Đề tài Nghiên cứu tình hình nhiễm giun tròn đường tiêu hoá của chó nuôi ở Hà Nội và biện pháp phòng trị

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 ®¹i häc Th¸i Nguyªn TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM Hoàng Minh Đức NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH NHIỄM GIUN TRÕN ĐƢỜNG TIÊU HÓA CỦA CHÓ NUÔI Ở HÀ NỘI VÀ BIỆN PHÁP PHÕNG TRỊ Chuyên ngành: Thú Y Mã số: 60.62.50 LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc n«ng nghiÖp Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NguyÔn ThÞ Kim Lan Th¸i Nguyªn - 2008 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng: đây là công trình nghiên cứu do tôi trực tiếp thực hiện cùng với sự cộng tác giúp đỡ của PGS. TS. Nguyễn Thị Kim Lan và các đồng nghiệp tại bộ môn Ký Sinh trùng, Bộ môn Hoá Sinh - Miễn dịch - Viện Thú y Quốc gia. Các số liệu, hình ảnh và kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Hoàng Minh Đức Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 LỜI CẢM ƠN Để thực hiện luận văn, ngoài sự nỗ lực cố gắng của bản thân, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình của thầy hướng dẫn khoa học: Phó giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Lan. Sự giúp đỡ của Ban Giám đốc Viện Thú y, Bộ môn Ký sinh trùng, Bộ môn Hoá sinh - Miễn dịch và Viện sinh thái và Tài nguyên sinh vật. Sự giúp đỡ của các thầy cô giáo khoa Sau Đại học, khoa Chăn nuôi - Thú y - Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên. Nhân dịp này cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban Giám đốc Viện Thú y, PGS.TS Nguyễn Thị Kim Lan, PGS. TS. Phan Địch Lân, PGS. TS. Phạm Sỹ Lăng, Thạc Sĩ Nguyễn Thế Hùng, Bác sỹ Đỗ Tuấn Cương, Bác sỹ Đặng Xuân Sinh cùng toàn thể các thày cô giáo trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên và các bạn đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Hoàng Minh Đức Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................. …………..1 2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................. …………..2 3. Ý nghĩa khoa học của đề tài ....................................................... …………..2 4. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài ....................................................... …………..2 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................. 3 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ....................................................................... 3 1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước ............................................ 26 Chƣơng 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 32 2.1. Đối tượng, vật liệu và địa điểm nghiên cứu ........................................... 32 2.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 32 2.3. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 33 2.4. Phương pháp sử lý số liệu ...................................................................... 39 Chƣơng 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .................................................... 42 3.1. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh giun tròn đường tiêu hoá của chó ở Hà Nội .... 42 3.1.1. Thành phần loại giun tròn đường tiêu hóa của chó nuôi ở Hà Nội .. 42 3.1.2. Tỷ lệ nhiễm giun tròn ở chó qua kiểm tra phân ............................... 44 3.1.3. Cường độ nhiễm giun tròn ở chó qua kiểm tra phân ....................... 46 3.1.4. Tỷ lệ cường độ nhiễm giun tròn ở chó qua mổ khám ...................... 47 3.1.5. Tỷ lệ nhiễm giun tròn đường tiêu hoá của từng loại chó nuôi ở Hà Nội ... 49 3.1.6. Tỷ lệ nhiễm giun tròn theo lứa tuổi ở chó ............................................ 51 3.1.7. Tỷ lệ nhiễm giun tròn ở chó theo mùa vụ ............................................ 54 3.1.8. Tỷ lệ nhiễm giun tròn ở chó theo tính biệt ........................................... 56 3.2. Nghiên cứu đặc điểm bệnh lý, l©m sµng cña bÖnh giun trßn đường tiªu ho¸ chã ................................................................................................ 57 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 3.2.1. Tỷ lệ về biểu hiệm triệu chứng bệnh lâm sàng của chó bị bệnh giun tròn57 3.2.2. Bệnh tích đại thể về vi thể ở cơ quan tiêu hóa của chó bị bệnh giun tròn .... 59 3.2.3. Sự thay đổi một số chỉ tiêu huyết học của chó bị bệnh giun móc so với chó khỏe ................................................................................... 63 3.2.4. Công thức bạch cầu của chó khoẻ và chó bị bệnh giun móc ............ 65 3.2.5. Kết quả thử nghiệm một số loại thuốc tẩy giun tròn đườg tiêu hoá chó ....... 66 3.2.6. Độ an toàn của thuốc tẩy................................................................. 68 3.2.7. Biện pháp phòng trị ........................................................................ 71 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 1. Kết luận .................................................................................................... 72 2. Đề nghị ..................................................................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 75 MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HOẠ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 DANH MôC b¶ng B¶ng 3.1. Thành phần loài giun tròn đường tiêu hóa của chó nuôi ở Hà Nội .... 42 B¶ng 3.2. Tỷ lệ nhiễm giun tròn đường tiêu hóa của chó nuôi ở Hà Nội ......... 44 B¶ng 3.3. Cường độ nhiễm giun tròn đường tiêu hóa của chó nuôi ở Hà Nội .... 46 B¶ng 3.4. Tỷ lệ và Cường độ nhiễm giun tròn đường tiêu hóa của chó nuôi ở Hà Nội ................................................................................................................................. 48 B¶ng 3.5. Tỷ lệ nhiễm giun tròn đường tiêu hóa của chó nuôi ở Hà Nội ............... 49 B¶ng 3.6. Tỷ lệ nhiễm giun tròn theo tuổi của chó nuôi ở Hà Nội ................... 51 B¶ng 3.7. Tỷ lệ nhiễm giun tròn ở chó theo mùa vụ ....................................... 54 B¶ng 3.8. Tỷ lệ nhiễm giun tròn theo tính đặc biệt của chó ............................ 