Luận văn dài 47 trang, chia làm 3 chương , được hội đồng bảo vệ đánh giá là luận văn xuất sắcMục lục
Lời mở đầu
1
Giới thiệu chung
2 I
Phơng pháp nghiên cứu
5 II
Khái quát về kinh tế của huyện
6 III
Tiềm năng du lịch Sa Pa
7 IV
Phạm vi không gian ảnh hởng của du lịch trên địa bàn huyện Sapa
10 V
Những tác động tích cực hay lợi ích của du lịch
13 A/
Khu vực thị trấn và những ngời Kinh kinh doanh
13 B/
Vùng nông thôn và các dân tộc thiểu số
14
1) Tạo cơ hội việc làm và tăng thu nhập
14
a. Bán các sản phẩm có sắc thái văn hoá dân tộc
14
b. Dịch vụ leo núi (phanxipan)
20
c. Mở quán bán hàng
21
d. Vào thăm hộ gia đình
21
e. Đa khách đi thăm quan
22
f. Cho khách du lịch chụp ảnh
22
g. Biểu diễn văn nghệ dân tộc
22
h. Giới thiệu, chào mời khách
23
i. Cung cấp lơng thực, thực phẩm
23
k. Cung cấp nhân công lao động
24
2) Sự hoà nhập vào kinh tế thị trờng
24
3) Mở rộng sự giao lu, hiểu biết và thế giới quan
26
4) Tăng cờng đầu t
29 VI
Những tác động tiêu cực của du lịch
31
1) Vấn đề những ngời bán rong
31
2) Trẻ em lang thang ngoài thị trấn
33
a. Giáodục
34
b. Quan hệ gia đình
34
c. Sự cấu kết cộng đồng
35
d. Tệ nạn xã hội
35
3) Nguy cơ "thơng mại hoá"
36
4) Sự biến mất hay biến đổi các hoạt động văn hoá
36 VII
Tác động của du lịch đối với môi trờng tự nhiên
39 VIII
Thái độ đối với du lịch và vai trò của dân tộc thiểu số đối với du lịch Sa Pa do các tác nhân khác nhau gây lên
42
1. Các tác nhân du lịch
42
a. Khách du lịch nớc ngoài.
42
b. Khách du lịch trong nớc.
42
c. Những ngời Kinh kinh doanh
42
2. Các quan điểm hay nhìn nhận về du lịch Sa Pa và về vai trò của dân tộc thiểu số của khách du lịch và ngời kinh doanh
42
a. Các yếu tốthu hút kháchdu lịch
42
b. Những vấn đề môi trờng, xã hội của Sa Pa nh hậu quả của du lịch
43
c. Vai trò của ngời dân tộc trong thu hút khách du lịch
44
d. Mứcđộ tham gia vào du lịch của ngời dân tộcthiếu số
45
e. Sự bền vữngcủa vai trò của dân tộc thiếu số trong thu hút khách du lịch
46
f. Những yếu tố cản trở sự tham gia của dân tộc thiểu số vào du lịch
47
g. Những tácđộng tiêu cực của du lịch về văn hoá, xã hội, môi trờng
47
h. ứng xử khác nhau đối với ngời dân tộc và môi trờng của khách du lịch nội địa và nớc ngoài
48
i. Cảm nghĩ về dân tộc thiểu số
48
3. Nhìn nhận của những ngời bán rong và trẻ lang thang
49 IX
Các biện pháp tăng cờng lợi ích cho dân tộc thiểu số, hạn chế tác động tiêu cực
51
1) Tổ chức làm và bán hàng thổ cẩm
51
2) Tổ chức bán hàng ở chợ cho ngời dân tộc thiểu số
52
3) Đào tạo ngời dân tộc thiểu số thành các hớng dẫn viên du lịch, hớng dẫn viên leo núi
53
4) Xây dựng một số nhà nghỉ mang sắc thái dân tộc tại một số làng bản quanh thị trấn Sa Pa
53
5) Khôi phục và phát triển văn hoá truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số
54
6) Tăng cờng sản xuất lơng thực thực phẩm phục vụ du lịch
56
7) Giải quyết vấn đề trẻ em lang thang
56
8) Hạn chế tác động tiêu cực của sự thơng mại hoá trong các quan hệ xã hội và hoạt động văn hoá của đồng bào các dân tộc thiểu số
57 X
Một số kiến nghị cho việc phát triển du lịch bền vững ở Sa Pa
58
1. Qui hoạch phát triển
58
2. Cấp giấy phép đi thăm làng bản dân tộc và ngủ lại đêm
58
3. Tổ chức quản lý du lịch
58
4. Tổ chức thêm các khu tham quan, giải trí
59
5.Tuyên truyền giáo dục về du lịch
60
6. Một vài kết luận
60 Bảng
1:
Lý do chính đến Sa Pa
8 2:
Công nhận có sự khác biệt về lý do đến Sa Pa giữa ngời Việt Nam và khách nớc ngoài
8 3:
Những sản phẩm thờng bán
16 4:
Loại mặt hàng bán chạy nhất của những ngời bán rong
17 5:
Thu nhập trung bình một tuần của những ngời bán rong
19 6:
Những kiểu loại giao tiếp với dân tộc thiểu số
27 7:
Lý do thích khách du lịch và du lịch của hộ gia đình
28 8:
Các sản phẩm mà các hộ đợc phỏng vấn thờng bán
40 9:
Hớng thay đổi của các yếu tố thu hút khách du lịch của Sa Pa
43 10:
Những vấn đề môi trờng, xã hội của Sa Pa do hậu quả của du lịch
44 11:
Vai trò của ngời dân tộc trong thu hút khách du lịch
45 12:
Đánh giá về vai trò thu hút khách du lịch của ngời thiểu số
46 13:
Những cản trở ngời dân tộc thiểu số tham gia vào du lịch
47
Lời mở đầu
Bản báo cáo này do PTS. Phạm Thị Mộng Hoa và PTS. Lâm Thị Mai Lan - Trung tâm nghiên cứu Địa lý Nhân văn thuộc Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia thực hịên với sự cộng tác của Annalisa Koeman và Nguyễn Văn Lâm thuộc Hiệp hội Bảo tồng Thiên nhiên Quốc tế, dựa trên các kết quả nghiên cứu bằng phơng pháp đánh giá nhanh nông thôn và đánh giá nông thôn với sự tham gia của ngời dân do các tác giả tiến hành tại Sa Pa và các nghiên cứu, điều tra thực địa của Mai Kim Oanh (phụ trách) và Phạm Thị Quỳnh Phơng (trợ giúp) với sự tham gia của cán bộ Hội phụ nữ huyện và ngời tham gia hớng dẫn khách du lịch tại Sa Pa. Nghiên cứu này nằm trong Dự án du lịch bền vững của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế tại Việt Nam với mục tiêu tiến hành nghiên cứu sâu tại Sa Pa - Lào Cai về mức độ tham gia, ảnh hởng và thái độ đối với du lịch của các cộng đồng dân tộc thiểu số và những ngời kinh doanh du lịch ở thị trấn cũng nh thái độ của khách du lịch đối với dân tộc thiểu số và nhận thức của họ về các tác động của du lịch.
Nghiên cứu đợc tiến hành tại 4 "khu vực": 4 xã đợc lựa chọn trong huyện Sa Pa; những ngời dân tộc thiểu số bán hàng rong và trẻ em lang thang ở thị trấn Sa Pa; những ngời kinh doanh du lịch ở thị trấn và cuối cùng là khách du lịch trong nớc và nớc ngoài.
Các kết quả nghiên cứu sẽ đợc sử dụng nh một phần quan trọng của Hội thảo về kế hoạch hoá du lịch cộng đồng theo sáng kiến của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế - Tổ chức Phi chính phủ Quốc tế nhằm thảo luận về phát triển du lịch bền vững và về kế hoạch hành động phát triển du lịch bền vững ở Sa Pa (nh đã đợc nói rõ trong Điều khoản tham chiếu của nghiên cứu này).
Các ý kiến đợc nêu trong báo cáo này chỉ là của các tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế tại Việt Nam hay của Dự án Du lịch Bền vững.
Giới thiệu chung
Du lịch là một trong những ngành "hết sức phụ thuộc vào môi trờng thiên nhiên cũng nh vào các đặc trng văn hoá và xã hội của c dân bản địa". Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế và xã hội. Du lịch Việt Nam là một ngành công nghiệp non trẻ, đầy tiềm năng và hứa hẹn, nhng nó cũng có thể tiềm ẩn những hậu quả tiêu cực trên nhiều phơng diện mà cần đợc chú ý khắc phục kịp thời vì sự phát triển của nó nói riêng và của Kinh tế và Xã hội Việt Nam nói chung. Nếu nh tiềm năng thiên nhiên của du lịch cũng nh tác động của du lịch đối với việc bảo vệ các tài nguyên tự nhiên đã đợc quan tâm và biết đến khá nhiều, thì các tiềm năng văn hoá, xã hội cũng nh sự quan tâm về những tác động của du lịch đối với dân c và các tài nguyên văn hoá, đặc biệt, đối với việc bảo tồn các di sản văn hoá truyền thống, độc đáo của các dân tộc thiểu số vẫn còn là những điều vô cùng mới mẻ ở Việt Nam.
Dự án "Xây dựng năng lực phục vụ các sáng kiến về du lịch bền vững" tiến hành trong 2 năm (1997-1999) do Tổ Chức Bảo Tồn Thiên Nhiên Quốc Tế (IUCN) thực hiện đã đặt một trong những nhiệm vụ trọng tâm là xác định và nâng cao nhận thức đối với các tác động về kinh tế - xã hội, văn hoá và sinh thái của du lịch, đóng góp vào việc phát triển các mô hình du lịch bền vững dựa vào cộng đồng để có thể tạo thu nhập lâu bền cho một số các cộng đồng bị thiệt thòi và nghèo nhất của đất nớc, đồng thời giúp duy trì sự đa dạng cả về sinh học lẫn văn hoá của Việt Nam. Một trong những nguyên nhân thúc đẩy sự hình thành dự án chính là sự lo ngại ngày càng gia tăng của nhiều tổ chức phi chính phủ (NGO) đối với những tác động hữu hình và ngày càng lớn của du lịch đối với các nhóm dân tộc thiểu số ở Sa Pa.
Trong một số các nghiên cứu gần đây nhất, các nhà nghiên cứu phơng Tây đã đề cập khá nhiều đến những tác động này, trong đó đặc biệt có thể nhắc tới nghiên cứu "Sự tăng trởng và ảnh hởng của du lịch ở Sa Pa" của Michael Dirgegorio và những ngời khác, năm 1996, và "Nghiên cứu ban đầu về Du lịch trong và vùng xung quanh thị trấn Sa Pa" của Mark E.Grindley, thuộc tổ chức Frontier - Việt Nam,1997.
Trong nghiên cứu của mình và đồng sự, Michael Digregorio cho rằng du lịch có thể làm tổn hại đến dân tộc thiểu số nhiều hơn so với những lợi ích mà nó mang lại; họ thờng đứng ở mắt xích cuối trong dây chuyền chuyển tải các tài nguyên thiên nhiên của Sa Pa phục vụ du lịch, có nghĩa là dân tộc thiểu số là ngời trực tiếp thu lợm và cung cấp các sản phẩm rừng phục vụ du lịch thông qua các khâu trung gian nh nhà hàng, khách sạn, cửa hàng . của ngời Kinh ở Sa Pa, bởi vậy sẽ chịu tác động đầu tiên khi môi trờng và tài nguyên rừng bị cạn kiệt, trong khi đó việc tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch nh biểu diễn văn hoá truyền thống, cho khách thăm quan làng, thăm nhà hay trú ngụ qua đêm lại không mang lại lợi ích đáng kể cho họ. Từ đó ông cho rằng khi du lịch ngày càng chiếm vị trí lớn hơn trong kinh tế Sa Pa thì vấn đề công bằng xã hội (thể hiện trong phân công lao động cũng nh phân chia lợi ích giữa dân tộc thiểu số và ngời Kinh đa số) càng trở nên nghiêm trọng hơn và ông đã đề xuất cần phải có cơ chế để điều tiết trở lại các nguồn lợi thu từ du lịch cho việc cải thiện kinh tế - xã hội và môi trờng, ngời dân tộc thiểu số phải đợc quyền kiểm soát việc tham gia vào du lịch của họ, kiểm soát việc khách du lịch vào thăm làng, thăm cuộc sống và các nghi lễ của họ. Michael Digregorio cho rằng cùng với sự phát triển của du lịch văn hoá thì việc thơng mại hoá một số yếu tố văn hoá của dân tộc thiểu số là điều không tránh khỏi và điều này sẽ làm giảm tính hấp dẫn đối với du khách, đặc biệt đối với những khách nớc ngoài trẻ tuổi, thích phiêu lu và a tìm những điều mới lạ, hiện đang là loại khách nớc ngoài chủ yếu của Sa Pa. Thay vào đó sẽ là những khách nớc ngoài ít phiêu lu hơn tuy giàu có hơn và loại khách trong nớc ít quan tâm đến đời sống thực của dân tộc thiểu số hơn. Ông cũng dự báo xu thế phát triển của Sa Pa sẽ từ một điểm du lịch đợc hấp dẫn bởi những điều độc đáo, đặc biệt trở thành một khu du lịch nghỉ ngơi giải trí.
Mark E.Grindley cũng báo động về sự khó phục hồi của các tác động tiêu cực của du lịch, tuy trớc mắt có thể cha nhìn thấy ngay. Ông cho rằng du lịch cha mang lại lợi ích cho dân tộc thiểu số - những ngời gây áp lực chủ yếu lên tài nguyên rừng, cũng nh cha trực tiếp đóng góp trở lại cho việc bảo tồn và phát triển tài nguyên rừng - là yếu tố hấp dẫn khách du lịch mang tính lâu bền hơn. Mark Grindley đã đề xuất một số biện pháp tổ chức du lịch ở Sa Pa nhằm mang lại lợi ích nhiều hơn cho dân tộc thiểu số góp phần giảm áp lực lên tài nguyên rừng, tổ chức các tour tốt hơn từ Sa Pa sao cho du khách có thể ở lại lâu hơn, đặc biệt chú ý tới việc thăm thắng cảnh, khu bảo tồn thiên nhiên, leo núi .
Nghiên cứu của Dr. Trish Nicholson tháng 11/1997 cũng cho rằng du lịch hiện nay ở Sa Pa mang lại rất ít lợi ích cho dân tộc thiểu số. ông đặc biệt nhấn mạnh rằng sự không tơng xứng giữa công lao động bỏ ra để làm các hàng thổ cẩm với giá trị mà chúng đợc bán trên thị trờng nh các đồ lu niệm đã góp phần làm tăng thêm gánh nặng công việc vốn đã nặng nề của những ngời phụ nữ dân tộc ở đây.
