Hương ước cải lương ở Bắc Giang

ng«i kú môc, sau mµ chÕt lµng cho tiÒn tèng t¸ng lµ 20 ®ång vµ c¶ lµng ®i ®­a ma” [106;10]. Víi nh÷ng qui ®Þnh nµy ®· tr¸nh ®­îc th¸i ®é thê ¬, “b×nh ch©n nh­ v¹i” vµ khuyÕn khÝch nh÷ng ng­êi tÝch cùc kh«ng chØ b»ng vËt chÊt mµ c¶ b»ng danh dù tr­íc lµng. “Sù cÊp cøu” thùc sù trë thµnh nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi mäi ng­êi. 3. Trong h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng, nh÷ng c«ng viÖc cña lµng ®­îc giao tíi tõng c¸ nh©n víi tr¸ch nhiÖm cô thÓ. Canh ngoµi ®ång cã Tr­¬ng tuÇn; canh trong lµng lµ TuÇn phiªn; Lý tr­ëng (ng­êi ®øng ®Çu vµ cïng bé phËn lý dÞch chÞu tr¸ch nhiÖm nhiÒu viÖc trong lµng) gi¶i quyÕt viÖc thu thuÕ cho nhµ n­íc, tuyªn truyÒn cho mäi ng­êi ¨n ë vÖ sinh; Thñ lé tr«ng coi cÇu cèng, ®­êng s¸ vµ ®ª ®iÒu; Thñ quü chÞu tr¸ch nhiÖm thu, chi… Do ®ã, nã ®· h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a t­ t­ëng “cha chung kh«ng ai khãc”, “l¾m s·i kh«ng ai ®ãng cöa chïa”, ai còng ph¶i cè g¾ng lµm cho tèt c«ng viÖc cña m×nh. Quy ­íc lµng v¨n hãa qui ®Þnh chung chung. VD: quy ­íc th«n KÎ (2008) vÒ phÇn an ninh quèc phßng, khi ng­êi d©n ph¸t hiÖn viÖc lµm sai tr¸i b¸o cho ban an ninh; vÒ kinh tÕ khi ng­êi d©n ph¸t hiÖn hµnh ®éng ph¸ ho¹i s¶n xuÊt, b¸o cho tæ b¶o vÖ. §©y lµ ®iÓm tiÕn bé cña h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng mµ quy ­íc v¨n hãa hoµn toµn cã thÓ kÕ thõa. 4. Khi so s¸nh néi dung quy ­íc lµng v¨n hãa vµ h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng, chóng t«i ®Æc biÖt chó ý ®Õn hai ®iÓm lµ viÖc thu, chi trong lµng x· vµ qu¶n lý quü ®Êt cña lµng. Thu, chi trong lµng x· ®­îc h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng qui ®Þnh víi nh÷ng ®iÒu môc cô thÓ. TÊt c¶ c¸c kho¶n thu, chi ®Òu n»m trong kÕ ho¹ch thu chi (sæ dù trï) ®· ®Þnh trªn nguyªn t¾c “tiÕt kiÖm”. Khi nép tiÒn cho Thñ quü ph¶i cã biªn lai, nh÷ng mãn tiÒn Thñ quü chi ra ph¶i ®­îc sù ®ång ý cña ng­êi cÊp trªn. Ai lÜnh tiÒn, Thñ quü giao cho c¸i ph¸i lai ë sæ r¨ng c­a lµm “chøng”. Cø ®Õn cuèi th¸ng kiÓm quü mét lÇn, lµm biªn b¶n. HÕt n¨m nh÷ng ng­êi cã tr¸ch nhiÖm ph¶i tÝnh thùc thu, chi bao nhiªu vµ sè tiÒn thõa bao nhiªu, sau ®ã yÕt thÞ t¹i ®×nh Ýt ra mét th¸ng, ph¶i cho mâ ®i rao cho d©n biÕt. V× vËy ®· lµm cho viÖc chi tiªu ®­îc minh b¹ch, tr¸nh sù l¹m nhòng cña bän quan viªn, sù “tï mï” trong chi tiªu ë hµng x·. Khi t¸c gi¶ tiÕp xóc víi c¸c b¶n quy ­íc lµng v¨n hãa míi chØ thÊy nãi rÊt s¬ l­îc chi, tiªu cña th«n, x· “C¸c kho¶n ®ãng gãp cña d©n sö dông ®óng môc ®Ých, sö dông hiÖu qu¶ vËn ®éng nh©n d©n ®ãng gãp theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, kh«ng ¸p ®Æt, ph©n bæ b×nh qu©n” [168;17]. Tµi chÝnh d­êng nh­ kh«ng ®­îc c«ng khai, ®«i khi t¹o nªn t©m lý øc chÕ cho ng­êi d©n ë n«ng th«n míi. Trong phÇn Tôc lÖ cña h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng ®Êt ®ai ®­îc sö dông ra sao víi diÖn tÝch bao nhiªu ®­îc kª khai chi tiÕt ë phÇn “sù qu©n ®iÒn thæ”. H­¬ng ­íc míi th­êng kh«ng cã môc riªng, rÊt Ýt th«n kª khai hoÆc cã nh­ng qua loa “qu¶n lý sö dông ®Êt ph¶i c«ng khai d©n chñ” [164;6]. Qu¶n lý ®Êt ®ai lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m, nhÊt lµ khi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa diÔn ra rÊt m¹nh trªn ®Þa ban huyÖn, nhiÒu diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ®ang bÞ ®e däa bëi c¸c dù ¸n c«ng nghiÖp, thËm chÝ cã nh÷ng n¬i c¸n bé ®Þa ph­¬ng lîi dông chøc quyÒn lÊn chiÕm ®Êt c«ng, hoÆc ng­êi d©n tù ý chuyÓn ®æi môc ®Ých sö sông tõ ®Êt n«ng nghiÖp sang ®Êt thæ c­. Râ rµng, t×nh h×nh ruéng ®Êt gi÷a hai thêi kú: tr­íc CMT8 vµ trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· cã qu¸ nhiÒu thay ®æi vÒ ®Êt ®ai ë huyÖn. Bªn c¹nh ®ã, quyÒn lùc cña c¸n bé cÊp x· ngµy nay còng bÞ h¹n chÕ h¬n nhiÒu so víi bé m¸y qu¶n trÞ lµng x· x­a. Qu¶n lý ®Êt ®ai còng ®· cã luËt ®Þnh vµ chÕ tµi xö ph¹t nghiªm kh¾c cña Nhµ n­íc, song nÕu trong qui ­íc lµng cã thªm nh÷ng ®iÒu kho¶n hîp lý, kª khai râ rµng diÖn tÝch sö dông sÏ khiÕn cho viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt ®­îc minh b¹ch, triÖt ®Ó v× lÖ lµng n»m trong phÐp n­íc, phÐp n­íc ®­îc thùc thi th«ng qua lÖ lµng. 5. Khi t×m hiÓu h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng bªn c¹nh mÆt tÝch cùc vÉn cßn nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ. RÊt mõng qui ­íc lµng v¨n hãa ®· kh«ng lËp l¹i nh÷ng thiÕu xãt cña h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng ®Æc biÖt trong phÇn phong tôc khi xãa bá nh÷ng hñ tôc trong viÖc tang, viÖc c­íi, lÔ héi vµ c¸c viÖc kh¸c. ViÖc c­íi: kh«ng cßn tôc nép cheo ph©n biÖt lÊy chång trong lµng vµ kh¸c lµng, tiÒn ®ãng cæng hay lµm lÔ yÕt thÇn t¹i ®×nh. Thay vµo ®ã, quy ­íc lµng v¨n hãa qui ®Þnh tæ chøc ®¬n gi¶n, tiÕt kiÖm vµ “khuyÕn khÝch tæ chøc ®Æt vßng hoa t¹i ®µi t­ëng niÖm, nghÜa trang liÖt sü hoÆc trång c©y l­u niÖm trong ngµy c­íi” [163;4]. ViÖc tang: Hñ tôc ®ãng tang h¹ng nµo ®­îc tæ chøc h¹ng ®ã bÞ b·i bá “nghÜa tö lµ nghÜa tËn” khi trong lµng cã ng­êi qua ®êi mäi ng­êi trong lµng ®Õn th¨m hái, chia buån cïng gia chñ, tÝch cùc tham gia tæ chøc an t¸ng, ch«n cÊt chu ®¸o trang nghiªm, kh«ng ph©n biÖt sang hÌn giÇu nghÌo” [162;7]. LÔ héi ®­îc tæ chøc trªn nguyªn t¾c “tæ chøc gän nhÑ, kh«ng g©y l·ng phÝ tiÒn cña, ph¶i ®­îc toµn d©n tham gia bµn b¹c” [168;4]. Kh«ng cßn t×nh tr¹ng tæ chøc rÊt nhiÒu lÔ héi trong mét n¨m nh­ tr­íc n÷a mµ “lÔ héi ®­îc tæ chøc 5 n¨m mét lÇn, cã ban tæ chøc lÔ héi ®Ó duy tr×” [167;5], hay “khi cã viÖc lín xÐt thÊy cÇn thiÕt ph¶i tæ chøc më héi, l·nh ®¹o th«n b¸o §¶ng ñy - UBND x· th«ng qua héi nghÞ häp nh©n d©n nhÊt trÝ…” [169;7]. Lµng x· chÊm døt h¼n t×nh tr¹ng khao chøc, väng khoa vµ väng l·o. Nh÷ng ng­êi cã thµnh tÝch häc tËp tèt nh­ häc sinh giái, ®¹t gi¶i tØnh vµ quèc gia, ®ç ®¹i häc ®Òu ®­îc khen th­ëng dï kh«ng lín nh­ng nã mang ý nghÜa khuyÕn khÝch, ®éng viªn. Tr­íc kia viÖc khao l·o thùc sù lµ g¸nh nÆng lín cho ng­êi cao tuæi, hä ph¶i vay m­în ®Ó cè lo cho b»ng ng­êi. Giê ®©y ®· cã thay ®æi lín, mõng thä trë thµnh ngµy vui ®èi víi con ch¸u khi mõng tuæi cho «ng bµ, cha mÑ “thèng nhÊt theo nghi lÔ chung, do chi héi ng­êi cao tuæi thùc hiÖn ®¶m b¶o ý nghÜa vµ t«n träng” [163;4], con ch¸u tæ chøc cho cha mÑ “tïy theo ®iÒu kiÖn tõng gia ®×nh ®Ó tiÕn hµnh tæ chøc” [168;3]. Lo¹i bá t­ t­ëng ph©n biÖt d©n chÝnh c­ víi ng­êi ngô c­ (tån t¹i phæ biÕn trong h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng), g©y mÊt ®oµn kÕt d©n téc, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc “kh«ng ph©n biÖt d©n téc, t«n gi¸o, nghÒ nghiÖp, ®Þa vÞ x· héi. Mäi ng­êi trong th«n cÇn ph¶i b×nh ®¼ng, t«n träng vµ gióp ®ì