Nghiên cứu và đề xuất giải pháp sản xuất sạch hơn cho ngành công nghiệp giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ TP. HCM --------------------------- ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SỸ NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP SẢN XUẤT SẠCH HƠN CHO NGÀNH CÔNG NGHIỆP GIẤY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƯƠNG HVTH: LÊ THỤC LAM MSHV: 09260536 GVHD: TS. VÕ LÊ PHÚ Tp. Hồ Chí Minh, 06/2010 NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Tp. HCM, Ngày …… tháng …… năm 2010 Giáo viên hướng dẫn NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG XÉT DUYỆT ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Tp. HCM, Ngày …… tháng …… năm 2010 Hội đồng xét duyệt MỤC LỤC MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ v DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................................. vi DANH MỤC CÁC HÌNH.............................................................................................. vi 1. GIỚI THIỆU.............................................................................................................. 1 1.1. Đặt vấn đề ................................................................................................................ 1 1.2. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 2 2. MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................... 5 2.1. Mục tiêu của đề tài ................................................................................................... 5 2.2. Nội dung nghiên cứu................................................................................................ 5 2.3. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu....................................................... 6 2.3.1. Phương pháp luận ...................................................................................... 6 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 9 3. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU ................................................... 11 3.1. Giới thiệu chung về SXSH..................................................................................... 11 3.2. Tổng quan ngành công nghiệp sản xuất bột giấy và giấy ...................................... 11 3.2.1. Giới thiệu công nghệ sản xuất.................................................................. 11 3.2.2. Tình hình ô nhiễm nước thải của ngành giấy........................................... 13 3.3. Giới thiệu về xây dựng mức chuẩn (Benchmarking)............................................. 14 3.3.1. Mục đích của việc xây dựng định chuẩn ................................................. 14 3.3.2. Các số chỉ thị về sản xuất sạch hơn cho ngành giấy................................ 15 3.4. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................................ 16 3.4.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới........................................................... 16 3.4.2. Tình hình nghiên cứu trong nước............................................................. 18 4. TIẾN ĐỘ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI ........................................................................... 20 5. BỐ CỤC DỰ KIẾN CỦA LUẬN VĂN ................................................................. 21 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 24 PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 25 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BOD Nhu cầu oxy sinh học COD Nhu cầu oxy hóa học SS Chất rắn lơ lửng QCVN Quy chuẩn Việt Nam SXSH Sản xuất sạch hơn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1. Các nguồn thải từ các công đoạn và thiết bị khác nhau .................................. 13 Bảng 2. Các thông số nước thải trước khi xử lý bên ngoài của các nhà máy giấy....... 14 Bảng 3. Kết quả thu được sau một năm thực hiện SXSH tại nhà máy giấy và bột giấy Ashoka, Ấn Độ.............................................................................................................. 17 Bảng 4. Tiến độ thực hiện đề tài.................................................................................. 20 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1. Sơ đồ các bước thực hiện sản xuất sạch hơn..................................................... 7 Hình 2. Sơ đồ tóm tắt 18 nhiệm vụ trong đánh giá sản xuất sạch hơn........................... 8 Hình 3. Sơ đồ công nghệ tổng quát sản xuất bột giấy và giấy từ gỗ ............................ 