Nghiên cứu của Dr. Jean Michaud vừa thực hiện tháng 5 năm 1998 đã đa ra bức tranh sáng sủa hơn về sự tham gia vào du lịch của các dân tộc thiểu số ở Sa Pa, tuy ông cũng cho rằng dân tộc thiểu số khó có thể cạnh tranh và kiểm soát đợc các hoạt động mang lại thu nhập từ du lịch, họ chỉ có thể là những ngời buôn bán rất nhỏ và là các chủ nhà khách rất rẻ tiền. Tuy nhiên, theo Jean Michaud thì các tác động gây xáo trộn hệ thống tái sản xuất kinh tế và văn hoá của dân tộc thiểu số là không đáng kể, thậm chí ông còn cho rằng sự lo ngại về việc các trẻ em gái lang thang ở thị trấn bỏ học và có nguy cơ rơi vào cạm bẫy của nạn mại dâm là không có tính thuyết phục .
Một loạt các phát hiện cũng nh các ý kiến, quan điểm giống và khác nhau về những tác động của du lịch đối với các dân tộc thiểu số ở Sa Pa trong những nghiên cứu kể trên cho thấy, cần thiết phải làm sáng tỏ hơn nữa mức độ của các tác động, kể cả tích cực và tiêu cực, của du lịch đối với các dân tộc thiểu số ở Sa Pa, và, điều quan trọng hơn là tìm hiểu sự đánh giá và nhìn nhận của chính họ đối với những tác động này. Chúng tôi hy vọng cách đặt vấn đề và mục tiêu nghiên cứu của IUCN trong dự án này sẽ có thể đóng góp phần nào vào cuộc Hội thảo sắp tới nhằm tập hợp lực lợng và kinh nghiệm để xây dựng một kế họach hành động phát triển du lịch bền vững ở Sa Pa,có nghĩa là một kế hoạch phát triển mà ở đó các hoạt động du lịch hiện tại không làm ảnh hởng đến khả năng của các thế hệ mai sau trong việc đáp ứng các nh cầu của chúng, hay nói cách khác, làm sao để sự phát triển du lịch không làm tổn hại hay phá huỷ các tài nguyên của chính nó, kể cả tự nhiên và văn hoá, nhân văn, nhằm làm cho du lịch phát triển đợc dài lâu, không ngừng hấp dẫn du khách, cũng nh làm cho cuộc sống của cộng đồng các dân tộc sở tại ngày càng phát triển và phồn vinh hơn.
Nhằm những mục tiêu này, IUCN nói riêng và các tổ chức quốc tế nói chung mong muốn đóng góp vào sự phát triển của một du lịch bền vững dựa vào cộng đồng, nghĩa là dựa trên những suy nghĩ và mong muốn của cộng đồng về du lịch và đối với sự tham gia của họ vào du lịch để từ đó tiến tới việc thực hiện kế hoạch hoá sự phát triển của du lịch Sa Pa với sự tham gia của chính ngời dân nơi đây, mà trớc hết là các dân tộc thiểu số - những ngời chiếm tỉ lệ đa số trong tổng số c dân của huyện.
I/ Phơng pháp nghiên cứu
Ngoài thị trấn Sa Pa là nơi tập trung chủ yếu các hoạt động du lịch, 4 xã đã đợc chọn để nghiên cứu trên cơ sở khoảng cách tới thị trấn Sa Pa, thành phần dân tộc thiểu số và nằm trong hoặc gần khu bảo tồn thiên nhiên Hoàng Liên Sơn. Các xã đợc chọn ban đầu là Sán Sả Hồ, Lao Chải, Tả Van và Bản Hồ với khoảng cách xa dần thị trấn Sa Pa. Song một vài kết quả nghiên cứu sơ bộ cho thấy tuy Bản Hồ có thêm dân tộc Tày là dân tộc không có ở 3 xã trên, nhng ảnh hởng của du lịch tới xã này hầu nh không đáng kể và đại đa số c dân của nó không có hoạt động gì liên quan tới du lịch. Bởi vậy, Tả Phìn đã đợc chọn thay cho Bản Hồ. Có thể nói, 4 xã đợc chọn này là các xã có nhiều hoạt động liên quan tới du lịch nhất cũng nh chịu tác động của du lịch nhiều nhất (trong huyện Sa Pa, không kể thị trấn) nên hoàn toàn phù hợp với mục tiêu đặt ra
- Phơng pháp đợc dùng chủ yếu là phơng pháp "Đánh giá nhanh nông thôn" (RRA) nhằm để phát hiện các vấn đề của du lịch và tìm hiểu những suy nghĩ, cảm nhận cũng nh quan niệm của ngời dân về những vấn đề đó cùng với các giải pháp đề xuất của họ. Các cuộc phỏng vấn, thảo luận chính thức và không chính thức đã đợc tiến hành với đại diện các cấp chính quyền (tỉnh, huyện, xã), các ban ngành (Sở Thơng mại - du lịch Lào Cai, Công ty du lịch Lào Cai, phòng du lịch thuộc Sở Thơng mại-Du lịch Lào Cai, Công an huyện Sa Pa, huyện Hội phụ nữ Sa Pa), các trởng bản, trởng tộc, già làng cũng nh đại diện các đoàn thể phụ nữ, thanh niên, hội nông dân . của các xã đợc nghiên cứu. Đặc biệt, các cuộc thảo luận đã đợc tiến hành với các nhóm xã hội khác nhau nh nhóm các trởng bản, trởng tộc, già làng; nhóm lãnh đạo địa phơng, nhóm phụ nữ, nhóm thanh niên hay nhóm khách du lịch trong nớc và nớc ngoài. Các cuộc thảo luận với chính quyền cấp xã thờng có mặt từ 2 - 4 ngời (ví dụ cuộc gặp ở xã Lao Chải đã có 4 ngời tham dự: Ông Phó Chủ Tịch UBND xã, cán bộ Địa chính xã, Ông Xã Đội Trởng và Ông Chủ Tịch Hội nông dân xã). Nhóm các trởng tộc, già làng có từ 2 -5 ngời (có 2 Ông Trởng Tộc và 3 Già Làng có mặt trong cuộc gặp tại xã Tả Van). Nhóm phụ nữ cũng dao động từ 2 tới 16 ngời (tại xã Tả Phìn có 16 và xã San Sả Hồ có 12 phụ nữ đã tham gia thảo luận nhóm tại xã).
- Phơng pháp phỏng vấn và điều tra bằng bảng hỏi đợc sử dụng nhằm lợng hoá các kết quả sơ bộ hay những phát hiện đã xác định. Đã tiến hành phỏng vấn và điều tra bằng bảng hỏi 10% số hộ gia đình ở 4 xã đợc nghiên cứu (do ngòi địa phơng biết tiếng dân tộc và thông thạo địa bàn điều tra) với mẫu điều tra tổng số gồm 110 hộ gia đình, trong đó có 78 hộ ngời Mông, 17 hộ ngời Dao và 15 hộ ngời Giáy, tơng ứng tỉ lệ 10% thành phần từng dân tộc của mỗi xã. Tơng tự, đã điều tra và phỏng vấn 29 đối tợng tham gia kinh doanh du lịch ở Sa Pa, 27 ngời bán hàng rong, 26 trẻ em lang thang, 28 khách du lịch nớc ngoài và 26 khách du lịch trong nớc. Việc chọn mẫu hộ và các đối tợng trên để phỏng vấn đợc kết hợp dựa vào phơng pháp chọn mẫu ngẫu nhiên lẫn việc điều chỉnh sao cho nó đủ thành phần đại diện nhất.
II/ Khái quát về kinh tế của huyện
Sa Pa là huyện miền núi với 9 dân tộc cùng sinh sống, trong đó đông nhất là ngời Mông (53%), Dao (24%) và ngời Kinh (13,7%), sau đó là ngời Tày (5,7%), Giáy (1,5%) và ngời Xa Phó (1,2%). Sa Pa có nền kinh tế phát triển thấp với cơ cấu ngành nghề khá đơn giản, chủ yếu dựa vào nông - lâm nghiệp. Đất canh tác chỉ chiếm 4,4% tổng diện tích đất đai của huyện, trong đó 45% là đất trồng lúa nớc và 39% là đất nơng mà chủ yếu là nơng ngô. Do khí hậu về mùa đông khắc nghiệt, lạnh, nên lơng thực chủ yếu chỉ trồng đợc 1 vụ, do vậy lơng thực bình quân chỉ đủ cung cấp từ 6 đến 10 tháng cho các hộ nông dân ở đây.
Những tháng còn lại, họ phải dựa chủ yếu vào các sản phẩm rừng nh gỗ, nấm, măng, các loại cây dợc liệu, cây cảnh, mật ong, củi, thịt thú rừng . Chính vì vậy, tài nguyên rừng ở Sa Pa bị giảm sút rất nhanh chóng. Hiện nay, do chính sách đóng cửa rừng của Nhà nớc, do các sản phẩm rừng đã bị cạn kiệt một cách đáng kể cộng thêm với việc cấm trồng và buôn bán thuốc phiện, đời sống của ngời nông dân Sa Pa gặp rất nhiều khó khăn.
Nhà nớc và chính quyền địa phơng đã cố gắng tìm nhiều biện pháp giúp dân xoá đói giảm nghèo, ổn định đời sống và nâng cao thu nhập. Nhiều dự án đầu t của các chơng trình định canh định c, chơng trình trồng rừng và phát triển lâm nghiệp, chơng trình khuyến nông của Nhà nớc cũng nh của một số tổ chức phi chính phủ hay các tổ chức quốc tế đã và đang đợc thực hiện ở nhiều địa phơng trong huyện.
Bên cạnh việc phát triển trồng trọt một số loại cây hàng hóa nh khoai tây, các loại rau xanh, đào, mận, hồng . và chăn nuôi lợn, gà, dê . việc trồng thảo quả dới tán rừng (mặc dù có ảnh hởng tới đa dạng sinh học của rừng vì làm mất hết các lớp thực vật nằm thấp hơn) đang là một trong những nguồn thu nhập bổ sung hết sức quan trọng của nhiều gia đình, đặc biệt là của ngời Mông (ví dụ xã San Sả Hồ có tới gần 90% số hộ, xã Lao Chải - 30%, ở xã Tả Van rất nhiều gia đình Mông có trồng thảo quả).
Trong số 110 hộ đợc điều tra có tới 86 hộ (chiếm 78,2%) trả lời là bán thảo quả là một trong những nguồn thu nhập quan trọng mỗi khi gia đình bị thiếu ăn. Tuy nhiên, theo thống kê của chính quyền các xã đợc nghiên cứu thì trung bình hiện có tới 40 - 60% số hộ thuộc diện đói nghèo trong đó ngời Mông chiếm tỷ lệ cao nhất. Bởi vậy, việc tạo điều kiện và giúp ngời dân Sa Pa có thêm các nguồn thu nhập mới là vô cùng quan trọng và bức xúc, nó không chỉ góp phần xoá đói giảm nghèo mà còn giúp giảm áp lực lên tài nguyên rừng, nhằm bảo vệ và khôi phục vốn rừng quý hiếm có giá trị tầm cỡ quốc tế ở đây. Trong bối cảnh đó, việc phát triển du lịch ở Sa Pa trong những năm gần đây có tầm quan trọng đặc biệt.
III/ Tiềm năng du lịch Sa Pa
Với vị trí nằm trên độ cao 1500 - 1600 m, Sa Pa có điều kiện tự nhiên, đặc biệt là khí hậu, thu hút du khách tới nghỉ ngơi. Từ những năm đầu của thế kỷ 20, ngời Pháp đã phát hiện ra mảnh đất nhiều tiềm năng này và đã xây dựng hơn 200 biệt thự để tới nghỉ trong những ngày hè nóng nực ở đồng bằng. Sau khi Pháp rút đi, Sa Pa đã là nơi nghỉ của một số cán bộ cao cấp của Đảng và Nhà nớc. Năm 1979, chiến tranh biên giới đã phá huỷ hầu hết các biệt thự ở Sa Pa, chỉ còn 10 công trình giữ đợc nguyên vẹn. Từ năm 1992 - 1993, khi xuất hiện các nhà nghỉ của một số Bộ, Ban ngành cùng khách nghỉ, chủ yếu là những cán bộ của các cơ quan Nhà nớc và sự quay trở lại của một số ngời Pháp (cả các nhà nghiên cứu lẫn khách tham quan du lịch) và sau đó là khách du lịch từ nhiều nớc khác, Sa Pa mới thực sự trở thành điểm thu hút khách du lịch. Số lợng khách du lịch đến Sa Pa ngày một gia tăng nhanh chóng. Theo số liệu của Sở Thơng Mại - Du lịch thì từ năm 1995 tới năm 1997, lợng khách du lịch tới Sa Pa đã tăng gần gấp đôi (từ 15.800 lên 30.800), trong đó khách nớc ngoài tăng gấp hơn hai lần (từ 4.000 lên 9.000).
Các sản phẩm du lịch là những thứ mà khách du lịch lấy làm mục đích hay lý do cho các chuyến du lịch của mình. Kết quả điều tra của nghiên cứu này một lần nữa lại khẳng định về sự đa dạng, phong phú của các tài nguyên du lịch của Sa Pa có thể thoả mãn những nhu cầu thể chất văn hoá tinh thần rất khác nhau của khách. Không những vậy, Sa Pa còn nh gợi mở cho khách khám phá thêm nhiều điều mới lạ về sự hấp dẫn kỳ thú của nó, nhiều hơn so với những gì mà trớc khi tới, ngời khách đã đặt mục đích cho mình hay kỳ vọng cho chuyến đi.
Kết quả điều tra của nghiên cứu này cho thấy có một số nguyên nhân chính áp đảo, vì chúng mà khách du lịch đã đến Sa Pa. Khí hậu vùng núi mát mẻ, văn hoá dân tộc thiểu số và phong cảnh thiên nhiên đẹp là những nguyên nhân quan trọng nhất quyết định hành vi du lịch của phần lớn khách. Trong tổng số 54 khách (gồm 26 ngời Việt Nam và 28 ngời nớc ngoài) đợc phỏng vấn thì có 37 ngời (68.5%) chọn lý do tận hởng khí hậu mát mẻ, 35 ngời (64,8%) chọn yếu tố tham quan văn hoá dân tộc thiểu số, 34 (62,9%) đến vì phong cảnh đẹp của tự nhiên.
