Ảnh hưởng của nhiệt độ, oxy, ph lên cá thát lát còm và cá trê vàng giai đọan phôi và cá bột

hoa thủy sản Đại Học Cần Thơ. Đề tài được thực hiện với mục tiêu thu thập dẫn liệu về một số chỉ tiêu sinh lý, sinh thái của phôi và cá bột các loài trê vàng, thát lát còm. Để góp phần làm cơ sở phát triển kỹ thuật sản xuất cá giống nhân tạo các loài cá đạt hiệu quả cao. Với các nội dung xác định ngưỡng nhiệt độ, O2, pH của phôi và cá bột, xác định nhiệt độ không sinh học của cá, xác định tiêu hao oxy của phôi và cá bột. Kết quả thu được: Ngưỡng nhiệt độ trên của phôi cá trê vàng 41,5 1 và thát lát còm là 37,8 2 và ngưỡng dưới của phôi cá trê vàng là 11,3 2 và thát lát còm là 13,6 1. Ngưỡng nhiệt độ trên của cá bột cá trê vàng là 42,1  4 và cá bột cá thát lát còm là 38,2 2 và ngưỡng dưới của cá bột cá trê vàng là 11,5 5 và cá bột cá thát lát còm là 14,2 3. Nhiệt độ không sinh học của cá trê vàng là 13,41 và thát lát còm là 16,11. Ngưỡng pH trên của phôi cá trê vàng là 9,20,3 và phôi thát lát còm là 8,8 0,4. Ngưỡng pH dưới của phôi cá trê vàng là 3,8 0,2 và phôi cá thát lát còm là 4,3  0,3. Ngưỡng pH trên của cá bột cá trê vàng là 9,2 0,3 và cá thát lát còm là 8,8  0,2. Ngưỡng pH dưới của cá bột cá trê vàng là 3,8 0,2 và cá bột cá thát lát còm là 4,3 0,3. Hàm lượng tiêu hao oxy của phôi cá trê vàng trung bình là 1,66 và phôi cá trê vàng trung bình là 1,14. Ngưỡng oxy của cá trê vàng trung bình là 1,04 và cá thát lát còm là 0,970. 5MỤC LỤC LỜI CẢM TẠ ................................................................................................ i TÓM TẮT...................................................................................................... ii MỤC LỤC .................................................................................................... iii DANH SÁCH BẢNG .................................................................................... v DANH SÁCH HÌNH..................................................................................... vi Chương I ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................ 1 Chương II LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU.............................................................. 2 1.1 Đặc điểm sinh học của cá thát lát còm .................................................. 2 1.1.1 Phân loại.........................................................................................2 1.1.2 Hình thái cấu tạo.............................................................................2 1.1.3 Phân bố...........................................................................................3 1.1.4 Đặc điểm dinh dưỡng......................................................................4 1.1.5 Đặc điểm sinh trưởng......................................................................4 1.1.6 Đặc điểm sinh sản ...........................................................................5 1.1.7 Môi trường sống và tập tính sinh thái..............................................6 1.2 Đặc điểm sinh học của cá trê vàng 7 1.2.1 Phân loại.........................................................................................7 1.2.2 Hình thái.........................................................................................7 1.2.3 Phân bố...........................................................................................7 1.2.4 Đặc điểm sinh trưởng......................................................................8 1.2.5 Đặc điểm dinh dưỡng......................................................................8 1.2.6 Đặc điểm sinh sản ...........................................................................9 1.2.7 Môi trường sống và tập tính sinh thái..............................................9 1.3 Ảnh hưởng của nhiệt độ, oxy, pH 10 1.3.1 Ảnh hưởng của nhiệt độ. ...............................................................10 1.3.2. Ảnh hưởng của oxy......................................................................10 1.3.3. Ảnh hưởng của pH.......................................................................12 Chương III PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 13 2.1 Thời gian và địa điểm ......................................................................... 