi cung caáp naêng löôïng cho nguyeân töû, caùc nguyeân töû coù theå chuyeån leân caùc möùc naêng löôïng cao hôn E1, E2... Ngöôøi ta noùi caùc nguyeân töû chuyeån sang traïng thaùi kích thích. Traïng thaùi naøy khoâng beàn sau moät khoaûng thôøi gian raát ngaén (côõ 10-8s), nguyeân töû seõ töï quay veà traïng thaùi cô baûn hay ôû caùc traïng thaùi kích thích naøo ñoù coù möùc naêng löôïng thaáp hôn, vaø phaùt ra naêng löôïng. Töø nguoàn böùc xaï do maãu phaùt ra ta xöû lyù ñeå coù keát quaû phaân tích. Quang phoå naøy goïi laø quang phoå phaùt xaï nguyeân töû. - Döïa vaøo vò trí cuûa caùc vaïch phoå ñeå phaân tích ñònh tính caùc nguyeân toá. - Döïa vaøo cöôøng ñoä cuûa vaïch quang phoå ñeå phaân tích ñònh löôïng. III.2. Quy trình phaân tích Maãu phaân tích Bieán maãu thaønh nguoàn phaùt xaï Phaân tích chuøm böùc xaï phöùc hôïp thaønh nhöõng tia ñôn saéc Ghi tín hieäuXöû lyù keát quaû DFe*NMnO4-*VMnO4- 10m x = 23 PHAÀN THÖÙ BA:THÖÏC NGHIEÄM I. Maùy moùc, duïng cuï, hoùa chaát I.1. Maùy moùc - Loø nung mode LM321.05 - Maùy quang phoå phaùt xaï SPECTRO theo DIN31051 - Caân phaân tích vôùi ñoä chính xaùc 10-4 gam - Tuû saáy - Maùy khoan ñieän - Cöa tay I.2. Duïng cuï - Pipette 1, 10, 25 ml - Burette 25 ml - Caùc duïng cuï thuûy tinh : cocá, bình noùn, bình ñònh möùc... - Caùc duïng cuï baèng söù : coái, chaøy, cheùn - Nhieät keá 1000C, 3000C - Bình huùt aåm - Giaáy loïc - Chæ thò vaïn naêng - Boùp cao su ..... I.3. Hoùa chaát - Caùc loaïi axit : HNO3, H2SO4 (PA) - NH4OH (PA) - FeCl3.6H2O, MnSO4.H2O, NH4SCN, NH4NO3, Na2SiO3... (PA) - Saét tinh khieát - Keõm tinh khieát - Coàn, eter ..... 24 II. Nghieân cöùu xaây döïng quy trình phaân tích saét baèng phöông phaùp khoái löôïng II.1. Khaûo saùt quy trình taïo tuûa vaø nung keát tuûa II.1.1Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa pH ñeán quaù trình taïo keát tuûa Trong dung dòch Fe3+ bò thuûy phaân cho moâi tröôøng pH ∼ 5 : Fe3+ + H2O FeO+ + 2H+ Fe3+ + 3H2O Fe(OH)3 + 3H+ Ñeå traùnh hieän töôïng keo tuï, vieäc keát tuûa Fe(OH)3 ñöôïc tieán haønh trong moâi tröôøng axit thích hôïp. Vì vaäy, chuùng toâi tieán haønh khaûo saùt ñeå tìm pH keát tuûa Fe(OH)3 thích hôïp nhaát. Caùch tieán haønh : Caân chính xaùc 0,3381 g FeCl3.6H2O cho vaøo coác 100ml ñaõ coù saün 50ml nöôùc caát, duøng ñuõa thuûy tinh khuaáy cho ñeán khi muoái tan heát. Duøng axit nitric ñeå axit hoùa dung dòch. Roài caån thaän ñun noùng ñeán 75 – 900C. Khuaáy dung dòch, ñoàng thôøi theâm dung dòch NH3 10% vaøo dung dòch ñaõ ñöôïc ñun noùng ñeán khi coù muøi nheï amoniac (pH ∼ 9). Sau ñoù theâm 100ml nöôùc caát noùng vaøo dung dòch chöùa keát tuûa vaø loïc qua giaáy loïc khoâng tro, röûa caån thaän keát tuûa baèng dung dòch röûa (dung dòch röûa ñöôïc chuaån bò nhö sau : theâm dung dòch amoniac vaøo dung dòch amoni nitrat 2% noùng cho ñeán khi coù muøi amoniac nheï) vaø traùng laïi baèng nöôùc caát. Ñem keát tuûa ñaõ ñöôïc röûa, saáy khoâ trong tuû saáy. Ñaët keát tuûa coøn hôi aåm vaøo cheùn ñaõ caân. Ñaàu tieân ñoát noùng cheùn treân ngoïn löûa yeáu ñeå than hoùa giaáy loïc, sau ñoù nung ôû ∼ 10000C, khoaûng 25 phuùt. Sau ñoù ñeå nguoäi maãu vaø caân tính keát quaû. Tieán haønh khaûo saùt ôû caùc möùc pH = 4, 3, 2, 1. Keát quaû : Fe2O3 pH mcoác tröôùc nung , g mcoác + tuûa sau nung , g m , g 1 31,0214 31,1090 0,0876 2 30,4024 30,4971 0,0947 3 30,0890 30,1779 0,0889 4 31,1277 31,2130 0,0853 Baûng 5. Khaûo saùt aûnh höôûng cuûa pH 25 Keát quaû khaûo saùt ñöôïc bieåu dieãn baèng ñoà thò 0.0876 0.0947 0.0889 0.0853 0.08 0.082 0.084 0.0