56 B¶ng 3.9. Biều hiện lâm sàng của chó bị bệnh giun tròn .............................. 58 B¶ng 3.10. Bệnh tích đại thể ở cơ quan tiêu hoá chó bị bệnh giun móc ........ 60 B¶ng 3.11. So sánh lực lượng hồng cầu, bạch cầu, hàm lượng huyết sắc tố giữa chó khỏe và chó bị bệnh giun móc ...................................... 64 B¶ng 3.12. So sánh công thức bạch cầu của chó khỏe và chó bị bệnh giun móc .... 65 B¶ng 3.13. Hiệu lực của một số loại thuốc tẩy giun tròn cho chó ................. 67 B¶ng 3.14. Một số chỉ tiêu sinh lý của chó trước và sau khi dùng thuốc ...... 69 B¶ng 3.15. Tỷ lệ chó có phản ứng sau khi dùng thuốc ................................. 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 Danh môc biÓu ®å Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ nhiễm giun tròn đường tiêu hoá của 4 loại chó nuôi ở Hà Nội ........ 51 Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ nhiễm giun tròn đường tiêu hoá theo tuổi chó ................. 53 Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ nhiễm giun tròn theo mùa vụ ........................................... 55 Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ nhiễm giun tròn đường tiêu hoá theo tính biệt của chó .... 57 DANH MỤC ẢNH BỆNH TÍCH VI THỂ ẢNH 1. Xuất huyết niêm mạc ruột non ...................................................... 61 ẢNH 2. Niêm mạc ruột bình thường ............................................................ 61 ẢNH 3. Tế bào biểu mô ruột bị bong tróc, lông nhung biến dạng ................. 62 ẢNH 4. Tế bào biểu mô lành lặn ................................................................. 62 ẢNH 5. Thâm nhiễm tế bào bạch cầu ........................................................... 63 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 DANH MỤC TỪ VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ A. caninum Ancylostoma caninum T. canis Toxocara canis T. leonina Toxascaris leonina T. vulpis Trichocephalus vulpis > Lớn hơn < Nhỏ hơn - Đến TT Thể trọng SS Sơ sinh % Phần trăm cs Cộng sự Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ lâu, chó được con người thuần hóa và coi như là người bạn gần gũi, thân thiện. Chó dễ nuôi, trung thành với chủ, các giác quan rất phát triển, thông minh, nhanh nhẹn và có tính thích nghi cao với điều kiện sống khác nhau. Do vậy, chó được nuôi phổ biến ở khắp nơi trên thế giới, phục vụ các mục đích khác nhau. Những năm gần đây, nền kinh tế ngày càng phát triển, đời sống dân trí được nâng cao và cải thiện, do vậy việc nuôi chó để giữ nhà, làm cảnh và làm kinh tế được quan tâm chú ý trong nhiều gia đình người dân Hà Nội. Nhiều giống chó ngoại quý hiếm được nhập làm phong phú thêm về số lượng và chủng loại chó ở nước ta. Song chó là loài động vật rất mẫn cảm với các tác nhân gây bệnh. Bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn, vi rút và bệnh do ký sinh trùng đã và đang làm chết nhiều chó ở Hà Nội, gây thiệt hại kinh tế cho nhiều hộ chăn nuôi, đặc biệt là các hộ chăn nuôi những giống chó quý hiếm. Việt Nam là một nước nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, nóng ẩm, mưa nhiều, có điều kiện thuận lợi cho giun sán phát triển quanh năm. Bệnh giun, sán là một trong những bệnh ký sinh trùng phổ biến nhất ở chó. Một số tác giả đó nghiên cứu về bệnh do ký sinh trùng gây nên ở chó như: Phạm Sĩ Lăng (1985) [10], Ngô Huyền Thuý (1996) [34]. Cho tới nay, các nhà khoa học nước ta đã xác định được 26 loài giun, sán ký sinh ở chó, trong đó có 16 loài giun tròn. Tuy nhiên, việc nghiên cứu về bệnh của chó chưa được quan tâm đúng mức, đặc biệt là bệnh do ký sinh trùng gây nên, trong đó có nhiều loài giun tròn ký sinh ở đường tiêu hoá gây tác hại lớn đối với chó. Giun ký sinh lấy chất dinh dưỡng, hút máu, tiết độc tố và chất chống đông máu. Bệnh âm ỉ, kéo dài làm vật chủ mất máu suy dinh dưỡng, gầy yếu, rối loạn tiêu hoá, giảm sức đề Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 kháng. Từ đó, các vi khuẩn trong đường ruột có cơ hội trỗi dậy gây hội chứng tiêu chảy nặng hơn và làm chết chó nếu không được điều trị kịp thời. Xuất phát từ nhu cầu cấp thiết của thực tế trên, chúng tôi tiến hành đề tài: “ Nghiên cứu tình hình nhiễm giun tròn đƣờng tiêu hoá của chó nuôi ở Hà Nội và biện pháp phòng trị”. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Xác định thành phần loài giun tròn ký sinh ở đường tiêu hoá của chó nuôi ở Hà Nội. - Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh giun tròn đường tiêu hoá của chó ở các quận nội thành Hà Nội. - Nghiên cứu đặc điểm bệnh lý, lâm sàng của chó bị bệnh giun tròn. - Xác định hiệu lực thuốc tẩy trừ giun tròn cho chó. - Đề xuất biện pháp phòng trị bệnh giun tròn cho chó có hiệu quả. 3. Ý nghĩa khoa học của đề tài Kết quả của đề tài là những thông tin khoa học bổ sung và hoàn thiện thêm các nghiên cứu về đặc điểm dịch tễ và bệnh học của bệnh giun tròn ký sinh ở đường tiêu hoá của chó trong điều kiện chăn nuôi hiện nay ở nước ta. 4. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài: - Kết quả nghiên cứu của đề tài là những minh chứng về tác hại của một số loài giun tròn ký sinh ở đường tiêu hoá của chó, đồng thời là những khuyến cáo có ý nghĩa cho những hộ gia đình nuôi chó ở Hà Nội và các địa phương khác. - Kết quả nghiên cứu có thể ứng dụng để chẩn đoán và phòng trừ bệnh giun tròn đường tiêu hóa, góp phần khống chế bệnh trong thực tiễn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1.1. Vị trí của giun trong đƣờng tiêu hoá chó trong hệ thống phân loại động vật học Trong khu hệ giun trong đường tiêu hoá của chó, theo Nguyễn Thị Lê và cs (1996) [17], các loài giun tròn ký sinh ở chó Việt Nam được phân loại như sau: Ngành Nemathelminthes, Huxley, 1856 Lớp Nematoda Rudolphi, 1808 Phân lớp: Enoplia Chitwood, 1933 Bộ Trichocephalida Skrjabin và Schulz, 1928 Phân bộ Trichocephalata Skrjabin et Schulz, 1928 Họ Trichocephalidae Baird, 1953 Phân họ Trichocephalinae Ransom, 1911 Giống Trichocephalus Schrank, 1788 Loài Trichocephalus vulpis (Froelich, 1789) (ký sinh ở manh tràng chó) Phân lớp Rhabditia