lÉn nhau” [163;2]. Kh«ng cßn nh÷ng h×nh ph¹t hµ kh¾c nh­ ®¸nh roi, kh«ng cho dù ®×nh trung gièng tr­íc ®©y n÷a. Nghiªn cøu h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng chóng t«i cã c¶m gi¸c kh«ng thÓ bít bÊt cø mét ®iÒu kho¶n nµo v× nã rÊt s¸t thùc víi t×nh h×nh ë chèn h­¬ng th«n, quy ­íc lµng v¨n hãa kh«ng lµm ®­îc ®iÒu nµy. VÒ c­íi hái qui ®Þnh trang phôc “c« d©u mÆc ¸o t©n thêi” [164;6], trªn thùc tÕ ¸o t©n thêi kh«ng ph¶i lµ sù lùa chän cña c¸c c« d©u trong ngµy c­íi, ®Æc biÖt ë ViÖt Yªn n¬i cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn kh¸ æn ®Þnh. Kh¸ch mêi trong ®¸m c­íi “c¸n bé cÊp trªn kh«ng ®­îc mêi c¸n bé cÊp d­íi, c¸n bé cÊp d­íi kh«ng mêi c¸n bé cÊp trªn” [163;4], ®©y lµ hiÖn t­îng th­êng thÊy ®èi víi nh÷ng ng­êi c«ng t¸c trong c¸c c¬ quan nhµ n­íc. Xãa bá hñ tôc lµ cÇn thiÕt song ph¶i thËn träng ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn gi÷a hñ tôc víi truyÒn thèng cÇn gi÷ g×n. Tr­êng hîp ë th«n Kh¶ Lý H¹, x· Qu¶ng Minh “tõ nay ®¸m c­íi ë cïng lµng lÔ ¨n hái vµ xin c­íi lµ mét kh«ng tæ chøc l¹i mÆt” [164;6], sÏ dÔ lµm mÊt tÝnh träng ®¹i cña mét viÖc ®­îc xem lµ lín nhÊt trong cuéc ®êi mçi con ng­êi. Lo¹i bá t­ t­ëng “träng nam khinh n÷” cÇn ®­îc khuyÕn khÝch nh­ng chóng ta kh«ng thÓ cÊm viÖc “chuÈn ®o¸n thai nhi khi mang thai” [166;8], bëi lÏ víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, c¸c phßng kh¸m t­ më ra nhiÒu, viÖc siªu ©m ®Ó biÕt con trai hay con g¸i rÊt phæ biÕn. Mét sè qui ®Þnh cña qui ­íc cßn tr¸i ph¸p luËt khi “Thêi gian tõ khi ng­êi chÕt ®Õn khi ®­a tang kh«ng qu¸ 48 tiÕng ®ång hå” [169;7], trong khi qui ®Þnh cña nhµ n­íc cho phÐp kh«ng qu¸ 36 tiÕng. §«i khi chóng t«i cßn gÆp nh÷ng ®iÒu kho¶n qu¸ tû mØ, kh«ng cÇn thiÕt “kh«ng ®­îc mÆc quÇn ¸o lãt vµo ®×nh chïa, tr­êng häc” [164;10]. Mét sè h×nh ph¹t trong quy ­íc cã néi dung gièng h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng “nÕu ®¸m c­íi nµo vi ph¹m c¸c qui ®Þnh lµng xãm, c¸c ®oµn thÓ sÏ kh«ng ®Õn dù” [164;6] hay “nÕu v­ît qu¸ 3 h×nh thøc trªn th× ®­a ra toµn d©n khai trõ khái c¸c ®oµn thÓ ®ang sinh ho¹t” [162;9]. Qua ph©n tÝch cho thÊy r»ng nÕu khai th¸c, sö dông hîp lý vµ kÕ thõa s¸ng t¹o h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng, ®©y sÏ lµ nguån t­ liÖu rÊt quÝ bæ sung cho qui ­íc míi, h¹n chÕ ®­îc nh÷ng thiÕu xãt ®ang tån t¹i. 3.4. Vai trß cña quy ­íc lµng v¨n hãa trong viÖc x©y dùng n«ng th«n míi ë ViÖt Yªn ViÖc “t¸i lËp h­¬ng ­íc” lµ sù kh¼ng ®Þnh trë l¹i vai trß quan träng cña lµng (th«n) víi t­ c¸ch lµ ®¬n vÞ ®Þa chÝnh trÞ - kinh tÕ - v¨n hãa. Tr­íc nh÷ng thay ®æi cña n«ng th«n kÓ tõ sau khi thùc hiÖn NghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng (khãa VI), trao cho lµng mét sè quyÒn tù qu¶n mµ nã ®· bÞ “®¸nh mÊt” hay “hßa tan” vµo HTX trong thêi kú bao cÊp tr­íc ®©y. Bé mÆt n«ng th«n ®æi míi tõng ngµy, møc sèng vµ tr×nh ®é d©n trÝ ®­îc n©ng cao; c«ng t¸c phæ biÕn vµ gi¸o dôc ph¸p luËt ë c¸c ®Þa ph­¬ng nhê ®ã mµ thuËn lîi h¬n: loa truyÒn thanh cña x·, trªn ®µi ph¸t thanh, b¸o chÝ, cßn truyÒn h×nh cã h¼n ch­¬ng tr×nh “t×m hiÓu ph¸p luËt”… Do ®ã, mét sè ý kiÕn cho r»ng: ë n«ng th«n hiÖn ®¹i chØ cÇn qu¶n lý b»ng ph¸p luËt lµ ®ñ, ban hµnh quy ­íc lµ kh«ng cÇn thiÕt. Chóng t«i kh«ng ®ång t×nh víi ý kiÕn trªn. Bëi lÏ, h­¬ng ­íc ch­a bao giê lµm mét chøc n¨ng duy nhÊt lµ tuyªn truyÒn ph¸p luËt, còng kh«ng ®¬n thuÇn lµ v¨n b¶n ghi l¹i nh÷ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc, mµ chÝnh lµ sù bæ sung cho ph¸p luËt. §Æc biÖt trong bèi c¶nh hiÖn nay, víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ, c«ng cuéc x©y dùng n«ng th«n bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc còng n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p: tèc ®é ®« thÞ hãa qu¸ nhanh, sù mai mét cña gi¸ trÞ truyÒn thèng, sù b¨ng ho¹i ®¹o ®øc, t©m lý coi th­êng d­ luËn, lèi sèng Ých kû ­a h­ëng thô cña mét bé phËn thÕ hÖ trÎ… Râ rµng víi nh÷ng qui ®Þnh nghiªm minh vµ c«ng b»ng cña ph¸p luËt, c¶ n­íc chØ ¸p dông víi nh÷ng hµnh vi cô thÓ, kh«ng thÓ ®­a ra chÕ tµi xö ph¹t cho nh÷ng nguy c¬ v« h×nh ®ang ®e däa. Trong khi ®ã h­¬ng ­íc víi nh÷ng thÕ m¹nh riªng võa gãp phÇn qu¶n lý võa ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã. Ph¸p luËt kh«ng thÓ ®i s©u vµo khuyªn r¨n mäi ng­êi tõ bá th¸i ®é thê ¬, nh÷ng hµnh vi kh«ng tèt “kh«ng ¨n c¾p, ¨n trém cña nhau tõ “con c¸, l¸ rau” ®Õn tµi s¶n cña gia ®×nh tËp thÓ. Cha mÑ cã tr¸ch nhiÖm b¶o ban con c¸i “®ãi cho s¹ch, r¸ch cho th¬m”. Nh©n d©n trong xãm lµng tèi löa t¾t ®Ìn cã nhau. Ph¶i th­¬ng yªu b¶o vÖ lÉn nhau. Mçi khi cã con vËt l¹c sang nhµ nhau gäi ng­êi mÊt tr¶ l¹i, kh«ng ®­îc tham lÊy cña ng­êi kh¸c. Ng­êi mÊt kh«ng nghi ngê, chöi bíi bãng, g©y mÊt ®oµn kÕt h»n thï nhau…” [162;9], hay “cê b¹c, ¨n c¾p, ¨n trém vµ c¸c quan hÖ x· héi lµ thãi h­ tËt xÊu lµm cho con ng­êi d«ng dµi, h­ háng, kh«ng chÞu lao ®éng, kinh tÕ gia ®×nh kh¸nh kiÖt dÉn ®Õn trém c¾p, ph¹m ph¸p, gia ®×nh lôc ®ôc, ly t¸n, xãm lµng kh«ng yªn” [162;9]… Nh­ng h­¬ng ­íc víi c¸ch thøc truyÒn thèng th× hoµn toµn cã thÓ lµm ®­îc ®iÒu nµy: gi¸o dôc tinh thÇn ®oµn kÕt, gióp ®ì lÉn nhau. H­¬ng ­íc ®­îc “håi sinh” chøng tá søc sèng néi t¹i m¹nh mÏ khi tr¶i qua biÕt bao th¨ng trÇm. Trong thêi kú hiÖn nay, h­¬ng ­íc bªn c¹nh vai trß truyÒn thèng cßn mang h¬i thë míi ®Ó phï hîp t×nh h×nh: Thø nhÊt, h­¬ng ­íc lµng v¨n hãa kÕt hîp víi hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ n­íc cïng qu¶n lý n«ng th«n. PhÐp n­íc ®­îc th«ng qua quy ­íc, quy ­íc lµng v¨n hãa thèng nhÊt víi phÐp n­íc ®Ó ph¸t huy cao nhÊt tÝnh tù qu¶n, tù gi¸c cña ng­êi d©n. Thø hai, h­¬ng ­íc míi gãp phÇn kh¬i gîi tinh thÇn yªu n­íc, gióp ng­êi d©n hiÓu vÒ lÞch sö ë chÝnh n¬i m×nh ®­îc sinh ra, lín lªn. Tõ ®©y, nªu cao ý thøc phÊn ®Êu x©y dùng quª h­¬ng, ®Êt n­íc. Thø ba, quy ­íc lµng v¨n hãa l­u gi÷ l¹i nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n tèt ®Ñp, phï hîp víi ®êi sèng cña nh©n d©n trong thêi ®¹i míi. Nhê ®ã, lµng x· sÏ ph¸t triÓn toµn diÖn, hµi hßa kh«ng bÞ mÊt ®i b¶n s¾c vèn cã. Thø t­, víi nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vÒ mäi ho¹t ®éng ë lµng x·, quy ­íc lµng v¨n hãa b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh©n d©n lao ®éng cña tõng ®Þa ph­¬ng phï hîp víi lîi Ých chung cña c¶ n­íc. Mäi vÊn ®Ò cña th«n, lµng ®­îc t¸i hiÖn sinh ®éng qua h­¬ng ­íc míi, ng­êi d©n cã tr¸ch nhiÖm tu©n thñ, lµm theo ®Ó gi÷ g×n trËt tù trÞ an. Thø n¨m, h­¬ng ­íc míi th­êng lµ s¶n phÈm cña trÝ tuÖ tËp thÓ, do nh©n d©n häp, bµn b¹c, so¹n th¶o vµ bæ sung; b¶n th©n hä vµ gia ®×nh l¹i lµ ng­êi thùc hiÖn nªn mang tÝnh tù gi¸c, tù nguyÖn cao. Quy ­íc lµng v¨n hãa cßn cã vai trß quan träng trong