12 Hình 4. Sơ đồ tóm tắt các giải pháp thực hiện SXSH cho ngành giấy......................... 19 1. GIỚI THIỆU 1.1. Đặt vấn đề Công nghiệp giấy là ngành công nghiệp có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân của Việt Nam và có tốc độ tăng trưởng khá cao trong những năm vừa qua (từ năm 1990 đến 1999, tốc độ tăng trưởng bình quân là 16% / năm; ba năm gần đây, 2004, 2005, 2006 tốc độ tăng trưởng là 20% / năm, 5 năm tiếp theo tốc độ tăng trưởng dự báo là 28% / năm) (Hải Bằng, 2007). Sản phẩm của ngành chiếm ưu thế rất lớn trong thị trường tiêu thụ. Mặc dù hiện nay các phương tiện thông tin lưu trữ và liên lạc phát triển mạnh và có mặt ở hầu hết các quốc gia như mạng internet, máy tính, điện thoại… nhưng giấy vẫn luôn là sản phẩm không thể thay thế được ở bất kỳ quốc gia nào. Giấy là sản phẩm cần thiết và không thể thiếu đối với ngành giáo dục, báo chí, in ấn, hội họa… và cả trong nhiều nhu cầu tiêu dùng hàng ngày khác của con người như khăn giấy, giấy vệ sinh, thùng chứa… Đặc biệt ngày nay giấy còn được khuyến khích trong việc sử dụng làm bao bì, giấy gói… để thay thế cho túi nilon ở một số quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, ngành công nghiệp sản xuất bột giấy và giấy cũng là một trong những ngành công nghiệp có mức độ ô nhiễm trầm trọng nhất và dễ gây tác động đến con người và môi trường xung quanh do độc tính nước thải. Độc tính của các dòng nước thải từ các nhà máy sản xuất bột giấy và giấy là do sự hiện diện một hỗn hợp phức tạp các dịch chiết trong thân cây như nhựa cây, các axit béo, lignin, và một số sản phẩm phân hủy của lignin đã bị clo hóa có độc tính sinh thái cao, có nguy cơ gây ung thư, và rất khó phân hủy trong môi trường. Nồng độ của một số chất từ dịch chiết có khả năng gây ức chế đối với cá. Khi xả trực tiếp nguồn nước thải này ra kênh rạch sẽ hình thành từng mảng giấy nổi lên trên mặt nước, làm cho nước có độ màu cao và hàm lượng DO trong nước hầu như bằng không (Trần Hữu Quế, 2009). Điều này không những ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống của sinh vật nước, đến đời sống thủy sinh, mà còn gián tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân trong khu vực. Ngoài ra, nước thải ngành công nghiệp sản xuất bột giấy và giấy thường có pH trung bình khoảng 9 – 11, có các chỉ số BOD, COD cao (có thể lên đến 700 mg/l đối với BOD và 2.500 mg/l đối với COD). Đặc biệt, ngoài lignin, nước thải còn có cả kim loại nặng, phẩm màu, xút, chất rắn lơ lửng… (Trần Hồng Phượng, 2007). Tất cả các chất này đều độc hại đối với sức khỏe con người, sinh vật, và môi trường. Vì vậy, một bài toán khó đặt ra cho ngành giấy là phải xử lý tốt các chất thải phát sinh trong quá trình sản xuất, mà đặc biệt quan trọng là nước thải, nhằm giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ môi trường và tiết kiệm tài nguyên. 1.2. Tính cấp thiết của đề tài Ngành công nghiệp sản xuất bột giấy và giấy là một trong những ngành tiêu hao lượng tài nguyên nước rất lớn, và do đó lượng nước thải ra cũng rất đáng kể. Bên cạnh đó, chất lượng nước thải của ngành này cũng là một vấn đề hết sức cấp bách do mức độ ô nhiễm cao. Việc xử lý nước thải ngành giấy đang là mối quan tâm của tất cả các doanh nghiệp sản xuất giấy trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng. Hiện nay nước ta có gần 500 doanh nghiệp sản xuất giấy, nhưng chỉ có khoảng 10% doanh nghiệp xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn môi trường cho phép, còn hầu hết các nhà máy giấy đều chưa xây dựng hệ thống xử lý nước thải hoặc đã xây dựng nhưng vẫn xử lý không đạt tiêu chuẩn thải ra nguồn tiếp nhận (Trần Hồng Phượng, 2007). Nguyên nhân là do công nghệ sản xuất giấy ở nước ta còn rất lạc hậu và hạn chế so với trình độ tiên tiến của các nước trên thế giới. Để sản xuất ra một tấn giấy thành phẩm, các nhà máy ở Việt Nam phải sử dụng khoảng 100 - 350 m3 nước, trong khi các nhà máy sản xuất giấy hiện đại trên thế giới chỉ sử dụng 7 - 15 m3 nước/tấn giấy (Trần Hồng Phượng, 2007). Sự khác biệt rõ ràng này cho thấy không chỉ gây lãng phí nguồn nước đầu vào, tăng chi phí xử lý nước thải mà còn đưa ra nguồn tiếp nhận một lượng nước thải khổng lồ. Vì vậy mà việc phải giảm thiểu được lượng nước thải của các nhà máy sản xuất bột giấy và giấy hiện nay là vấn đề rất được quan tâm. Sản xuất sạch hơn (SXSH) là một cách tiếp cận giúp tiết kiệm nguyên nhiên liệu đầu vào và giảm thiểu chất thải đầu ra, và SXSH đã không còn quá mới lạ trong những năm gần đây khi sản xuất đi đôi với bảo vệ môi trường đang ngày càng thu hút sự quan tâm của nhiều tổ chức doanh nghiệp sản xuất. Với tốc độ công nghiệp hóa, hiện đại hóa như hiện nay, các doanh nghiệp phải phát triển sản xuất sao cho phù hợp để tiết kiệm nguồn tài nguyên, bảo vệ môi trường, và đảm bảo sức khỏe của cộng đồng mới có thể hội nhập được với nền kinh tế thế giới. Trước vấn đề này, các cơ sở sản xuất nhận ra cần phải có một cách tiếp cận mới nhằm ngăn ngừa ô nhiễm môi trường