57 trang |
Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 3307 | Lượt tải: 2
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Du lịch đối với dân tộc thiểu số ở huyện Sapa, tỉnh Lào Cai, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
nhµ kinh doanh th× phong lan vµ c©y c¶nh vÉn cßn tiÕp tôc bÞ thu h¸i ë tû lÖ cao vµ cã ¶nh h ëng ®¸ng kÓ tíi viÖc b¶o tån tµi nguyªn rõng Hoµng Liªn. §Ó thùc sù gi¶m søc Ðp lªn tµi nguyªn rõng, chóng t«i hoµn toµn nhÊt trÝ víi ®Ò xuÊt cña Frontier-Vietnam vÒ viÖc cÇn t¨ng lîi Ých cña du lÞch ®èi víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, bªn c¹nh c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c, song song víi viÖc ph¸t triÓn nu«i trång mét sè s¶n phÈm rõng nh trong nghiªn cøu cña Di Gregorio ®· ®Ò cËp tíi. Ngoµi ra, viÖc tuyªn truyÒn gi¸o dôc còng nh qu¶n lý nghiªm ngÆt sÏ gãp phÇn n©ng cao dÇn ý thøc cña ng ¬× d©n trong viÖc b¶o vÖ vµ h¹n chÕ khai th¸c tµi nguyªn rõng.
Bªn c¹nh ®ã, nh trªn ®· nh¾c tíi, vÊn ®Ò « nhiÔm do r¸c th¶i vµ « nhiÔm n íc th¶i ®· ® îc nh÷ng ng êi kinh doanh còng nh kh¸ch du lÞch nãi tíi nhiÒu nhÊt khi tr¶ lêi vÒ t¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi m«i tr êng. T ¬ng tù, h¬n 29% sè hé gia ®×nh ® îc pháng vÊn còng nãi tíi yÕu tè t¹o r¸c r ëi cña kh¸ch du lÞch. § îc biÕt, chÝnh quyÒn Sa Pa ®· cã kÕ ho¹ch vµ ®ang tiÕn hµnh lµm l¹i toµn bé hÖ thèng tho¸t n íc còng nh t×m c¸c biÖn ph¸p thu dän vµ xö lý r¸c th¶i trong thÞ trÊn. Tuy nhiªn, theo ý kiÕn cña nhiÒu ng êi d©n Sa Pa th× « nhiÔm hÇu nh tËp trung ë thÞ trÊn vµ chñ yÕu do c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n vµ phôc vô du lÞch g©y ra. B¶n th©n c¸c kh¸ch du lÞch Ýt g©y « nhiÔm h¬n, ®Æc biÖt lµ c¸c kh¸ch n íc ngoµi ®· ® îc hÇu hÕt d©n ®¸nh gi¸ lµ cã ý thøc vÖ sinh m«i tr êng tèt.
Cã thÓ nãi, t¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi m«i tr êng lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng trong ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng mµ cho tíi nay vÉn cßn ch a ® îc nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ. §ã còng lµ lý do v× sao phÇn nµy l¹i ® îc t¸ch riªng vµ theo chóng t«i, cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò nµy h¬n n÷a.
VIII/ Th¸i ®é ®èi víi du lÞch vµ vai trß cña d©n téc thiÓu sè ®èi víi du lÞch Sa Pa do c¸c t¸c nh©n kh¸c nhau g©y lªn
1. C¸c t¸c nh©n du lÞch
a. Kh¸ch du lÞch n íc ngoµi
Sè kh¸ch du lÞch n íc ngoµi ® îc ®iÒu tra lµ 28 gåm 12 n÷ vµ 16 nam, ë ®é tuæi r¶i r¸c tõ 17 ®Õn 72. §é tuæi tõ 22 ®Õn 30 chiÕm tû lÖ lín nhÊt, tæng céng lµ 57,1% víi c¸c tÇn suÊt lÆp l¹i cao nhÊt (th«ng th êng lµ 3 ng êi cho mçi tuæi). Kh¸ch ®Õn tõ 14 n íc kh¸c nhau (xem phô lôc B.4)
Cã 24/28 (85,7%) sè kh¸ch ® îc ®iÒu tra lµ kh¸ch ®i tù do, kh«ng theo tæ chøc vµ chØ 4/28 (14,3%) lµ ®i theo cã tæ chøc
b. Kh¸ch du lÞch trong n íc
Sè kh¸ch trong n íc ® îc ®iÒu tra lµ 26, gåm 9 n÷, 17 nam, ë ®é tuæi tõ 19 ®Õn 55. §é tuæi tõ 26 ®Õn 40 cã 13 ng êi, chiÕm 50,0% sè ng êi ® îc pháng vÊn. §é tuæi tõ 41 ®Õn 55 cã 9 ng êi (34,6%), cßn l¹i 4 ng êi (15,4%) b»ng vµ d íi 25 tuæi. 11/26 ng êi ®i theo ®oµn, phÇn lín lµ do c¬ quan tæ chøc, cßn l¹i lµ ®i tù do (15 ng êi). Trong sè 26 ng êi cã 14 ng êi lµ ®Õn Sa Pa lÇn ®Çu.
c. Nh÷ng ng êi Kinh kinh doanh
Tæng sè nh÷ng ng êi kinh doanh ë thÞ trÊn Sa Pa ® îc pháng vÊn lµ 29 ng êi (1ng êi Tµy vµ 28 ng êi Kinh), gåm tõ nhiÒu ngµnh kinh doanh kh¸c nhau nh kh¸ch s¹n (hay nhµ nghØ) (9 ng êi), nhµ hµng (3 ng êi), nhµ nghØ kÕt hîp víi nhµ hµng (3 ng êi), cöa hµng t¹p ho¸ (1 ng êi), l u niÖm (4 ng êi), qu¸n Karaoke vµ gi¶i kh¸t (2 ng êi), h íng dÉn viªn du lÞch (3 ng êi), chë xe «m (2 ng êi) vµ b¸n thuèc B¾c (1 ng êi); 20 trong sè hä sèng ë Sa Pa trªn 20 n¨m hoÆc tõ nhá, 2 ng êi sèng ë ®©y tõ 11 n¨m ®Õn 15 n¨m, 5 ng êi sèng d íi 5 n¨m, cßn 2 tr êng hîp kh«ng cã c©u tr¶ lêi. PhÇn lín hä kinh doanh ë Sa Pa tõ 4 ®Õn 10 n¨m, cßn l¹i 2 ng êi kinh doanh 2 n¨m, 1 ng êi 3 n¨m vµ 1 ng êi míi më nhµ nghØ ® îc 4 th¸ng. §iÒu nµy còng phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn du lÞch Sa Pa.
2. C¸c quan ®iÓm hay nh×n nhËn cña kh¸ch du lÞch vµ nh÷ng ng êi kinh doanh vÒ du lÞch Sa Pa vµ vÒ vai trß cña d©n téc thiÓu sè
a) C¸c yÕu tè ®Ó thu hót kh¸ch du lÞch:
Quan ®iÓm cña c¸c nhãm ® îc pháng vÊn trong ®¸nh gi¸ c¸c yÕu tè hÊp dÉn du kh¸ch cña Sa Pa ®· ® îc ®Ò cËp ë c¸c phÇn trªn. Trong sè kh¸ch du lÞch ®Õn Sa Pa kh«ng ph¶i lÇn ®Çu cã 12/12 kh¸ch trong n íc vµ 1/4 kh¸ch n íc ngoµi cho r»ng c¸c yÕu tè thu hót kh¸ch du lÞch cña Sa Pa cã thay ®æi. Ngoµi ra, cã 3 ng êi ®Õn Sa Pa lÇn ®Çu (2 kh¸ch trong n íc vµ 1 kh¸ch n íc ngoµi) còng cho r»ng cã sù thay ®æi cña chóng so víi th«ng tin mµ hä cã ® îc tr íc khi ®Õn Sa Pa. §¸nh gi¸ vÒ chiÒu h íng cña nh÷ng thay ®æi ® îc chØ trong b¶ng 11 sau:
B¶ng 9: H íng thay ®æi cña c¸c yÕu tè thu hót kh¸ch du lÞch cña Sa Pa
H íng thay ®æi
Kh¸ch ®Õn kh«ng ph¶i lÇn ®Çu
Kh¸ch ®Õn lÇn ®Çu
Kh¸ch TN (S = 12)
Kh¸ch NN (S = 4)
TN (S = 14)
NN (S = 24)
1. Kh«ng thay ®æi
0
2
2. XÊu ®i
7
1
2
1
3. Tèt lªn
1
4. Võa xÊu ®i vµ võa tèt lªn
4
Tæng sè kh¸ch cho r»ng cã thay ®æi
12
4
2
1
Cã thÓ nãi, nh÷ng thay ®æi theo chiÒu h íng tèt mµ 1 sè kh¸ch trong n íc hµm ý ®Òu mang tÝnh chÊt nh÷ng thay ®æi cña qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸. §ã lµ nh÷ng thay ®æi tèt lªn cña giao th«ng, cña dÞch vô vµ kiÕn tróc kiÓu ®« thÞ. Trong khi ®ã, nh÷ng thay ®æi theo chiÒu h íng xÊu mµ c¶ kh¸ch trong vµ ngoµi n íc nh¾c tíi l¹i lµ nh÷ng thay ®æi vÒ v¨n ho¸ d©n téc: 9/12 kh¸ch trong n íc vµ 1/1 kh¸ch n íc ngoµi ®· cho r»ng cã biÓu hiÖn thay ®æi tiªu cùc cña b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, trong ®ã cã vÊn ®Ò trÎ lang thang vµ quan hÖ víi T©y cña chóng, viÖc ®ßi tiÒn chôp ¶nh hay sù biÓu hiÖn kÐm th©n thiÖn vµ kÐm thËt thµ ®i cña nh÷ng ng êi d©n thiÓu sè, vµ ®Æc biÖt lµ sù biÕn d¹ng hay sù ra ®i cña "chî t×nh" tèi thø 7.
Ngoµi nh÷ng thay ®æi tiªu cùc vÒ v¨n ho¸, 3/12 kh¸ch ®Õn kh«ng ph¶i lÇn ®Çu ®· nh¾c tíi sù suy tho¸i rõng, sù xÊu ®i cña m«i tr êng còng nh xÊu ®i cña c¶nh quan do x©y dùng.
b) Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr êng, x· héi cña Sa Pa do hËu qu¶ cña du lÞch
TÊt c¶ kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi n íc vµ nh÷ng ng êi kinh doanh ngoµi thÞ trÊn ®Òu nhËn thÊy cã nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr êng vµ x· héi nh lµ hËu qu¶ cña du lÞch Sa Pa. Hä cã mét sè quan ®iÓm t ¬ng ®èi gièng nhau trong ®¸nh gi¸ tiªu cùc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nµy. NÕu so s¸nh ý kiÕn gi÷a 3 nhãm nµy th× møc ®é ®¸nh gi¸ tiªu cùc ®èi víi hÇu hÕt c¸c vÊn ®Ò ® îc nªu trªn cña nh÷ng ng êi kinh doanh thÞ trÊn lµ trÇm träng h¬n c¶. (xem b¶ng10)
B¶ng 10: Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr êng, x· héi cña Sa Pa do hËu qu¶ cña du lÞch
Du lÞch n íc ngoµi (28 ng êi)
Du lÞch trong n íc (26 ng êi)
Kinh doanh thÞ trÊn (29 ng êi)
Tæng céng (83 ng êi)
ngõ¬i
%
ng êi
%
ng êi
%
ng êi
%
1. ¤ nhiÔm r¸c r ëi
15
53,6
18
69,2
23
79,3
56
67,4
2. ¤.n n íc s¹ch n íc th¶i
7
25,0
10
38,5
25
86,2
42
50,6
3. Suy tho¸i rõng
7
25,0
9
34,6
13
44,8
29
34,9
4. GiÕt thó rõng
4
14,3
3
11,5
7
24,1
14
16,8
5. Phong lan, c©y c¶nh
3
10,7
6
23,0
22
75,9
31
37,3
6. Phong c¶nh do x©y dùng
12
42,9
11
42,3
20
69,0
43
51,8
7. X©y dùng kh«ng kiÓm so¸t
10
35,7
11
42,3
19
65,5
40
48,1
8. ¶nh h ëng lèi sèng VH ph ¬ng t©y
16
57,1
6
23,0
19
65,5
41
49,3
9. Say r îu
8
28,6
2
7,7
2
6,9
12
14,4
10. Th ¬ng m¹i ho¸
14
50,0
13
49,8
9
65,5
46
55,4
11. M¹i d©m
6
21,4
14
53,6
24
82,8
44
53,0
12. Ma tuý
3
10,7
11
42,3
19
65,5
33
39,7
13. ¡n xin
8
28,6
2
7,7
8
27,6
18
21,6
14. ån µo
4
14,3
4
15,4
13
44,8
21
25,3
15. ThiÕu riªng t
6
21,4
1
3,8
4
13,8
11
13,2
16. §«ng ®óc
6
21,4
2
7,7
8
27,6
16
19,2
17. Hµng gi¶
4
14,3
2
6
7,2
B¶ng trªn cho thÊy, nÕu nãi chung cho c¶ 3 nhãm ® îc pháng vÊn th× nh÷ng vÊn ®Ò cã tû lÖ lùa chän cao nhÊt lµ « nhiÔm r¸c r ëi vµ th ¬ng m¹i ho¸ tiÕp ®ã lµ vÊn ®Ò x©y dùng kh«ng ® îc kiÓm so¸t vµ hËu qu¶ lµ sù xÊu ®i cña phong c¶nh. Ng îc l¹i, vÊn ®Ò giÕt thó rõng, hµng gi¶, vµ thiÕu riªng t cã møc lùa chän thuéc lo¹i thÊp nhÊt ë c¶ 3 nhãm nµy.
Bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm gièng nhau, còng cã thÓ thÊy nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh: Trong khi kh¸ch du lÞch n íc ngoµi quan t©m nhÊt (cã tû lÖ lùa chän cao nhÊt - 57,1%) tíi vÊn ®Ò ¶nh h ëng cña v¨n ho¸ vµ lèi sèng ph ¬ng t©y ®èi víi ng êi d©n téc th× nhiÒu kh¸ch trong n íc l¹i quan t©m tíi vÊn ®Ò m¹i d©m (53,6%), cßn ®èi víi ng êi kinh doanh, nhãm vÊn ®Ò ® îc quan t©m nhiÒu nhÊt lµ m¹i d©m (82,8%), « nhiÔm n íc s¹ch, n íc th¶i (86,3%) vµ vÊn ®Ò vÒ phong lan, c©y c¶nh (75,9%).