13 2.2 Vật liệu nghiên cứu............................................................................. 13 2.3 Phương pháp tiến hành ....................................................................... 13 2.3.1 Xác định ngưỡng nhiệt độ của phôi và cá bột............................... 13 2.3.2 Xác định nhiệt độ không sinh học ................................................ 13 2.3.3 Xác định ngưỡng pH của phôi và cá bột....................................... 14 2.3.4 Xác định tiêu hao oxy của phôi cá................................................ 19 2.3.5 Xác định ngưỡng oxy của cá bột . .................................................19 Chương IV KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................... 17 3.1 Ngưỡng nhiệt độ của phôi, cá bột của cá thát lát còm và cá trê vàng 20 3.1.1 Đối với phôi cá .............................................................................20 3.1.2 Đối với cá bột ...............................................................................21 63.2 Nhiệt độ không sinh học của cá trê vàng bột và thát lát còm bột 22 3.3 Ngưỡng pH của phôi, cá bột của cá thát lát còm và cá trê vàng 22 3.3.1 Đối với cá trê vàng và cá thát lát còm ...........................................22 3.3.2 Đối với cá con của cá trê vàng và thát lát còm ..............................23 3.4 Lượng tiêu hao oxy (cường độ hô hấp) của phôi cá trê vàng và cá thát lát còm .............................................................................................................. 23 3.5 Ngưỡng oxy của cá bột ....................................................................... 24 ChươngV KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ......................................................... 26 4.1Kết luận ............................................................................................... 26 4.2 Đề xuất: .............................................................................................. 26 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU............................................................................. 27 7DANH SÁCH BẢNG Bảng 1.1: Lượng tiêu thụ oxy của phôi cá mè trắng ...............................11 Bảng 1.2: Lượng tiêu thụ oxy của cá bột mè trắng .................................11 Bảng 1.3: Lượng tiêu thụ oxy của cá hương, cá giống ...........................12 Bảng 3.1 Ngưỡng nhiệt độ của phôi cá thát lát còm và cá trê vàng ........20 Bảng 3.2 Ngưỡng nhiệt độ của cá bột cá trê vàng và cá thát lát còm......21 Bảng 3.3 Nhiệt độ không sinh học của cá trê vàng và thát lát còm........22 Bảng 3. 4 Ngưỡng pH của phôi cá trê vàng và thát lát còm....................22 Bảng 3. 5: Ngưỡng pH của cá con cá trê vàng bột và cá thát lát còm bột23 Bảng 3.6 Hàm lượng tiêu hao oxy của phôi cá trê vàng .........................24 Bảng 3.7 Hàm lượng tiêu hao oxy của phôi cá thát lá còm.....................24 Bảng 3.8 Ngưỡng oxy của cá trê vàng ...................................................25 Bảng 3.9 Nguỡng oxy của thát lát còm ..................................................25 8DANH SÁCH HÌNH Hình 1.1: Cá thát lát còm.........................................................................2 Hình 1.2: Cá trê vàng...............................................................................7 9Chương I ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện nay phong trào nuôi cá đã phát triển mạnh mẽ. Trong đó cá thát lát còm và cá