và tăng hiệu quả sử dụng nguồn nguyên vật liệu, phải hướng đến sản xuất bền vững thông qua việc tìm ra các giải pháp tối ưu để đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất đồng thời góp phần bảo vệ môi trường, giảm thiểu các tác động đến môi trường do quá trình sản xuất gây ra. Hiện nay đã có nhiều doanh nghiệp áp dụng SXSH và đã đạt được những hiệu quả nhất định, mang lại cả lợi ích kinh tế lẫn lợi ích môi trường. Hiện nay trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về việc áp dụng các giải pháp SXSH cho ngành sản xuất bột giấy và giấy nhằm giảm thiểu những tác động xấu cho môi trường, tiết kiệm được lượng nước đầu vào và giảm tải lượng ô nhiễm… Ngành sản xuất bột giấy và giấy có nhiều thuận lợi trong việc áp dụng các giải pháp SXSH, do khâu sản xuất bột giấy – khâu gây ô nhiễm nhiều nhất (chiếm khoảng 80% tải lượng ô nhiễm) – có nhiều cơ hội trong việc thay đổi nguyên liệu thô, cải tiến công nghệ và tuần hoàn nước. Ước tính có thể giảm chi phí từ 9 – 18,5 USD/tấn giấy thành phẩm nếu các doanh nghiệp thực hiện SXSH bằng các giải pháp sau: • Thực hiện tốt các giải pháp quản lý nội vi, • Thay đổi công nghệ, • Giảm 1% hóa chất sử dụng, • Tiết kiệm khoảng 20 – 60m3 nước, • Giảm năng lượng hơi từ 0,2 – 0,6 tấn, • Giảm lượng hóa chất tẩy trắng 2 – 10kg, và • Tăng năng suất bột giấy 5 – 7% (Trần Hữu Quế, 2009) Như vậy kết quả cho thấy vừa đạt lợi ích kinh tế (tiết kiệm nước, năng lượng, chi phí…), vừa đạt lợi ích môi trường (giảm được lượng nước thải, giảm lượng hóa chất độc hại trong nước thải đầu ra…) Việt Nam tính đến nay đã có một số công trình nghiên cứu về áp dụng SXSH cho ngành giấy, tuy nhiên phạm vi áp dụng còn nhỏ hẹp và có nhiều hạn chế do trình độ kỹ thuật… Nếu áp dụng các biện pháp SXSH một cách đúng đắn, có hệ thống, thì theo tính toán như trên, nếu tính tổng sản lượng của ngành là 1,38 triệu tấn vào năm 2010 thì chi phí tiết kiệm được là rất lớn (Trần Hữu Quế, 2009), ngoài ra còn những lợi ích to lớn về môi trường nhờ việc giảm tiêu hao các nguồn tài nguyên. Tỉnh Bình Dương là một trong những tỉnh có mức sản xuất công nghiệp tăng vọt qua các năm (trong ba năm 2006, 2007, 2008, giá trị sản xuất công nghiệp tăng bình quân 23,9%/năm (Ngoại Thương, 2009); 6 tháng đầu năm 2010 tăng 19% (Hồ Văn, 2010)). Nhưng đi kèm với tốc độ phát triển đó là những tiêu cực về mặt môi trường do nước thải gây ra, trong đó đặc biệt đáng lưu tâm là nước thải ngành giấy và dệt nhuộm. Việc đưa ra những giải pháp hợp lý nhằm tiết kiệm nước và giảm thiểu ô nhiễm do nước thải ngành giấy là vấn đề đáng quan tâm của tỉnh Bình Dương hiện nay, vì hầu hết các nhà máy sản xuất giấy ở Bình Dương chỉ sử dụng phương pháp kiểm soát cuối đường ống, vừa không đạt hiệu quả lại tốn kém. Để ngành giấy trên địa bàn tỉnh có thể sản xuất bền vững thì cần phải có một cách tiếp cận tốt hơn, đó là khai thác các cơ hội SXSH để giảm thiểu ô nhiễm tại nguồn. Cách tiếp cận này không chỉ mang lại hiệu quả về nguồn lực, giảm chi phí sản xuất, mà còn góp phần giảm một lượng đáng kể nước thải, từ đó giảm thiểu được chi phí xử lý. Chính vì những mục đích như vậy mà đề tài luận văn “Nghiên cứu và đề xuất giải pháp sản xuất sạch hơn cho ngành công nghiệp giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương” được thực hiện trong khuôn khổ của dự án JICA. 2. MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Mục tiêu của đề tài Đánh giá hiện trạng sản xuất và mức độ ô nhiễm của nước thải của ngành giấy tại Bình Dương. Đề xuất các giải pháp SXSH nhằm tiết kiệm nước trong ngành công nghiệp giấy tại Bình Dương. 2.2. Nội dung nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu trên cần giải quyết các vấn đề sau: + Hiện trạng sản xuất hiện nay của các nhà máy giấy tại Bình Dương: • Công nghệ sản xuất của nhà máy như thế nào? • Lượng nước sử dụng để sản xuất một tấn giấy thành phẩm là bao nhiêu? • Lượng nước thải ra là bao nhiêu? • Thành phần nước thải là gì? Mức độ ô nhiễm như thế nào? + Các giải pháp SXSH khả thi nào có thể áp dụng cho nhà máy để tiết kiệm nước? Và áp dụng cho công đoạn nào là tối ưu nhất? Để trả lời được các câu hỏi đó, các nội dung nghiên cứu mà đề tài cần thực hiện bao gồm: 1) Nội dung 1: Khảo sát và đánh giá nhu cầu sử dụng nước của các nhà máy giấy tại Bình Dương. • Thu thập tài liệu về quá trình sản xuất, nguyên vật liệu và lượng nước tiêu thụ của các nhà máy giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương. • So sánh lượng nước sử dụng giữa các nhà máy với nhau và với một số nhà máy sản xuất giấy trên thế giới có cùng công suất để đánh giá nhu cầu dùng nước của các nhà máy giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương. 2) Nội dung 2: Đánh giá thành phần nước thải và các giải pháp quản lý và xử lý nước