viÖc bµi trõ hñ tôc l¹c hËu, ®Êu tranh chèng l¹i tÖ n¹n x· héi, gi÷ g×n trËt tù trÞ an, b¶o vÖ s¶n xuÊt, khuyÕn khÝch viÖc lµm hay… Thø s¸u, qui ­íc lµng v¨n hãa lµ n¬i mäi ng­êi duy tr×, cñng cè tÝnh céng ®ång vèn cã ë lµng x· mµ theo thêi gian nã bÞ phai nh¹t dÇn do t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, chèng l¹i t­ t­ëng Ých kû, lèi sèng thê ¬, bµng quan “®Ìn nhµ nµo nhµ Êy r¹ng” ®ang trë nªn phæ biÕn ë n«ng th«n. Cè kÕt quan hÖ ng­êi nµy víi ng­êi kia b»ng nh÷ng viÖc t­ëng chõng rÊt nhá song kh«ng thÓ thiÕu nh­: tæ chøc lÔ héi, trong ®¸m tang víi quan niÖm “nghÜa tö lµ nghÜa tËn”, viÖc khen th­ëng, viÖc ph¹t. X©y dùng quy ­íc lµng v¨n hãa lu«n ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc quan t©m céng thªm sù trî gióp cña kü thuËt hiÖn ®¹i (m¸y in, m¸y photo ®Ó ph¸t cho mäi ng­êi, ®µi truyÒn thanh ®Ó phæ biÕn). Do vËy, viÖc x©y dùng h­¬ng ­íc míi ®ßi hái kh¾t khe h¬n, ph¶i ch¾t läc, kÕ thõa ®­îc nh÷ng tinh hoa tèt ®Ñp cña ®Þa ph­¬ng kÕt hîp hµi hßa víi ph¸p luËt ®Ó t¹o nªn mét biÓu t­îng sinh ®éng ®¸p øng yªu cÇu ë lµng x· nh­ bµi nãi cña Tæng bÝ th­ §ç M­êi “Nhµ n­íc cÇn sím nghiªn cøu ®Ò ra qui chÕ thÝch hîp víi chøc n¨ng, vai trß cña x·, cña th«n xãm, lµng b¶n trong t×nh h×nh míi. Trong khu«n khæ ph¸p luËt vµ dùa vµo nh÷ng qui ®Þnh nµy, x· cã thÓ x©y dùng “h­¬ng ­íc” lµm c¬ së ®Ó tæ chøc qu¶n lý ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi, an ninh, quèc phßng … trªn ®Þa bµn tØnh” [76;57-58]. TiÓu kÕt Cuéc vËn ®éng x©y dùng qui ­íc lµng v¨n hãa ®­îc ph¸t triÓn trªn c¶ n­íc phÇn nµo cho thÊy vai trß cña nã trong viÖc x©y dùng n«ng th«n míi. Thêi kú lÞch sö nµo còng vËy, lµng x· lu«n lµ mét ®¬n vÞ tô c­ ®Æc biÖt víi nh÷ng mèi quan hÖ rÊt phøc t¹p mµ riªng hÖ thèng ph¸p luËt dï ®i s©u, lu«n lu«n c¶i tiÕn còng kh«ng qu¸n xuyÕn ®­îc. Lóc nµy, vai trß cña h­¬ng ­íc ®­îc ph¸t huy, tËn dông víi t­ c¸ch lµ “luËt lµng” ®· bæ sung cho ph¸p luËt mét c¸ch tÝch cùc nhÊt trong viÖc qu¶n lý n«ng th«n. HuyÖn ViÖt Yªn n¬i cã phong trµo x©y dùng qui ­íc lµng v¨n hãa ®ang ph¸t triÓn song vÉn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ. Cã mét sè x· ®Õn n¨m 2008 vÉn “tr¾ng” kh«ng cã quy ­íc lµng v¨n hãa ®iÓn h×nh ë x· Hoµng Ninh, chÊt l­îng lµng v¨n hãa ch­a ®ång ®Òu. H­¬ng ­íc míi cßn rÊt nhiÒu thiÕu xãt c¶ vÒ h×nh thøc vµ néi dung mµ ®iÒu ®¸ng tiÕc lµ nã cã thÓ kh¾c phôc ®­îc nÕu ®Þa ph­¬ng biÕt tr©n träng c¸c gi¸ trÞ lÞch sö - v¨n hãa cña h­¬ng ­íc cò ®Ó tham kh¶o. Thùc tÕ, t¸c gi¶ nhËn thÊy r»ng ®©y lµ viÖc khã bëi lÏ phÇn nhiÒu c¸n bé ë huyÖn ViÖt Yªn kh«ng cã kh¸i niÖm g× vÒ h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng, h­¬ng ­íc cæ biÕt nh­ng kh«ng thÓ ®äc vµ dÞch ®­îc ch÷ H¸n N«m. H¹n chÕ nµy ®ßi hái mét thêi gian kh¸ dµi th× míi cã thÓ kh¾c phôc ®­îc, song nÕu cã t©m ch¾c ch¾n sÏ thµnh c«ng. Trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc ngµy nay, quy ­íc lµng v¨n hãa trë thµnh mét trong nh÷ng yÕu tè ®iÒu hßa t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn v÷ng bÒn ë n«ng th«n huyÖn ViÖt Yªn nãi riªng c¶ n­íc nãi chung. L­u gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp lµm c¬ së, nÒn t¶ng vµ còng lµ ®éng lùc ®Ó c¸c lµng x· n¬i ®©y võa mang mét s¾c th¸i míi - hiÖn ®¹i, n¨ng ®éng v÷ng b­íc trªn con ®­êng ®i lªn. KÕt LuËn 1. Cuéc c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh ®· mang ®Õn cho lµng x· mét diÖn m¹o míi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, cuéc c¶i c¸ch toµn diÖn lµng x· Êy ®· lu«n ph¶i ®iÒu chØnh v× vÊp ph¶i sù ph¶n øng gay g¾t tõ chÝnh ®èi t­îng ®­îc h­íng ®Õn. Cuéc c¶i l­¬ng nµy xuÊt ph¸t tõ phÝa chÝnh quyÒn b¶o hé vµ phôc vô cho môc ®Ých cña thùc d©n Ph¸p chø kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ lµng x· vµ phôc vô lîi Ých cña ng­êi n«ng d©n. Lµng x· ®· thùc sù bÞ x¸o trén trªn tÊt c¶ ho¹t ®éng mµ ph¶i kÓ ®Õn viÖc so¹n th¶o h­¬ng ­íc. H­¬ng ­íc c¶i l­¬ng ra ®êi n»m trong kÕ ho¹ch cña cuéc c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh. Thùc d©n Ph¸p ®· rÊt kh«n khÐo khi lîi dông h­¬ng ­íc ®Ó lång t­ t­ëng chÝnh trÞ cña m×nh trong viÖc qu¶n lý x· th«n, h¹n chÕ quyÒn tù trÞ cña lµng x· mét c¸ch tèi ®a. Dï kh«ng ®­îc so¹n th¶o trªn tinh thÇn tù nguyÖn nh­ng nã cã gi¸ trÞ lÞch sö nhÊt ®Þnh bæ sung t­ liÖu cho viÖc nghiªn cøu n«ng d©n, n«ng th«n ViÖt Nam tr­íc CMT8. Víi ViÖt Yªn - mét huyÖn míi ®­îc t¸i lËp n¨m 1824 viÖc t×m hiÓu h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng n»m trªn ®Þa bµn huyÖn sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin quý gi¸ vÒ vïng ®Êt giÇu truyÒn thèng nµy. H­¬ng ­íc c¶i l­¬ng ®· ph¸c häa bøc tranh lµng x· ë ViÖt Yªn víi nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng trong sinh ho¹t chÝnh trÞ, kinh tÕ, b¶o vÖ s¶n xuÊt, phong tôc - tËp qu¸n… H­¬ng ­íc c¶i l­¬ng còng lµ c©u tr¶ lêi cho møc ®é thµnh c«ng cña cuéc c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh vµ th¸i ®é øng xö cña c¸c lµng x· trong suèt h¬n 20 n¨m tiÕn hµnh (1921 -1942). 2. PhÇn lín c¸c h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng huyÖn ViÖt yªn cã mét sù ®Þnh d¹ng kh¸ gièng nhau vÒ h×nh thøc vµ néi dung. Tuy nhiªn, tr­íc h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng ch­a bao giê hÇu hÕt c¸c mÆt cña lµng x· ®­îc thÓ chÕ hãa thµnh v¨n b¶n mét c¸ch chi tiÕt vµ râ rµng nh­ thÕ. Khai th¸c th«ng tin trong h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n mµ nã ®ßi hái sù kiªn tr×, b×nh tÜnh míi cã thÓ t×m ra nÐt riªng cña mçi lµng. DÊu Ên cña c¸c lµng th­êng ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng tiÓu tiÕt trong phÇn chÝnh trÞ cßn phÇn tôc lÖ næi bËt h¬n. Sè l­îng h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng huyÖn ViÖt Yªn cßn l¹i rÊt nhiÒu, ®­îc l­u gi÷ cÈn thËn ë th­ viÖn ViÖn TTKHXH. BÞ kiÓm duyÖt bëi chÝnh quyÒn b¶o hé, hÇu hÕt c¸c lµng khi so¹n th¶o ®Òu b¸m s¸t vµo néi dung b¶n mÉu gåm 2 phÇn: ChÝnh trÞ vµ Tôc lÖ. NÕu phÇn ChÝnh trÞ lµ sù cô thÓ hãa c¸c NghÞ ®Þnh cña cuéc c¶i l­¬ng th× phÇn Tôc lÖ chøa ®ùng rÊt nhiÒu t­ liÖu quÝ vÒ ®êi sèng cña ng­êi n«ng d©n vµ n«ng th«n ViÖt Nam nh­ sù qu©n ®iÒn thæ, h«n lÔ, tang lÔ, nh÷ng lÖ kh¸c (väng khoa, väng chøc, väng l·o), tÕ tù… §iÒu nµy chøng tá thùc d©n Ph¸p kh¸ c«ng phu nghiªn cøu vÒ lµng x· còng nh­ c¸c b¶n h­¬ng ­íc cæ ®Ó kÕ thõa ®­a vµo h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng. Khi t×m hiÓu c¸c h­¬ng ­íc nµy, rÊt thó vÞ bëi mét sè b¶n khai thªm phÇn Phô th­êng ë trang cuèi cïng nh­ h­¬ng ­íc lµng Nam Ng¹n, Phóc L©m, ThiÕt S¬n… PhÇn Phô lµ nh÷ng ®iÒu mµ b¶n mÉu kh«ng cã, hoÆc cã nh­ng n»m ë phÇn ChÝnh trÞ song ch­a truyÒn t¶i hÕt quy ®Þnh cña lµng, ®ã lµ: lÖ miªng thÖ, ®Ò phßng