trê vàng đang là hai trong số những đối tượng được ưa chuộng. Vì nó có đặc tính là thịt ngon, tốc độ sinh trưởng nhanh, có khả năng chịu đựng cao với môi trường bất lợi, giá thành cao nên được người nuôi ngày càng quan tâm. Riêng cá thát lát còm có phẩm thịt ngon nhưng nguồn giống đang thiếu, bên canh đó cá còn là đối tượng được người chơi cá kiểng yêu thích bởi dáng vẻ bề ngoài rất đẹp. Thát lát còm và cá trê vàng có thể sống được ở những ao nước tĩnh, chịu đựng môi trường chật hẹp,nước có hàm lượng oxy hòa tan thấp…nên có thể nuôi được trong ao. Nghề nuôi cá thát lát còm đã góp phần ích cực cho việc chủ đông đáp ứng nhu cầu tiêu thụ, giảm việc khai thác quá mức cá tự nhiên, phục hồi và phát triển nguồn lợi cá trong tự nhiên. Trong quá trình sống, phát triển và lớn lên để trở thành cá thương phẩm và tham gia sinh sản và tạo thế hệ mới, hầu hết các loài cá đều trải qua quá trình biến đổi phức tạp dưới tác dụng của yếu tố môi trường, trong đó nổi bật nhất là : nhiệt độ, oxy, pH. Các yếu tố này sẽ chi phối toàn bộ vòng đời của cá, từ khi còn là trứng trong bụng mẹ cho đến khi được đẻ ra môi trường ngoài,trải qua quá trình thụ tinh và phát triển. Phôi phát triển trở thành ấu thể dần hoàn chỉnh cơ thể rồi đến trưởng thành để tham gia vào sinh sản. Biến đổi quan trọng là quá trình phát triển phôi và giai đoạn cá bột. Đây là giai đoạn biến đổi sinh lý,sinh thái phức tạp, từ một trứng qua quá trình biến đổi dưới tác dụng của môi trường trở thành ấu thể. Ấu thể hoàn chỉnh hay không hoàn chỉnh hoặc đang phát triển dở dang đến giai đoạn phôi nang thì dừng lại,đều chịu sự chi phối bởi: nhiệt độ,oxy,pH. Để phần vào sự phát triển của kỹ thuật sinh sản nhân tạo và những giá trị của cá thát lát còm và cá trê vàng mang lại cho con người, việc thực hiện đề tài:” ngưỡng nhiệt của nhiệt độ, oxy, pH lên quá trình phát triển phôi, cá bột của cá thát lát còm và cá trê vàng.” Là thực sự cần thiết. Mục tiêu của đề tài: Thu thập dẫn liệu về một số chỉ tiêu sinh lý, sinh thái của phôi và cá bột các loài trê vàng, thát lát còm. Để góp phần làm cơ sở phát triển kỹ thuật sản xuất cá giống nhân tạo các loài cá đạt hiệu quả cao. Để đạt được mục tiêu trên nội dung của đề tài bao gồm: - Xác định ngưỡng nhiệt độ, O2 , pH của phôi và cá bột - Xác định nhiệt độ không sinh học của cá - Xác định tiêu hao oxy của phôi và cá bột 10 Chương II LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 1.1 Đặc điểm sinh học của cá thát lát còm 1.1.1 Phân loại Hình 1.1: Cá thát lát còm Dựa vào tài liệu của Trần Văn Hảo (2005); Trương Thủ Khoa và Trần Thị Thu Hương (1993) cá thát lát còm (Notopterus chitala) có vị trí phân loại như sau: Ngành dây sống: Chordata Ngành phụ xương sống:Vertebrata Tổng lớp miệng có hàm: Gnathostomata Lớp cá xương: Osteichthyes Bộ: Osteoglossiformes Họ: Notopteridae Giống: Notopterus Loài: Notoperus chitala Tên tiếng việt: Cá Nàng Hai, Cá Thát Lát Còm, Cá Còm. Tên tiếng anh: Clawn Knifefish. 1.1.2 Hình thái cấu tạo Cá có hình dáng bên ngoài rất giống cá thát lát nhưng trên thân có nhiều đốm tròn đen vó viền trắng và phân bố dọc theo vây hậu môn. Cá có thân hình dẹp bên, cao, hủ vẩy tròn rất nhỏ . Viền lưng cong và nhô cao. Độ 11 cong của lưng tăng dần theo sự lớn lên của cá. Đầu nhọn, miệng rộng hướng về phía sau ổ mắt. Vây lưng nhỏ và nằm ở giữa lưng. Vây hậu môn rất dài bắt đầu từ mép vây ngực kéo dài về phía sau và nối liền với vây đuôi nhỏ. Cá có màu xám bạc, lưng sẫm hơn. Cá trưởng thành có 4-10 đốm đen, viền trắng nằm dọc phía vây hậu môn. Lúc cá còn nhỏ thân có 10 – 15 sọc đen thân. Khoảng tháng tuổi phần dưới của các sọc này xuất hiện các đốm nâu tròn. Cá càng lớn, đốm càng rõ nét trong khi các sọc mờ dần rồi mất hẳn. (Dương Nhựt Long, 2003 ). Những con có 9 “bông hoa” và thân có màu hơi ửng vàng được xem là cá cảnh rất đẹp có giá trị cao. Cá càng có tuổi màu sắc càng đẹp. Vây lưng: 8 - 9, vây