thải của các nhà máy giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương. • Khảo sát và điều tra (bằng phiếu điều tra, xem phụ lục) hiện trạng quản lý và xử lý nước thải tại các nhà máy giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương. • Lấy mẫu nước thải và phân tích các chỉ tiêu ô nhiễm tại các nhà máy giấy và bột giấy đã lựa chọn khảo sát. 3) Nội dung 3: Đánh giá các cơ hội SXSH tại các nhà máy giấy đã khảo sát. • Dựa trên tính toán cân bằng lượng nước đầu vào và đầu ra để tìm ra các công đoạn sản xuất lãng phí nước và gây ô nhiễm nhất. • Xem xét các cơ hội SXSH có thể áp dụng cho các công đoạn trên • Dựa trên định chuẩn ngành giấy tại các nước trên thế giới và so sánh về công nghệ, hiệu suất, hiệu quả áp dụng SXSH để thiết lập định chuẩn cho SXSH áp dụng trong ngành giấy tại Bình Dương, từ đó lựa chọn giải pháp SXSH tối ưu nhất cho nhà máy có các số chỉ thị sản xuất sạch tốt nhất. 4) Nội dung 4: Đề xuất các giải pháp SXSH để tiết kiệm nước cho các nhà máy giấy tại Bình Dương. • Đề xuất các giải pháp SXSH để giảm thiểu lượng nước thải cũng như ô nhiễm do nước thải ngành giấy và bột giấy gây ra. • Phân tích các lợi ích kinh tế và môi trường đạt được để đánh giá tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất. 2.3. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 2.3.1. Phương pháp luận Phương pháp nghiên cứu là những nguyên tắc và cách thức hoạt động khoa học nhằm đạt tới chân lý khách quan dựa trên cơ sở của sự chứng minh khoa học. Điều này có nghĩa rằng, các nghiên cứu khoa học cần phải có những nguyên tắc và phương pháp cụ thể, mà dựa theo đó các vấn đề sẽ được giải quyết. Nghiên cứu và đề xuất giải pháp sản xuất sạch hơn cho ngành công nghiệp giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương nhằm tiết kiệm nước là nghiên cứu mối quan hệ từ quá trình sản xuất cho đến thải bỏ và xử lý. Từ mối quan hệ này đánh giá được những cơ hội SXSH có thể áp dụng để thực hiện mục tiêu tiết kiệm nước. Các giải pháp SXSH phải được xây dựng theo 6 bước và 18 nhiệm vụ được trình bày theo các sơ đồ sau: Hình 1. Sơ đồ các bước thực hiện sản xuất sạch hơn Hình 2. Sơ đồ tóm tắt 18 nhiệm vụ trong đánh giá sản xuất sạch hơn BƯỚC 1: BẮT ĐẦU Nhiệm vụ 1: Thành lập nhóm SXSH Nhiệm vụ 2: Liệt kê các bước công nghệ Nhiệm vụ 3: Xác định các công đoạn gây thải BƯỚC 2: PHÂN TÍCH CÁC BƯỚC CÔNG NGHỆ Nhiệm vụ 4: Lập sơ đồ công nghệ sản xuất Nhiệm vụ 5: Xây dựng cân bằng vật chất và năng lượng Nhiệm vụ 6: Tính tóan các chi phí dòng thải Nhiệm vụ 7: Xác định nguyên nhân gây thải BƯỚC 3: ĐỀ XUẤT CÁC CƠ HỘI SXSH Nhiệm vụ 8: Hình thành các cơ hội SXSH Nhiệm vụ 9: Lựa chọn các cơ hội SXSH BƯỚC 4: LỰA CHỌN CÁC GIẢI PHÁP SXSH Nhiệm vụ 10: Đánh giá khả thi về kỹ thuật Nhiệm vụ 11: Đánh giá khả thi về kinh tế Nhiệm vụ 12: Đánh giá các khía cạnh môi trường Nhiệm vụ 13: Lựa chọn các giải pháp BƯỚC 5: THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP SXSH Nhiệm vụ 14: Chuẩn bị thực hiện Nhiệm vụ 15: Thực hiện các giải pháp SXSH Nhiệm vụ 16: Giám sát và đánh giá kết quả BƯỚC 6: DUY TRÌ SẢN XUẤT SẠCH HƠN Nhiệm vụ 17: Duy trì các giải pháp SXSH Nhiệm vụ 18: Lựa chọn các công đoạn tiếp theo 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp sẽ thực hiện để đạt được những mục tiêu và nội dung trên: 1) Nội dung 1: Khảo sát và đánh giá nhu cầu sử dụng nước của các nhà máy giấy tại Bình Dương. ¾ Phương pháp thu thập thông tin • Thu thập các tài liệu tổng quan về ngành công nghiệp sản xuất bột giấy và giấy, về hiện trạng nước thải của ngành giấy. • Thu thập thông tin về một số nhà máy giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương như công nghệ sản xuất, năng suất, nguồn nguyên nhiên liệu đầu vào, lượng nước sử dụng, lượng nước thải đầu ra, hiện trạng ô nhiễm do nước thải và tình hình quản lý và xử lý nước thải. • Thu thập tài liệu trong và ngoài nước về công nghệ xử lý nước thải ngành giấy hiện nay cũng như quá trình áp dụng các giải pháp SXSH vào sản xuất, và về định chuẩn cho ngành giấy ở các nước trên thế giới. ¾ Phương pháp điều tra thực địa • Tham quan một số nhà máy giấy, thu thập thông tin, số liệu, tài liệu, và xem xét hoạt động, tìm hiểu quy trình công nghệ cho các công đoạn sản xuất tại nhà máy… • Phỏng vấn và phát phiếu điều tra cho các công nhân viên tại nhà máy khảo sát. • Tính toán cân bằng nhu cầu sử dụng và xả thải nước tại các nhà máy khảo sát. 2) Nội dung 2: Đánh giá thành phần nước thải và các giải pháp quản lý và xử lý nước thải của các nhà máy giấy trên địa bàn tỉnh Bình Dương. ¾ Phương pháp lấy mẫu và phân tích mẫu • Lấy mẫu nước thải tại các nhà máy để phân tích và kiểm tra các chỉ tiêu ô nhiễm đặc trưng. • Các chỉ tiêu phân tích: pH, SS, COD, BOD5, kim loại nặng, độc học (LC50…). Các chỉ tiêu này sẽ được phân tích bằng phương pháp Standard Methods. ¾ Phương pháp so sánh • Đối chiếu các kết quả phân tích mẫu nước với Quy chuẩn Việt Nam về nước thải (QCVN 24/2009/BTNMT). 