Pearse, 1942 Bộ Strongylida Railliet et Henry, 1913 Họ Ancylostomatidae Looss, 1905 Phân họ Ancylostomatinae Looss, 1911 Giống Ancylostoma Dubini, 1893 Loài Ancylostoma caninum (Ercolani, 1859) Loài Ancylostoma braziliense Faria, 1910 (ký sinh ở ruột non chó) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 Phân họ: Bunostomatinae Looss, 1911 Giống Uncinaria Froelich, 1789 Loài Uncinaria stenocephala Railliet, 1884 (ký sinh ở ruột non chó) Bộ Ascaridida Skrjabin và Schulz, 1940 Phân bộ Ascaridina Skrjabin, 1915 Họ Ascaridae Baird, 1853 Giống Toxascaris Leiper, 1907 Loài Toxascaris leonina (Linstow, 1902) Leiper, 1907 ( ký sinh ở dạ dày, ruột chó) Họ Anisakidae Skrjabin và Karokhin, 1945 Giống Toxocara Stiles, 1905 Loài Toxocara canis (werner, 1782) (ký sinh ở dạ dày, ruột non chó) Bộ Spirurida Chitwood, 1933 Phân bộ Spirurina Railliet, 1914 Liên họ Spiruroidea Railliet et Henry, 1915 Họ Spiruridae Oerley, 1885 Giống Spirocerca Railliet et Henry, 1911 Loài Spirocerca lupi (Rudolphi,1809) (ký sinh ở dạ dày, u thành thực quản của chó) Bộ Rhabditida Chitwood, 1933 Phân bộ Rhabditina Chitwood, 1933 Họ Strongyloididae Chitwood et Mcinstosh, 1934 Giống Strongyloides Grassi, 1879 Loài Strongyloides canis Brumpt, 1922 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 1.1.2. Đặc điểm sinh học của một số loài giun tròn ký sinh ở đƣờng tiêu hoá chó 1.1.2.1. Đặc điểm hình thái, cấu tạo - Loài Ancylostoma caninum (Ercolani, 1859) Là loài giun tròn nhỏ, thân hình sợi chỉ, màu vàng nhạt, đoạn trước cong về phía lưng, bao miệng mỗi bên có 2 răng 3 chạc lớn, cong vào phía trong, miệng hình bầu dục. Con đực dài 9 - 12 mm, đuôi có túi kitin, 2 gai giao hợp bằng nhau dài 0,74- 0,87 mm, bánh lái dài 0,13 - 0,21 mm. Con cái dài 10 - 21 mm, đuôi có gai nhọn, âm hộ nằm 1/3 phía sau của thân. Trứng hình bầu dục dài 0,06 - 0,066 mm, rộng 0,037- 0,042 mm. Trứng có nhiều nhân, vỏ trong suốt. - Loài Ancylostoma braziliense (Faria, 1910) Giun nhỏ hơn Ancylostoma caninum, cơ thể hình trụ, thon nhỏ 2 đầu. Con đực dài 6,6 - 8,1 mm, rộng 0,278 - 0,354 mm. Lớp biểu bì dày, có vân ngang, đầu hơi cong về mặt bụng, nang miệng hình cầu, có một đôi răng không phân nhánh. Thực quản dài 0,62 - 0,69 mm. Túi sinh dục phát triển, các nhóm sườn đều chung một gốc, sau đó mới phân tách. Gai sinh dục bằng nhau, dài 1,05-1,30 mm, phần cuối thon nhỏ dần. Con cái dài 7,3 - 9,6 mm, đầu cong về mặt bụng. Âm hộ cách mút đuôi 2,65-3,04 mm. Đuôi hình nón, mút đuôi có gai nhọn, dài 0,005 mm. Trứng hình ô van, kích thước 0,040 - 0,30 mm. - Loài Toxocara canis (werner 1782) Loài Toxocara canis là loài giun tròn có kích thước khá lớn, màu vàng nhạt, đầu hơi cong về phía bụng, miệng có 3 môi bao quanh, trên mỗi môi đều Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 có răng nhỏ, thực quản hình trụ, đặc biệt giữa thực quản và ruột có đoạn phình to tạo thành “dạ dày giả” của giun. Con đực dài 50 - 90 mm, đầu có cánh dài, hẹp, hơi giống mũi giáo có 2 gai giao cấu bằng nhau dài 0,75 - 0,95 mm. Con cái dài 90 - 170 mm, đuôi thẳng. Giun cái đẻ trứng. Lỗ sinh dục cái ở khoảng 1/4 phía trước thân, trứng gần như tròn, đường kính 0,068- 0,075 mm, trên vỏ trứng có những nếp nhăn nhỏ mịn. - Loài Toxascaris leonina (Linstow, 1902). Loài Toxascaris leonina màu vàng nhạt, đầu có 3 môi, thực quản hình trụ, không có đoạn phình to như loài Toxocara canis. Giun đực dài 20 - 70 mm, 2 gai giao hợp dài gần bằng nhau, không có bánh lái. Giun cái dài 60 - 80 mm, lỗ sinh dục cái ở phía trước thân, tử cung chia làm 2 nhánh, trứng gần như tròn, vỏ trứng dày, bằng phẳng, nhẵn, đường kính từ 0,075 - 0,085 mm - Loài Trichocephalus vulpis (Froelich, 1989). Giun có kích thước lớn, con đực dài 45-75 mm, thực quản chiếm 3/4 chiều dài cơ thể. Đuôi giun đực thường cuộn tròn về phía trong, mang một gai giao hợp rất dài (8,31- 11,1 mm). Con cái dài 62 -75 mm, thực quản dài 42 -56,3 mm, âm hộ nằm về phía sau của đoạn cuối thực quản. Trứng có hình cái thùng, có nắp ở hai đầu, dài 0,083 - 0,93 mm và rộng 0,037- 0,40 mm. - Loài Uncinaria stenocephala (Railiet,1884). Giun có màu vàng nhạt, hai đầu hơi nhọn, túi miệng hình phễu, có các mảnh kitin sắc, mặt trong của túi miệng có 2 đôi răng hình bán nguyệt đối xứng. Thực quản dài 0,75 - 0,88mm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 Giun đực dài 6 - 11 mm, túi đuôi rất phát triển, 2 gai giao hợp dài bằng nhau 0,65- 0,75 mm, đầu mút của gai rất nhọn, không có bánh lái. Giun cái dài 9 - 16 mm, lỗ sinh dục ở vào 1/3 phía trước cơ thể. Trứng hình bầu dục, có kích thước 0,078 - 0.083 x 0,052 - 0,059 mm. - Loài Spirocerca lupi (Rudolphi, 1809) Giun trưởng thành ký sinh ở thực quản, thành dạ dày, đôi khi còn thấy ở động mạch chủ. Giun có màu đỏ, miệng hình 6 cạnh, không có môi, thực quản hẹp, phần trước là cổ ngắn, ở gai cố có vòng thần kinh. Con đực dài 30-54 mm, hai gai giao hợp không bằng nhau, đuôi xoắn, có cánh đuôi, 4 đôi gai nhỏ phía trước hậu môn, một gai lớn trước huyệt Con cái dài 54 - 80 mm, âm hộ nằm phía trước thân, gần cuối thực quản. Trứng rất nhỏ, hình elíp 0,035 - 0,039 x 0,014 - 0,023mm, trứng có chứa ấu trùng. 1.1.2.2. Đặc điểm vòng đời sinh học - Loài Ancylostoma caninum (Ercolani, 1859) Giun trưởng thành sống ở niêm mạc ruột non của ký chủ, tập chung chủ yếu ở tá tràng, không tràng và kết tràng. Giun cái mỗi ngày đẻ ra 10.000 - 15.000 trứng. Trứng mới bài xuất ra ngoài có từ 2-8 tế bào nhân, ấu trùng phát triển thành ẩu trùng cảm nhiễm nếu gặp điều kiện thuận lợi. Ấu trùng không phát triển tới giai đoạn cảm nhiễm ở nhiệt độ dưới 17 0c. Ấu trùng giun móc phát triển qua 3 giai đoạn để trở thành ấu trùng cảm nhiễm. Foster Cont (1935) đã nghiên cứu thấy nếu ở điều kiện nhiệt độ từ 20 -300 C và độ ẩm thích hợp, PH trung tính, trứng sẽ nở thành ấu trùng sau 24- 48 giờ và trở thành ấu trùng cảm nhiễm sau 6 - 7 ngày. Ấu trùng gây nhiễm dài 0,59 - 0,69 mm, có màng bọc bên ngoài và chứa 30 - 34 tế bào ruột. Ấu trùng có hướng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 động đặc biệt là luôn tìm đến vị trí cao và nơi ẩm ướt, nhiệt độ thích hợp