VÊn ®Ò ma tuý (thuèc phiÖn) ® îc c¶ kh¸ch trong n íc (42,3%) lÉn ng êi kinh doanh (65,5%) ®Ò cËp ®Õn. ¶nh h ëng cña lèi sèng vµ v¨n hãa ph ¬ng T©y còng ® îc nhiÒu ng êi kinh doanh ®Ò cËp tíi ( 65,5%). Nh×n chung, tû lÖ nh÷ng ng êi kinh doanh ë Sapa trong c¸c ®¸nh gi¸ vÒ c¸c hËu qu¶ cña du lÞch ®Òu cao h¬n so víi kh¸ch du lÞch.
c) Vai trß cña ng ßi d©n téc thiÓu sè trong thu hót kh¸ch du lÞch
C¶ kh¸ch trong n íc, n íc ngoµi vµ nh÷ng ng êi kinh doanh ®Òu ®¸nh gi¸ cao vai trß thu hót kh¸ch du lÞch cña nh÷ng ng êi thiÓu sè, coi ®ã lµ lý do mµ hä ®Õn Sa Pa, Tuy nhiªn, kh¸ch n íc ngoµi cã møc ®é ®¸nh gi¸ cao h¬n: 22/29 (78,6%) kh¸ch n íc ngoµi, 10/26 (37%) kh¸ch trong n íc vµ 15/28 (51,7%) nh÷ng ng êi kinh doanh cho r»ng vai trß nµy rÊt quan träng, vµ 5/29 (17,8%) kh¸ch n íc ngoµi, 16/26 (59,3) kh¸ch trong n íc vµ 13/29 (44,8%) ng êi kinh doanh cho r»ng quan träng,
B¶ng 11: §¸nh gi¸ vai trß cña ng êi d©n téc trong thu hót kh¸ch du lÞch
Kh¸ch n íc ngoµi (28 ng êi)
Kh¸ch trong n íc (26 ng êi)
Kinh doanh ë thÞ trÊn (29 ng êi)
Tæng céng (83 ng êi)
ngõ¬i
%
ng êi
%
ng êi
%
ng êi
%
1. RÊt quan träng
22
78,6
10
38,5
15
51,7
47
56,6
2. Quan träng
5
17,8
15
57,7
13
44,8
33
39,8
3. Missing
1
3,6
1
3,8
1
3.4
3
3,6
Total
28
100
26
100
29
100
83
100
d) Møc ®é tham gia cña nh÷ng ng êi thØÓu sè vµo du lÞch
Kh¸ch du lÞch trong n íc cã ý kiÕn kh¸ ®ång nhÊt trong ®¸nh gi¸ møc ®é tham gia cña nh÷ng ng ¬× thiÓu sè vµo du lÞch. Hä chia sÎ gi÷a hai ý kiÕn: h¬n mét nöa (57,7% hay 15/26 ng êi) cho møc ®é hiÖn nay lµ Ýt, sè cßn l¹i (42,3% hay 11/26) cho lµ võa. ý kiÕn cña nh÷ng ng êi kinh doanh còng nh cña kh¸ch n íc ngoµi vÒ vÊn ®Ò nµy kh¸ dao ®éng, tuy gi÷a hä cã nh÷ng nÐt t ¬ng ®ång nhÊt ®Þnh: gÇn 50% kh¸ch du lÞch n íc ngoµi cho r»ng møc ®é tham gia cña ng êi d©n téc thiÓu sè lµ rÊt kh«ng ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt tõ gãc ®é lîi nhuËn thu ® îc, so víi nh÷ng ng êi Kinh kinh doanh c¸c lo¹i h×nh kh¸ch s¹n, nhµ hµng dÞch vô, vui ch¬i gi¶i trÝ vµ tæ chøc tour... Cô thÓ, cã 7,1% kh¸ch n íc ngoµi cho r»ng ng êi d©n téc tham gia ë møc tèi thiÓu vµ 42,8% cho r»ng ë møc yÕu vµ kh«ng ®¸ng kÓ. Trong khi ®ã, sè l îng nh÷ng ng êi b¸n rong còng nh sè trÎ g¸i H'mong lang thang ë thÞ trÊn l¹i t¹o nªn ë nhiÒu ng êi n íc ngoµi kh¸c c¶m gi¸c ng îc l¹i lµ ng êi d©n téc ®· tham gia vµo du lÞch ë møc ®é võa (28,6%), thËm chÝ cßn ®¸ng kÓ hoÆc m¹nh.
T ¬ng tù, h¬n 50% sè ng êi kinh doanh ® îc pháng vÊn cho r»ng ng êi d©n téc hiÖn nay míi tham gia vµo du lÞch mét c¸ch thô ®éng, do søc Ðp cña cuéc sèng khã kh¨n, vµ chØ míi tham gia ë møc tèi thiÓu (chiÕm 11,1% sè ý kiÕn) vµ Ýt (40,7%). Trong khi ®ã, gÇn 50% sè ng êi kinh doanh cßn l¹i cho r»ng sè l îng ng êi b¸n rong vµ trÎ em lang thang ®· ®¹t ë møc b·o hoµ hay ngang víi søc t¶i cña thÞ tr êng, vµ do ®ã ng êi d©n téc ®· tham gia ë møc võa (chiÕm 29,6%) hoÆc qu¸ nhiÒu (18,5%).
e. Sù bÒn v÷ng cña vai trß d©n téc thiÓu sè trong thu hótkh¸ch du lÞch
C¶ ba nhãm ® îc pháng vÊn ®Òu cho r»ng nÕu trong qu¸ tr×nh tham gia vµo du lÞch mµ ng êi d©n téc vÉn gi÷ ® îc nh÷ng truyÒn thèng vµ b¶n s¾c cña m×nh th× vai trß thu hót cña hä sÏ lµ bÒn v÷ng vµ sÏ duy tr× ® îc nh lµ yÕu tè trung t©m trong t ¬ng lai. Ng îc l¹i, cho dï møc ®é tham gia vµo du lÞch lµ nhiÒu hay Ýt nh ng nÕu hä ®¸nh mÊt ®i c¸c ®Æc ®iÓm v¨n hãa ®éc ®¸o cña m×nh th× vai trß thu hót kh¸ch sÏ bÞ mÊt dÇn vµ sÏ bÞ c¸c yÕu tè kh¸c lÊn ¸t trong t ¬ng lai. Tuy nhiªn, tû lÖ kh¸ch n íc ngoµi cho vai trß d©n téc thiÓu sè vÉn quan träng vµ bÒn v÷ng cao h¬n so víi nh÷ng ng êi kinh doanh vµ kh¸ch du lÞch trong n íc. §iÒu nµy cã thÓ ®ùoc gi¶i thÝch lµ do kh¸ch du lÞch n íc ngoµi th êng quan t©m tíi d©n téc thiÓu sè vµ ®¸nh gi¸ vai trß cña häc trong thu hót kh¸ch du lÞch cao h¬n so víi nh÷ng ng êi kinh doanh vµ kh¸ch du lÞch trong n íc. (Xem b¶ng 12)
B¶ng 12: §¸nh gi¸ vÒ vai trß thu hót kh¸ch du lÞch cña ng êi thiÓu sè
Kh¸ch n íc ngoµi
Kh¸ch trong n íc
Nh÷ng ng êi kinh doanh
ng êi
%
ng êi
%
ng êi
%
a, Vai trß thu hót kh¸ch
BÒn v÷ng
17
60,7
9
34,6
15
51,7
Kh«ng bÒn v÷ng
8
28,6
15
57,7
12
41,1
Kh¸c
3
10,7
2
7,6
2
6,8
Tæng céng
28
100
26
100
29
100
b, Sù thay ®æi cña vai trß thu hót kh¸ch
TiÕp tôc ®ãng vai trß chÝnh
11
39,3
7
26,9
12
41,4
SÏ gi¶m ®i
4
14,3
13
50,0
13
44,8
ý kiÕn kh¸c
13
46,5
6
23,0
4
13,8
Tæng céng
28
100
26
100
29
100
f) Nh÷ng yÕu tè c¶n trë sù tham gia cña ng êi d©n téc thiÓu sè vµo du lÞch
Nh×n nhËn vÒ nh÷ng yÕu tè c¶n trë sù tham gia cña ng êi d©n téc thiÓu sè vµo du lÞch, tÊt c¶ c¸c nhãm kh¸ch du lÞch trong n íc, n íc ngoµi vµ nh÷ng ng êi kinh doanh ®Òu coi tr×nh ®é häc vÊn thÊp kÐm cña hä lµ c¶n trë hµng ®Çu. YÕu tè nµy cã tû lÖ lùa chän cao nhÊt ë mçi nhãm trªn, t ¬ng øng lµ 92,6%; 64,3% vµ 93,1%. Sù h¹n chÕ cña ®iÒu kiÖn tµi chÝnh cã tû lÖ lùa chän cao thø hai ë nh÷ng ng êi kinh doanh (72,4%) vµ ë kh¸ch du lÞch trong n íc (51,9%). Trong khi ®ã, nh÷ng ng êi kh¸ch n íc ngoµi l¹i coi chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ lµ yÕu tè quan träng c¶n trë thø hai (39,3%). Cã tíi 42,3% (11/27) sè kh¸ch trong n íc cho r»ng viÖc ch a quen víi kinh tÕ thÞ tr êng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¶n trë sù tham gia nµy. §èi víi nh÷ng ng êi kinh doanh th× chÊt l îng s¶n phÈm nh yÕu tè h¹n chÕ cã tû lÖ lùa chän cao thø 3, trong khi ë ng êi du lÞch n íc ngoµi th× ®ã lµ ®iÒu kiÖn tµi chÝnh vµ yÕu tè ng«n ng÷ cña ng êi d©n téc thiÓu sè (32,1% cho mçi yÕu tè trªn).
YÕu tè c¹nh tranh víi c¸c nhãm d©n téc kh¸c ® îc kh¸ch du lÞch trong n íc (26.8%) vµ nh÷ng ng êi kinh doanh (20,7%) chó ý nhiÒu h¬n so víi kh¸ch du lÞch n íc ngoµi (10.7%). 28,6% kh¸ch du lÞch n íc ngoµi cho r»ng sù ph©n biÖt ®èi xö, ph©n biÖt chñng téc ®èi víi ng êi d©n téc thiÓu sè c¶n trë sù tham gia cña hä vµo du lÞch, song 19,2% kh¸ch trong n íc cho r»ng ®ã lµ yÕu tè ®Þnh kiÕn trong khi kh«ng cã ng êi kinh doanh nµo chia xÎ ý kiÕn nµy (xem b¶ng 13).
B¶ng 13. Nh÷ng c¶n trë ng êi d©n téc thiÓu sè tham gia vµo du lÞch
Kh¸ch trong n íc
Kh¸ch n íc ngoµi
Ng êi kinh doanh
Value Label
Frequency
Percent
Frequency
Percent
Frequency
Percent
Tr×nh ®é v¨n ho¸
25
96,1
18
64.3
27
93,1
Tµi chÝnh
14
53,8
9
32.1
21
72,4
Ch a quen víi KT thÞ tr êng
11
42,3
8
28.6
-
-
Tr×nh ®é ng«n ng÷
8
30,8
9
32.1
7
24,1
Canh tranh
7
26,8
3
10.7
6
20,7
ChÊt l îng s¶n phÈm
6
22,6
2
7.1
9
31,0
§Þnh kiÕn
5
19,2
8
28.6
-
-
Tr×nh ®é kü thuËt
3
11,5
2
7.1
-
-
C«ng viÖc
2
7,4
5
17.9
7
24,1
ChÝnh s¸ch cña CP
1
3,8
11
39.3
1
3,4
LÝ do kh¸c
2
7,7
1
3.6
1
3,4
ChØ 6/29 (20,7%) nh÷ng ng êi kinh doanh, 2/26 (7,4%) kh¸ch du lÞch trong n íc vµ (2/28) 7,1% kh¸ch n íc ngoµi chØ ra mét yÕu tè c¶n trë duy nhÊt, trong khi phÇn ®«ng c¸c ý kiÕn l¹i tËp trung ë kho¶ng tõ 2 ®Õn 4 nguyªn nh©n chÝnh, chiÕm tæng céng t ¬ng øng lµ 68,2%; 66,6% vµ 53,6% ý kiÕn cña mçi nhãm. Sè cßn l¹i chØ ra 5 hay nhiÒu h¬n c¸c nguyªn nh©n c¶n trë ®ång thêi.
g) Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch vÒ v¨n ho¸, x· héi, m«i tr êng
HÇu hÕt kh¸ch trong n íc (92,0%), nh÷ng ng êi kinh doanh (88,9%) vµ ®¹i ®a sè kh¸ch n íc ngoµi (77,8%) cho r»ng du lÞch ®· g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vÒ v¨n ho¸, x· héi, m«i tr êng vµ kinh tÕ ®èi víi d©n téc thiÓu sè. T¸c ®éng tiªu cùc vÒ v¨n ho¸ cã sè ng êi kh¼ng ®Þnh cao nhÊt ë tÊt c¶ 3 nhãm ® îc pháng vÊn nµy, t ¬ng øng lµ 72,4%; 51,9% vµ 52,4%. Ng îc l¹i t¸c ®éng vÒ kinh tÕ chiÕm tû lÖ thÊp nhÊt ë tÊt c¶ 3 nhãm, t ¬ng øng lµ 34,5%; 7,4% vµ 14,3%. Nh×n chung nh÷ng ng êi kinh doanh ë thÞ trÊn cã møc ®é nh×n tiªu cùc cao h¬n 2 nhãm kia. (xem phô lôc A-Q16; C-Q16 vµ B-Q15).
h) øng xö kh¸c nhau ®èi víi ng êi d©n téc vµ m«i tr êng cña kh¸ch du lÞch néi ®Þa vµ n íc ngoµi
§a sè mäi ng êi ®Òu kh¼ng ®Þnh cã sù kh¸c biÖt trong c¸ch øng xö víi ng êi d©n téc thiÓu sè vµ m«i tr êng gi÷a kh¸ch du lÞch ViÖt Nam vµ kh¸ch du lÞch n íc ngoµi, ý kiÕn nµy chiÕm tû lÖ cao nhÊt ë nhãm ng êi kinh doanh - 79,3%, ë kh¸ch trong n íc lµ 61,6% (16/26), ë kh¸ch n íc ngoµi lµ 42,9% (12/28). Sù kh¸c biÖt chÝnh mµ mäi ng êi nãi ®Õn lµkh¸ch du lÞch ViÖt Nam Ýt quan t©m vµ kÐm th©n thiÖn víi ng êi d©n téc thiÓu sè h¬n chiÕm 32,7% tæng sè ý kiÕn cña kh¸ch ViÖt Nam vµ nh÷ng ng êi kinh doanh. VÒ ®iÓm nµy, kh¸ch du lÞch n íc ngoµi th êng cã nh÷ng ®¸nh gi¸ trÇm träng h¬n: cã tíi 17,9% (2/28) kh¸ch n íc ngoµi cho r»ng kh¸ch ViÖt Nam c xö th« lç, kh«ng tèt, thËm chÝ cßn coi th êng vµ ph©n biÖt chñng téc ®èi víi ng êi d©n téc thiÓu sè, trong khi chØ cã 3,6% cho r»ng ng êi n íc ngoµi th« lç víi ng êi d©n téc. §èi lËp l¹i, nhËn xÐt chung vÒ c¸ch c xö cña ng êi n íc ngoµi ®èi víi ng êi d©n téc lµ tÝch cùc. §a sè ý kiÕn tËp trung ë c¶ 3 nhãm ®Òu cho r»ng ng êi n íc ngoµi th êng cè g¾ng gÇn gòi víi ng êi d©n téc thiÓu sè, t«n träng vµ th©n thiÖn víi hä.