3) Nội dung 3: Đánh giá các cơ hội SXSH tại các nhà máy giấy đã khảo sát. ¾ Phương pháp phân tích hệ thống • Phân tích hoạt động – khía cạnh – tác động. • Phân tích LCA: để có thể xác định được công đoạn nào gây tác động đến môi trường nhất. • Phân tích nguyên nhân – hậu quả (CED): Dựa trên quá trình khảo sát trực tiếp của nhà máy và các số liệu thu thập được để đánh giá hiện trạng và hệ thống lại tất cả các nguyên nhân tiềm năng gây ô nhiễm hiện tại của nhà máy thông qua sơ đồ CED • Phân tích SWOT: Phân tích các điểm mạnh, yếu của nhà máy từ quá trình tìm hiểu để rút ra kết luận và những cơ hội, thách thức để xây dựng hồ sơ SWOT nhằm định hướng chiến lược cho nhà máy. ¾ Phương pháp thống kê và xử lý số liệu • Sử dụng trong quá trình thu thập, xử lý các số liệu về tình hình sử dụng nước và lượng nước thải ra cùng các chỉ tiêu ô nhiễm… Quá trình này cho phép thống kê được các số liệu từ các nhà máy khảo sát. • So sánh công nghệ, nguyên liệu đầu vào và thành phần, mức độ ô nhiễm của nước thải đầu ra, các giải pháp xử lý ô nhiễm nước thải của các nhà máy giấy ở Bình Dương với một số nước đã áp dụng SXSH trên thế giới. 4) Nội dung 4: Đề xuất các giải pháp SXSH để tiết kiệm nước cho các nhà máy giấy tại Bình Dương. ¾ Phương pháp chuyên gia • Tham vấn từ các chuyên gia về SXSH nhằm hoàn thiện các giải pháp SXSH đề xuất. 3. TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU 3.1. Giới thiệu chung về SXSH UNEP định nghĩa: “Sản xuất sạch hơn là quá trình ứng dụng liên tục một chiến lược tổng hợp phòng ngừa về môi trường trong các quá trình công nghệ, các sản phẩm, và các dịch vụ nhằm nâng cao hiệu suất kinh tế và giảm thiểu các rủi ro đối với con người và môi trường.” • Đối với quá trình sản xuất: SXSH bao gồm bảo toàn nguyên liệu và năng lượng, loại trừ các nguyên liệu dộc hại và giảm lượng và tính dộc hại của tất cả các chất thải ngay tại nguồn thải. • Đối với sản phẩm: SXSH bao gồm việc giảm các ảnh hưởng tiêu cực trong suốt chu kỳ sống của sản phẩm, từ khâu thiết kế dến thải bỏ. • Đối với dịch vụ: SXSH dưa các yếu tố về môi trường vào trong thiết kế và phát triển các dịch vụ. Mục tiêu của SXSH là tránh tạo ra chất thải ngay từ đầu và tránh ô nhiễm bằng cách sử dụng tài nguyên, nguyên vật liệu và năng lượng một cách có hiệu quả nhất. Điều này có nghĩa là thay vì bị thải bỏ sẽ có thêm một tỷ lệ nguyên vật liệu nữa được chuyển vào thành phẩm. 3.2. Tổng quan ngành công nghiệp sản xuất bột giấy và giấy 3.2.1. Giới thiệu công nghệ sản xuất Quy trình sản xuất giấy sử dụng nguyên liệu gỗ hay một số thực vật khác như tre, rơm, cỏ, bã mía… được tóm tắt theo sơ đồ sau: Công đoạn sản xuất bột giấy: là giai đoạn tách thành phần xơ sợi từ nguyên liệu gỗ hay các nguyên liệu khác bằng phương pháp hóa học hay cơ học. Tùy theo yêu cầu cụ thể mà bột giấy có thể không hoặc được tẩy trắng ở mức độ khác nhau. Công đoạn sản xuất giấy: là giai đoạn tạo hình tờ giấy từ bột giấy – còn gọi là công đoạn xeo giấy. Ở công đoạn này sẽ có một số xử lý cơ học (như quá trình nghiền) hay hóa học (như sử dụng một số phụ gia) để phát triển liên kết xơ sợi nhằm có được những tính chất cần thiết cho một sản phẩm giấy. (Nguyễn Thị Ngọc Bích, 2003) Hình 3. Sơ đồ công nghệ tổng quát sản xuất bột giấy và giấy từ gỗ Xử lý cơ Xử lý hóa Phương pháp kiềm, trung tính, axit (bột sođa, sulfat, sunfit) Phương pháp mài, nghiền Phương pháp nhiệt cơ Phương pháp hóa nhiệt cơ Cl2, ClO2, NaOCl, O3, O2, H2O2 Nguyên liệu (gỗ, tre, rơm, cỏ, bã mía…) Bột giấy thô Tẩy trắng Dịch đen (thu hồi hóa chất) Bột tẩy trắng Phân tán và Nghiền bột Phối trộn phụ gia Nước thải (xử lý) Xeo giấy, ép, sấy Nước trắng Gia keo bề mặt, cán láng (ép quang), cuộn, cắt Giấy thành phẩm 3.2.2. Tình hình ô nhiễm nước thải của ngành giấy Ngành công nghiệp sản xuất bột giấy và giấy là ngành tiêu thụ lượng nước lớn và do đó cũng thải ra một lượng nước thải đáng kể. Các nguồn thải chính trong quá trình sản xuất có thể tóm tắt trong bảng sau: Bảng 1. Các nguồn thải từ các công đoạn và thiết bị khác nhau Công đoạn/ thiết bị Nguồn điển hình Chuẩn bị nguyên liệu thô • Bã vỏ ướt • Bóc vỏ ướt • Nước vận chuyển gỗ • Làm sạch rơm, cỏ ướt • Nước rửa vụn nguyên liệu Nghiền bột • Ngưng tụ dòng thổi • Ngưng tụ từ các bình nhựa thông • Rò rỉ và rơi vãi các dịch đen • Nước làm lạnh đệm từ các máy tinh chế • Tuyển bột không tẩy • Các vật thải chứa nồng độ sợi, sạn hay cát cao. • Nước lọc từ quá trình làm đặc bột Tẩy • Nước tẩy chứa chlorolignin Chuẩn bị nguyên liệu đầu vào và máy xeo • Rò rỉ và rơi vãi hóa chất và chất phụ gia • Sàn và nước rửa sàn • Rơi vãi