và hướng đến vật chủ gần chúng. Ấu trùng tuy cần độ ẩm nhưng không phát triển trong nước mặn, khi bị khô, ấu trùng sẽ chết nhanh trong 24 giờ. Do vậy việc lan truyền bệnh bị hạn chế trong mùa khô. Theo Swensson (1925), khi nhiệt độ của đất tăng lên, ấu trùng di chuyển tới chỗ lồi lõm của đất và tụ lại từng đám ở những chỗ râm mát và có độ ẩm thích hợp. Từ chỗ ban đầu, ấu trùng di chuyển trong phạm vi 10-20 cm. Trong khi di chuyển, ấu trùng có khuynh hướng leo lên cao, có thể tới 2 m. Ấu trùng ít chui xuống đất, nhưng nếu ở đất cát, ấu trùng có thể chui xuống sâu 1 m, đất mùn chui xuống sâu 30cm, đất sét chui sâu 15 cm. Nói chung, từ điểm di chuyển ban đầu, ấu trùng thường di chuyển ở bề mặt của đất. Thời gian sống của ấu trùng thay đổi tuỳ thuộc điều kiện của môi trường, ấu trùng có thể tồn tại ngoài tự nhiên từ vài tuần tới 1 tháng. Nhưng nếu trong điều kiện ẩm ướt, nhiệt độ từ 15-300C ấu trùng có thể tồn tại được 18 tháng. Theo Đỗ Dương Thái [23], ấu trùng gây nhiễm dài 0,59-0,69 mm có màng bọc bên ngoài và chứa 30-34 tế bào ruột, ấu trùng có hướng động đặc biệt là tìm đến vật chủ gần chúng và đến vị trí cao nhất. Sự phát triển tiếp theo của ấu trùng Ancylostoma caninum tiến hành trên cơ thể ký chủ và cảm nhiễm vào ký chủ theo 2 con đường: - Qua đường tiêu hoá: ấu trùng được ký chủ nuốt vào đường tiêu hoá qua thức ăn, nước uống. Vào ruột, ấu trùng lột xác và sau một thời gian di hành thì phát triển thành giun trưởng thành. - Qua da: ấu trùng cảm nhiễm xâm nhập qua da vào hệ thống tuần hoàn đến tim, phổi, xuyên qua phế nang vào phế quản. Khi vật chủ ho, ấu trùng lên hầu và được nuốt xuống đường tiêu hoá, từ đó phát triển thành giun trưởng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9 thành và ký sinh ở ruột non. Thời gian phát triển đến giai đoạn trưởng thành từ 14-16 ngày. Giun trưởng thành có thể sống trong cơ thể ký chủ từ 43- 100 tuần. Theo Petrov A.M và Skrjabin K.I (1979)[21], cảm nhiễm ấu trùng Ancylostoma caninum ở chó con nặng hơn chó trưởng thành. Tuy nhiên, khi ấu trùng chui qua da chó con ít gây phản ứng. Trong khi đó, ấu trùng chui qua da chó trưởng thành gây phản ứng viêm rõ rệt, hiện tượng này được xác nhận: ấu trùng bị chết và bị giữ lại ở da chó trưởng thành, tạo ra xung quanh nó sự thâm nhiễm tế bào. Trịnh Văn Thịnh (1963)[25] cho biết: ấu trùng giun móc khi chui qua da làm cho con vật bị ngứa và viêm da, ấu trùng còn gây tổn thương ở phổi. Giun trưởng thành hút nhiều máu, răng 6 móc được cấu tạo bằng chất kitin cắm sâu vào niêm mạc ruột gây tổn thươmg niêm mạc, đồng thời giun còn tiết chất kháng đông máu, giúp giun móc dễ hút máu. Độc tố và sản vật của giun làm hồng cầu giảm, bạch cầu toan tính tăng. - Loài Ancylostoma braziliense (Faria, 1910) Giun trưởng thành ký sinh ở ruột non, giun cái đẻ trứng, trứng theo phân ra ngoài. Ở môi trường bên ngoài, sau 20 giờ tới một vài ngày, nếu gặp điều kiện thuận lợi, phôi bào trong trứng phát triển tới dạng ấu trùng. Ấu trùng thoát ra khỏi trứng, qua 2 lần lột xác thành ấu trùng cảm nhiễm và xâm nhập vào ký chủ theo 2 con đường: + Qua thức ăn, nước uống vào đường tiêu hoá, ấu trùng chui vào thành ruột, dạ dày. Ở đó vài ngày rồi về ruột non phát triển đến giai đoạn trưởng thành. + Qua da: ấu trùng gây nhiễm qua da ký chủ về hệ thống tuần hoàn, về tim, lên phổi, qua phế bào đến khí quản rồi về ruột non phát triển tới giai đoạn trưởng thành. Thời gian hoàn thành vòng đời từ 14-20 ngày. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 10 - Loài Uncinaria stenocephala (Railiet,1884) Các loài giun tròn thuộc họ Ancylostomatidae đều phát triển trực tiếp. Giun trưởng thành đẻ trứng, trứng theo phân ra ngoài. Trứng và ấu trùng có sức đề kháng với ngoại cảnh. Cũng như Ancylostoma caninum, ấu trùng Uncinaria stenocephala qua 3 lần lột xác phát triển thành ấu trùng cảm nhiễm, ấu trùng có thể đi xa và có thể gây bệnh. Chó bị nhiễm qua 2 con đường: + Qua miệng: ấu trùng gây nhiễm theo thức ăn nước uống vào cơ thể gây bệnh cho ký chủ. Fulleborn (1920-1927) thấy rằng: ấu trùng cảm nhiễm vào ruột ký chủ, phát triển ở tầng dưới của nhung mao và trong tuyến nhày Lieberkul, sau đó chúng quay lại nhung mao của ruột non. Kolevatova AL. (1957) đã chứng minh bằng thực nghiêm khi gây nhiễm ấu trùng Uncinaria stenocephala qua miệng, sau 24 giờ đã thấy có trong niêm mạc dạ dày và tá tràng của chó. Sau thời gian ngắn ở niêm mạc, những ấu trùng này lại chui vào ruột, lột xác trở thành ấu trùng giai đoạn 4 và đạt tới giai đoạn trưởng thành sau 13- 20 ngày. + Qua da: khi nghiên cứu cảm nhiễm qua da, Kolevatova A.L (1957) đã xác định ấu trùng cảm nhiễm chui qua da chỉ sau 6 phút, sau 40 phút tất cả đã chuyển vào hệ thống tuần hoàn của chó. Theo tác giả, khi nhiễm qua da, con đường di chuyển bình thường theo hệ thống tuần hoàn của chó, nhiều nhất trong 2 ngày đầu. Sự phát triển của Uncinaria stenocephala khi nhiễm qua da lâu hơn nhiễm qua miệng từ 2- 4 ngày. Thời gian hoàn thành vòng đời 14- 20 ngày. - Loài Toxocara canis (werner 1782) Giun cái trưởng thành ký sinh ở dạ dày, ruột non, đẻ trứng. Trứng giun được thải ra môi trường theo phân, gặp điều kiện ngoại cảnh thích hợp (nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng), trứng phát triển thành ấu trùng cảm nhiễm, ấu trùng vẫn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 11 nằm trong vỏ trứng. Khi xâm nhập vào đường tiêu hoá của chó qua thức ăn, nước uống. Ấu trùng cảm nhiễm phá vỡ vỏ và chui ra bắt đầu quá trình di hành trong cơ thể ký chủ. Ấu trùng xuyên qua niêm mạc ruột, vào máu, theo hệ thống tuần hoàn đến gan, về tim, lên phổi vào khí quản, lên miệng rồi trở lại ruột non, tiếp tục phát triển ở niêm mạc ruột non và trở thành giun trưởng thành gây bệnh cho chó. Một số ấu trùng sau khi vào phổi tiếp tục theo hệ thống tuần hoàn về các tổ chức cư trú làm thành kén nhưng vẫn có khả năng gây nhiễm nếu các đông vật cảm nhiễm khác ăn phải. Ấu trùng còn qua hệ tuần hoàn của chó mẹ khi có chửa và nhiễm vào bào thai. Ở bào thai ấu trùng cư trú chủ yếu ở gan và phổi. Do vậy chó con sau khi được sinh ra đã mang mầm bệnh, đến 