i) C¶m nghÜ cña hä vÒ ng êi d©n téc thiÓu sè:
Nãi vÒ c¶m nghÜ cña hä vÒ ng êi d©n téc thiÓu sè, ®¹i ®a sè nh÷ng ng êi kinh doanh vµ kh¸ch trong n íc cho r»ng ng êi d©n téc lµ nh÷ng ng êi th©n thiÖn vµ lµm viÖc vÊt v¶ (t ¬ng øng mçi lo¹i tÝnh c¸ch cho mçi nhãm lµ 79,3% vµ 77,8%). Ngoµi ra cã tíi 86,2% nh÷ng ng êi kinh doanh cho r»ng ng êi d©n téc kh«ng ® îc ®µo t¹o. Nhãm ®Æc ®iÓm cña ng êi d©n téc ® îc quan t©m nhiÒu thø hai lµ tÝnh c¸ch ch©n thµnh nh ng ®ång thêi còng lµ nh÷ng ng êi ¨n ë bÈn thØu, cã tû lÖ gièng nhau ë ng êi kinh doanh lµ 58,6% vµ ë ng êi du lÞch trong n íc lµ 51,9%. NhiÒu ng êi kinh doanh (51,7%) cßn cho r»ng hä hoang d¹i vµ bÞ th ¬ng m¹i ho¸. Trong khi ®ã (40,7%) kh¸ch trong n íc cho r»ng hä kh«ng ® îc ®µo t¹o vµ 33,3% cho r»ng hä bÞ th ¬ng m¹i hãa. MÆc dÇu tÝnh c¸ch th©n thiÖn, ®Æc ®iÓm lµm viÖc vÊt v¶ vµ nghÌo khæ cña ng êi d©n téc thiÓu sè còng chiÕm tû lÖ cao nhÊt ý kiÕn cña nh÷ng ng êi kh¸ch n íc ngoµi, nh ng 2 tÝnh c¸ch sau cã møc ®é thÊp h¬n h¼n (t ¬ng øng lµ 89,3%, 64,3% vµ 60,7%), ý kiÕn cña ng êi n íc ngoµi kh¸c biÖt h¼n víi nhãm nh÷ng ng êi du lÞch trong n íc vµ nh÷ng ng êi kinh doanh vÒ nhãm tÝnh c¸ch thø hai bao gåm ®Æc ®iÓm kh«ng ® îc ®µo t¹o, kh«i hµi (46,4% mçi lo¹i). §Æc tÝnh ch©n thµnh vµ ¨n ¶nh, e thÑn vµ hån nhiªn h¹nh phóc chiÕm tû lÖ sè ý kiÕn tõ 35,7% ®Õn 39,3%. Kh¸c víi hai nhãm ®Çu chØ 17,9 % nh÷ng ng êi n íc ngoµi cã c¶m nghÜ r»ng ng êi d©n téc bÈn thØu vµ 21,4% cho r»ng bÞ th ¬ng m¹i ho¸.
3. Nh×n nhËn cña nh÷ng ng êi b¸n rong vµ trÎ em lang thang
Chóng ta ®· nãi ®Õnc¸c quan ®iÓm hay c¸ch nh×n nhËn cña c¸c nhãm kh¸ch vµ nh÷ng ng êi kinh doanh du lÞch ë Sa Pa vÒ nh÷ng ng êi d©n téc thiÓu sè trong sù ph¸t triÓn du lÞch. VËy b¶n th©n nh÷ng ng êi thiÓu sè, mµ trong nghiªn cøu nµy cã thÓ ® îc coi lµ nh©n vËt trung t©m cña sù chó ý, cã c¸ch nh×n hay ®¸nh gi¸ nh thÕ nµo ®èi víi du lÞch vµ nh÷ng kh¸ch cña hä? §iÒu nµy cã ý nghÜa v« cïng quan träng, thËm chÝ nhiÒu lóc cßn quan träng h¬n nh÷ng g× mµ ng êi bªn ngoµi nh×n nhËn, v× lÏ nÕu nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu tra lµ x¸c ®¸ng th× ®ã chÝnh lµ nh÷ng ®iÒu mµ c¸c nghiªn cøu cã sù tham gia cña d©n muèn h ëng øng nh»m thu hót hä x©y dùng c¸c ch ¬ng tr×nh ph¸t triÓn céng ®ång phï hîp.
Theo ý kiÕn cña nh÷ng ng êi b¸n rong vµ trÎ lang thang, trong sè tÊt c¶ nh÷ng nhËn xÐt vÒ c¸ch øng xö th× sù øng xö th©n thiÖn cña c¶ kh¸ch n íc ngoµi lÉn trong n íc ®Òu cã mét sè l îng ng êi lùa chän cao nhÊt, t ¬ng øng víi mçi lo¹i kh¸ch lµ 12 vµ 11/27 ë ng êi b¸n rong; 19 vµ 21/27 ë trÎ em lang thang.
Sù vui nhén cã tû lÖ lùa chän cao thø hai, t ¬ng øng lµ: 7 vµ 9/26 ng êi b¸n rong vµ 13 vµ 13/26 trÎ em lang thang. Sè ng êi b¸n rong cho r»ng kh¸ch ViÖt Nam réng r·i (3/27) nhiÒu h¬n nhËn xÐt nµy vÒ ng êi n íc ngoµi (1/27), nh ng ë trÎ em lang thang th× ng îc l¹i, t ¬ng øng lµ 3 vµ 6/26 trÎ em. Nh÷ng nhËn xÐt kh¸c cã sè ý kiÕn rÊt Ýt: chØ 1-2 tr êng hîp, ngo¹i trõ 4/26 trÎ em cho r»ng kh¸ch du lÞch xinh ®Ñp. MÆc dï ý kiÕn cã nhËn xÐt vÒ c¸ch øng xö réng r·i cña kh¸ch cßn nhá nh ng chóng t«i vÉn cho r»ng, phÇn nµo ®ã ®· ph¶n ¸nh r»ng ng êi ViÖt Nam cã sù ®ång c¶m víi sù nghÌo khã cña ng êi d©n téc.
Ngoµi 7/26 em thÝch c¶ hai lo¹i kh¸ch, sè trÎ em thÝch kh¸ch n íc ngoµi vÉn nhiÒu h¬n so víi sè em thÝch kh¸ch ViÖt Nam: t ¬ng øng lµ 12 vµ 5 em. T ¬ng tù, cã nhiÒu em chØ thÝch kh¸ch lµ phô n÷ (10/26), kh«ng cã em nµo chØ thÝch riªng kh¸ch nam, cã 13/26 em thÝch c¶ n÷ lÉn nam.
Lý do chñ yÕu vµ chung cho c¶ nh÷ng bµ b¸n rong vµ trÎ em lang thang mµ hä thÝch kh¸ch du lÞch lµ v× hä cã c¬ héi c¶i thiÖn thu nhËp, n©ng cao møc sèng cña m×nh. Sè l îng ng êi lùa chän lý do b¸n ® îc nhiÒu hµng h¬n cã tû lÖ cao nhÊt ë c¶ hai nhãm ® îc pháng vÊn: 21/27 vµ 15/26. Còng v× lý do kinh tÕ mµ 10/27 bµ b¸n rong thÝch kh¸ch ®Ó ® îc chôp ¶nh, 8/27 bµ thÝch v× ® îc cho quµ vµ tiÒn, 4/27 bµ cho r»ng cã ® îc viÖc lµm míi. Trong khi ®ã sè bµ thÝch v× cã nh÷ng giao tiÕp tinh thÇn nh kh¸ch lµm cho cuéc sèng thó vÞ h¬n hay ®em l¹i nh÷ng ý t ëng míi chØ ®øng hµng thø yÕu: chiÕm 3 vµ 2/27 sè ý kiÕn, Tuy nhiªn trÎ em l¹i thÝch kh¸ch v× chóng ® îc nãi chuyÖn vµ ®i ch¬i (7/26) nhiÒu h¬n lµ v× chóng ® îc tÆng quµ (3/26); 22/26 trÎ thÝch kh¸ch v× cho r»ng chóng sÏ kiÕm ® îc tiÒn do b¸n hµng cho hä; 10/26 v× ® îc quµ vµ tiÒn, 8/26 trÎ nãi r»ng chóng thÝch v× chóng cã thÓ ® îc nhiÒu thøc ¨n vµ ® îc nhiÒu tiÒn h¬n; Song cã tíi 16/26 em cho r»ng chóng thÝch v× cuéc sèng s«i ®éng h¬n. §iÒu nµy phÇn nµo ph¶n ¸nh sù v« t còng nh nhu cÇu vÒ tinh thÇn cña trÎ nhiÒu h¬n ë nh÷ng ng êi b¸n rong.
Trong tÊt c¶ 26 trÎ em ® îc pháng vÊn kh«ng em nµo tr¶ lêi r»ng gÆp chuyÖn kh«ng hay víi kh¸ch.
Sè ng êi b¸n rong kh«ng thÝch kh¸ch n íc ngoµi vµ kh¸ch trong n íc vÒ c¸ch ¨n mÆc hay viÖc chôp ¶nh (kh«ng tr¶ tiÒn) lµ cao nhÊt trong sè nh÷ng ng êi nhËn xÐt tiªu cùc, tuy còng rÊt Ýt, t ¬ng øng lµ 4 vµ 3/27. C¸c nhËn xÐt kh«ng thÝch kh¸c chØ cã 1-2 ý kiÕn.
C¶ nh÷ng ng êi b¸n rong vµ trÎ em ®Òu thÝch cã kh¸ch nhiÒu h¬n chñ yÕu v× lý do kinh tÕ.
Sè l îng ng êi b¸n rong nhËn xÐt tÝch cùc vÒ sù thay ®æi cña Sa Pa lµ lín nhÊt 33,3% (9/27) ng êi cho r»ng sù thay ®æi lµ vui h¬n, cßn l¹i hoÆc kh«ng biÕt hoÆc kh«ng tr¶ lêi.
IX/ C¸c biÖn ph¸p t¨ng c êng lîi Ých cho d©n téc thiÓu sè, h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc
Nh trªn ®· ph©n tÝch, du lÞch ë Sa Pa ®ang mang l¹i nh÷ng lîi Ých ®¸ng kÓ cho mét nhãm d©n téc thiÓu sè. Tuy cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nhÊt ®Þnh. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ lµm sao ph¸t huy ® îc c¸c t¸c ®éng tÝch cùc theo h íng ngµy cµng mang l¹i lîi Ých nhiÒu h¬n cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ®ång thêi h¹n chÕ tíi møc tèi ®a c¸c t¸c ®éng tiªu cùc. Chóng t«i xin tãm t¾t mét sè ®Ò xuÊt ®· ® îc nªu ë trªn nh sau:
1) Tæ chøc lµm vµ b¸n hµng thæ cÈm
Dù ¸n lµm hµng thæ cÈm cña phô n÷ ë T¶ Ph×n ®· cho thÊy mét sè kÕt qu¶ ban ®Çu, më ra mét triÓn väng míi vÒ t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè. Theo Vâ Mai Ph ¬ng vµ Mai Thanh S¬n,1998, th× viÖc nghiªn cøu n©ng cao tay nghÒ lµm hµng thæ cÈm thµnh nghÒ chuyªn s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng l u niÖm phôc vô kh¸ch tiªu dïng, du lÞch vµ c¶ cho xuÊt khÈu lµ cÊp thiÕt vµ hoµn toµn cã c¬ së thùc hiÖn ® îc ë Sa Pa. §©y còng chÝnh lµ ®Þnh h íng gióp gi¶i quyÕt sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c«ng lao ®éng bá ra vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ l u niÖm mµ Dr. Trish Nicolason ®· nhÊn m¹nh trong nghiªn cøu cña m×nh. VÊn ®Ò quan träng vÉn lµ "®Çu ra".
Theo b¸o c¸o cña Héi phô n÷ huyÖn Sa Pa th× hiÖn nay, nhê cã c¸c mÉu m· ®Ñp, phï hîp thÞ hiÕu (do dù ¸n mang l¹i) ®· ® îc a thÝch qua tr ng bµy t¹i héi chî, phô n÷ T¶ Ph×n ®· nhËn ® îc kh¸ nhiÒu ®¬n ®Æt hµng. Tuy nhiªn hiÖn nay chÞ em ®ang thiÕu vèn ®Ó mua nguyªn vËt liÖu ban ®Çu vµ ®Æc biÖt, ®Ó më mét gian hµng giíi thiÖu vµ b¸n s¶n phÈm t¹i Sa Pa.
ChÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p gióp chÞ em T¶ Ph×n nh cung cÊp m¸y kh©u, hç trî kinh phÝ më c¸c líp xo¸ mï (cÇn nhÊn m¹nh lµ viÖc häc ch÷ cña chÞ em ® îc th«ng qua nh÷ng bµi häc hÕt søc bæ Ých vµ thiÕt thùc nh c¬ cÊu b÷a ¨n gia ®×nh, chi tiªu trong gia ®×nh, ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ t¹o thu nhËp..., gióp chÞ em kh«ng chØ häc ch÷ mµ cßn n©ng cao hiÓu biÕt trong viÖc ch¨m sãc vµ qu¶n lý chi tiªu gia ®×nh còng nh cung cÊp mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n trong s¶n xuÊt hoÆc trong kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh...).
HuyÖn còng ®· cho chÞ em ®Þa ®iÓm ®Ó më cöa hµng t¹i Sa Pa, song hiÖn chÞ em cßn thiÕu vèn mua trang thiÕt bÞ ®Ó bµy biÖn bªn trong cöa hµng. ë ®©y ®ang cÇn cã sù hç trî tiÕp theo ®Ó gióp chÞ em v ît qua giai ®o¹n khã kh¨n ban ®Çu, thö nghiÖm kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña m×nh. NÕu thµnh c«ng th× kÕt qu¶ nµy sÏ ® îc nh©n réng sang c¶ c¸c x· kh¸c v× hÇu hÕt chÞ em ë c¸c x· kh¸c khi ® îc hái ý kiÕn ®Òu rÊt mong muèn ® îc lµm hµng thæ cÈm ®Ó b¸n. Theo hä th× ®©y lµ c«ng viÖc hÕt søc phï hîp víi kh¶ n¨ng còng nh ®iÒu kiÖn hiÖn cã cña hä, tÊt c¶ ®Òu cã thÓ tham gia víi kh¶ n¨ng s½n cã. C«ng viÖc nµy kh«ng yªu cÇu ph¶i ®Çu t nhiÒu vµ kh«ng ¶nh h ëng tíi c¸c c«ng viÖc kh¸c trong gia ®×nh. Cã tíi 96/110 hé ® îc pháng vÊn (chiÕm 87,3%) cho r»ng s¶n xuÊt vµ b¸n hµng thñ c«ng, trong ®ã cã hµng thæ cÈm lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p thu hót kh¸ch du lÞch vµ t¨ng lîi Ých cho ®ång bµo.