bột giấy • Các chất thải chứa sợi, sạn hoặc cát • Nước thải chứa sợi • Dòng tràn nước trắng Các khâu hỗ trợ • Xả nồi hơi • Các mức thải tái tạo từ máy làm mềm sợi Thu hồi hóa chất • Nước ngưng tụ • Dịch loãng từ các cặn máy tuyển • Dịch loãng từ máy tuyển bùn • Nước làm mát đệm và hơi nước ngưng tụ • Nước ngưng tụ có chất bẩn (Nguồn: UNEP, nd) Trong quy trình sản xuất giấy có sử dụng các chất phụ gia như các hợp chất định cỡ hay láng phủ, làm tăng quá trình tạo ra BOD. Quá trình xeo giấy thường có hàm lượng chất rắn lơ lửng cao và một lượng các chất hữu cơ hòa tan. Các chất ô nhiễm dạng lơ lửng hầu hết là sợi, hay thành phần sợi (dạng mịn), thành phần chất độn và phụ gia, chất bẩn, cát…, và các chất gây ô nhiễm ở dạng hòa tan chứa các chất gỗ keo, thuốc nhuộm, hồ và các chất phụ gia khác. Tổng lượng nước thải và tải lượng ô nhiễm của nhà máy giấy đực trình bày trong bảng sau: Bảng 2. Các thông số nước thải trước khi xử lý bên ngoài của các nhà máy giấy Thông số Đơn vị Các nhà máy lớn hiện đại Các nhà máy quy mô trung bình Các nhà máy nhỏ và cũ Lưu lượng m3/tấn 40 – 70 80 – 100 150 – 300 BOD5 kg/tấn 10 – 20 30 – 60 90 – 330 COD kg/tấn 30 – 50 80 – 200 - SS kg/tấn 10 15 – 30 30 – 50 (Nguồn: UNEP, nd) 3.3. Giới thiệu về xây dựng mức chuẩn (Benchmarking) 3.3.1. Mục đích của việc xây dựng định chuẩn Xây dựng định chuẩn nhằm so sánh các đặc điểm khác nhau của một doanh nghiệp có các công ty tốt nhất (hay tồi nhất) trong dây chuyền kinh doanh của doanh nghiệp đó, gần đây xây dựng định chuẩn nhằm giúp xác định hiệu quả thực hiện môi trường của các doanh nghiệp. • Xây dựng định chuẩn cho phép nhà máy so sánh được các phương diện nhất định, trong các khâu vận hành của nhà máy mình với các nhà máy khác sử dụng nguyên liệu, thiết bị tương tự… Từ đó chỉ ra chính lĩnh vực cần phải xem xét chi tiết trong nghiên cứu đánh giá sản xuất sạch. • Xây dựng định chuẩn còn có thể giúp nhà máy đề ra các mục tiêu có định lượng và sau đó tính toán tương đối được những tiến bộ đạt được so với thực hiện của mình trước đây. 3.3.2. Các số chỉ thị về sản xuất sạch hơn cho ngành giấy Các số chỉ thị sản xuất sạch cung cấp các thông tin vềc hiệu quả thực hiện của các nhà máy trong một số khâu vận hành. • Phần lớn các số chỉ thị này liên quan đến phần đầu vào nào đó ở công đoạn chế biến như: tiêu thụ nguyên liệu sợi, nước, năng lượng, hơi nước, các hóa chất… • Ở các công đoạn khác thì các số chỉ thị sản xuất sạch liên quan đến phát sinh các chất thải để có được các đầu ra theo mong muốn, như: BOD, COD, các chất rắn lơ lửng, các khí ô nhiễm… Để có thể tiến hành so sánh giữa các nhà máy cần hiểu rõ quy trình sản xuất, trong đó đặc biệt quan tâm các vấn đề chính sau: • Mức tiêu thụ nước ngọt cụ thể: Các nhà máy sản xuất bột giấy và giấy có mức tiêu thụ lượng nước rất lớn, việc sử dụng nước ngọt để sản xuất nếu không được kiểm soát sẽ gây tốn tài nguyên nước, chi phí nước sử dụng, đồng thời thải ra một lượng đáng kể nước thải độc hại. Do đó việc giảm thiểu lượng nước ngọt tiêu thụ trong sản xuất là rất cần thiết. • Độ kín của hệ thống: là tỉ lệ nước xả ra từ hệ thống trên lượng nước được tuần hoàn, quay trở lại hệ thống. Trong thực tế có thể tính bằng cách lấy tỉ lệ lượng nước xả ra trên tổng lượng nước sử dụng. • Mức tiêu thụ năng lượng cụ thể: có thể là hơi nước (nhiệt) hay năng lượng điện, đây là một số chỉ thị tốt về hiệu quả thực hiện sản xuất sạch của một nhà máy về lĩnh vực năng lượng. Phải sử dụng năng lượng ở mức tối thiểu tính theo đơn vị sản lượng khi ứng dụng sản xuất sạch. • Tải lượng ô nhiễm cụ thể: được tính cho từng chất gây ô nhiễm, tạo ra một chỉ thị tốt về hiệu suất sử dụng tài nguyên. Các thông số quan trọng có thể bao gồm: BOD, COD, TS, TSS, AOX, Chlor dư. • Hiệu suất quy trình công nghệ: cho biết tổng mức thất thoát trong hệ thống, hoặc ở từng bộ phận, từ đó giúp ước tính được khả năng có thể cải thiện. Gồm 4 thông số quan trọng sau: 9 Sản lượng thực tế của nhà máy, tính theo kg bột giấy sản xuất ra trên kg nguyên liệu. 9 Hiệu suất tẩy soda, tính bằng kg Na2SO4 cần để tạo chất cho một tấn bột giấy Kraft được sản xuất. 9 Tổn thất sợi trong sản xuất giấy, tính bằng kg sợi tổn hao trên một tấn giấy được sản xuất. 9 Hiệu suất nồi hơi, tính bằng nhiệt đầu ra hữu dụng trên một đơn vị nhiệt đầu vào. 3.4. Tổng quan tình hình nghiên cứu Với mục đích hướng tới giảm thiểu và cải thiện chất lượng nước thải ngành giấy trong quá trình sản xuất, giúp góp phần bảo vệ môi trường và giảm nhẹ gánh nặng về vấn đề ô nhiễm cho các nhà sản xuất yên tâm hoạt động, từ lâu trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về hiện trạng nước thải ngành giấy, và về các công nghệ, các giải pháp để xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn cho phép. Không những thế, nhiều nhà nghiên cứu đã và đang tìm các giải pháp để sản xuất sạch, giảm thiểu tối đa lượng chất thải cho ngành sản xuất giấy và bột giấy, mà đáng quan tâm nhất là nước thải. Có thể nói ngày nay SXSH được các nhà sản xuất đặc biệt quan tâm do tính hiệu quả của nó. 3.4.