ngực: 13 - 15, vây đuôi, vây hậu môn: 128 - 130, vảy đường bên 168 - 185. Gai sườn bụng 37 - 38. Đầu nhỏ, dẹt bên. Miệng trước, rạch miệng xiên kéo dài qua khỏi mặt, xương hàm trên phát triển. Răng nhiều, nhọn, mọc trên hàm dưới trên phần giữa xương trước hàm, trên xương khẩu cái, trên xương lá mía và lưỡi, ngoài ra còn có đám răng nhỏ mịn trên xương bướm phụ, có mộ đôi râu mũi ngắn nhỏ, mặt nhỏ. Thân cá dài dẹt bên càng dần về phía trước bụng càng mỏng, lưng gù, đường bên liên tục. Vây lưng nhỏ nằm lệch về phía sau. Gốc vẩy hậu môn rất dài nối liền với vây đuôi. Vây đuôi trên không chẻ. Mặt lưng của thân, đầu có màu xanh rêu, hai bên hông và bụng màu trắng. Có một hàng chấm đen to tròn có mép trắng chạy dọc theo phía trên gốc vây hậu môn ở phần đuôi (sách đỏ Việt Nam). Cá thát lát còm (Notopterus chitala) cá có thịt ngon , nên cũng thường được nuôi trong các ao nước tĩnh để làm thực phẩm tiêu dung, đồng thời do cá có tập tính khá hung dữ, cũng như có hình dạng dẹp nên thường được nuôi riêng trong bể kính làm cá cảnh. 1.1.3 Phân bố Việt Nam: gặp cá còm chủ yếu ở các sông lớn vào sông Mê Không (thuộc Tây Nguyên) à các vực nước thuộc hệ thống sông Cửu Long tại các tỉnh: Long An, An Giang, Tiền Giang, Kiên Giang, Vĩnh long, Trà Vinh, Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau. Thế giới: Mianma, Thái Lan, Lào, Campuchia, Malaixia, Indonesia (Bocnêo, Xumatơra). Theo Dương Nhựt Long, 2003 cá thát lát còm phân bố ở vùng Ấn Độ, Thái Lan, Mianma, Innosesia, và Việt Nam. Thường gặp ở nơi nước lặng có nhiều cây cỏ. Ở nước ta cá sống chủ yếu ở một số nhánh sông lớn đổ vào sông Mekong ( thuộc Tây Nguyên ) và các thủy vực sông Cửu Long. 12 1.1.4 Đặc điểm dinh dưỡng Theo Nguyễn Chung, 2006 cá nàng hai có miệng rộng, răng sắc nhọn, là loài cá ăn tạp nghiêng về động vật, thức ăn ưa thích là động vật đáy, cá, giáp xác nhỏ và côn trùng. Chúng cũng ăn thực vật thủy sinh và thực vật phù du, nhưng chỉ chiếm 20 ÷ 30% trong tổng khối lượng thức ăn. Cá nàng hai bơi chúc đầu xuống đáy để tìm kiếm thức ăn, ban ngày cá ít kiếm ăn chỉ nấp vào chổ tối, yên tĩnh, cá hoạt động mạnh vào lúc chiều tối. Tính ăn của cá không ổn định, cá có thể bỏ ăn cho đến kiệt sức và nhiễm bệnh chết nếu như có hiện tượng sốc môi trường, thay đổi mồi ăn đột ngột hay bắt cá phải ngừng ăn dài ngày khi vận chuyển. Cá nàng hai có đặc tính sống quần đàn, khi lớn đặc tính này vẫn còn nhưng cá tự phá bầy săn mồi riêng lẻ. Cá sống chủ yếu ở tầng giữa và tầng đáy nhưng trong thực tế nuôi thương phẩm, cá nàng hai vẫn ăn mồi ở tầng mặt, cũng tranh mồi như những loài cá khác nếu như tập cho ăn đúng giờ. Giai đoạn cá bột, 1 ÷ 4 ngày sau khi nở, cá dinh dưỡng bằng noãn hoàng. Giai đoạn cá 4 ÷ 8 ngày tuổi, cá ăn Moina, Daphnia. Từ ngày thứ 9, cá có thể ăn trùn chỉ, ấu trùng giáp xác, côn trùng. Sau 50 ngày tuổi cá có tính ăn giống cá trưởng thành. Trong nuôi thương phẩm có thể cho cá ăn mồi sống hoặc cũng có thể tập cho cá ăn thức ăn chế biến (70% bột cá + 30% bột cám), các phụ phẩm nông nghiệp, phụ phẩm lò mổ, thức ăn đông lạnh hay thức ăn công nghiệp. Khẩu phần ăn của cá từ 3 ÷ 7% khối lượng cá, tùy theo loại thức ăn và điều kiện môi trường (Nguyễn Chung, 2006). Hệ tiêu hóa của cá gồm miệng, thực quản,dạ dày, ruột. Miệng trước rộng, rạch miệng xiên kéo dài ra khỏi mắt, xương hàm trên phát triển. Răng nhiều, nhọn mọc trên hàm dưới trên phần giữa xương trước hàm, trên xương khẩu cái, lá mía và lưỡi. Ngoài ra, còn có đám răng nhỏ mịn trên xương bướm phụ vì vậy chúng có bắt giữ, cắn xé con mồi. Thực quản ngắn, rộng và có vách hơi dài. Dạ dày hình chử J có vách hơi dày. Ranh giới ruột non và ruột già phân biệt không rõ ràng. Tỉ lệ Li/L0 = 0.3 cho nên đây là loài ăn động vật ( kỹ thuật nuôi thủy sản nước ngọt, 2003 . 