2) Tæ chøc b¸n hµng ë chî cho ng êi d©n téc thiÓu sè
Nh trªn ®· nªu, hiÖn t îng b¸n hµng cña ng êi d©n téc thiÓu sè ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nhÊt ®Þnh tíi du lÞch mµ chÝnh céng ®ång c¸c d©n téc thiÓu sè còng nhËn thÊy. T¹i c¸c cuéc häp theo c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau ë 4 x· ® îc chän nghiªn cøu, hÇu hÕt c¸c thµnh viªn ®Òu cho r»ng ®i b¸n rong vµ nµi nØ kh¸ch mua hµng nh hiÖn nay lµ hoµn toµn kh«ng nªn, lµ xÊu hæ, lµ lµm cho kh¸ch ®¸nh gi¸ thÊp ng êi d©n téc m×nh... Mét sè ng êi ® îc pháng vÊn nãi: "Chóng t«i kh«ng muèn trë thµnh ng êi b¸n rong nÕu cã ®ñ ¨n."
C¸c ý kiÕn ®Òu thèng nhÊt chung ë mét ®iÓm lµ chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng cÇn cã c¸c biÖn ph¸p râ rµng vµ thùc hiÖn nghiªm tóc ®Ó ® a nh÷ng ng êi b¸n rong tËp trung vµo mét n¬i b¸n æn ®Þnh. Cã chÞ cßn ®Ò nghÞ cÇn qu¶ng c¸o tuyªn truyÒn cho kh¸ch du lÞch chØ vµo chî mua chø kh«ng mua cña nh÷ng ng êi b¸n rong. Nh vËy, viÖc tæ chøc tèt n¬i b¸n hµng æn ®Þnh cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè vµ cã biÖn ph¸p kiªn quyÕt ®èi víi nh÷ng ng êi vi ph¹m quy ®Þnh, cè t×nh b¸n rong ngoµi ® êng lµ mét viÖc lµm cã kh¶ n¨ng hiÖn thùc vµ hoµn toµn phï hîp víi mong muèn cña ®a sè bµ con trong céng ®ång.
VÊn ®Ò quan träng ë ®©y lµ cÇn u tiªn bè trÝ n¬i b¸n hµng thuËn lîi cho bµ con. Theo chóng t«i, hiÖn ®»ng sau chî Sa Pa vÉn cßn kh«ng gian trèng, cã thÓ chØ cÇn x©y dùng chî më ®Ó cã m¸i m¸i che m a n¾ng vµ dµnh cho ng êi d©n téc thiÓu sè tíi b¸n hµng t¹i ®ã nh ë B¾c Hµ. Nh vËy võa thuËn lîi cho ng êi d©n téc v× kh¸ch dÔ tíi mua hµng h¬n, võa t¹o c¶nh chî d©n téc thiÓu sè nhiÒu mµu s¾c (chî më) vµ gãp phÇn lµm cho thÞ trÊn Sa Pa gÇn gòi víi thiªn nhiªn h¬n, gi¶m bít viÖc x©y qu¸ nhiÒu nhµ cöa, c«ng tr×nh lµm lÊn ¸t c¶nh quan thiªn nhiªn vèn lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr ng hÊp dÉn nhÊt cña Sa Pa.
ViÖc tæ chøc n¬i b¸n hµng æn ®Þnh cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi c¸c hµng thæ cÈm, ®å trang søc vµ c¸c s¶n phÈm thñ c«ng nh»m chÊm døt hiÖn t îng b¸n hµng rong, mµ cßn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc gióp bµ con b¸n c¸c s¶n phÈm n«ng, l©m nghiÖp cña m×nh víi gi¸ cao h¬n. Khi ® îc hái bµ con cã nhu cÇu cã chç ngåi æn ®Þnh ®Ó b¸n c¸c s¶n phÈm n«ng l©m nghiÖp kh«ng th× mét sè chÞ em ®· nªu ý kiÕn lµ do kh«ng cã chç nªn ng êi d©n téc lu«n ph¶i b¸n nhanh råi vÒ nªn th êng b¸n víi gi¸ rÎ h¬n so víi ng êi Kinh, thËm chÝ chØ b»ng mét nöa gi¸ b¸n cña ng êi Kinh.
NÕu cã chç æn ®Þnh, hä còng thÝch ® îc ngåi b¸n l©u h¬n ®Ó b¸n ® îc víi gi¸ cao h¬n. Nh vËy, viÖc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi tèi ®a cho ®ång bµo cã c¬ héi t¨ng thu nhËp sÏ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc gióp c¸c d©n téc thiÓu sè v ¬n lªn, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gi¶m søc Ðp lªn tµi nguyªn rõng vµ t¹o sù b×nh ®¼ng thùc sù gi÷a ng êi Kinh víi c¸c d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa.
3) §µo t¹o c¸c h íng dÉn viªn du lÞch, h íng dÉn viªn leo nói ... ng êi d©n téc thiÓu sè
§©y lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng nh»m thu hót vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè tham gia vµo ho¹t ®éng du lÞch, (nh ®· nãi ngµy mét nhiÒu h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n. §iÒu nµy võa lµ nh©n tè thu hót kh¸ch du lÞch cã 89,3% kh¸ch du lÞch n íc ngoµi vµ 53,6% kh¸ch du lÞch trong n íc mong muèn cã h íng dÉn viªn lµ ng êi d©n téc thiÓu sè) võa ®¸p øng nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña ®ång bµo muèn ® îc tham gia nhiÒu h¬n vµo ho¹t ®éng du lÞch kh«ng chØ nh»m lîi Ých kinh tÕ mµ cßn gióp ®ång bµo më réng hiÓu biÕt ®Ó ngµy cµng hoµ nhËp h¬n víi thÕ giíi bªn ngoµi (cã 62/110 (chiÕm 56,4%) sè hé ® îc pháng vÊn cho r»ng trë thµnh h íng dÉn viªn du lÞch lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p nh»m thu hót kh¸ch du lÞch vµ t¨ng lîi Ých tõ du lÞch).
Ngoµi ra, mét sè c¸n bé x· vµ c¸n bé §oµn thanh niªn khi ® îc hái ý kiÕn ®Òu cho r»ng viÖc lµm nµy lµ tèt vµ trong x· cã mét sè thanh niªn ®· häc hÕt líp 4 - 5, cã kh¶ n¨ng theo häc c¸c líp ®µo t¹o nÕu ® îc tµi trî, kÓ c¶ viÖc häc ngo¹i ng÷ hay häc c¸ch phôc vô kh¸ch du lÞch.... §Æc biÖt, nh trªn ®· nãi viÖc lµm nµy cßn t¹o ®iÒu kiÖn thu hót mét sè trÎ em lang thang ®· quen tiÕp xóc víi kh¸ch du lÞch vµ ®· cã mét sè vèn ngo¹i ng÷ nhÊt ®Þnh.
HuyÖn cÇn cã kÕ ho¹ch sím më c¸c líp ®µo t¹o h íng dÉn viªn du lÞch, ®iÒu hÕt søc cÊp b¸ch ®èi víi Sa Pa hiÖn nay v× thùc tÕ ë Sa Pa ch a hÒ cã ai cã thÎ h íng dÉn viªn ngoµi ng êi cña C«ng ty Du lÞch Lµo Cai (chñ yÕu ®ãng t¹i thÞ x· Lµo Cai), trong ®ã u tiªn c¸c em ng êi d©n téc thiÓu sè. T ¬ng tù ®èi víi h íng dÉn viªn leo nói, cÇn ®µo t¹o c¸c thanh niªn ng êi d©n téc ®Ó hä cã ®Çy ®ñ hiÓu biÕt vµ kü n¨ng gióp kh¸ch du lÞch leo nói ® îc an toµn vµ tho¶i m¸i. Song, ®Ó thùc hiÖn ® îc viÖc nµy ®ßi hái ph¶i cã nguån kinh phÝ nhÊt ®Þnh. Chóng t«i hy väng sÏ cã tæ chøc s½n sµng gióp ®ì ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè trong b íc ®Çu ph¸t triÓn ®Çy khã kh¨n nµy.
4) X©y dùng mét sè nhµ nghØ mang s¾c th¸i d©n téc t¹i mét sè lµng b¶n quanh thÞ trÊn Sa Pa
Cã rÊt nhiÒu kh¸ch du lÞch cã nhu cÇu ®i th¨m vµ ngñ l¹i t¹i c¸c lµng b¶n ng êi d©n téc thiÓu sè xung quanh thÞ trÊn Sa Pa. Theo íc tÝnh cña «ng Gi¸m ®èc C«ng ty Du lÞch Lµo Cai th× cã kho¶ng 30% kh¸ch du lÞch n íc ngoµi cã nhu cÇu ngñ qua ®ªm ë c¸c lµng b¶n. Trªn thùc tÕ, con sè nµy cßn cã thÓ cao h¬n.
ViÖc kh¸ch du lÞch ë l¹i qua ®ªm t¹i mét sè nhµ ë cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®· lµm cho chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng (c¶ cÊp x· lÉn cÊp huyÖn) thùc sù quan t©m lo l¾ng v× mét mÆt, ®iÒu kiÖn c¸c nhµ ë cña d©n kh«ng ®¶m b¶o vÒ mÆt vÖ sinh còng nh an toµn cho kh¸ch vµ mÆt kh¸c, chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng kh«ng qu¶n lý ® îc kh¸ch cã thÓ sÏ dÉn tíi c¸c hËu qu¶ kh«ng l êng tr íc ® îc vÒ mÆt an ninh (vÝ dô vÒ viÖc truyÒn ®¹o vµ hËu qu¶ cña nã ë Lai Ch©u, Than Uyªn (Lµo Cai).. . ®· cho thÊy; hoÆc n¨m võa qua t¹i Lao Ch¶i còng cã hiÖn t îng truyÒn gi¸o qua b¨ng video cµi r¶i r¸c trong x·...)
§Ó ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch vµ ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn vÖ sinh vµ an toµn tèi thiÓu cho kh¸ch còng nh ®Ó c«ng t¸c qu¶n lý kh¸ch ® îc tèt th× viÖc x©y dùng mét sè nhµ nghØ theo kiÓu nhµ d©n téc t¹i mét sè lµng b¶n quanh thÞ trÊn Sa Pa lµ hÕt søc phï hîp.
§©y còng lµ ®iÒu mong muèn cña nhiÒu chÝnh quyÒn x· còng nh c¸c tr ëng téc ë c¸c x· ® îc nghiªn cøu. VÝ dô ë x· T¶ Van chÝnh c¸c tr ëng téc, giµ lµng ë x· ®· tõng bµn b¹c vµ ® a ra ®Ò xuÊt t ¬ng tù víi chÝnh quyÒn x·. Cßn ë x· Lao Ch¶i, T¶ Ph×n, khi ® îc hái ý kiÕn, c¸c c¸n bé x· (kÓ c¶ phô n÷ vµ thanh niªn) ®Òu rÊt ñng hé s¸ng kiÕn nµy, cho r»ng nÕu ® îc huyÖn ®ång ý th× x· s½n sµng huy ®éng nh©n d©n x©y dùng c¸c nhµ theo kiÓu cña hä ®Ó phôc vô kh¸ch ë l¹i tham quan.
H×nh thøc phôc vô cã thÓ b íc ®Çu chØ ®¬n gi¶n lµ chç ngñ hoÆc b¸n thªm mét sè ®å gi¶i kh¸t, hoa qu¶... dÇn dÇn cã thÓ tiÕn tíi phôc vô ¨n uèng ®¬n gi¶n hay h¬n n÷a lµ tæ chøc phôc vô b»ng c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña ®ång bµo c¸c d©n téc nh móa khÌn, h¸t ®èi, h¸t vµ thæi kÌn l¸, thæi s¸o. Do chØ cÇn x©y dùng c¸c nhµ nghØ ®¬n gi¶n t ¬ng tù nh nhµ ë hiÖn nay cña ®ång bµo nªn viÖc x©y dùng kh«ng ®ßi hái ph¶i ®Çu t vèn vµ cã thÓ ®Ó c¸c x· tù ®øng ra tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c nhµ nghØ nµy (d íi sù h íng dÉn vµ gióp ®ì cña huyÖn). §iÒu nµy còng gÇn phï hîp víi ®Ò xuÊt cña Frontier vÒ vÞªc tæ chøc c¸c dÞch vô du lÞch ¨n ngñ t¹i c¸c lµng thay v× tËp trung toµn bé ë thÞ trÊn.
Theo chóng t«i, ®©y còng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p nh»m më réng sù tham gia vµo ho¹t ®éng du lÞch cña c¸c d©n téc thiÓu sè, gióp hä cã ®iÒu kiÖn t¨ng thu nhËp còng nh tiÕp xóc ngµy cµng nhiÒu víi thÕ giíi bªn ngoµi ®Ó më mang vµ ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng h¬n.
5) Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè
Mét trong nh÷ng sinh ho¹t v¨n ho¸ bÞ t¸c ®éng m¹nh th êng hay ® îc nh¾c tíi nhÊt ë Sa Pa lµ "chî t×nh" mµ thùc chÊt lµ h×nh thøc sinh ho¹t giao duyªn cña nam n÷ d©n téc Dao. VËy lµm thÕ nµo ®Ó kh«i phôc l¹i h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ nµy? T ¬ng tù nh ý kiÕn ®· nªu ë phÇn trªn, theo chóng t«i, thÞ trÊn Sa Pa nªn t¹o mét kho¶ng kh«ng gian t ¬ng ®èi réng cã m¸i che dµnh cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®Õn häp chî (t ¬ng tù nh chî B¾c Hµ hiÖn cã). Kho¶ng kh«ng gian réng cã c¶ n¬i buéc ngùa lµ yÕu tè hÕt søc quan träng ®Ó ®ång bµo cã thÓ tô tËp, v× hiÖn nay, chî míi ë Sa Pa phï hîp nhiÒu h¬n víi ng êi Kinh vµ ng êi Kinh ®· chiÕm ®a sè ë tÇng 1 cña chî, n¬i thuËn lîi cho viÖc mua b¸n.