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới Ngày nay, sản xuất sạch hơn đã và đang xâm nhập rất nhiều vào lĩnh vực sản xuất cả trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Nhiều giải pháp, công nghệ SXSH đã được ứng dụng hiệu quả. Chương trình môi trường của Liên Hiệp Quốc (UNEP, 1998) đã xây dựng một Tài liệu hướng dẫn sản xuất sạch trong các nhà máy bột giấy và giấy. Trong tài liệu đã đưa ra các cơ hội SXSH tại một số công đoạn của quá trình sản xuất bột giấy và giấy. Bên cạnh đó UNEP còn trình bày chi tiết các cản trở đối với sản xuất sạch và đưa ra các cách giải quyết những cản trở đó. Đặc biệt quan tâm là UNEP trình bày về khái niệm xây dựng mức chuẩn và các số chỉ thị về sản xuất sạch. Đây là một khái niệm khá mới mẻ, đòi hỏi nhiều thời gian nghiên cứu, nhưng lại giúp cho các doanh nghiệp có thể đánh giá đúng mức về tình hình sản xuất hiện tại để có thể áp dụng các giải pháp SXSH phù hợp. Tài liệu đã minh họa một trường hợp áp dụng SXSH điển hình tại nhà máy giấy ở Ấn Độ và đã đạt được kết quả to lớn về môi trường và kinh tế, được tóm tắt dưới bảng sau: Bảng 3. Kết quả thu được sau một năm thực hiện SXSH tại nhà máy giấy và bột giấy Ashoka, Ấn Độ Thông số Trước Sau Thay đổi (%) Công suất (tấn/ngày) 36 42 + 17 Lưu lượng (m3/ngày) 153 92 - 40 COD (kg/tấn) 700 498 - 29 TS (kg/tấn) 980 700 - 40 Chi phí (trăm nghìn Rubi/năm) Xử lý dòng thải 116 97 - 17 Hóa chất 155 144 - 7 Năng lượng 430 393 - 8,6 (Nguồn: UNEP, nd) Aquatech (1997) đã từng trình bày vấn đề mức chuẩn cho việc áp dụng SXSH trong một báo cáo trình cho Tập đoàn bảo vệ môi trường Australia. Aquatech nhận định mức chuẩn có tiềm năng tạo điều kiện đánh giá khách quan các kết quả của SXSH Mức chuẩn cho phép so sánh hiệu suất giữa các ngành công nghiệp với nhau trong cùng một khu vực thực hiện theo một thời gian nhất định. Aquatech đã thực hiện SXSH và áp dụng các chỉ số đo mức chuẩn, theo đó hiệu suất ngành giấy của Australia được so sánh với các nước cụ thể khác như Canada, Mỹ, và Đức. Kết quả là có thể rút ra được các nhận xét về các mặt ưu, khuyết của từng công đoạn sản xuất, từ đó có giải pháp cải tiến quy trình sản xuất hay thay đổi công nghệ sản xuất phù hợp. Ngoài ra còn nhiều dự án áp dụng SXSH khác cho ngành giấy ở các nước Trung Quốc, Canada… 3.4.2. Tình hình nghiên cứu trong nước Tại Việt Nam, chương trình SXSH hiện đã được phổ biết khá rộng rãi. Nhiều nhà máy đã ứng dụng SXSH và đạt được lợi ích kinh tế - môi trường cao, như nhà máy giấy Linh Xuân, hay công ty giấy Xuân Đức, Vĩnh Huê… Bên cạnh đó cũng có nhiều nghiên cứu nhằm tìm kiếm các giải pháp SXSH thích hợp và đạt hiệu quả cao. Viện công nghiệp giấy và xenlulô có nhiều đề tài về chủ đề này như: • “Nghiên cứu sản xuất bột giấy bằng công nghệ sạch hơn đồi với nguyên liệu là cây ngắn ngày” – Đề tài cấp bộ năm 1996. • “Nghiên cứu công nghệ tẩy trắng bột giấy sử dụng ôxy – kiềm” – Đề tài cấp nhà nước năm 2000 – 2001. • “Nghiên cứu công nghệ sản xuất bột giấy, lignin và đường xyloza từ nguyên liệu bã mía và rơm lúa sử dụng môi trường dung môi hữu cơ và chất xúc tác” – Đề tài cấp bộ năm 2001. Nhìn chung, các giải pháp SXSH cho ngành giấy được tóm tắt trong sơ đồ sau: Hình 4. Sơ đồ tóm tắt các giải pháp thực hiện SXSH cho ngành giấy (Nguồn: UNEP, nd) • Sửa chữa tất cả rò rỉ. • Đóng chặt các van/vòi khi không sử dụng. • Che các sàn lọc rung, tránh rơi vãi. • Loại bỏ cặn vẩn trong sàng lưới và vòi phun nước. SẢN XUẤT SẠCH TÁI CHẾ CẢI TIẾN SẢN PHẨM GIẢM NGUỒN THẢI Thu hồi và tái sử dụng tại chỗ Tạo ra phế phẩm có ích • Tuần hoàn nước đen và nước trắng trong khâu tẩy rửa bột, tẩy và pha loãng bột. • Tuần hoàn bột tồn lưu trong các hốc. • Thu hồi và tuần hoàn hơi nước ngưng tụ. • Thu hồi và tuần hoàn sợi từ nước trắng bằng cách lắp các hệ thống duy trì hiệu suất • Sản xuất dung dịch sunphat từ dịch đen. • Sử dụng sợi ngắn/thải làm bìa. • Tạo biogas từ chất thải hữu cơ. • Sử dụng phế liệu từ khâu làm sạch nguyên liệu làm nhiên liệu nồi hơi. • Sản xuất các loại giấy có sản lượng cao. • Sản xuất giấy không tẩy thay cho giấy tẩy. Bảo dưỡng tốt hàng ngày Thay đổi quy trình • Thay đổi nguyên liệu đầu vào: ¾ Dùng thuốc nhuộm không độc. ¾ Tẩy bằng hydrogen peroxide. • Kiểm soát quy trình tốt hơn: ¾ Tối ưu hóa quy trình nấu. ¾ Tinh chế ớ mức ổn định bột cao nhất có thể. ¾ Dùng các hóa chất phụ trợ quá trình lưu để tận dụng tối đa thuốc nhuộm. • Thay đổi công nghệ: ¾ Cái biến quy trình nghiền bột. ¾ Cân nhắc các quy trình nghiền bột