sù d©m dôc, lÔ khÊt hËu, ®¹o lý trong gia ®×nh, quan hÖ lµng xãm… ®Ó g×n gi÷ t«n ti, trËt tù cña lµng. Nh­ vËy, mÆc dï b¶n mÉu cña h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng ®· kh¸ bao qu¸t nh­ng vÉn ch­a truyÒn t¶i hÕt mäi mÆt ®êi sèng ë chèn h­¬ng th«n. H¹n chÕ xuÊt ph¸t ngay tõ b¶n chÊt thùc d©n cña Ph¸p víi tham väng muèn ng­êi d©n thÊm nhuÇn t­ t­ëng c¶i l­¬ng qua phÇn ChÝnh trÞ. §iÒu kh¸ ®Æc biÖt trong h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng huyÖn ViÖt Yªn, lµng Lý Nh©n vÉn l­u gi÷ mét hñ tôc lµ ®¸nh roi ®èi víi téi th«ng d©m, ®©y lµ tr­êng hîp rÊt hiÕm gÆp khi mµ chÝnh quyÒn qui ®Þnh cã thÓ “chuéc” lçi, båi th­êng b»ng mét kho¶n tiÒn ph¹t hay kh«ng cho dù ®×nh trung tÕ tù trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. H­¬ng ­íc c¶i l­¬ng ®· v­ît ra khái “khu«n mÉu” vèn cã vµ bÞ biÕn d¹ng khi mµ tôc lÖ ¨n qu¸ s©u vµo t­ t­ëng cña ng­êi n«ng d©n, hä cã c¸ch riªng cña m×nh ®Ó ph¶n øng l¹i nh÷ng qui ®Þnh cña thùc d©n mµ bao ®êi nay “ph¸o ®µi xanh” vÉn tån t¹i v÷ng ch¾c tr­íc sù x©m nhËp tõ bªn ngoµi. Nh­ vËy, nghiªn cøu h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng gióp chóng ta biÕt thªm nhiÒu mÆt vÒ bøc tranh tæng thÓ lµng x· nãi riªng, c¶ n­íc nãi chung tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945. 3. Cã mét thêi gian kh¸ dµi, lµng x· ph¸t triÓn nh­ng v¾ng bãng cña h­¬ng ­íc. Sù “l·ng quªn” ®ã ®· t¹o ra mét “kho¶ng trèng” lín mµ ngay tõ n¨m 1959 khi vÒ th¨m tØnh Th¸i B×nh, B¸c Hå ®· nh¾c nhë. Nh÷ng bén bÒ cña thêi cuéc l¹i lµm cho h­¬ng ­íc bÞ “chèi tõ” lÇn n÷a. Tõ khi giµnh ®­îc ®éc lËp, lµng x· tËp trung vµo x©y dùng kinh tÕ - x· héi theo ®­êng lèi chØ ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. N«ng th«n “thay da ®æi thÞt” tõng ngµy, nh­ng gi¸ trÞ truyÒn thèng còng dÇn bÞ mai mét. Song muèn ®Êt n­íc ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× ph¶i b¶o l­u b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, h­¬ng ­íc chÝnh lµ c«ng cô gióp chóng ta thùc hiÖn ®iÒu ®ã. H­¬ng ­íc sau gÇn nöa thÕ kû bÞ ®Æt ra ngoµi lÒ cuéc sèng, nay ®· trë l¹i nguyªn gi¸ trÞ trong lµng x· hiÖn ®¹i. ViÖc so¹n th¶o quy ­íc lµng v¨n hãa lu«n ®­îc sù quan t©m cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp. Song, mét trong nh÷ng thiÕu xãt ch¼ng riªng g× ë ViÖt Yªn mµ c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c còng m¾c ph¶i lµ ch­a ®¸nh gi¸ hÕt vai trß cña h­¬ng ­íc tr­íc ®ã ®Æc biÖt lµ h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, quy ­íc lµng v¨n hãa cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ cÇn ®­îc kh¾c phôc trong thêi gian tíi. Cã thÓ nãi so víi c¸c huyÖn trong tØnh B¾c Giang, ViÖt Yªn lµ n¬i cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. C¸c khu c«ng nghiÖp mäc lªn thu hót nhiÒu nhµ ®Çu t­. VÞ trÝ cña ViÖt Yªn kh¸ thuËn lîi cho viÖc giao l­u nªn tèc ®é ®« thÞ hãa diÔn ra nhanh chãng. Do ®ã, viÖc b¶o l­u c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng rÊt cÇn thiÕt. Dï lµ mét trong nh÷ng huyÖn ®i ®Çu trong phong trµo x©y dùng lµng v¨n hãa, nh­ng kÕt qu¶ cña ViÖt Yªn cßn qu¸ khiªm tèn (xem b¶ng 6). H­¬ng ­íc míi ban hµnh vÉn cßn h¹n chÕ vÒ c¶ néi dung lÉn h×nh thøc. Víi tinh thÇn cÇu thÞ cña c¸n bé, nh©n d©n ®Þa ph­¬ng sÏ kh¾c phôc dÇn nh÷ng mÆt ch­a ®­îc vµ c¸c quy ­íc lµng v¨n hãa sÏ ®­îc bæ sung, söa ch÷a trong thêi gian tíi ®Ó thùc sù ®i vµo cuéc sèng gãp phÇn cïng ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ n¬i lµng x·. T×m hiÓu h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng huyÖn ViÖt Yªn ®· gióp cho t¸c gi¶ kh¸m ph¸ rÊt nhiÒu ®iÒu vÒ m¶nh ®Êt quª h­¬ng thêi kú tr­íc CMT8. Sè phËn cña h­¬ng ­íc còng th¨ng trÇm cïng biÕn cè cña lÞch sö. Mçi mét thêi kú, h­¬ng ­íc l¹i mang th«ng ®iÖp kh¸c nhau, ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n cña lµng x· ®­¬ng thêi. Trong qu¸ khø còng nh­ trong hiÖn t¹i, h­¬ng ­íc - quy ­íc lu«n gi÷ vai trß bæ sung cho ph¸p luËt trong viÖc qu¶n lý lµng x· theo c¸ch riªng. Vai trß vµ gi¸ trÞ cña h­¬ng ­íc ®· ®­îc minh chøng rÊt râ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®i lªn cña lµng x· cïng víi ®Êt n­íc. Tµi liÖu tham kh¶o I. S¸ch, t¹p chÝ. NguyÔn ThÕ Anh - ViÖt Nam d­íi thêi Ph¸p ®« hé, Nxb Löa Thiªng, Sµi Gßn, 1970. Toan ¸nh - Trong hä ngoµi lµng, Nxb Mòi Cµ Mau, 1993. Toan ¸nh - NÕp cò con ng­êi ViÖt Nam: Phong tôc cæ truyÒn, Nxb V¨n ho¸, 1995. Toan ¸nh - Lµng xãm ViÖt Nam, Nxb TP.HCM, 1999. NguyÔn Quang ¢n - ViÖt Nam -nh÷ng thay ®æi ®Þa danh vµ ®Þa giíi hµnh chÝnh (1945 – 2002), Nxb Th«ng TÊn HN, 2003. NguyÔn Quang ¢n - §Þa chÝ B¾c Giang, Nxb KHXH, HN 2007. Ban chÊp hµnh §¶ng bé huyÖn ViÖt Yªn - LÞch sö §¶ng bé huyÖn ViÖt Yªn (1926 - 1995), 1995. Cao V¨n BiÒn - Sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ®èi víi h­¬ng ­íc trong lÞch sö, NCLS sè 3/ 1996, tr. 42 - 51. Cao V¨n BiÒn - Kho h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh ë B¾c kú, NCLS sè 3/1998, tr. 73 – 83. Phan KÕ BÝnh - ViÖt Nam phong tôc, Nxb TP. HCM, 1990. §«ng Ch©u - Muèn c¶i l­¬ng h­¬ng tôc nªn lµm thÕ nµo, Nam Phong, sè 26, tr 109 - 112. NguyÔn Tõ Chi - Gãp phÇn nghiªn cøu v¨n ho¸ téc ng­êi, Nxb V¨n ho¸ d©n téc, HN, 2003. §CSVN - LÞch sö §¶ng bé huyÖn VÞªt Yªn (1926 - 1945), tËp 1, 1982. Nam Cæ - H­¬ng th«n tõ x­a ®Õn nay, Nam Phong, sè 72, tr 516 - 523. Phan §¹i Do·n - Lµng x· ViÖt Nam - mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ - v¨n ho¸- x· héi, Nxb CTQG, 2001. Phan §¹i Do·n, NguyÔn Quang Ngäc (chñ biªn) - Kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý n«ng th«n ViÖt Nam trong lÞch sö, Nxb CTQG HN, 1994. §Þa chÝ Hµ B¾c - Th­ viÖn tØnh Hµ B¾c, 1982. Hoµng §¹o - MiÕng thÞt gi÷a lµng, Ngµy nay, sè 66, tr 495 – 496. Hoµng §¹o - MiÕng thÞt gi÷a lµng, Ngµy nay, sè 67, tr 519 – 520. Bïi Xu©n §Ýnh - LÖ lµng phÐp n­íc, Nxb Ph¸p Lý HN, 1985. Bïi Xu©n §Ýnh, NguyÔn Huy TÝnh - MÊy suy nghÜ vÒ c¸c h×nh thøc xö ph¹t trong mét sè quy ­íc lµng ë Hµ B¾c, NN & PL sè 8 n¨m 1996, tr 34 - 40. Bïi Xu©n §Ýnh - H­¬ng ­íc vµ qu¶n lý lµng x·, Nxb KHXH, HN, 1998. Bïi Xu©n §Ýnh - H­¬ng ­íc vµ ph¸p luËt, V¨n hãa d©n gian sè 1/2000. NguyÔn KiÕn Giang - Ph¸c th¶o t×nh h×nh ruéng ®Êt vµ ®êi sèng cña n«ng d©n tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, Nxb Sù ThËt, HN, 1959. Ninh ViÕt Giao (chñ biªn) - H­¬ng ­íc NghÖ An, Nxb CTQG, 1998. Ninh ViÕt Giao - Tõ h­¬ng ­íc ®Õn qui ­íc trong x· héi ngµy nay, V¨n ho¸ d©n gian sè 1/ 2000, tr. 58 – 66. Hµ B¾c ngµn n¨m v¨n hiÕn (3 tËp), Ty v¨n hãa xuÊt b¶n, Hµ B¾c, 1974. §oµn §×nh Hµo - Mét lµng ë xø B¾c Kú hiÖn nay, Nam Phong sè 177, 10/1932, tr 351 - 363. DiÖp §×nh Hoa - T×m hiÓu lµng ViÖt (2 tËp), Nxb KHXH, HN, 1990. DiÖp §×nh Hoa - LÖ lµng vµ ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi ph¸p luËt hiÖn ®¹i, NCLS sè 1/ 1994, tr 1- 11. Vò ThÞ Minh H­¬ng, NguyÔn V¨n Nguyªn - §Þa danh vµ tµi liÖu l­u tr÷ vÒ lµng x· B¾c Kú, Nxb VHTT, HN, 1999. NguyÔn V¨n Kh¸nh - C¬ cÊu kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam thêi thuéc ®Þa (1858 - 1945), Nxb §HQG HN, 2003. Ng« Vi LiÔn - Tªn lµng x· vµ ®Þa d­ c¸c tØnh B¾c kú, Nxb VHTT HN, 1999. Phan Huy Lª, Vò Minh Giang - c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ con ng­êi ViÖt Nam hiÖn nay, tËp 2, Nxb §HQG HN, 1996. L­îc biªn vÒ tØnh B¾c Giang - Tµi liÖu ®¸nh m¸y ngµy 20/1/1933, Quan TuÇn phñ. TrÇn Träng M¹ch - Mét vµi nhËn xÐt vÒ chñ tr­¬ng c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh ë B¾c Kú n¨m 1921 cña Thùc d©n Ph¸p, DTH, sè 2/1982, tr 28 - 33. Vò Duy MÒn, Bïi Xu©n §Ýnh - H­¬ng ­íc, kho¸n ­íc trong lµng x·, NCLS sè 4/1982, tr 43 - 49. Vò Duy MÒn - Gãp phÇn x¸c ®Þnh thuËt ng÷ kho¸n ­íc, h­¬ng ­íc, NCLS sè 3+4/1989, tr 77 - 83. Vò Duy MÒn - Nguån gèc vµ ®iÒu kiÖn xuÊt hiÖn h­¬ng ­íc trong lµng x· ë vïng ®ång b»ng trung du B¾c Bé, NCLS 1/1993, tr 49 - 57. Vò Duy MÒn (chñ biªn), Hoµng Minh Lîi - H­¬ng ­íc lµng x· B¾c Bé ViÖt Nam víi luËt lµng Kanto NhËt B¶n (thÕ kû XVII - XIX), ViÖn sö häc, HN, 2001. Vò Duy MÒn - T×m l¹i lµng ViÖt x­a, Nxb VHTT HN, 2006. NguyÔn C¶nh Minh - Gi¸o tr×nh mét sè vÊn ®Ò trong lµng x· ViÖt Nam, Trung t©m ®µo t¹o tõ xa, HuÕ, 1996. TrÇn V¨n Minh - C¶i l­¬ng thùc lôc, Nhµ in Kim §øc Giang, HN, 1924. Ph¹m Xu©n Nam, Cao V¨n BiÒn - MÊy nÐt vÒ t×nh h×nh c¸c lµng x· B¾c Ninh thêi kú 1921 – 1945 qua h­¬ng ­íc, NCLS sè 1/1994, tr.12 -23. NghÞ ®Þnh vµ lêi chØ dÉn viÖc tæ chøc h­¬ng héi vµ lËp c¸c sæ thu chi trong c¸c x· ë B¾c Kú, trÝch lôc ë B¾c Kú quan c¸o, K®: KÎ Së, 1924. NghÞ ®Þnh chØnh ®èn l¹i h­¬ng héi c¸c x· Nam d©n ë B¾c Kú, K®: knxb, 1927. NghÞ ®Þnh vµ tê th«ng t­ ngµy 25 Febvier 1927 vÒ viÖc c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh ë B¾cKú, Nhµ in Tonkinoise, HN,1927. NguyÔn Nh­ Ngäc - Bµn vÒ c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh ë B¾c Kú, Nam Phong, sè 41, tr 403 - 415. NguyÔn T¸ NhÝ (dÞch) - H­¬ng ­íc cæ Hµ T©y, B¶o tµng tæng hîp - Së v¨n ho¸ Hµ T©y, 1993. Philippe Papin - Ruéng ®Êt c«ng vµ chÝnh quyÒn cÊp lµng cuèi thÕ kû XIX - tr­êng hîp lµng Quúnh L«i, NCLS sè 6, 1994, tr 21 - 34. Philippe Papin - Sù thay ®æi h­íng nghiªn cøu lÞch sö lµng x· (tõ vÜ m« ®Õn vi m«) - mét sè gîi ý, NCLS sè 6, 1996, tr 53 - 67. Philippe Papin - Sù thay ®æi h­íng nghiªn cøu lÞch sö lµng x· (tõ vÜ m« ®Õn vi m«) - mét sè gîi ý, NCLS sè 1, 1997, tr 57 - 65. NguyÔn Hång Phong - Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n (tËp I), Nxb KHXH, HN, 2000. NguyÔn §«n Phôc - §iÒu tra vÒ t×nh tr¹ng h­¬ng th«n, Nam Phong, sè 113, tr 41 - 48. D­¬ng Kinh Quèc - ChÝnh quyÒn thuéc ®Þa ë ViÖt Nam tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, Nxb KHXH, 2005. D­¬ng Trung Quèc - ViÖt Nam nh÷ng sù kiÖn lÞch sö (1919 -1945), Nxb GD, 2005. V¨n T¹o - Chóng ta kÕ thõa di s¶n nµo trong khoa häc kü thuËt, ph¸p luËt vµ h­¬ng ­íc, n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp, Nxb KHXH, 1993. §ç ThËn - C¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh, Nam Phong, sè 99, tr 217 - 225. NhÊt Thanh - §Êt lÒ quª thãi, Nxb TP. HCM, 1992. NguyÔn Thanh (biªn so¹n) - H­¬ng ­íc Th¸i B×nh, Nxb VHDT, HN, 2000. TrÞnh Nh­ TÊu - B¾c Giang ®Þa chÝ. TËp I : §HSPHN, 19??. TËp II : §HSPHN, 19??. TËp III : §HSPHN, 19??. D­¬ng ThÞ The, Ph¹m ThÞ Thoa - Tªn lµng x· ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XIX, Nxb KHXH, HN, 1991. Ng« §øc ThÞnh, Phan §¨ng NhËt (®ång chñ biªn) - LuËt tôc vµ ph¸t triÓn n«ng th«n hiÖn nay ë ViÖt Nam, Nxb CTQG HN, 2000. Ng« §øc ThÞnh, Chu Th¸i S¬n, NguyÔn H÷u ThÊu - LuËt tôc £ ®ª, Nxb CTQG HN, 1996. Lª §øc TiÕt - VÒ h­¬ng ­íc lÖ lµng, Nxb CTQG HN, 1998. §inh Kh¾c Thu©n (chñ biªn) - Tôc lÖ cæ truyÒn lµng x· ViÖt Nam, Nxb KHXH, HN, 2004. Ng« TÊt Tè - ViÖc lµng, Nxb Mai lÜnh, HN, 1937. Ng« TÊt Tè - TËp ¸n c¸i ®×nh - trong Ng« TÊt Tè toµn tËp, tËp II, Nxb VHHN, 1997. Vâ Quang Träng, Ph¹m Quúnh Ph­¬ng - H­¬ng ­íc Hµ TÜnh, Së VHTT Hµ TÜnh, 1996. TrÇn Tõ - C¬ cÊu tæ chøc cña lµng ViÖt cæ truyÒn ë B¾c Bé, Nxb KHXH, HN, 1984. N.T.T - VÊn ®Ò h­¬ng chÝnh ë B¾c Kú ngµy nay, Nam Phong sè 112, 11/1926, tr 545 – 555. §µo TrÝ óc, Hoµng §øc Th¾ng - H­¬ng ­íc vµ mèi quan hÖ gi÷a h­¬ng ­íc vµ ph¸p luËt, NN & PL, sè 8 (112), 1997, tr 3 – 13. §µo TrÝ óc (chñ biªn) – H­¬ng ­íc trong qu¸ tr×nh thùc d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay, Nxb CTQG, 2003. UBND tØnh Hµ B¾c - TT ban chØ ®¹o NSVH tØnh - B¸o c¸o 2 n¨m thùc hiÖn quyÕt ®Þnh sè 38 cña H§ND tØnh khãa IX vÒ x©y dùng qui ­íc lµng v¨n hãa, B¶n ®¸nh m¸y, Ban tuyªn gi¸o tØnh Hµ B¾c. §Æng Xu©n ViÖn - H­¬ng chÝnh c¶i l­¬ng, Nam Phong sè 141, 4/1929, tr 157 - 166. ViÖn nghiªn cøu khoa häc Ph¸p Lý, Chuyªn ®Ò vÒ h­¬ng ­íc, 1996. ViÖn sö häc - N«ng th«n ViÖt Nam trong lÞch sö TËp I: Nxb KHXH, HN, 1977. TËp II: Nxb KHXH, HN, 1978. 78. ViÖn sö häc - N«ng d©n vµ n«ng th«n ViÖt Nam thêi cËn ®¹i. TËp I: Nxb KHXH, HN, 1990. TËp II: Nxb KHXH, HN, 1992. 79. ViÖn th«ng tin KHXH - Th­ môc h­¬ng ­íc ViÖt Nam (thêi kú cËn ®¹i), HN, 1991. 80. T©n ViÖt - Mét tr¨m ®iÒu nªn biÕt vÒ phong tôc ViÖt Nam, Nxb VHDT, HN, 2006. 81. Lª H÷u Xanh - T¸c ®éng cña t©m lý lµng x· trong viÖc x©y dùng ®êi sèng kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n ®ång b»ng B¾c Bé n­íc ta hiÖn nay, Nxb CTQG, 2001. 82. X©y dùng qui ­íc lµng v¨n hãa ë Hµ B¾c - Së v¨n hãa th«ng tin vµ thÓ thao Hµ B¾c, 1993. 83. NguyÔn ThÕ X­¬ng - LuËn thuyÕt vÒ “t©n x· héi”, Nam Phong sè 118, 6/1927, tr 538 - 549. II. C¸c v¨n b¶n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. 84. Bé t­ ph¸p - Bé v¨n ho¸ th«ng tin - Th­êng trùc uû ban MÆt trËn tæ quèc ViÖt Nam, Th«ng t­ h­íng dÉn viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn h­¬ng ­íc, qui ­íc cña lµng, b¶n, th«n, Êp, côm, d©n c­, sè 03/2000/TTLT/BTP-BVHTT-BTTUBTWMTTQVN ngµy 31/03/2000, HN, 2000. 85. ChØ thÞ sè 24/1998/CT/TTG, ngµy 19/6/1998 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ x©y dùng vµ thùc hiÖn h­¬ng ­íc, qui ­íc cña lµng, b¶n, th«n, Êp, côm d©n c­. 86. V¨n phßng ChÝnh phñ - th«ng b¸o ý kiÕn cña ChÝnh phñ vÒ ban hµnh h­¬ng ­íc, qui ­íc, sè 4248/VPCP - PC, ngµy 13/09/2001, HN, 2001. 87. UBND tØnh B¾c Giang, Ban chØ ®¹o PTTD§KXD§SVH, H­íng dÉn thùc hiÖn nÕp sèng v¨n minh trong viÖc c­íi, viÖc tang, vµ lÔ héi theo QuyÕt ®Þnh sè: 308/2005/Q§-TT ngµy 25/11/2005 cña Thñ t­íng chÝnh phñ, III. C¸c luËn ¸n, luËn v¨n vµ kho¸ luËn. 88. NguyÔn Lan Dung - Sinh ho¹t lµng x· huyÖn hoµn Long tØnh Hµ §«ng trong cuéc c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh giai ®o¹n 1915 -1945 (Qua h­¬ng ­íc), Kho¸ luËn tèt nghiÖp, Khoa LS - §HKHXH & NV, §HQG HN, 2005. 