1.1.5 Đặc điểm sinh trưởng Cá Nàng Hai có đặc tính sống thành quần đàn nhưng chúng thường phá đàn khi săn mồi. Cá có thể sống 8-10 năm vì vậy chiều dài có thể hơn 80 cm và nặng từ 8-10 kg. Ở Myanmar, Thailand và Laos vùng thượng nguồn sông Mekong bắt được những con nặng trên 10 kg dài 103 cm là bình thường. Ở nước ta, trên sông Hậu và các chỉ lưu của nó bắt được những con nặng 3-5 kg (Nguyễn Chung,2006). 13 Ở nhiệt độ 28-320C trứng thụ tinh nở sau 4-5 ngày và chúng vẫn tiếp tục bám vào giá thể. Sau khoảng 4-5 ngày cá bột tiêu hết noãn hoàng và bắt đầu dinh dưỡng ngoài. Từ cá bột mới nở đến cá con 3-4 cm mất khoảng 30-40 ngày. Cá chậm lớn và phải mất thêm 30-40 ngày nữa cá mới đạt chiều dài 12- 15 cm. Cá 1 năm tuổi trưởng thành nặng 1-1,2 kg (Nguyễn Chung, 2006). Trong họ thát lát (Notopteridae) loài cá nàng hai có tốc độ sinh trưởng nhanh nhất. Trong tự nhiên cá có thể đạt 0,6 ÷ 1 kg, mỗi năm tăng từ 0,9 ÷ 1,1 kg. Cá có thể sống 8 ÷ 10 năm đạt chiều dài hơn 1 m, nặng trên 10 kg (Nguyễn Chung, 2006). Nuôi thương phẩm cá từ 10 g/con có thể đạt 800 g/con trong 10 tháng (mật độ 6 con/m2). Còn loài cá thát lát có kích thước nhỏ, tốc độ sinh trưởng chậm. Trong ao nuôi của huyện Thốt Nốt – Cần Thơ cá đạt 100 g sau 12 tháng nuôi (Bùi Xuân Nam, 2001). Thời gian từ khi trứng thụ tinh ấp đến là 7 ngày. Cá bột mới nở đến cá con phải mất đến 35 ÷ 40 ngày mới đạt 3 ÷ 4 cm, cá giống tăng trưởng nhanh đạt 5÷ 6 cm sau 15 ngày. Để đạt kích thước 10 ÷ 12 cm phải ương tiếp 30 ÷ 35 ngày. Nuôi thương phẩm cá lớn nhanh, sau 6 tháng cá có thể đạt 400 ÷ 500 g/con, sau 12 tháng nuôi cá có thể đạt 1 kg/con. Cá càng lớn thịt càng dai thơm, hệ số thức ăn càng giảm (Nguyễn Chung, 2006). Đối với cá thát lát cá mới nở có kích thước 0,9 ÷ 1 cm, sau 30 ngày ương cá đạt 3 ÷ 4 cm (Nguyễn Thành Trung, 1999). Cá đạt tuổi 1+ có kích thước 20 cm và khối lượng 100 g/con (Bộ thủy sản, 1996 ). Điểm nổi trội của cá nàng hai so với các loài cá đang nuôi ở đồng bằng sông Cửu Long là khi nuôi thương phẩn, cá nuôi càng lâu càng có hiệu quả kinh tế, sự tiêu tốn thức ăn giảm. Ở những loài cá rô phi, cá tra, cá basa nuôi đến đạt kích thước thương phẩm phải lo thị trường tiêu thụ, nếu tiếp tục nuôi cá tăng trưởng chậm, tiêu tốn nhiều thức ăn (Nguyễn Chung, 2006). 1.1.6 Đặc điểm sinh sản Theo Dương Nhựt Long, 2003 thì cá thát lát còm khó phân biệt cá đực và cá cái. Tới mùa sinh sản , cá đực trở nên vàng hơn, bơi quyến rủ và bắt đầu dung thân dọn sạch vùng chuẩn bị đẻ. Khi đẻ trứng xong cá cái rời khỏi trứng. Con đực bảo vệ trứng. Ở nhiệt độ 240C trứng nở 5 – 6 ngày. Mùa vụ sinh sản của cá thát lát còm là mùa mưa từ tháng 5 – 11. Trứng cá có kích thước 2-3 mm. Số lượng trứng trong một lần đẻ khoảng 100 – 500 trứng và đẻ thành nhiều đợt trong 10 – 15 trứng. Trong tự nhiên cá đẻ ở vùng nước cạn. Nhiệt độ 28-290C trứng nở sau 4-5 ngày, cá bột, cá con thường bám tựa vào thực vật thủy sinh để sống . Cá bột mới nở dài 1,2-1,5 cm dinh dưỡng bằng noãn hoàng đến ngày thứ 2-4 hình thành miệng cá. Đến ngày thứ 3-7 hình thành mang và 14 nắp mang, đến ngày thứ 5 tuy còn noãn hoàng nhưng đã bắt mồi bên ngoài, cá thích ăn động vật phù du. Cá ăn động vật là chính: Các loài giáp xác nhỏ, côn trùng, giun, cá con, .. Vv. Cá còm chiều dài 30 - 40 cm, trọng lượng 300 - 400 g đã trưởng thành sinh dục, tuổi sinh sản ở năm thứ ba. Buồng trứng phát triển không đồng đều, trứng có nhiều noãn hoàng, trứng chín có đường kính trên 2 mm. Cá đẻ nhiều đợt trong mùa sinh sản từ tháng 5 - 10, mỗi lần đẻ 300 - 1000 trứng. Ở nhiệt độ 28 - 320C trứng nở sau 4 - 5 ngày đêm, cá bột, cá con thường bám tựa vào thực vật thủy sinh để sống (rễ bèo, lục bình, rong đuôi chó...vv). 