Cã mét sè ®ång bµo d©n téc thiÓu sè qua pháng vÊn ®· tr¶ lêi r»ng, hiÖn nay mçi khi lªn chî Sa Pa hä c¶m thÊy bÞ l¹c lâng vµ rÊt ng¹i ngïng. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng tr íc hÕt theo chóng t«i lµ sù lÊn ¸t cña ng êi Kinh vµ kh¸ch du lÞch vÒ mÆt sè l îng.
VËy nÕu thÞ trÊn Sa Pa giµnh cho ®ång bµo d©n téc mét kho¶ng kh«ng gian réng r·i vµ thuËn tiÖn th× ch¾c ch¾n hä sÏ c¶m thÊy tù tin h¬n khi tíi chî víi "vÞ trÝ" vµ "chç ®øng" ®µng hoµng cña m×nh. MÆt kh¸c, cÇn t¹o mét sè nhµ trä ®¬n gi¶n vµ rÎ tiÒn xung quanh chî ®Ó hä cã thÓ nghØ l¹i qua ®ªm mét c¸ch dÔ dµng. B»ng c¸ch nh vËy cã thÓ hy väng kh«i phôc l¹i ® îc chî cña ng êi d©n téc thiÓu sè víi s¾c th¸i d©n téc thùc sù ë thÞ trÊn Sa Pa.
Cßn sinh ho¹t giao duyªn cña ng êi Dao (hay "chî t×nh"), theo chóng t«i, khã cã thÓ kh«i phôc l¹i do sù tß mß cña du kh¸ch sÏ lµm cho nam n÷ thanh niªn ng¹i ngïng.
Nªn ch¨ng, cã thÓ biÕn sinh ho¹t v¨n ho¸ giao duyªn - h¸t ®èi cña ng êi Dao thµnh mét "tiÕt môc v¨n nghÖ" ®Ó biÓu diÔn cho du kh¸ch cïng víi c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ kh¸c nh móa khÌn cña ng êi H’M«ng vµ móa xoÌ cña ng êi X· Phã... ViÖc lËp c¸c ®éi v¨n nghÖ cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè vµ tæ chøc biÓu diÔn cho du kh¸ch ®· ® îc ® a vµo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng du lÞch cña Uû ban Nh©n d©n huyÖn Sa Pa.
Theo chóng t«i, ®©y lµ mét ®Þnh h íng ®óng phï hîp víi c¸c h×nh thøc ph¸t triÓn du lÞch v¨n ho¸ ®ang ® îc h×nh thµnh ë nhiÒu n íc trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, ngoµi nhµ v¨n ho¸, h×nh thøc vµ n¬i biÓu diÔn ph¶i ® îc tæ chøc sao cho mang tÝnh tù nhiªn kh«ng bÞ "nghÖ thuËt ho¸" qu¸ ®Ó vÉn duy tr× ® îc truyÒn thèng vµ ý nghÜa ®èi víi ®ång bµo v× vËy trong tr êng hîp cÇn thiÕt cã thÓ lùa chän tæ chøc t¹i c¸c lµng b¶n hoÆc thËm chÝ c¸c nhµ ng êi d©n téc. Ho¹t ®éng v¨n ho¸ lµnh m¹nh nµy mét mÆt ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch t×m hiÓu vµ th ëng thøc c¸c h×nh th¸i v¨n ho¸ cña d©n téc thiÓu sè, mÆt kh¸c, sÏ lµm t¨ng vai trß còng nh lîi Ých cña ng êi d©n téc thiÓu sè trong viÖc ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng du lÞch ë Sa Pa.
Mét h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ quan träng cña ng êi d©n téc thiÓu sè cÇn ® îc kh«i phôc vµ khuyÕn khÝch lµ c¸c lÔ héi (61,8% c¸c hé ® îc hái ®· tr¶ lêi lµ muèn ph¸t triÓn lÔ héi v× du lÞch.VÝ dô lÔ héi "xuèng ®ång" cña ng êi D¸y ® îc tæ chøc hµng n¨m vµo ngµy th×n th¸ng 1 (sau TÕt). Tr íc kia lÔ héi ngoµi th¾p h ¬ng cÇu khÊn cho gia ®×nh vµ lµng b¶n cßn cã thi ngùa, b¾n ná, nÐm cßn... Sau mét thêi gian ®×nh trÖ, tõ n¨m 1992 lÔ héi míi ® îc phôc håi l¹i song kh«ng cßn nhén nhÞp nh x a. Theo chóng t«i, huyÖn cã thÓ kÕt hîp víi ®ång bµo Gi¸y kh«i phôc vµ ph¸t triÓn lÔ héi nµy, thu hót thªm c¶ ®ång bµo c¸c d©n téc kh¸c cïng tíi tham gia, lµm sao ®Ó lÔ héi thùc sù trë thµnh ngµy vui ch¬i, gi¶i trÝ cña ®ång bµo c¸c d©n téc sau mét n¨m lao ®éng vÊt v¶.
NÕu ® îc tæ chøc tèt, lÔ héi còng cã thÓ sÏ lµ ®iÓm thu hót kh¸ch du lÞch thËp ph ¬ng vµ trë thµnh n¬i tr×nh diÔn c¸c s¾c th¸i v¨n ho¸ cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa.
6) T¨ng c êng s¶n xuÊt l ¬ng thùc thùc phÈm phôc vô du lÞch
HuyÖn cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn vµ khuyÕn khÝch ñng hé ®ång bµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp phôc vô du lÞch nh ch¨n nu«i gµ, lîn, ®Æc biÖt lµ nu«i bß lÊy thÞt hoÆc s÷a. Theo chÞ SÐ, Phã Chñ tÞch Uû ban Nh©n d©n huyÖn Sa pa th× tr íc kia ë Sa Pa ®· cã n«ng tr êng nu«i bß s÷a vµ ®· cã bß v¾t s÷a, mét s¶n phÈm hÕt søc quan träng ®èi víi kh¸ch du lÞch. NÕu nghiªn cøu tæ chøc ch¨n nu«i vµ t¹o c¸c s¶n phÈm tõ s÷a bß th× kh«ng nh÷ng phôc vô ® îc kh¸ch du lÞch, t¨ng thu nhËp cho bµ con mµ cßn gãp phÇn thay ®æi c¬ cÊu thøc ¨n, t¨ng dinh d ìng cho ng êi c¸c d©n téc thiÓu sè, gióp gi¶m dÇn kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n.
Bªn c¹nh ch¨n nu«i, viÖc ph¸t triÓn trång c¸c lo¹i c©y l ¬ng thùc vµ thùc phÈm nh ng«, khoai t©y, rau. . . còng cã thÓ trë thµnh nguån cung cÊp thùc phÈm cho kh¸ch du lÞch ë Sa Pa. HiÖn nay, hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm nµy ®Òu ® îc ® a tíi Sa pa tõ c¸c vïng kh¸c. VËy Sa Pa nªn ph¸t huy thÕ m¹nh, trång c¸c lo¹i c©y phï hîp ®Ó kÞp thêi cung cÊp cho l îng kh¸ch du lÞch ®ang ngµy cµng t¨ng ë Sa Pa.
7) Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trÎ em lang thang
Nh phÇn trªn ®· nãi tíi, mét trong nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch ®èi víi ®ång bµo d©n téc thiÓu sè hiÖn nay mµ bÊt kú ng êi d©n téc thiÓu sè nµo còng nh¾c tíi tr íc tiªn khi ® îc hái lµ hiÖn t îng c¸c trÎ em g¸i lang thang ë Sa Pa. Nh ®· ph©n tÝch, ®èi víi ng êi d©n téc thiÓu sè th× ®©y kh«ng nh÷ng lµ hiÖn t îng kh«ng hay vÒ mÆt chuÈn mùc ®¹o ®øc khi c¸c em g¸i kh«ng chÞu vÒ nhµ mµ cø lang thang ®i ch¬i víi kh¸ch du lÞch n íc ngoµi mµ cßn lµ mét sù lo l¾ng thùc sù cho t ¬ng lai cña c¸c em nµy. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó h¹n chÕ tiªu cùc nµy mµ chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng Sa Pa ®· thùc hiÖn lµ vËn ®éng vµ gióp ®ì ®Ó c¸c em ® îc vµo häc ë c¸c tr êng cña huyÖn vµ tØnh.
§Ó tiÕp tôc gióp c¸c em cã c¬ héi häc hµnh hoÆc ® îc ®µo t¹o thµnh c¸c h íng dÉn viªn du lÞch, c¸c tiÕp viªn hoÆc phôc vô viªn trong c¸c nhµ nghØ cña ng êi d©n téc (nÕu ® îc phÐp x©y dùng) hoÆc b¸n hµng trong c¸c quÇy hµng thæ cÈm cu¶ ng êi d©n téc thiÓu sè dù ®Þnh sÏ ® îc më ë thÞ trÊn Sa Pa hoÆc thËm chÝ ë Hµ Néi... cÇn cã sù hç trî kinh phÝ tõ bªn ngoµi.
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra th× h¬n 1/2 sè em ® îc pháng vÊn ®Òu cã nguyÖn väng lµ sau nµy lín lªn sÏ ®i chî b¸n hµng, muèn trë thµnh c« gi¸o d¹y häc vµ chØ cã 5 em muèn ë nhµ lµm ruéng, lµm thî may... §iÒu nµy ®· phÇn nµo cho thÊy sù g¾n bã cña c¸c em ®èi víi chî ë thÞ trÊn Sa Pa còng nh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cã tiÕp xóc víi x· héi. Bëi vËy, viÖc gióp ®ì ®Ó c¸c em ® îc häc hµnh vµ ®µo t¹o lµ biÖn ph¸p h÷u Ých nhÊt ®èi víi c¸c em còng nh ®èi víi lîi Ých chung cña c¸c d©n téc thiÓu sè. Ngoµi ra, cã thÓ chän mét sè em vµo ®éi v¨n nghÖ cña huyÖn ®Ó tr×nh diÔn c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ d©n téc...
Cuèi cïng, cÇn vËn ®éng gia ®×nh, cha mÑ c¸c em cè g¾ng qu¶n lý con em m×nh tèt h¬n v× t ¬ng lai cña chóng: chØ cho ®i b¸n hµng vµo nh÷ng ngµy cuèi tuÇn vµ ph¶i vÒ nhµ ngñ. ChÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng, héi phô n÷ vµ ®oµn thanh niªn cÇn kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c giµ lµng, tr ëng b¶n ®Ó vËn ®éng cha mÑ c¸c em còng nh gi¸o dôc c¸c em c¸c truyÒn thèng tèt cña d©n téc, h¹n chÕ tíi møc tèi thiÓ c¸c hËu qu¶ tiªu cùc cã thÓ cã.
8) H¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc cña sù th ¬ng m¹i ho¸ trong c¸c quan hÖ x· héi vµ ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè
Nh trªn ®· ph©n tÝch, th ¬ng m¹i ho¸ ®· cã ¶nh h ëng tiªu cùc tíi quan hÖ x· héi còng nh v¨n ho¸ cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè. MÆt kh¸c theo chóng t«i, cã nh÷ng khÝa c¹nh "th ¬ng m¹i hãa" kh«ng nªn nh×n nhËn mét c¸ch th¸i qu¸. VÝ dô, lµm sao ng êi d©n l¹i kh«ng muèn ®ßi tiÒn cho mäi thø mµ hä ph¶i bá thêi gian ra ®Ó "tr×nh diÔn" hoÆc cho nh÷ng thø mµ tháa m·n nhu cÇu cña du kh¸ch trong khi hä cßn qu¸ nghÌo vµ qu¸ cÇn tiÒn. NÕu tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®ång bµo cao dÇn lªn vµ hä cã thÓ tù tæ chøc c¸c dÞch vô nh "mÆc quÇn ¸o d©n téc ®Ó chôp ¶nh", "giíi thiÖu vµ b¸n s¶n phÈm cña d©n téc thiÓu sè" hay ho¹t ®éng "biÓu diÔn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ®ång bµo c¸c d©n téc" th× viÖc kh¸ch du lÞch ph¶i tr¶ tiÒn cho nh÷ng dÞch vô nµy lµ hoµn toµn chÝnh ®¸ng.
Bëi vËy, theo chóng t«i, chØ cã thÓ h¹n chÕ bít ¶nh h ëng tiªu cùc b»ng c¸ch t¨ng c êng c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng, ®Æc biÖt cÇn chó träng vai trß cña c¸c giµ lµng, tr ëng b¶n trong viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc truyÒn thèng cña d©n téc. HiÖn t îng nµy còng t ¬ng tù nh ®èi víi ng êi Kinh trong giai ®o¹n ®Çu cña kinh tÕ thÞ tr êng vµ "thÞ tr êng ho¸": c¸c quan hÖ x· héi bÞ ®ång tiÒn chi phèi vµ nhiÒu nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng bÞ thay ®æi mét c¸ch râ rÖt.
ChÝnh v× vËy, c¸c ho¹t ®éng tõ thiÖn, vËn ®éng gióp ®ì, ®ïm bäc lÉn nhau nh phong trµo "l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch", xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tuyªn truyÒn g×n gi÷ v¨n ho¸ truyÒn thèng, lèi sèng tiÕt kiÖm. ®ang ® îc Nhµ n íc quan t©m vµ ph¸t ®éng réng r·i trong toµn x· héi. C¸c ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, gi¸o dôc mét c¸ch th êng xuyªn vµ cã ®Þnh h íng song song víi viÖc tæ chøc tèt c¸c ho¹t ®éng còng nh c¸c dÞch vô du lÞch sÏ cã thÓ lµm gi¶m bít c¸c t¸c ®éng tiªu cùc, ph¸t huy c¸c mÆt tÝch cùc t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ngµy cµng ph¸t triÓn nhanh chãng h¬n.
X/ Mét sè kiÕn nghÞ cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë Sa Pa
Ngoµi nh÷ng kiÕn nghÞ ®èi víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè nh trªn, ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn du lÞch Sa Pa thùc sù bÒn v÷ng chóng t«i xin ®Ò xuÊt thªm mét sè ý kiÕn nh sau:
1. Qui ho¹ch ph¸t triÓn
Tr íc hÕt, theo chóng t«i, cÇn cã sù quy ho¹ch cÈn thËn vµ l©u dµi cho ph¸t triÓn du lÞch ë Sa Pa mµ mét trong nh÷ng ®iÓm quan träng nhÊt lµ kh«ng ph¸ vì c¶nh quan thiªn nhiªn cña thÞ trÊn. NÕu ®Ó mÊt c¶nh quan thiªn nhiªn sÏ mÊt ®i mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n thu hót kh¸ch du lÞch cña Sa Pa.