89. Bïi Xu©n §Ýnh - VÒ mét sè h­¬ng ­íc lµng ViÖt ë ®ång b»ng B¾c Bé, LuËn ¸n PTS. KH LS, HN, 1996. 90. NguyÔn Thu Hång - B­íc ®Çu t×m hiÓu c¶i l­¬ng h­¬ng chÝnh ë B¾c Kú, kho¸ luËn tèt nghiÖp, khoa LS - §HKHXH & NV, §HQG HN, 2003. 91. Lª ThÞ LuyÕn – H­¬ng ­íc c¶i l­¬ng huyÖn Mª Linh tØnh VÜnh Phóc (1922 - 1942), LuËn v¨n Th¹c sÜ, khoa LS - §HSPHN, 2008. 92. D­¬ng Xu©n Tho¹n - H­¬ng ­íc víi viÖc x©y dùng lµng v¨n ho¸ ë huyÖn Quúnh Phô - Th¸i B×nh, LuËn v¨n Th¹c sÜ, §HVH HN, 2004. 93. NguyÔn Huy TÝnh - H­¬ng ­íc míi - mét ph­¬ng tiÖn gãp phÇn qu¶n lý x· héi ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay, LATS LuËt häc, HN, 2003. 94. §µo Thu V©n - B­íc ®Çu t×m hiÓu c«ng cuéc b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr­êng cña «ng cha ta (qua nguån tµi liÖu h­¬ng ­íc ng­êi ViÖt tr­íc CMT8/ 1945), kho¸ luËn tèt nghiÖp, khoa LS - §HSPHN, 2004. 95. Hoµng Hoa Vinh - Vai trß cña h­¬ng ­íc lµng NhÊt trong viÖc x©y dùng lµng v¨n ho¸ ë tØnh Hµ Nam, LuËn v¨n Th¹c sÜ, §HVH HN, 2000. IV. H­¬ng ­íc, tôc lÖ l­u ë th­ viÖn TTKHXH, Hµ Néi (ch÷ Quèc ng÷). - Tæng DÜnh S¬n. 96. H­¬ng ­íc x· BÝch §éng, n¨m 1936, H­159, 14tr. 97. H­¬ng ­íc x· DÜnh S¬n, n¨m 1936, H­163, 16tr. 98. H­¬ng ­íc x· Dôc Quang, n¨m 1936, H­ 164, 6tr. 99. H­¬ng ­íc x· Tiªu Nhiªu, n¨m 1942, H­ 146, 18tr. 100. Tôc lÖ lµng §ån L­¬ng, n¨m 1936, H­ 162, 19tr. 101. Tôc lÖ lµng NguyÒn Qu¶, n¨m 1936, H­ 099, 15tr. 102. Tôc lÖ x· S¬n Quang, n¨m 1942, H­ 207, 23tr. 103. Tôc lÖ x· T¨ng Quang, n¨m 1942, H­ 208, 16tr. 104. Tôc lÖ x· Tiªu Nghiªn, n¨m 1942, H­ 217, 19tr. - Tæng Hoµng Mai. 105. H­¬ng ­íc x· §iªu LiÔn, n¨m 1936, H­ 173, 21tr. 106. H­¬ng ­íc lµng Hoµng Mai, n¨m 1923, H­ 175, 23tr. 107. H­¬ng ­íc lµng Hoµng Mai, n¨m 1932, H­ 174, 9tr. 108. H­¬ng ­íc lµng Hoµng Mai, n¨m 1936, H­ 172, 17tr. 109. H­¬ng ­íc x· Thung §æng, H­ 214, 12tr. 110. Tôc lÖ x· Hïng L·m, n¨m 1936, H­ 176, 23tr. 111. Tôc lÖ lµng My §iÒn, n¨m 1936, H­ 188, 31tr. 112. Tôc lÖ x· Phóc Long, n¨m 1936, H­ 201, 14tr. 113. Tôc lÖ x· Phóc T»ng, H­ 204, 18tr. 114. Tôc lÖ x· Th­îng Phóc, n¨m 1936, H­ 216, 15tr. 115. Tôc lÖ x· V©n Cèc, n¨m 1942, H­ 221, 17tr. - Tæng MËt Ninh. 116. H­¬ng ­íc x· Gi¸ S¬n, n¨m 1936, H­ 168, 19tr. 117. H­¬ng ­íc lµng H÷u NghÞ, n¨m 1940, H­ 179, 28tr. 118. H­¬ng ­íc x· Kh¶ Lý, n¨m 1936, H­ 180, 13tr. 119. H­¬ng ­íc x· Mai Vò, n¨m 1936, H­ 186, 19tr. 120. H­¬ng ­íc x· Ninh §éng, n¨m 1942, H­ 196, 23tr. 121. H­¬ng ­íc x· Phóc Ninh, n¨m 1937, H­ 202, 18r. 122. Tôc lÖ x· Chu X¸, n¨m 1936, H­ 161, 27tr. 123. Tôc lÖ x· Sen Hå, n¨m 1936, H­ 206, 19tr. - Tæng Quang BiÓu. 124. H­¬ng ­íc x· §«ng TiÕn, H­ 167, 16tr. 125. H­¬ng ­íc x· Ninh Kh¸nh, n¨m 1936, H­ 197. 15tr. 126. H­¬ng ­íc x· Phóc L©m, n¨m 1936, H­ 200, 21tr. 127. H­¬ng ­íc x· Quang BiÓu, n¨m 1936, H­ 205. 15tr. 128. H­¬ng ­íc lµng Yªn Ninh, n¨m 1925, H­ 223, 22tr. 129. H­¬ng ­íc lµng Yªn Ninh, n¨m 1936, H­ 224, 25tr. 130. Tôc lÖ x· §¹o Ng¹n, n¨m 1936, H­ 166, 36tr. 131. Tôc lÖ x· Nam Ng¹n, n¨m 1936, H­ 189, 27tr - Tæng ThiÕt S¬n. 132. H­¬ng ­íc x· Lý Nh©n, n¨m 1936, H­ 185, 17tr. 133. H­¬ng ­íc x· Má Thæ, H­ 187, 16tr. 134. H­¬ng uíc x· Ng©n §µi, n¨m 1936, H­ 190, 19tr. 135. H­¬ng ­íc x· NghÜa Th­îng, n¨m 1936, H­ 192, 15tr. 136. H­¬ng ­íc x· NghÜa Vò, n¨m 1936, H­ 193, 20tr. 137. H­¬ng ­íc x· Nh­ ThiÕt, n¨m 1936, H­ 195, 16tr. 138. H­¬ng ­íc lµng ThiÕt Nham, n¨m 1942, H­ ,21tr. 139. H­¬ng ­íc x· ThiÕt S¬n, n¨m 1936, H­ 212, 19tr. 140. H­¬ng ­íc x· TÜnh Léc, n¨m 1935. H­ 218, 18tr. 141. H­¬ng ­íc x· Trung Lai, n¨m 1936, H­ 219. 28tr. 142. H­¬ng ­íc lµng Yªn LiÔn, H­ 213, 16tr. 143. Tôc lÖ x· NghÜa H¹, N¨m 1936, H­ 191, 13tr. 144. Tôc lÖ x· ThiÕt Th­îng, n¨m 1936, H­ 211, 21tr - Tæng Tiªn L¸t. 145. H­¬ng ­íc x· ThÇn Chóc, n¨m 1936, H­ 209, 23tr. 146. H­¬ng ­íc x· Thæ Hµ, n¨m 1936, H­ 3449, 20tr. 147. H­¬ng ­íc x· Yªn Viªn, n¨m 1936, H­ 225, 14tr. 148. Tôc lÖ x· Lang Tµi, H­ 184, 14tr. 149. Tôc lÖ lµng NguyÖt §øc, n¨m 1936, H­ 194, 20tr.aa 150. Tôc lÖ x· Phï Tµi, n¨m 1942, H­ 199, 23tr. 151. Tôc lÖ x· Th­îng L¸t, n¨m 1936, H­ 215, 17tr. - Tæng Tù L¹n 152. H­¬ng ­íc x· H¹ L¸t, n¨m 1936, H­ 171, 15tr. 153. H­¬ng ­íc x· Hµ Th­îng, n¨m 1942, H­ 170, 1tr. 154. H­¬ng ­íc x· H­¬ng Mai, n¨m 1936, H­ 178, 14tr. 155. H­¬ng ­íc x· Lan Tr¹ch, n¨m 1936, H­ 181, 17tr. 156. H­¬ng ­íc x· Tù L¹n, n¨m 1935, H­ 220, 17 tr. 157. H­¬ng ­íc x· Xu©n L¹n, n¨m 1936, H­ 222, 15tr. 158. Tôc lÖ x· Hµ H¹, n¨m 1942, H­ 169, 35tr. 159. Tôc lÖ x· Lµng Chµng, n¨m 1936, H­ 182, 17tr. 160. Tôc lÖ lµng Nói, H­ 183, 24tr. V. Tµi liÖu ®iÒn d·. - ¶nh, b¶n ®å hµnh chÝnh. 161. B¸o c¸o tæng kÕt 20 n¨m phong trµo x©y dùng lµng, khu phè v¨n ho¸ (1989-2009), huyÖn ViÖt Yªn, tØnh B¾c Giang. - C¸c qui ­íc lµng v¨n ho¸ míi cña huyÖn ViÖt Yªn, tØnh B¾c Giang 162. H­¬ng ­íc lµng Hµ, x· ViÖt §øc (2008). 163. Quy ­íc lµng v¨n ho¸ th«n §«ng Long, x· Qu¶ng Minh (2008). 164. Quy ­íc lµng Kh¶ Lý H¹, X· Qu¶ng Minh (2008). 165. Quy ­íc th«n KÎ, x· Qu¶ng Minh (2008). 166. Quy ­íc th«n Kim S¬n, x· Tiªn S¬n (2007). 167. Quy ­íc th«n NghÜa Th­îng, x· Minh §øc (2008). 168. Quy ­íc th«n NghÜa Xu©n, x· NghÜa Trung (2008). 169. Quy ­íc lµng TÜnh Léc, x· NghÜa Trung (2008) 170. TrÝch biªn b¶n häp th«n NghÜa Xu©n vÒ viÖc söa ®æi bæ sung qui ­íc lµng v¨n ho¸ theo h­íng dÉn cña Bé t­ Ph¸p, n¨m 2008, x· NghÜa Trung, huyÖn ViÖt Yªn. 171. TrÝch biªn b¶n cuéc häp d©n th«n TÜnh Léc vÒ viÖc: Bµn th«ng qua qui ­íc lµng v¨n ho¸ n¨m 2008, x· NghÜa Trung, huyÖn ViÖt Yªn. 1. B¶n ®å vµ mét sè h×nh ¶nh kh¸c. - B¶n ®å huyÖn ViÖt Yªn. - LÔ héi chïa Bæ §µ. - LÔ héi Thæ Hµ. - Mét sè nghÒ vµ s¶n phÈm thñ c«ng truyÒn thèng. - Phong c¶nh cña ViÖt Yªn (Së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o B¾c Giang). 