1.1.7 Môi trường sống và tập tính sinh thái Cá còm sống ở sông rạch ao đầm, ruộng trũng, có thể chịu đựng được ở các vục nước lượng Oxy thấp, nhờ có cơ quan hô hấp phụ. Mùa nước to cá đi vào cá đồng ruộng ngập nước để sinh sống, mùa khô cá` ra sinh sống ở các rạch kênh lớn, sông chính, các vực nước sâu. Trong điều kiện tự nhiên, cá nàng hai sống ở tầng giữa và tầng giữa và tầng đáy. Ban ngày cà thường ẩn nấp trong đám thủy vực thủy sinh. Ban đêm cá hoạt động nhiều hơn, cá bơi lội chậm, nhẹ nhàng, vây hậu môn hoạt động liên tục như làn sống. Cá thích môi tường có nhiều thực vật thủy sinh lớn, nước trung tính pH dao động từ 6,5 – 7. Cá có kích thước và trọng lượng nhỏ thì tiêu hao oxy lớn và ngược lại. Tiêu hao oxy của cá cá trung bình là 0.59 mgO2/g/ giờ ở nhiệt độ 28-290C . Nhiệt độ thích hợp cho cá từ 26- 280C. Ở nhiệt độ 360C cá nhảy lung tung và lờ đờ, chết dần sau 5 phút . Ở nhiệt độ 140C, cá hôn mê, tê cứng , lật ngang các mang , vây ngưng hoạt động. Nếu nhiệt độ dưới 150C kéo dài cá sẽ không ăn. (Dương Nhựt Long, 2003). Cá sống ở sông rạch, ao đầm, ruộng trũng. Cá có khả năng chịu đựng hàm lượng oxy hòa tan trong nước thấp do cá có cơ quan hô hấp phụ, ngưỡng oxy của cá giai đoạn 3-30 ngày tuổi tương đối thấp 1,02-0,76 mg/l. Theo Nguyễn Chung (2006) thì một số chỉ tiêu thủy lý hóa thích hợp cho cá Nàng Hai sinh trưởng và phát triển như sau: Nhiệt độ nước độ từ 20-300C pH: 5,5-8,5 DO: >3mg/l đến bão hòa 15 1.2 Đặc điểm sinh học của cá trê vàng 1.2.1 Phân loại Hình 2: Cá trê vàng Cá trê vàng thuộc Bộ: Siluriformes Họ: Clariidae Giống: Clarias Tên khoa học: Clarias macrocephalus 1.2.2 Hình thái Thân thon dài, dẹp dần về phía đuôi. Đầu to, rộng, dẹp đứng. Xương gốc có chẩm hình tròn. Miệng to, mắt nhỏ. Khoảng cách hai ổ mắt rộng. Răng xương lá mía là một dải hình lưỡi liềm. Có 4 đôi râu, dài gần đến gốc hoặc quá gốc vây ngực. Vây lưng và vây hậu môn dài, không có gai cứng và không liền với vây đuôi. Vây bụng nhỏ. Vây ngực có một gai cứng mang răng cưa ở mặt sau. Vây đuôi tròn. Lưng và đỉnh đầu màu đen, bụng vàng nhạt. Hai bên thân có những chấm trắng tạo thành các hàng thẳng đứng. Vây có màu đen, điểm các đốm thẫm. 1.2.3 Phân bố Sông, suối, ao, mương, rạch đầm. Thái Lan, Malaixia, Philipin, Lào. Ở Việt Nam gặp nhiều ở Nam Bộ. Họ cá trê gồm nhiều loài ở châu Á và châu Phi. Ở nước ta đang khai thác và nuôi 4 loài đó là cá Trê Đen ( Clarias focus ), Trê Trắng ( Clarias batracus ). Trê vàng ( Clarias macrocephalus ) và trê lai. 16 Các loài cá trê nói chung đều chịu đựng cao với môi trường khắc nghiệt như : ao tù, mương rãnh, nơi có hàm lượng oxygen thấp vì cơ thể cá trê có cơ quan hô hấp phụ gọi là “hoa khế” giúp cá hô hấp được nhờ khí trời. Cá trê có đặt tính ăn tạp , thức ăn chủ yếu là động vật. Trong tự nhiên cá trê ăn côn trùng , giun ốc, tôm cua, cá… ngoài ra trong điều kiện ao nuôi cá trê còn có thề ăn các phụ phẫm từ trại chăn nuôi, nhà máy chế biến thủy sản, chất thải từ lò mổ. 1.2.4 Đặc điểm sinh trưởng Cá trê vàng có cơ quan hô hấp phụ nên chịu được môi trường sống khắc nghiệt như ao, hồ, nơi có hàm lượng oxy hòa tan thấp (có thể dưới 1 mg/l). Trong tự nhiên, cá thích rúc dưới bùn, chui trong các hang hốc. Nhờ cơ quan hô hấp phụ, cá sống được ở môi trường chật hẹp, tù bẩn, hàm lượng oxy thấp. Cá nuôi được ở nhiệt độ cao và môi trường nhiễm bẩn, thích nghi môi trường nước có nhiệt độ biến đổi rộng 10-400C, pH thấp từ 4,5 và nước lợ có nồng độ muối thấp. Sự phát triển của cá trê được phân thành các giai đoạn chính sau: Ở nhiệt độ nước 27-300C, trứng được thụ tinh sẽ nở sau 23-25 giờ sau khi nở cá nằm dưới đáy, hoạt động không định hướng. Thời gian này cá dinh dưỡng bằng noãn hoàng. Sau khi 5 giờ, cá co cụm lại thành đám nhỏ rải rác khắp nền đáy, chúng nằm chồng lên nhau, càng về sau cá cá vận động dần tới ven bờ. Sau khi nở 48-52 giờ cá men theo thành bể lên mặt nước. Sau khi nở 52-60 giờ, cá tiêu biến hết noãn hoàng, bắt đầu ăn thức ăn ngoài. Cá hoạt động mạnh mẽ về đêm, ban ngày nằm rải rác dưới đáy bể. Sau 7-8 ngày cá hình thành cơ quan hô hấp phụ, hình dáng ngoài như cá trưởng thành. Tốc độ tăng trưởng của trê vàng ở mức trung bình. Ở giai đoạn từ bột lên cá giống, cá tăng trưởng nhanh về