14 ngày tuổi đã gây bệnh cho chó con và khi 30 ngày tuổi đã thành giun trưởng thành. Thời gian hoàn thành vòng đời từ 26-28 ngày (Skrjabin và cs, 1973) [20]. - Loài Toxascaris leonina (Linstow, 1902) Giun cái trưởng thành ký sinh ở ruột non của chó, đẻ trứng, trứng theo phân ra ngoài, gặp điều kiện nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng thích hợp sẽ phát triển thành ấu trùng cảm nhiễm, ấu trùng vẫn nằm trong trứng. Khi chó nuốt phải ấu trùng vào ruột, ấu trùng phá vỡ vỏ chui vào niêm mạc ruột, qua tĩnh mạch cửa rồi vào gan, đi qua tâm nhĩ phải, xuống tâm thất phải, qua động mạch phổi vào phổi, vào phế nang, lên yết hầu, xuống thực quản rồi trở về ruột non. Ở đây tiếp tục phát triển qua 3 lần lột xác nữa để trở thành giun trưởng thành. Thời gian hoàn thành vòng đời từ 55-72 ngày (Skrjabin và cs, 1963) [20]. - Loài Trichocephalus vulpis (Froelich, 1989) Giun cái đẻ trứng trong ruột già ký chủ, trứng của Trichocephalus vulpis theo phân ra ngoài ở giai đoạn tiền phân, trong điều kiện thuận lợi về ngoại Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 12 cảnh như nhiệt độ và độ ẩm, ấu trùng phát triển trong trứng, sau 25 -26 ngày trở thành trứng có khả năng cảm nhiễm. Chó ăn phải trứng cảm nhiễm cùng với thức ăn và nước uống, ấu trùng nở ra sẽ chui sâu vào niêm mạc ruột già và tiếp tục phát triển thành giun trưởng thành. Thời gian phát triển của Trichocephalus vulpis đến giai đoạn trưởng thành trong cơ thể chó khoảng 30 - 107 ngày (Skrjabin và cs, 1963) [20]. - Loài Spirocerca lupi (Rudolphi, 1809) Giun trưởng thành ký sinh trong các u, kén ở dạ dày và thực quản của chó, đẻ trứng, trong có ấu trùng. Trứng giun theo các lỗ dò ở kén, đi vào xoang thực quản hoặc dạ dày, theo phân ra môi trường bên ngoài, được vật chủ trung gian là bọ hung ăn vào. Trong đường tiêu hoá của bọ hung, ấu trùng nở ra khỏi trứng, vào xoang đại thể và biến đổi thành ấu trùng kỳ II. Ấu trùng tiếp tục phát triển thành ấu trùng kỳ III có khả năng gây nhiễm. Ký chủ dự trữ ăn phải ký chủ trung gian, ấu trùng kỳ III được giải phóng, ấu trùng sẽ tạo thành kén ở một vài cơ quan tổ chức. Khi chó ăn phải ký chủ dự trữ, ấu trùng được giải phóng khỏi đường tiêu hoá của ký chủ dự trữ, chúng xuyên qua thành dạ dày, di hành trong hệ tuần hoàn, đến động mạch chủ, ở đó khoảng 3 tuần. Sau 10-12 tuần, ấu trùng di hành đến thực quản, tạo thành kén và phát triển đến dạng trưởng thành. Thời gian hoàn thành vòng đời từ 5 - 6 tháng. 1.1.3. Đặc điểm dịch tễ bệnh giun tròn đƣờng tiêu hoá của chó Nghiên cứu dịch tễ học cho ta cơ sở phòng trị bệnh ký sinh trùng có hiệu quả. Sự phát triển của ký sinh trùng phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Ở nước ta việc điều tra dịch tễ bệnh do giun tròn gây ra ở chó đã được các tác giả như Đỗ Dương Thái, Trịnh Văn Thịnh (1963), Đỗ Hài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 13 (1972), Phạm Sĩ Lăng (1985), Phạm Văn Khuê (1993), Phan Lục, Đào Hữu Thanh, Đoàn văn Phúc, Ngô Huyền Thuý (1996) đề cập đến. 1.1.3.1. Động vật cảm nhiễm Chó và hầu hết các loài thú ăn thịt họ chó (Canidae) đều nhiễm một số loài giun tròn (Nematoda) như: giun đũa (Toxocara canis, Toxascaris leonina), giun móc (Ancylostoma caninum, Uncinaria stenocephala), giun tóc Trichocephalus vulpis. Theo Phan Thế Việt, Nguyễn Thị Kỳ, Nguyễn Thị Lê (1977), chó ở Việt Nam nhiễm 16 loài giun tròn. Hầu hết các tác giả trong và ngoài nước đều thấy rằng: chó cũng như thú ăn thịt khác bị nhiễm giun nặng ở giai đoạn còn non và nhẹ hơn ở giai đoạn trưởng thành (Trịnh Văn Thịnh, 1963)[25], Đoàn Văn Phúc, Phạm Văn Khuê, 1993[6]. 1.1.3.2. Tuổi cảm nhiễm Qua nghiên cứu của nhiều tác giả, hầu hết các tài liệu cho thấy: chó nhiễm giun đũa chủ yếu ở giai đoạn tuổi còn non chiếm 60%, và nhiễm nặng hơn chó trưởng thành. Petrov A.M (1963) cho biết: chó con 80-90 ngày tuổi mới thấy nhiễm giun đũa Toxascaris leonina, chó 2 tháng tuổi nhiễm nặng giun đũa Toxocara canis. Thậm chí chó 15-21 ngày tuổi đã thấy nhiễm Toxocara canis do vòng đời phát triển của loại này qua bào thai. William và Menning (1978) điều tra sự nhiễm Toxocara canis ở các lứa tuổi khác nhau của chó, tác giả cho biết: chó dưới 1 năm tuổi tỷ lệ nhiễm 45%, trên 1 năm tuổi (20%). Chó con nhiễm giun nặng (đáng chó ý là giun đũa, giun móc) vì cơ thể chó non sức đề kháng yếu với mầm bệnh, dễ mẫn cảm với các loài giun. Mặt khác một số loài (giun đũa, móc) truyền cho chó non ngay từ khi còn trong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 14 bụng mẹ (qua bào thai). Foster và Cross (1954) quan sát thấy rằng, ấu trùng giun móc theo máu vào bào thai và cư trú ở phổi bào thai, sau khi chó con ra đời, ấu trùng bắt đầu hoạt động và quay về đường tiêu hoá và phát triển thành giun trưởng thành. Do vậy, chó con chưa đầy 1 tháng tuổi đã nhiễm giun móc, giun đũa. Chó trưởng thành nhiễm ít hơn, do có sức đề kháng với ký sinh trùng. Mặt khác, tuổi thọ của ký sinh trùng có hạn. Kolevatova (1959) cho biết: nếu chó có miễn dịch với giun móc thì nó có khả năng tống phần lớn giun này ra khỏi cơ thể. Skrjabin và Petrov (1977)[20] cho biết: ở chó lớn, bệnh do Toxocara canis ít thấy hơn so với chó non, điều đó nói lên rằng: chó trưởng thành có sức đề kháng (miễn dịch) đối với bệnh do Toxocara canis. Theo Phan Địch Lân, Phạm Sĩ Lăng, Đoàn Văn Phúc (1989) [16], kết quả kiểm tra 96 chó con từ 1-3 tháng tuổi tại Hà Nội, tẩy giun cho chó bằng thuốc Piperazin và Levamisol, kết hợp kiểm tra phân, cho biết: 82 chó nhiễm giun Toxascaris leonina, tỷ lệ 85,41%, tác giả cho biết, chó con bị nhiễm Toxascaris leonina với tỷ lệ rất cao và thường bị bệnh nặng hơn chó trưởng thành... Theo Petrov A.M (1963), chó con 80 - 90 ngày tuổi, kiểm tra phân mới bắt đầu thấy trứng của Toxascaris leonia, bệnh thường xảy ra nhiều từ tháng thứ 7 - 8. Chó trưởng thành 2- 3 tuổi ít thấy nhiễm và 4 tuổi trở lên thì chỉ gặp trong những trường hợp đặc biệt. Phạm Văn Khuê và cs, (1993)[6] cho biết: chó con từ 1-3 tháng tuổi đã thấy nhiễm 5 loài giun, một số loài như: giun đũa, giun móc tỷ lệ nhiễm cao, Toxocara canis 57,1%, chó 7-12 tháng tuổi