thay thế. ¾ Cải biến quy trình rửa và khử nước. ¾ Dùng các quy trình tẩy thay thế, như tẩy oxy/tẩy ozone. • Cải biến thiết bị: ¾ Lắp vòi phun nước hiệu quả ¾ Có bể thổi kích cỡ hợp lý, tránh rơi vãi bột. ¾ Cung cấp máy nghiền bột vụn. ¾ Dùng bộ thu gom sợi có áp lực cao trong máy làm sạch ly tâm. ¾ Dùng các bộ điện dung để nâng cao hệ số điện năng. ¾ Cung cấp các bộ nạo hốc có kích cỡ hợp lý. ¾ Lắp bộ điều chỉnh bộ ổn định. 4. TIẾN ĐỘ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI Tiến độ của luận văn dự kiến thực hiện như sau: Bảng 4. Tiến độ thực hiện đề tài Tháng (năm 2010) Dự kiến nội dung thực hiện 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Thực hiện đề cương luận văn Nhận dạng và thu thập tài liệu về nhu cầu sử dụng nước và mức độ ô nhiễm nước thải của các nhà máy giấy tại Bình Dương (thực hiện ít nhất là 3 nhà máy) Khảo sát thực địa và xác định các quá trình sản xuất, nguyên vật liệu, lượng nước tiêu thụ, lượng nước thải phát sinh và tình hình xử lý tại các nhà máy lựa chọn. Lấy mẫu nước thải tại các nhà máy và phân tích Đánh giá sơ bộ thành phần nước thải và xác định bản chất của từng loại ô nhiễm Tính toán cân bằng khối lượng về tiêu thụ nước, phát sinh nước thải và các chất ô nhiễm, từ đó đánh giá các cơ hội SXSH để tiết kiệm nước. Lựa chọn các giải pháp kỹ thuật thích hợp để tiết kiệm nước Hoàn thiện luận văn 5. BỐ CỤC DỰ KIẾN CỦA LUẬN VĂN Lời cảm ơn Mục lục Danh sách các từ viết tắt, bảng biểu, hình vẽ CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1. Đặt vấn đề 1.2. Tính cấp thiết của đề tài 1.3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.4. Nội dung nghiên cứu của đề tài 1.5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ SẢN XUẤT SẠCH HƠN 2.1. Định nghĩa SXSH 2.2. Các bước thực hiện SXSH 2.3. Lợi ích của SXSH CHƯƠNG 3: TỔNG QUAN NGÀNH CÔNG NGHIỆP GIẤY 3.1. Giới thiệu công nghệ sản xuất 3.2. Tình hình ô nhiễm nước thải của ngành giấy CHƯƠNG 4: TÌNH HÌNH SẢN XUẤT CỦA CÁC NHÀ MÁY GIẤY TẠI BÌNH DƯƠNG 4.1. Công nghệ sản xuất của các nhà máy giấy lựa chọn khảo sát 4.2. Đánh giá mức độ ô nhiễm nước thải 4.3. Tính toán cân bằng sử dụng nước tại các nhà máy giấy ở Bình Dương 4.4. Đánh giá nhu cầu sử dụng nước của các nhà máy giấy tại Bình Dương CHƯƠNG 5: XÂY DỰNG MỨC CHUẨN CHO NGÀNH GIẤY TẠI BÌNH DƯƠNG 5.1. Giới thiệu chung về xây dựng mức chuẩn 5.1.1. Mục đích của việc xây dựng mức chuẩn 5.1.2. Các số chỉ thị về sản xuất sạch hơn 5.2. Xây dựng mức chuẩn cho ngành giấy tại Bình Dương CHƯƠNG 6: ĐÁNH GIÁ CÁC CƠ HỘI SXSH CHO NGÀNH GIẤY TẠI BÌNH DƯƠNG 6.1. Xác định các công đoạn lãng phí nước 6.2. Đánh giá cơ hội SXSH cho từng công đoạn sản xuất CHƯƠNG 7: ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP SXSH CHO NGÀNH GIẤY TẠI BÌNH DƯƠNG NHẰM TIẾT KIỆM NƯỚC 7.1. Lựa chọn công đoạn áp dụng SXSH 7.2. Đề xuất các giải pháp SXSH cho công đoạn đã lựa chọn 7.3. Phân tích các lợi ích đạt được 7.3.1. Lợi ích kinh tế 7.3.2. Lợi ích môi trường CHƯƠNG 8: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 8.1. Kết luận 8.2. Kiến nghị TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Aquatech (1997). A Benchmark of Current Cleaner Production Practices. Report submitted to Cleaner Industries Section – Environment Protection Group – Environment Australia, Septemble 1997. Doãn Thái Hòa (2005). Bảo vệ môi trường trong công nghiệp bột giấy và giấy. Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật, Hà Nội. Hải Bằng (2007). Cơ hội đầu tư dài hạn vào ngành giấy (online), viewed 15/06/2010, from: < >. Hồ Văn (2010). GDP 6 tháng đầu năm 2010 tăng 12,9% (online), viewed 15/06/2010, from: < >. Ngoại Thương (2009). Phát huy thiên thời – địa lợi – nhân hòa, Bình Dương tiếp tục phát triển nhanh và bền vững (online), viewed 15/06/2010, from: < > Nguyễn Phan Toàn (2010). Nhu cầu về SXSH trong ngành giấy (online), viewed 18/06/2010, from: . Nguyễn Thị Ngọc Bích (2003). Kỹ thuật xenlulô và giấy. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia, Thành phố Hồ Chí Minh. Trần Hồng Phượng (2007). Ô nhiễm từ ngành công nghiệp giấy và giải pháp (online), viewed 15/06/2010, from: < >. Trần Hữu Quế (2009). Sản xuất sạch hơn ở ngành giấy, cơ hội tiết kiệm cho doanh nghiệp (online), viewed 18/06/2010, from:< &id=86%3Asn-xut-sch-hn-nganh-giy-c-hi-tit-kim-cho-doanh- nghip&Itemid=27&lang=en>. Trung tâm Công nghệ và Quản lý môi trường CEFINEA (1996). Báo cáo khoa hoc: Nghiên cứu thực nghiệm xác định công nghệ thích hợp xử lý nước thải công nghệ giấy và bột giấy. CEFINEA, TP HCM. UNEP – IE and CEST (1998). Cleaner Production in Pulp and Paper Mills. UNEP – IE and CEST (nd). Tài liệu hướng dẫn sản xuất sạch trong các nhà máy Bột giấy và Giấy. Trung tâm Khoa học và Công nghệ Môi trường, trường Đại học Bách Khoa Hà Nội.