chiều dài. Khi đạt kích cỡ từ 15 cm trở lên thì trọng lượng cá tăng nhanh hơn. Trong tự nhiên, cá đạt 1 năm tuổi có trọng lượng trung bình khoảng 400g/con. 1.2.5 Đặc điểm dinh dưỡng Khoảng 2 ngày đầu sau khi nở, cá con sống nhờ dinh dưỡng từ túi noãn hoàng. Sang ngày thứ 3 thì túi noãn hoàng bắt đầu cạn kiệt, lúc này chúng bắt đầu ăn động vật phiêu sinh có sẵn trong nước. Cá trê vàng là loài cá ăn tạp, chúng thích ăn các loại thức ăn thiên về động vật. Khi còn nhỏ chúng ăn bo bo, trứng nước, trùng chỉ và các loại giáp xác vừa với cỡ miệng của chúng. Khi hơn 1 tuần tuổi, chúng ăn được cá con, 17 tôm, tép, các phụ phẩm đông lạnh, đầu cá, đầu tôm, ruột gà, ruột vịt, cám gạo, bột bắp, bã đậu nành, bã rượu... Cá dễ dàng chuyển đổi thức ăn nên có thể cho cá ăn thức ăn tươi, thức ăn tự chế biến hoặc thức ăn công nghiệp. Tuy nhiên thức ăn công nghiệp thì ít người sử dụng vì giá thành cao. 1.2.6 Đặc điểm sinh sản Cá trê vàng đạt từ 8 đến 10 tháng tuổi mới thành thục và đủ khả năng sinh sản. Trong nhân tạo cá trê vàng được tiêm kích dục tố để kích thích sự sinh sản của chúng. Cá trê vàng đẻ trứng tương đối nhiều, trung bình 30.000- 50.000 trứng/kg cá cái. Mùa vụ sinh sản của cá trê bắt đầu mùa mưa tháng 4- 9 tập trung chủ yếu vào tháng 5-7.Trong điều kiện nuôi có thể sinh sản nhiều lần trong năm ( 4-6 lần) nhiệt độ đảm bảo để cá sinh sản từ 25-320C. Sau khi sinh sản xong ta có thể nuôi vỗ tái phát dục khoảng 30 ngày thì cá có thể tham gia sinh sản trở lại. ( Dương Nhựt Long, 2003 ). Cá trê thành thục 1 tuổi, trọng lượng lớn hơn hoặc bằng 100g ( Nguyễn Kiểm được trích dẫn từ Trần Thị Thơm,1990). Cá thích sống nhiệt độ rộng từ 25 – 40 0C, thích hợp ở 28-320C là cá cỡ nhỏ. Vòng đời ngắn 2 – 3 tuổi. Cá cái thành thục buồng trứng có màu vàng tươi, cá thành thục tốt hệ số thành thục đạt đạt 12,68%, sức sinh sản tương đối 5 vạn trứng/kg cá cái (Trạm nghiên cứu Đình Bảng được tích dẫn bởi Trần Thị Thơm,1990). Trứng cá trê thuộc loại trứng dính nên màng trứng trương nước rất ít, trứng màu vàng nâu, đường kính trước khi thụ tinh là 1,42 mm sau khi thụ tinh là 1.53 mm. Trứng thụ tinh sau 20-24 giờ trứng nở ở nhiệt độ 25-300C. Sau khi cá nở 3 ngày cá tiêu hết noãn hoàng đạt kích thước 7.5mm. ( Trần Thị Hồng, 1981 được trích dẫn bởi Nguyễn Thanh Thùy Giang, 1990 ). Mật độ ấp 4-5 trứng /cm3 ở nhiệt độ 28-300C cá nở sau sau 23- 26 giờ kể từ khi trứng thụ tinh. Sau 10-12 ngày cá đạt kích thước cá hương 2-3 cm. (Võ Tòng Xuân – Bùi Lai, 1984 được trích dẫn bởi Trần Thị Thơm, 1990 ). Trứng cá trê thuộc loại trứng dính (d>1) đường kính của trứng 1.1- 1.2mm. Sức sinh sản: 50.000 – 60.000 trứng / kg cá cái. Thời kỳ phát triển phôi 21 – 23 giờ (t0 = 27 – 290C) 1.2.7 Môi trường sống và tập tính sinh thái. Theo Nguyễn Văn Kiểm, 2004 ở nhiệt độ 28 – 290C trứng cá tra, cá trê nở sau 26-28 giờ, nhưng khi nhiệt độ tăng 30-310C thì thời gian nở còn 22-25 giờ. Cá trê vàng có phạm vi nhiệt độ thích hợp từ 12-390C (Vũ Ngọc Út – Dương Thúy Yên, 1991 được trích dẫn bởi Danh Thanh Tùng) 18 Do cá trê vàng có thể sống trong điều kiện thiếu oxy (do có cơ quan hô hấp khí trời) khoảng oxy dao động từ 0.32-4 ppm phù hợp với tập tính sống của cá trê vàng. Cá có thể sinh sống, sinh trưởng và thành thục trong điều kiện pH = 4- 4.5. Thường pH thích hợp khoảng 7.8 1.3 Ảnh hưởng của nhiệt độ, oxy, pH 1.3.1 Ảnh hưởng của nhiệt độ. Sự phát triển phôi cá rất nhạy cảm đối với sự thay đổi của nhiệt độ. Khi các điều kiện môi trường thích ứng thì sư thay đổi của nhiệt độ có ảnh hưởng quyết định tới sự phát triển của phôi. Nhiệt độ tăng thì thời gian nở trứng rút ngắn và ngược lại, nhưng khi nhiệt độ tăng gần tới cực đại của nhiệt độ thích ứng thời gian nở chênh lệch không đáng kể. Ảnh hưởng của nhiệt độ ở thời kỳ phôi vị, hình thành các đốt cơ và kỳ phân đuôi tách khỏi noãn hoàng rõ rang hơn so với các thời kỳ khác của quá trình phát triển phôi. Khi nhiệt độ 30-310C tỷ lệ dị hình của phôi 60- 70% và tỷ lê phôi chết trước khi nở 50 -60%. Trong giới hạn thích hợp của nhiệt độ ( 2820C) nhưng biên độ thay đổi lớn ( T0 >2) đều có ảnh hưởng tới sự phát triển phôi.