Cô thÓ hiÖn nay ë thÞ trÊn viÖc x©y dùng nhµ cöa, kh¸ch s¹n qu¸ nhiÒu ®· lÊn ¸t c¶nh quan thiªn nhiªn (®iÒu nµy ®· ® îc gÇn 52% sè kh¸ch du lÞch vµ ng êi kinh doanh ® îc pháng vÊn ®Ò cËp tíi). CÇn lµm cho Sa Pa tho¸ng tÇm m¾t h¬n vµ gÇn víi thiªn nhiªn h¬n. C¸c nhµ kh¸ch nªn x©y r¶i r¸c h¬n trong thÞ trÊn còng nh ë c¸c x·, b¶n xung quanh.
2. CÊp giÊy phÐp ®i th¨m lµng b¶n d©n téc vµ ngñ l¹i ®ªm
ChÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng nªn tæ chøc tèt viÖc cÊp giÊy phÐp (cã thu lÖ phÝ) cho kh¸ch du lÞch ®i tham quan hoÆc nghØ l¹i ë mét sè lµng b¶n quanh Sa Pa. Tr íc m¾t, trong khi c¸c lµng b¶n ch a cã nhµ kh¸ch cã thÓ chän 2 - 3 nhµ d©n cã ®iÒu kiÖn (réng r·i, s¹ch sÏ. . .) lµm n¬i cho kh¸ch nghØ. Nh vËy, mét mÆt chÝnh quyÒn ®Þa ph ¬ng cã thÓ qu¶n lý ® îc kh¸ch ngñ l¹i lµng b¶n, mÆt kh¸c, t¹o ®iÒu kiÖn ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch, ®Æc biÖt lµ kh¸ch n íc ngoµi.
ViÖc h¹n chÕ kh¸ch ®i th¨m quan vµ nghØ l¹i ë c¸c lµng b¶n d©n téc sÏ lµm gi¶m sù hÊp dÉn ®èi v¬Ý kh¸ch du lÞch v× nh trªn ®· ph©n tÝch, d©n téc thiÓu sè cïng lèi sèng vµ v¨n ho¸ cña hä chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng nhÊt thu hót kh¸ch du lÞch n íc ngoµi tíi Sa Pa. ViÖc cÊp giÊy phÐp cÇn cã quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng vÒ lÖ phÝ vµ thñ tôc lµm sao ®Ó viÖc nhËn giÊy phÐp ® îc kÞp thêi vµ nhanh chãng, ®¶m b¶o thêi gian cho kh¸ch ®i tham quan. Trong lÖ phÝ cã thÓ kÕt hîp c¶ phÝ vµo th¨m lµng ®Ó tr¶ l¹i cho x· (céng ®ång thiÓu sè) nh»m t¨ng thªm lîi Ých cho hä.
Trong lÖ phÝ cã thÓ kÕt hîp c¶ phÝ vµo th¨m lµng b¶n ®Ó tr¶ l¹i cho x· (céng ®ång d©n téc thiÓu sè) nh»m t¨ng thªm lîi Ých cho hä.
3. Tæ chøc qu¶n lý du lÞch
Nh chóng ta ®Òu biÕt, du lÞch Sa Pa míi ph¸t triÓn trong vµi n¨m gÇn ®©y vµ chñ yÕu lµ tù ph¸t, do vËy, viÖc tæ chøc vµ qu¶n lý du lÞch míi ë giai ®o¹n b¾t ®Çu vµ cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n. Tr íc hÕt, chóng t«i ®ång ý víi ®Ò xuÊt cña chÝnh quyÒn huyÖn Sa Pa còng nh cña C«ng ty Du lÞch Lµo Cai lµ cÇn cã mét tæ chøc Nhµ n íc ®ñ m¹nh, bao gåm c¸c thµnh viªn cña c¸c c¬ quan cã liªn quan nh du lÞch, c«ng an... ®øng ra ®Ó qu¶n lý du lÞch ë Sa Pa.
Bªn c¹nh c¬ quan Nhµ n íc cã thÈm quyÒn qu¶n lý, cã thÓ thµnh lËp HiÖp héi du lÞch gåm c¸c nhµ kinh doanh vµ c¸c ®¹i diÖn cña c¸c tæ chøc Phi chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quÇn chóng vµ ®¹i diÖn c¸c x·, nh÷ng ng êi quan t©m tíi ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë Sa Pa ®Ó cïng nhau bµn b¹c, ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp gióp c¬ quan qu¶n lý tiÕn hµnh c«ng viÖc ngµy mét tèt h¬n còng nh t¹o ®iÒu kiÖn cho ng êi d©n vµ céng ®ång tham gia vµo kÕ ho¹ch ho¸ còng nh quyÕt ®Þnh c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan.
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña c¸c nhµ kinh doanh du lÞch th× cã tíi 86,2% sè ng êi ® îc hái ®Òu cho r»ng viÖc thµnh lËp HiÖp héi còng nh cïng nhau th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò vÒ tæ chøc còng nh kinh doanh gi÷a c¸c nhµ kinh doanh du lÞch lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cã lîi. ThËm chÝ HiÖp héi cã thÓ ®øng ra tù tæ chøc viÖc ® a ®ãn kh¸ch, cung cÊp cho kh¸ch c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ c¸c kh¸ch s¹n, nhµ nghØ vµ dÞch vô du lÞch cã ë Sa Pa, kÓ c¶ c¸c th«ng tin vÒ c¸c tuyÕn du lÞch trong ®Þa bµn huyÖn còng nh c¸c th«ng tin v¨n ho¸ vµ m«i tr êng, kÓ c¶ c¸c quy t¾c tèi thiÓu vÒ b¶o vÖ v¨n ho¸ vµ m«i tr êng.
KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ kh¸ch n íc ngoµi muèn cã thªm nhu cÇu ®èi víi c¸c lo¹i th«ng tin vÒ Sapa cao h¬n mét chót so víi kh¸ch trong n íc 12/25 hay 48% vµ 11/26 hay 42,3% t ¬ng øng. Nh÷ng kh¸ch n íc ngoµi nµy cho r»ng hä ch a cã ®ñ th«ng tin vÒ Sa Pa ®Òu muèn hiÓu h¬n vÒ v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc ë Sa Pa. Hä còng rÊt quan t©m ®Õn lÞch sö (12/15 hay 80%). Møc ®é quan t©m vÒ m«i tr êng cña hä cao h¬n (9/15 hay 60%) so víi kh¸ch trong n íc (3/11 hay 27,2%) nh ng vÒ tÝn ng ìng (9/15 hay 60%) thÊp h¬n so víi kh¸ch du lÞch trong n íc (10/11 hay 90%).
Tr íc m¾t, HiÖp héi cÇn tæ chøc c¸c líp ®µo t¹o, båi d ìng cÊp tèc c¸c h íng dÉn viªn du lÞch, nh»m nhanh chãng ® a ho¹t ®éng du lÞch cña Sa Pa vµo nÒ nÕp. HiÖp héi cã thÓ sÏ tù tæ chøc c¸c ho¹t ®éng du lÞch (bao gåm c¶ c¸c tour du lÞch) d íi sù h íng dÉn vµ qu¶n lý cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n íc.
4. Tæ chøc thªm c¸c khu tham quan, gi¶i trÝ ®¸p øng nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra vµ pháng vÊn th× hÇu hÕt kh¸ch du lÞch trong n íc ®Òu cho r»ng Sa Pa hiÖn nay chØ lµ n¬i nghØ ng¬i, an d ìng tèt chø kh«ng cã søc thu hót kh¸ch v× hÇu nh kh«ng cã n¬i vui ch¬i, gi¶i trÝ phï hîp. Do quan niÖm vµ môc tiªu du lÞch cña kh¸ch du lÞch n íc ngoµi vµ trong n íc lµ kh¸ kh¸c nhau nªn cÇn cã sù kÕt hîp hµi hßa trong x©y dùng vµ tæ chøc du lÞch ë Sa Pa sao cho cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu c¶ hai lo¹i kh¸ch nµy. §èi víi kh¸ch n íc ngoµi th× phong c¶nh thiªn nhiªn, ®i bé, leo nói, th¨m vµ t×m hiÓu ®êi sèng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè lµ môc tiªu chÝnh trong khi hÇu hÕt kh¸ch du lÞch trong n íc ®Õn Sa Pa víi môc ®Ých nghØ ng¬i vµ gi¶i trÝ.
NÕu ®èi víi kh¸ch n íc ngoµi viÖc gi÷ nguyªn c¸c ®iÒu kiÖn s½n cã cña thiªn nhiªn lµ quan träng th× ®èi víi kh¸ch ViÖt Nam, viÖc c¶i t¹o vµ lµm cho mäi ho¹t ®éng du lÞch, tham quan trë nªn tiÖn nghi còng nh ph¶i cã nh÷ng n¬i vui ch¬i, gi¶i trÝ míi cã søc hÊp dÉn. Cã thÓ lÊy vÝ dô qua c¸ch ®¸nh gi¸ cña kh¸ch du lÞch n íc ngoµi vµ trong n íc vÒ Sa Pa vµ §µ L¹t.
NhiÒu kh¸ch n íc ngoµi cho r»ng §µ L¹t qu¸ ®«ng ®óc vµ kh«ng cßn "hoang s¬" nh Sa Pa nªn hä thÝch Sa Pa h¬n trong khi kh¸ch du lÞch ViÖt Nam l¹i cho r»ng Sa Pa cßn kÐm xa §µ L¹t vÒ tiÖn nghi vµ vÒ c¸c ®Þa ®iÓm tham quan. C¸c khu tham quan hiÖn nay ë Sa Pa cßn qu¸ thiÕu c¸c b¶ng biÓu chØ dÉn còng nh c¸c h íng dÉn viªn du lÞch khiÕn viÖc thu lÖ phÝ trë nªn khã ® îc chÊp nhËn mÆc dï viÖc ®Çu t vµo c¸c khu nµy lµ rÊt tèn kÐm.
Ngoµi ra chóng t«i hoµn toµn nhÊt trÝ víi ®Ò xuÊt cña Frontier Vietnam vÒ viÖc tæ chøc c¸c tuyÕn du lÞch tham quan trong khu b¶o tån Hoµng Liªn S¬n, ®Òu hÕt søc hÊp dÉn ®èi víi du kh¸ch.
5. Tuyªn truyÒn gi¸o dôc vÒ du lÞch
Tæ chøc c¸c h×nh thøc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc réng r·i c¶ ®èi víi kh¸ch du lÞch còng nh trong nh©n d©n nh»m n©ng cao nhËn thøc, gãp phÇn gi¶m c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch.
§èi víi kh¸ch du lÞch, cã thÓ tuyªn truyÒn, gi¸o dôc qua c¸c tê roi qu¶ng c¸o vÒ du lÞch Sa Pa, c¸c cuèn s¸ch máng tr×nh bµy d íi h×nh thøc thËt dÔ ®äc hoÆc qua c¸c pano, ¸p phÝch ®Æt r¶i r¸c trong thÞ trÊn còng nh däc c¸c tuyÕn du lÞch.
§èi víi ng êi Kinh ë thÞ trÊn còng ®ång bµo c¸c d©n téc bªn c¹nh viÖc tuyªn truyÒn, gi¸o dôc víi c¸c h×nh thøc thÝch hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña tõng nhãm x· héi hoÆc d©n téc kh¸c nhau cÇn cã c¸c h×nh thøc th¶o luËn trong néi bé mçi céng ®ång ®Ó tæ chøc cho c¸c céng ®ång tù qu¶n lý còng nh tham gia qu¶n lý vµ ph¸t trتn du lÞch mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt.
6. Mét vµi kÕt lô©n
§Ó kÕt luËn, cÇn nhÊn m¹nh r»ng viÖc thu hót ®ång bµo d©n téc thiÓu sè tham gia vµ h ëng lîi tõ c¸c ho¹t ®éng du lÞch lµ hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt, kh«ng chØ trong viÖc t¹o nguån thu nhËp vµ n©ng cao ®êi sèng cña mét bé phËn ®ång bµo gi¶m søc Ðp lªn tµi nguyªn thiªn nhiªn, mµ cßn gióp ®ång bµo më mang kiÕn thøc, biÕt tÝnh to¸n kinh doanh vµ hiÓu biÕt h¬n thÕ giíi bªn ngoµi, t¹o c¬ së cho c¸c sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi tiÕp theo.
Quan träng h¬n n÷a lµ ®iÒu nµy l¹i hÕt søc phï hîp víi nguyÖn väng vµ mong muèn cña c¸c d©n téc thiÓu sè, thÓ hÞªn trong hÇu hÕt c¸c c©u tr¶ lêi pháng vÊn vµ th¶o luËln.
ThËm chÝ ®· cã nh÷ng ng êi d©n suy nghÜ vµ cã ®Þnh h íng ®Çu t ph¸t triÓn du lÞch, vÝ dô nh ®Ò xuÊt cña c¸c giµ lµng, tr ëng téc ë x· T¶ V¨n vÒ viÖc tæ chøc x©y dùng nhµ nghØ cña x·. Hä rÊt mong muèn ® îc tham gia nhiÒu h¬n vµo du lÞch vµ ® îc h ëng nhiÒu lîi Ých tõ du lÞch h¬n d íi c¶ gãc ®é vËt chÊt vµ tinh thÇn.
Bëi vËy, theo chóng t«i, cÇn hÕt søc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c d©n téc thiÓu sè tham gia nhiÒu h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n vµo du lÞch vµ nªn thõa nhËn cã nh÷ng mÆt thay ®æi lµ quy luËt tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ tr êng. MÆt kh¸c cÇn h¹n chÕ c¸c t¸c ®éng tiªu cùc b»ng c¸ch c¸c biÖn ph¸p tuyªn truyÒn, gi¸o dôc vÒ ®¹o ®øc truyÒn thèng cña d©n téc, vÒ viÖc gi÷ g×n b¶n s¾c d©n téc th«ng qua c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn còng nh c¸c tr ëng téc, giµ lµng vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng nh phô n÷, thanh niªn, ®ång thêi kÕt hîp víi c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh tæ chøc cÇn thiÕt... CÇn tiÕp tôc cã nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ cho ®ång bµo, gióp ®ång bµo ngµy cµng hoµ nhËp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chung lµm gi¶m bít sù kh¸c biÖt trong møc sèng gi÷a c¸c d©n téc kh¸c nhau vµ ®Æc biÖt, gãp phÇn b¶o vÖ khu rõng b¶o tån Hoµng Liªn S¬n, nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn hÊp dÉn du lÞch quý gi¸ ë Sa Pa
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Luận văn- Du lịch đối với dân tộc thiểu số ở huyện Sapa, tỉnh Lào Cai.doc