2. C¸c b¶ng thèng kª. B¶ng 1: MÉu h­¬ng ­íc. Thø tù c¸c môc - néi dung. Thø tù C¸c môc - néi dung A Thµnh phÇn tham gia lËp h­¬ng ­íc. B Lý do (hay ý nghÜa cña viÖc lËp hay bæ sung h­¬ng ­íc) C Néi dung cña h­¬ng uíc - (C¸c ®iÒu qui ­íc hoÆc bæ sung) D Ngµy, th¸ng, n¨m, triÒu vua lËp ra h­¬ng ­íc. E Hä tªn chøc danh – (danh vÞ), (ch÷ ký), ®iÓm chØ cña ng÷ng ng­êi tham gia lËp h­¬ng ­íc (Ên tÝn, lêi phª cña quan huyÖn, phñ nÕu cã) [42;308]. B¶ng 2: CÊu tróc cña b¶n h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng mÉu do Phñ Thèng sø B¾c Kú so¹n n¨m 1921 (T­ liÖu ë Th­ viÖn ViÖn sö häc). STT Néi dung h­¬ng ­íc Sè ®iÒu 1 PhÇn thø nhÊt: ChÝnh trÞ - tæ chøc Héi ®ång téc biÓu Héi ®ång téc biÓu +LÝ do, nguyªn t¾c lËp, c¬ cÊu tæ chøc + NhiÖm kú, quyÒn h¹n + Nguyªn t¾c häp, quyÕt ®Þnh viÖc lµng + ChÕ ®é lé phÝ + ViÖc tr¸ch ph¹t téc biÓu 18 2 ViÖc chi thu: + LËp sæ b¶o qu¶n chi thu + ViÖc nhËn tiÒn, b¶o qu¶n tiÒn cña Thñ quü + ViÖc c«ng bè tµi s¶n hµng n¨m 17 3 ViÖc Lý tr­ëng, Phã lý: + NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Lý - Phã tr­ëng + QuyÒn lîi vÒ ruéng ®Êt 5 4 ViÖc s­u thuÕ: + Lý tr­ëng nhËn bµi chØ thuÕ + Héi ®ång téc biÓu ph©n bæ thuÕ + Lý tr­ëng thu thuÕ + Xö ph¹t ng­êi thiÕu thuÕ, cÊm ¨n uèng, cÊm cÊp tiÒn cho Lý tr­ëng trong kú bæ thuÕ 7 5 ViÖc kiÖn c¸o: + Ph¹m vi, quyÒn h¹n cña Héi ®ång téc biÓu khi xö kiÖn + Tr¸ch nhiÖm c¸c bªn tham gia kiÖn 5 6 ViÖc canh phßng: + Nguyªn t¾c lÊy tuÇn phiªn + Nguyªn t¾c lËp ®iÕm canh + Tæ chøc canh g¸c, chia phiªn g¸c. + QuyÒn lîi cña ng­êi b¾t ®­îc trém 9 7 ViÖc canh ngoµi ®ång: + Nguyªn t¾c c¾t cö phiªn ngoµi ®ång + NhiÖm vô, quyÒn h¹n, quyÒn lîi phiªn tuÇn 10 8 ViÖc cÊp cøu: + Tr¸ch nhiÖm cña mäi ng­êi khi cã lÖnh cÊp cøu + QuyÒn lîi khi tham gia b¾t trém c­íp mµ bÞ th­¬ng hay bÞ chÕt 2 9 Gi÷ g×n vÖ sinh t¹i c¸c ®iÓm c«ng céng, phßng trõ bÖnh truyÒn nhiÔm 7 10 ViÖc ®­êng s¸, cÇu cèng, ®ª ®iÒu: + Tr¸ch nhiÖm cña Thñ lé, cña c¸c gia ®×nh nu«i tr©u, bß trong viÖc b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh + Xö ph¹t c¸c tr­êng hîp tù ý th¸o n­íc, cuèc ®­êng, ®Ó tr©u bß ¨n lóa, ch¨n vÞt ë ruéng lóa 10 11 ViÖc c¸c cña c«ng: + Tr¸ch nhiÖm cña mäi ng­êi víi b¶o vÖ cña c«ng + Nguyªn t¾c ®Êu gi¸ tµi s¶n 3 12 ViÖc xÐt gian lËu: Tr¸ch nhiÖm cña Héi ®ång téc biÓu khi xö lý vi ph¹m: nÊu r­îu, ®¸nh b¹c … 3 13 ViÖc giao thiÖp: ThÓ thøc tiÕp quan vÒ lµng cña Héi ®ång téc biÓu vµ Lý - Phã tr­ëng 3 14 ViÖc gi¸o dôc: + Lµng më tr­êng, trÝch c«ng quÜ mua giÊy bót cho trÎ tõ 8 tuæi trë lªn ®i häc vµ tr¶ phô cÊp cho thÇy. 4 15 ViÖc ngô c­, ký t¸ng: + ChØ cho phÐp ng­êi cã c¨n c­íc minh b¹ch + Nguyªn t¾c ký t¸ng 3 16 PhÇn 2: Tôc lÖ (phong tôc) Tïy thuéc tõng lµng ViÖc ®iÒn thæ: Kh«ng thÓ dù th¶o v× tôc mçi lµng mçi kh¸c 17 ViÖc h«n lÔ Kh«ng dù th¶o ®­îc, trõ viÖc nép cheo cho Héi ®ång téc biÓu, bá tôc ch¨ng d©y, ®ãng cæng 18 ViÖc tang: + Tang chñ kh«ng lµm cç mêi mäi ng­êi. + Khi phóng chØ cã h­¬ng hoa + Ng­êi trong gi¸p ph¶i ®i ®­a tang, kh«ng ®­îc s¸ch nhiÔu tang chñ 19 ViÖc tÕ tù Kh«ng dù th¶o ®­îc 20 ViÖc khao väng Dïng tiÒn chiÕt can thay cç bµn ¨n uèng 21 ViÖc ng«i thø Duy tr× hÖ thèng ng«i thø theo quan chÕ vµ theo tôc lµng 22 Hä vµ tªn, ch÷ ký, ®iÓm chØ cña ng­êi lËp ra h­¬ng ­íc. Hä vµ tªn, ch÷ ký cña chøc dÞch (Ch¸nh tæng, Lý tr­ëng, Tiªn chØ, quan huyÖn, phñ) - dÊu (triÖn). B¶ng 3: H×nh thøc cña h­¬ng ­íc c¶i l­¬ng huyÖn ViÖt Yªn (b¶n cã phô b¶n ký hiÖu pb). Stt H­¬ng ­íc Ký hiÖu (H­) N¨m Tæng sè trang Tæng sè ®iÒu Ng­êi so¹n Con dÊu Ch÷ ký Tæng DÜnh S¬n 1 BÝch §éng (pb) 159 Pb159f 1936 14 76 1 2: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 2: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 2 DÜnh S¬n (pb) 163 Pb163f 1936 16 82 1 1: Tiªn chØ 6: Ch¸nh héi, Phã héi, Th­ ký, Thñ quü, Tiªn chØ, Lý tr­ëng 3 Dôc Quang (pb) 217 Pb164f 1936 6 77 1 2: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 2: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 4 §ån L­¬ng 162 1936 19 82 1 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹ 4: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹, Th­ ký 5 NguyÒn Qña 099 1936 15 82 2 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 6 S¬n Quang 207 1942 23 3 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 7 T¨ng Quang 208 Kh«ng ghi 16 76 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 8 Tiªu Nghiªn 217 1936 19 82 2 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 9 Tiªu Nhiªu 146 1942 18 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. Tæng Hoµng Mai 10 §iªu LiÔn (pb) 173 pb173f 1936 21 82 2 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 11 Hoµng Mai 175 1923 23 141 2 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 12 Hoµng Mai 174 1932 9 16 1 1: Lý tr­ëng 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 13 Hoµng Mai (pb) 172 Pb172 1936 17 77 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 14 Hïng L·m (pb) 176 Pb176 1936 23 82 1 1: Lý tr­ëng 1: Lý tr­ëng 15 My §iÒn 188 1936 31 82 1 4: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i, Thñ quü 6: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i, Thñ quü, Th­ ký, Thø chØ 16 Phóc Long 201 1936 14 78 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 17 Phóc T»ng (pb) 203 Pb203f 20 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 18 Thung §æng 214 Kh«ng ghi 11 - ChÝnh trÞ:61®iÒu -Tôc lÖ:kª ®Çy ®ñ nh­ng kh«ng ghi ®iÒu 1 1: Lý tr­ëng 2: Lý tr­ëng, Th­ ký. 19 Th­îng Phóc 216 1936 15 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 20 V©n Cèc 221 1942 17 82 2 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. Tæng MËt Ninh 21 Chu X¸ (pb) 161 Pb161 1936 27 82 1 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹ 8: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹, Th­ ký, Phã lý, Kú môc, Thø chØ, Thñ quü 22 Gi¸ S¬n 168 1936 19 76 2 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹ 5: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹, Thø chØ, Kú môc 23 H÷u NghÞ 179 1940 28 82 2 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Th­ ký 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 24 Kh¶ Lý (pb) 180 Pb180f 1936 13 77 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 6: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Phã lý, Ch­ëng b¹, Hé l¹i, Th­ ký. 25 Mai Vò (pb) 186 Pb186 1936 19 82 1 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i 26 Ninh §éng (pb) 196 Pb196 1942 23 77 1 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Ch­ëng b¹ 5: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Ch­ëng b¹, Phã lý, Th­ ký 27 Phóc Ninh 202 1937 18 82 1 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i 6: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i, Kú môc, Phã lý, Thñ quü 28 Sen Hå 206 1936 19 82 1 Kh«ng cã Kh«ng cã Tæng Quang BiÓu 29 §¹o Ng¹n (pb) 166 Pb166f 1936 36 82 1 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch¸nh tæng 6: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch¸nh tæng, Thø chØ, Kú môc, Phã Lý 30 §«ng TiÕn (pb) 167 Pb167f Kh«ng ghi 16 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 31 Nam Ng¹n 189 1936 16 82 1 1: Tiªn chØ 2: Tiªn chØ, Thø chØ 32 Ninh Kh¸nh 197 1936 15 78 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 6: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Phã tæng, Thñ quü, Th­ ký, Phã lý 33 Phóc L©m 200 1936 21 82 1 1: Tiªn chØ 1: Tiªn chØ 34 Quang BiÓu (pb) 205 Pb205f 1936 15 