tỷ lệ nhiễm Toxocara canis (14,8%), chó trên 12 tháng tuổi không nhiễm loại này. Tỷ lệ nhiễm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 15 Ancylostoma caninum là 68,8%, Uncinaria stenocephala (80%). Đó là những nguyên nhân gây cho chó rối loạn tiêu hoá, còi cọc, chậm lớn... Ngược lại, một số loài giun tỷ lệ nhiễm tăng dần theo tuổi chó như giun thực quản (Spirocerca lupi, giun tóc Trichocerphalus vulpis) Phạm Sĩ Lăng (1985)[10]. Skrjabin và Petrov (1963) cho thấy: chó mắc bệnh sớm nhất vào tuần tuổi thứ năm, chó trưởng thành mắc bệnh nhẹ hơn chó non. Chó trưởng thành được nuôi dưỡng tốt, có sức đề kháng cao với giun đũa Toxocara canis. Người ta đã làm thực nghiệm gây nhiễm 15.000 trứng giun có sức gây bệnh cho 3 chó hai năm tuổi, cả ba chó đều không bị bệnh khi nuôi dưỡng tốt. Nhưng chó bị mắc bệnh ngay sau khi giảm tiêu chuẩn vitamin A trong thức ăn. Chó và các loài thú ăn thịt trưởng thành khác ít bị nhiễm Toxocara canis, điều này chứng tỏ rằng: chó trưởng thành có sức đề kháng với bệnh và được duy trì khi được nuôi dưỡng và chăm sóc tốt. Phạm Sĩ Lăng(1985)[10] cho biết: chó Nhật, Becger, Tây Ban Nha, Fok từ 1-3 tháng tuổi nhiễm giun móc 62,1%; 3-6 tháng tuổi (90,7%), Toxocara canis là 14,6%, Toxascaris leonina là 85,4%. Tỷ lệ nhiễm của chó con còn phụ thuộc vào chế độ nuôi dưỡng chăm sóc, điều kiện môi trường bị ô nhiễm, mất vệ sinh, ẩm thấp thì tỷ lệ nhiễm giun đũa ở chó cao, có thể từ 30 - 60 %. Qua kết quả nghiên cứu thực tế của các tác giả, tỷ lệ nhiễm giun tròn đường tiêu hoá qua các lứa tuổi ở chó khác nhau. 1.1.3.3. Mùa vụ Phan Địch Lân, Phạm Sĩ Lăng, Đoàn Văn Phúc (1989)[16] cho biết: chó con từ 1-3 tháng tuổi bị nhiễm bệnh hầu hết các tháng trong năm. Chó con, ngoài con đường lây nhiễm trực tiếp (do ăn phải trứng giun cảm nhiễm), còn bị lây nhiễm ấu trùng từ lúc còn trong bào thai thông qua máu của con mẹ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 16 Bệnh lây nhiễm và phát sinh nhiều vào mùa hè và mùa thu, nhiệt độ nóng và ẩm ướt là điều kiện thích hợp để trứng phát triển. Mùa đông thời tiết lạnh sẽ hạn chế sự phát triển của ấu trùng và ấu trùng có thể bị chết. Vì vậy mùa đông chó ít mắc bệnh giun tròn đường tiêu hoá hơn. Ở nước ta, do điều kiện nóng, ẩm gần như quanh năm nên trứng giun có thể phát triển thành ấu trùng trong trứng, ở bất cứ tháng nào và lây nhiễm cho chó và các loài ăn thịt khác. Nhiệt độ thích hợp để trứng phát triển thành ấu trùng là 20 -30 0c, thời gian lây nhiễm giun móc thường xảy ra từ tháng 4 - tháng 10, đó là mùa nóng ẩm, mưa nhiều, tạo điều kiện thuận lợi cho trứng giun móc phát triển thành ấu trùng cảm nhiễm. Khi chó nhiễm ấu trùng qua da, con đường di chuyển bình thường theo hệ thống tuần hoàn, qua phổi. Những ấu trùng này lưu lại một thời gian ở phổi và bắt đầu vào đường tiêu hoá sau 6 -9 giờ. Tuy nhiên, chó con thường bị nhiễm nặng trong những tháng nóng ẩm từ mùa hè sang mùa thu. 1.1.4. Đặc điểm bệnh lý và lâm sàng bệnh giun tròn đƣờng tiêu hoá chó 1.1.4.1. Biểu hiện lâm sàng Khi nghiên cứu về bệnh lý lâm sàng, các tác giả đều cho thấy: bệnh xảy ra ở thể cấp và mãn tính. Tuỳ theo số lượng giun và sức đề kháng của chó mà biểu hiện lâm sàng nặng hay nhẹ khác nhau. + Thể cấp tính: thường xảy ra ở chó non, sức đề kháng yếu, chó hay nôn mửa là do giun tròn kích thích vào niêm mạc ruột, đặc biệt chó nhiễm nhiều giun đũa, cuộn thành từng búi trong ruột, chó nôn ra cả giun. Skrjabin K.I (1963) cho biết: giun đũa tiết độc tố, phá hoại hồng cầu và mạch máu ngoại biên, gây rối loạn tiêu hoá, ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất của chó dẫn đến viêm đường tiêu hoá, gây ỉa chảy, suy nhược Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 17 cơ thể. Ngoài ra độc tố của giun còn gây các triệu chứng thần kinh: co giật, sùi bọt mép. Kolevatova (1959), Brumpt (1949) cho biết: chó nôn dữ dội là do tác động cơ giới của giun bám vào tá tràng, tạo các vết tổn thương làm ruột tăng nhu động gây nôn (dẫn theo Skrjabin K.I 1977) [20]. Phạm Sĩ Lăng (1985)[10] quan sát 64 chó nghiệp vụ và chó cảnh bị nhiễm giun móc cấp tính thấy biểu hiện lâm sàng đặc trưng là: nôn mửa 91,1%, bỏ ăn hoặc ăn ít 87,7%, ỉa chảy 84,3%, chảy máu ruột 98,3%, thân nhiệt tăng do viêm ruột kế phát 35,9%. Chó chết sau 2-3 ngày nếu không được điều trị kịp thời. Tổng hợp các triệu chứng lâm sàng của chó mắc bệnh do Ancylostomosis ở nước ngoài và trong nước. Trịnh Văn Thịnh, 1963[25] nhận xét: chó bị bệnh giun móc thường có biểu hiện mệt mỏi, buồn rầu, lờ đờ, lông rụng, da dầy, những chỗ tróc da mẩn đỏ, nhất là ở chỗ nhọn mông và mũi, chó gầy dần, trở thành bần huyết, bạch cầu tăng, hồng cầu giảm, cuối cùng thuỷ thũng ở chân, đi tả, con vật chết trong hôn mê, và có những cơn co giật. Phạm Sĩ Lăng (1985) cho biết: chó bị bệnh cấp tính thường thấy ở chó con từ 1- 4 tháng tuổi khi cảm nhiễm ấu trùng giun móc. Thể cấp tính phù hợp với sự phát triển của ấu trùng trong cơ thể chó kéo dài từ 8 -30 ngày. Chó biểu hiện: nôn mửa liên tục, ăn kém hoặc bỏ ăn, chảy máu ruột. Những trường hợp nặng thấy chó nôn ra máu tươi và ỉa phân lỏng có màu đen như bã cà phê. Chó bị rối loạn chức năng tiết dịch và co bóp của dạ dày, dẫn đến tình trạng viêm ruột và dạ dày. Chó bị chết do ỉa chảy nặng, mất máu, mất nước, dẫn đến rối loạn chất điện giải, kiệt sức và trụy tim mạch. Chó chết với tỷ lệ cao 80-100 %. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 18 Hội chứng viêm ruột không những do tác động của độc tố giun móc mà còn do các vi khuẩn gây bênh đường ruột như: E.coli, Salmonella có sẵn trong ống tiêu hoá tác động vào những vết thương do giun móc bám vào để hút máu gây ra. Lapage (1968)[48] nhận xét: chó bị bệnh giun móc biểu hiện thiếu máu đặc thù, ở ruột non chó, giun móc nhanh chóng bám vào thành ruột hút máu, tạo các vết thương ở nhung mao ruột, làm cho các vết thương luôn rỉ máu. Thời gian hút máu tới lúc no khoảng 100-250 phút. Giun cái hút máu nhiều hơn giun đực. Một giun móc trưởng thành hút của ký chủ 0,84ml máu trong khoảng 24 giờ, làm hồng cầu, huyết sắc tố giảm, bạch cầu toan tính tăng. Froelich (1989) cho biết: chó bị nhiễm nặng loài giun tóc Trichocephalus vulpis thường có cơn co thắt đại tràng, làm chó đau đớn rên rỉ, đầu của Trichocephalus vulpis xuyên sâu vào niêm mạc ruột già để hút chất dinh dưỡng, tạo ra các tổn thương và gây chảy máu. Bởi vậy, phân chó có lẫn máu tươi. Trường hợp xuất huyết nặng có thể thấy chó ỉa ra toàn máu lẫn với những mảnh niêm mạc ruột bị tróc ra giống như hội chứng lỵ (dẫn theo Trịnh Văn Thịnh 1963)[25]. Theo Ngô Huyền Thuý (1996) [34], chó biểu hiện gày còm, thiếu máu, niêm mạc nhợt nhạt, lông xù, rối loạn tiêu hóa, ỉa ra máu. Chó chết với tỷ lệ cao 62-85% do rối loạn chất điện giải, hạ huyết áp, trụy tim mạch. Chó 2- 6 tháng tuổi nôn mửa liên tục, mồm có nhiều nước dãi, nhiều con nôn ra cả giun đũa Toxocara canis, có những cơn đau bụng vật vã, kêu rên dãy dụa (do nhiễm nhiều giun đũa). + Thể mãn tính: Thể này thường thấy ở chó lớn, triệu chứng lâm sàng giống như thể cấp tính, nhưng thể hiện với mức độ nhẹ hơn và thời gian kéo dài. Một tháng sau Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 19 khi nhiễm ấu trùng, chó thể hiện hội chứng thiếu máu, chảy máu ruột. Nhưng sau vài tháng, triệu chứng này giảm dần, chó chỉ còn hiện tương gầy còm, thể hiện thiếu máu và thỉnh thoảng nôn khan, đôi khi ỉa chảy, lông xù, không bóng, có biểu hiện rối loạn thần kinh. Petrov.A.M.(1963) cho biết: chó rối loạn cả tính thèm ăn, ăn cả phân của chính nó hoặc của gia súc khác. Đỗ Dương Thái, Trịnh Văn Thịnh (1978)[23] nhận xét: khi mắc bệnh giun đũa, chó thường gầy còm, lông xù, bụng to, ăn uống thất thường, đi tả hoặc đi táo, có khi có triệu chứng như động kinh, nôn mửa, chất chứa nôn ra có mùi hắc như mùi bơ để lâu. Khi bội nhiễm giun đũa, chó run rẩy, thỉnh thoảng lên cơn co rật, giẫy dụa, chảy nước dãi. Chó 3 tháng tuổi nhiễm giun đũa có biểu hiện viêm phúc mạc, xoang bụng tích nước. Thời kỳ ấu trùng di hành qua phổi gây viêm phổi, tắc ống dẫn mật. Theo Kolevatova AL (1959): trong điều kiện được nuôi dưỡng tốt thì sau một thời gian nhất định, chó có thể tự khỏi bệnh và phục hồi sức khoẻ. Ngô Huyền Thuý (1996)[34] cho biết: chó biểu hiện nôn khan, phân lỏng, thỉnh thoảng có màng nhày, lẫn máu màu cà phê hay màu mận chín, có trường hợp phân chó thành khuôn nhưng cuối bãi phân có máu lẫn màng nhày ruột, chó ăn ít, thỉnh thoảng bỏ ăn, gày yếu, bụng to, đi lại siêu vẹo. Nếu chó được chăm sóc tốt thì thể trạng được phục hồi dần. Ancylostoma caninum là một trong những giun tròn có sức gây bệnh nặng cho chó do hai yếu tố cơ bản là tác động cơ học và tiết độc tố. Giun có bao miệng phát triển lại được trang bị bởi các mảnh kitin, nhờ vậy mà giun có thể bám chắc vào niêm mạc ruột và gây chảy máu mao mạch, viêm ruột cata. Giun còn tiết ra chất chống đông máu, gây chảy máu kéo dài và trầm trọng hơn. Ấu trùng giun móc khi xâm nhập qua da phá huỷ các mô của cơ thể, dẫn đến hiện tượng nhiễm khuẩn và phát sinh các bệnh truyền nhiễm khác nhau ở chó. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 20 Trong quá trình ký sinh, giun móc tiết ra độc tố và độc tố này hấp thu vào máu gây ra một số biến đổi về bệnh lý thể hiện: viêm ruột cấp và mãn tính, dẫn đến tình trạng bần huyết kéo dài và suy nhược cơ thể, giảm khả năng sinh sản và làm việc (đối với chó nghiệp vụ). Khi mắc bệnh do giun đũa Toxocara canis, chó gầy còm, suy nhược do giun chiếm đoạt chất dinh dưỡng, chó ăn kém, hay nôn mửa, chậm lớn và hầu như không tăng trọng, bụng to làm cho người ta nhầm với với bệnh viêm gan ở chó con và hội chứng còi xương. Độc tố của giun tác động lên hệ thần kinh làm cho súc vật non biểu hiện run rẩy, co giật. Phạm Sĩ Lăng và cs (1999)[14] quan sát thấy 6 chó con 45 ngày tuổi có biểu hiện triệu chứng này, khi được tẩy giun, bình quân mỗi chó thải ra 48 giun đũa trưởng thành. Phạm Sĩ Lăng và cs, (1989)[10] cho biết: hội chứng viêm ruột cấp và mãn tính cũng thấy rõ ở chó với các triệu chứng như: nôn mửa, ỉa chảy, phân tanh khắm. Chó con 1- 2 tháng tuổi ỉa phân trắng xám, lỏng, đau bụng, rên rỉ, lăn lộn, có con nôn ra giun và ỉa ra giun, chó có hội chứng thần kinh như đi lại run rẩy, loạng choạng giống như trạng thái thần kinh của bệnh care, chỉ khác là không tăng nhiệt độ. Chó trưởng thành bị nhiễm giun chỉ thể hiện gầy còm, thỉnh thoảng nôn khan và ít biểu hiện triệu chứng lâm sàng như chó con. Trường hợp chó nhiễm nhẹ (số lượng Toxascaris leonina ít), thường không có biểu hiện bệnh lý. Nếu chó nhiễm nặng, số lượng giun có thể đến vài trăm con trong ruột non chó thì bệnh lý thể hiện rõ. Phạm Sĩ Lăng(1985) [10] tẩy giun cho 2 chó nhỏ có trọng lượng 3kg và đếm được 292 giun, bình quân mỗi chó nhiễm 146 giun. 1.1.4.2. Bệnh tích Theo Sprent (1955), ấu trùng giun đũa Toxocara canis khi di hành trong máu có thể làm tắc mao mạch, tắc ống dẫn mật và gây viêm nhiễm ở đó. Giun Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 21 đũa Toxascaris leonina trưởng thành với số lượng nhiều có thể gây tắc ruột và thủng ruột non của chó. Trịnh Văn Thịnh (1963) nhận xét: ấu trùng giun móc khi chui qua da gây tổn thương lớp biểu bì và tổ chức liên kết dưới da, làm con vật bị ngứa và viêm da. Ấu trùng giun đũa, giun móc còn gây những tổn thương ở phổi, phế nang khi chóng di hành. Giun móc tiết độc tố phá vỡ hồng cầu, làm máu khó đông, gây tổn thương niêm mạc, mạch máu ruột. Đó là nguyên nhân gây xuất huyết kéo dài. Theo Phạm Sĩ Lăng (1985)[10], chó bị nhiễm giun móc nặng, khi chết mổ khám thấy nhiều giun trong tá tràng, không tràng. Biểu hiện viêm ruột cata, xuất huyết niêm mạc ruột. Trong quá trình di hành trong cơ thể chó, ấu trùng gây ra một số trạng thái bệnh lý ở nội tạng. Biểu hiện chó bị ho do viêm phổi, viêm phế quản khi ấu trùng di hành đến phổi, mang theo các vi khuẩn gây bệnh. Hiện tượng viêm niêm mạc dạ dày, ruột cũng thường xảy ra khi ấu trùng hoạt động tại đây. Toxocara canis gây hiện tượng tắc ruột, thủng ruột và viêm túi mật khi nhiễm số lượng nhiều. Ngô Huyền Thuý (1996)[34] cho biết: khi mổ khám chó chết vì nhiễm nhiều giun móc thấy hiện tượng xung huyết, xuất huyết niêm mạc ruột non, nhiều giun móc cắm sâu vào niêm mạc ruột, nằm lẫn trong tổ chức tương mạc ruột. Phạm Văn Khuê và cs (1993) [6] cho biết: viêm gan, viêm túi mật, viêm phổi ở chó non do quá trình di hành của ấu trùng Toxocara canis, hoặc giun đũa trưởng thành chui vào túi mật phá hoại chức năng hoạt động của các cơ quan này dẫn đến gan bị tổn thương sưng to, màu vàng úa, viêm nát. Phạm Văn Khuê và cs (1993)[6] nghiên cứu tình hình nhiễm Spirocerca lupi ở Hà Nội cho biết: tỷ lệ nhiễm là 14,2%, giun thường tạo thành những tổn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 22 thương khối u cứng, kích thước bằng hạt đậu đến quả trứng vịt, trong khối u chứa nhiều chất mủ lỏng và có nhiều giun quấn lại với nhau thành từng búi. 1.1.5. Phòng trị bệnh giun tròn đƣờng tiêu hoá chó * Điều trị bệnh: Ngày nay, có rất nhiều loại hoá dược đã được nghiên cứu ở trong và ngoài nước được sử dụng để điều trị và phòng bệnh giun sán cho gia súc và gia cầm. Trong số đó có những loại thuốc dễ sử dụng có hiệu lực cao, an toàn, đã và đang được áp dụng để điều trị cho động vật. 1.1.5.1. Piperazin Sloan (1954) dùng cho chó với liều 200mg/kg TT và mèo với liều 100mg/kg đều có hiệu lực tẩy giun đũa. Sprent và English (1958) nói rằng: Piperazin adipate liều 200mg/kg tẩy được giun đũa trưởng thành. Chó con 1-2 tuần tuổi, khi điều trị có thể ngăn ngừa sự sinh sản của giun, từ đó phòng sự phát tán trứng ra môi trường. Tuy nhiên, thuốc này không ngăn được chó con bị nhiễm trước khi sinh. Theo (Hayes và Medaniel, 1959), hợp chất Piperazin được dung nạp tốt (dẫn theo Soulsby E.J.L, 1965) [50]. 1.1.5.2. Mebendazol Biệt dược của Mebendazol là vermox, là một loại hoá dược an toàn, có thể tẩy được nhiều loại giun tròn ở chó, mèo với liều 60-100mg/kg TT, hiệu lực đạt 93% (Phan Địch Lân, Phạm Sĩ Lăng, Đoàn văn Phúc, 1989)[16]. 1.1.5.3. Levamisol Ở liều 10mg/kgTT dùng 2 lần trong 14 ngày có hiệu quả tẩy trừ giun tròn chó (Arundel, H.J, 2000)[39]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 23 Phạm Sĩ Lăng (1985)[10], sử dụng Levamisol để tẩy các loài giun đũa, giun lươn ở động vật ăn thịt với liều 7-10mg/kg cho kết quả tốt, hiệu lực đạt 90-100% đối với giun đũa và giun tóc. 1.1.5.4. Thymol Dùng để tẩy giun tóc Trichuris vulpis cho thú ăn thịt với liều 0,2g/kgTT pha với nước ấm 420c, cho uống hoặc thụt trực tràng cho hiệu lực tốt. 1.1.5.5. Mebenvet Là chế phẩm chứa 10% hoạt chất Mebendazol, liều dùng 0,6-1gam/ kgTT, chia thuốc làm 2 liều tẩy vào 2 buổi sáng, có tác dụng tẩy giun móc, giun đũa, giun lươn (Trần Minh Châu và cs, 1988)[1]. Những loại thuốc trên dùng để điều trị giun tròn cho chó, tẩy định kỳ 3-6 tháng một lần. 1.1.5.6. Fenbendazol Nghiên cứu ở Mỹ, Burke và cs, (1982) nhận xét: thuốc Fenbendazol có khả năng chống lại giun tròn, liều 50mg/kgTT, dùng liên tục trong 3 ngày(dẫn theo Arundel, H.J 2000) [39]. 1.1.5.7. Disophenol Nghiên cứu ở Australia, Arundel (2000)[39] cho biết: thuốc Disophenol liều 10mg/kgTT có hiệu quả tẩy trừ cao đối với loài Ancylostoma caninum và Uncinaria stenocephala. 1.1.5.8. Ivermectin Là thuốc trị ký sinh trùng do công ty cổ phần dược và vật tư Thú y (Hanvet) sản xuất. Thuốc có nguồn gốc từ nấm, thuộc nhóm các Imidazol - thiazol, dẫn xuất của Imidazole. Tính chất: thuốc có dạng bột kết tinh màu trắng, ngà vàng, không hoà tan trong nước. Là sản phẩm lên men của nấm mốc Streptomyces avermitilis. Thuốc dung nạp khá tốt, được bào chế dưới dạng dung dịch tiêm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 24 Thuốc tác động bằng cách phong bế sự dẫn truyền xung động thần kinh của ký sinh trùng do tăng hiệu quả phóng thích axit gamma aminobutyric. Chất trung gian hóa học này can thiệp chủ yếu vào các loại giun tròn. Phổ hoạt lực rộng đối với các loại giun tròn [36]. Jackson R.F và cs, (1981) đã thử nghiệm tẩy giun đường tiêu hoá chó với liều 0,2mg/kgTT, cho biết thuốc có hiệu lực với giun tóc Trichocephalus vulpis, Toxascaris leonina (dẫn theo Arundel, H.J, 2000)[39]. 1.1.5.9. Levamisol injectable Là thuốc trị giun tròn. Chế phẩm là dung dịch trong, chứa Levamisol hydroclorit với các chất làm ổn định và các chất bổ sung để chế phẩm thích hợp cho việc tiêm. Thuốc phân tán nhanh trong cơ thể, phổ hoạt lực rộng với các loài giun tròn dạng trưởng thành và chưa trưởng thành [36] 1.1.5.10. Albendazol Là dẫn xuất của Imidazol, thuộc nhóm Benzimidazol. Tính chất: thuốc ở dạng bột màu trắng, không tan trong nước, có thành phần hóa học là 5n - propionilthio- benzimidazol carbonnatmethyl. Tác dụng: thuốc có tác dụng đối với các loài giun tròn đường tiêu hoá của gia súc, ở cả giai đoạn trưởng thành và ấu trùng, làm giảm sức sống của trứng trước khi bài xuất ra môi trường. Thuốc tác động chủ yếu là phong bế men Fumarat reductaza của giun tròn, làm giun bị tê liệt và bị tống ra ngoài qua tiêu hoá. 1.1.5.11. Sanpet Thuốc trị ký sinh trùng do Công ty cổ phần dược và vật tư Thú y (Hanvet) sản xuất. Là hỗn hợp của 2 loại thuốc Pyrantel và Praziquantel, liều chỉ định 25mg/kgTT. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 25 Praziquantel là dẫn chất của pyrazinisoquinolone. Thuốc dựa trên đặc tính làm co cứng, tê liệt cơ và phá hủy vỏ của giun sán. Thuốc được dung nạp tốt và không gây tác dụng phụ. Pyrantel: công thức hoá học 1,4,5,6 - tetrahydro - metyl - (thienyl) vinyl pirimidine, thuốc ở dạng tatrat được hấp thu nhanh, đạt nồng độ hữu hiệu trong huyết tương sau 2-3 giờ, thuốc có tác dụng đối với các loài giun tròn. * Phòng bệnh Phòng chống các bệnh giun sán đường tiêu hoá cho động vật nói chung, các loài chó và thú ăn thịt nói riêng, Skrjabin và Petrov (1963)[20], Lapage (1968)[48] đã đề ra một số biện pháp phòng bệnh: - Kiểm tra định kỳ, đối với chó con một tháng một lần, đối với chó trưởng thành 3 tháng một lần. - Quét dọn phân trong chuồng nuôi và sân chơi hàng ngày, tẩy uế 2 lần một tháng và dội nước sôi. - Không để chó nhà tiếp xúc với chó thả rông. - Tẩy giun cho chó chưa trưởng thành theo kế hoạch lần đầu vào lúc 70- 80 ngày tuổi, sau đó 2 tuần phải xét nghiệm phân đối với súc vật non, và tẩy lần 2 đối với tất cả chó và thú vật khác. - Diệt ký chủ trung gian và các động vật gặm nh