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3 Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 35 Yªn Ninh (pb) 223 pb223f 1925 25 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3:Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 36 Yªn Ninh (pb) 224 Pb224 1936 22 82 1 3:Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i Tæng ThiÕt S¬n 37 Lý Nh©n 185 1936 17 82 1 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i 38 Má Thæ 187 Kh«ng ghi 16 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 39 Ng©n §µi 190 1936 19 82 2 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹ 6: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹, Th­ ký, Thñ quü, Hé l¹i 40 NghÜa H¹ 191 1936 13 82 1 2: Tiªn chØ, Tri huyÖn 5: Tiªn chØ, Phã lý, Th­ ký, Thñ quü, Ch­ëng b¹ 41 NghÜa Th­îng 192 1936 15 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 42 NghÜa Vò 193 1936 15 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 43 Nh­ ThiÕt 195 1936 16 82 2 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 44 ThiÕt Nham 1942 21 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký. 45 ThiÕt Th­îng 211 1936 21 82 1 Kh«ng cã 3: Th­ ký, Ch¸nh héi, Thñ quü 46 ThiÕt S¬n (pb) 212 pb212 1936 21 82 2 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹ 4: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký, Ch­ëng b¹ 47 TÜnh Léc 218 35 18 82 1 5: quan Tri huyÖn, quan C«ng sø, quan TuÇn Phñ, Lý tr­ëng, Tiªn chØ 5: quan Tri huyÖn, quan C«ng sø, quan TuÇn phñ, Lý tr­ëng, Tiªn chØ 48 Trung Lai 219 1936 13 82 1 4: quan Tri huyÖn, quan C«ng sø, Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 5: quan Tri huyÖn, quan C«ng sø, Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 49 Yªn LiÔn 213 Kh«ng ghi 16 81 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. Tæng Tiªn L¸t 50 Lang Tµi 184 1936 14 77 2 1: Lý tr­ëng kiªm Tiªn chØ 2: Lý tr­ëng, Th­ ký 51 NguyÖt §øc 194 1936 20 82 2 1: Lý tr­ëng 2: Lý tr­ëng, Th­ ký 52 Phï Tµi 199 1942 23 82 2 2: Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹ 3: Lý tr­ëng, Th­ ký 53 ThÇn Chóc (pb) 209 pb209f 1936 23 77 3 1: Lý tr­ëng 1: Lý tr­ëng 54 Thæ Hµ (pb) 3449 pb3449 1936 15 76 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 3: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký 55 Th­îng L¸t 215 1936 17 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 56 Yªn Viªn 225 1936 14 82 1 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng. 5: : Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Th­ ký, Phã lý, cùu Phã lý Tæng Tù L¹n 57 Hµ H¹ (pb) 169 pb169 1942 25 82 1 3: Lý tr­ëng, Hé l¹i, Tiªn chØ 6: Tiªn chØ, Thø chØ, Lý tr­ëng, Hé l¹i, Th­ ký, Thñ quü 58 H¹ L¸t 171 1936 15 82 1 4: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Ch­ëng b¹, Th­ ký 5: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Ch­ëng b¹, Th­ ký, Phã lý 59 Hµ Th­îng 3449 1942 1 0 1 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Thø chØ 60 H­¬ng Mai (pb) 178 pb178f 1936 14 81 1 1: Tiªn chØ 4: Tiªn chØ, Lý tr­ëng, Thø chØ, Th­ ký 61 Lan Tr¹ch (pb) 181 pb181f 1936 17 82 1 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Th­ ký 62 Lµng Chµng 182 1936 17 82 1 1: Tiªn chØ 2: Tiªn chØ, Lý tr­ëng 63 Lµng Nói 183 Kh«ng ghi 24 82 1 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Ch­ëng b¹ 5: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Ch­ëng b¹, Lý tr­ëng, Th­ ký. Thñ quü 64 Tù L¹n (pb) 220 pb220f 1935 17 82 1 2: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 3: Lý tr­ëng, Tiªn chØ, Thø chØ 65 Xu©n L¹n (pb) 222 pb222f 1936 15 82 1 2: Lý tr­ëng, Tiªn chØ 2: Lý tr­ëng, Tiªn chØ B¶ng 4: L­¬ng mét sè quan viªn ë lµng trong 1 n¨m (®¬n vÞ: ®ång, lÜnh 2 lÇn vµo th¸ng 5 vµ th¸ng 10). (Nh÷ng lµng kh«ng thèng kª do trong h­¬ng ­íc kh«ng kª khai môc nµy) STT H­¬ng ­íc Lý tr­ëng Phã Lý X· ®oµn Th­ ký Hé l¹i Tæng DÜnh S¬n 1 Dôc Quang 40 8 6 6 2 NguyÒn Qu¶ 0,3 ®ång/mÉu 3 Tiªu Nghiªn Thu thuÕ 100 ®ång ®­îc 2 ®ång 4 Tiªu Nhiªu 20 10 Tæng Hoµng Mai 5 Hïng L·m 40 3 2,5 2,5 6 My §iÒn 5 5 7 Phóc T»ng 30 8 10 8 Thung §æng 12 6 6 9 V©n Cèc 15 5 3 10 Tæng MËt Ninh 10 H÷u NghÞ 16 2 ®ång vµ mçi vô 3 ®Êu thãc s­¬ng/mÉu 1 0,05/nãc nhµ 11 Kh¶ Lý Thu 100 ®ång thuÕ ®­îc 2 ®ång 12 Mai Vò 12 5 13 Ninh §éng 12 3 ®ång vµ 100 ®Êu thãc 3 14 Phóc Ninh 12 6 15 Sen Hå 20 6 10 Tæng Quang BiÓu 16 §¹o Ng¹n 18 (6 ®ång hµnh thu) 17 Nam Ng¹n 30 10 18 Quang BiÓu 40 20 19 Yªn Ninh (1925) 20 10 12 Tæng ThiÕt S¬n 20 Lý Nh©n 24 6 4 4 21 Má Thæ 24 5 2 22 Ng©n §µi 12 5 23 NghÜa Vò 20 15 24 Nh­ ThiÕt 30 25 ThiÕt Nham 24 13 12 12 26 ThiÕt S¬n 30 6 4 4 27 TÜnh Léc 30 4 28 Trung Lai 30 10 6 Tæng Tiªn L¸t 29 Lang Tµi 3 30 NguyÖt §øc 30 10 31 Phï Tµi 18 4 32 ThÇn Chóc 0,04/xuÊt ®inh 0,06/ mÉu 33 Yªn Viªn 30 6 Tæng Tù L¹n 34 Hµ H¹ 12 35 H­¬ng Mai 24 36 Lan Tr¹ch 6 5 ®Êu thãc/mÉu 5 ®Êu thãc/mÉu 2 2 37 Lµng Chµng 18 5 6 38 Tù L¹n 12 39 Xu©n L¹n 30 3 ®Êu thãc/mÉu vµ 10 luèng hoa mÇu lÊy 1 B¶ng 5: C¸c ngµy lÔ vµ lÔ vËt trong n¨m cña lµng My §iÒn n¨m 1936. STT Tªn gäi lÔ, tiÖc Ngµy, th¸ng LÔ vËt 1 TÕt phong m· 30/ th¸ng Ch¹p 1 cç x«i gµ phï töu (trÇu r­îu) 2 3 ngµy tÕt nguyªn ®¸n 1,2,3/ th¸ng Giªng 1 lÔ x«i gµ phï töu 3 TiÖc hËu «ng §ç Quý C«ng 6/ th¸ng Giªng LÔ o¶n vµ s«i sinh phï töu 4 TiÕt gi¶ng kho¶n 10/ th¸ng Giªng LÔ x«i gµ phï töu 5 TiÕt Thanh §¶n 1/2 2 lÔ x«i gµ phï töu, c¬m, mét vßng h­¬ng 6 TiÕt giç quan hËu hä NguyÔn, hä Ng« 22/2 vµ 12/8 H­¬ng hoa 7 TiÕt h¹ ®iÒn 15/5 4 lÔ x«i gµ phï töu 8 TiÕt thanh ®¶n 20/7 4 lÔ x«i gµ phï töu 9 TiÕt môc dôc 1/8 4 lÔ x«i gµ phï töu 10 TiÕt yªn vÞ 14/8 LÔ x«i gµ phï töu 11 TiÕt nhËp tÞch S¸ng h«m r»m Cai ®¸m lµm lÔ x«i lîn phï töu Lý tr­ëng, tÝn l·o söa lÔ x«i gµ phï töu o¶n qu¶ 12 TiÕt chiªu tÞch ®iÖn S¸ng 16/8 LÔ x«i gµ phï töu 13 TiÕt b·i tÞch S¸ng 17/8 2 lÔ x«i gµ phï töu 14 TiÕt th­êng t©n 8/9 LÔ x«i lîn phï töu, c¬m, qu¶ 15 TiÕt th­îng ®iÒn 15/10 2 lÔ x«i gµ phï töu 16 TiÕt ch¹p vua 15 th¸ng Ch¹p 2 lÔ x«i gµ phï töu 17 TiÕt phong m· 23 th¸ng Ch¹p X«i lîn phï töu 18 TiÕt sãc väng ®ång niªn, mång 1 vµ ngµy r»m Lý dÞch, Th«n tr­ëng:lÔ x«i gµ phï töu Thñ tõ, tÝn l·o: lÔ o¶n qu¶ [112;24-25-26-27-28]. B¶ng 6: Phong trµo x©y dùng lµng v¨n hãa, khu phè v¨n hãa giai ®o¹n 1992 -2009. Stt N¨m Sè lµng ®¨ng ký Sè lµng ®¹t ®­îc CÊp tØnh CÊp huyÖn 1 1992 6 6 2 1993 9 9 3 1994 6 6 4 1995 15 12 3 5 1996 22 6 16 6 1997 42 8 34 7 1998 51 11 40 8 1999 60 10 38 9 2000 72 16 47 10 2001 89 17 54 11 2002 94 16 63 12 2003 103 77 13 2004 113 19 67 14 2005 115 23 73 15 2006 116 11 67 16 2007 117 77 14 17 2008 120 79 15 18 2009 Dù kiÕn 120 [162;4-5]. 3. H­¬ng ­íc c¶i l­¬ng, qui ­íc lµng v¨n hãa vµ trÝch biªn b¶n häp th«n cña huyÖn ViÖt Yªn (b¶n photo).