( Nguyễn Văn Kiểm, 2004 ). Theo Trương Quốc Phú (2006) nhiệt độ thích hợp cho cá tôm vùng nhiệt đới nằm trong khoảng 25-320C. Tuy nhiên cá có thể chịu đựng nhiệt độ trong khoảng 20-350C. Ở nhiệt độ nước 180C cá mè trắng ấp nở mất 61 giờ, nhưng ở 280C chỉ cần 18 giờ. Khi nhiệt độ nước cao gần tới mức tối đa, thời gian nở của trứng chênh lệch nhau không nhiều. Thí dụ: nhiệt độ nước 270C , thời gian nở là 19 giờ 10 phút; nhiệt độ nước 30,20C thời gian nở là 16 giờ 10 phút 1.3.2. Ảnh hưởng của oxy Theo Nguyễn Văn Kiểm, 2004 thì trong từng giai đoạn phát triển của phôi nhu cầu về oxy sẽ khác nhau, đồng thời tùy theo đặc điểm của từng loại trứng mà nhu cầu oxy cũng khác nhau. Những loại trứng bán trôi nổi, có hàm lượng carotenoid thấp thường cần môi trường có hàm lượng oxy hòa tan cao hơn so với loại trứng có hàm lượng carotenoid cao hơn. Tuy nhiên hàm lượng oxy hòa tan trong nước thấp hơn 2ppm thì phôi sẽ chết ngạt. Để đảm bảo cho phôi triển bình thường thì hàm lượng oxy trong 19 nước thấp nhất phải từ 3-4ppm. Nồng độ oxy hòa tan trong nước lý tưởng cho tôm cá là trên 5mg/l. Nắm vững điều kiện sinh thái cho phôi thai phát dục và tạo điều kiện thích hợp nhất cho trứng nở là một khâu quan trọng nhất để năng cao tỷ lệ nở của trứng. Các nhà khoa học nước ngoài đã tiến hành nghiên cứu khá nhiều về sinh thái trong quá trình phát dục của phôi cá, đặc biệt là các nhà khoa học Liên xô đã nghiên cứu về sự phát dục của phôi cá tầm.ở Trung Quốc trước ngày giải phóng hầu như không có ai nghiên cứu về sinh thái trong quá trình phát dục phôi thai của bốn loài cá nuôi chính ,nhưng gần đây đã có nhiều cơ quan nghiên cứu về vấn đề này, nhất là Học viện thủy sản Thượng hải. Dưới đây, xin tổng hợp các tài liệu nghiên cứu về sinh thái trong quá trình phát dục của phôi thai cá nuôi mà các cơ quan nghiên cứu của Trung Quốc thu lượm được. Bảng 1.1: Lượng tiêu thụ oxy của phôi cá mè trắng Thời kỳ phôi Lượng tiêu thụ oxy 2-8 tế bào Phôi mang Phôi vị Xuất hiện mầm đuôi Tim đập Trứng nở Nhiệt độ nước mg/1000 hạt/giờ mg/g/giờ 0,272 0,19 0,319 0,223 0,318 0,223 0,657 0,46 0,846 0,59 0,853 0,597 25-270C 25-270C Bảng 1.2: Lượng tiêu thụ oxy của cá bột mè trắng Thời kỳ cá bột Lượng tiêu thụ oxy Bắt đầu tuần hoàn máu Sau khi nở 24 giờ Sau khi nở 47 giờ Sau khi nở 68 giờ Nhiệt độ nước mg/1000 con/giờ mg/g/giờ 0,983 0,59 1,64 0,82 3,41 1,71 3,983 1,99 25-270C 25-270C Lượng tiêu thụ oxy của cá mè trắng ở mỗi giai đoạn trong quá trình phát dục cá thể có khác nhau rất rõ rệt. Lượng oxy tiêu thụ nhiều nhất là trước và sau khi nở, đặc biệt là trong giai đoạn cá bột, sau đó giảm dần. 20 Bảng 1.3: Lượng tiêu thụ oxy của cá hương, cá giống Cá hương, cá giống (g) 0,77 1,7 118 130,7 301 284 Lượng tiêu thụ oxy (mg/g/giờ) Nhiệt độ nước 0,632 28,5-29,6 0,483 28,8-29,9 0,264 27,3-28,7 0,21 27,3-28 0,216 23,7 0,178 17 1.3.3. Ảnh hưởng của pH Hầu hết các loài cá đều không có khả năng phát triển trong môi trường có pH quá cao hoặc quá thấp ( pH 8). Nhưng điều quan trọng hơn cả là pH phải ổn định, bất kỳ một thay đổi nào dù rất nhỏ về pH cũng làm cho trứng ngừng phát triển. Do vậy nguồn nước cung cấp cho quá trình ấp ( Nguyễn Văn Kiểm, 2004). pH của hầu hết các ao cá nước ngọt từ 6-9 và đây là khoảng pH mà cá, tôm có tốc độ tăng trưởng tốt nhất. Nhìn chung, thông qua các tài liệu thu thập được việc nghiên cứu chỉ tiêu sinh lý của phôi và cá bột các loài cá nói chung còn rất hạn chế. Đặc biệt là các loài trê vàng, thát lát thì chưa thấy tài liệu nào đề cập đến. 21 Chương III PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Thời gian và địa điểm Thời gian nghiên cứu: từ tháng 12/2008 đến tháng 7/2009 Địa điểm nghiên cứu: Đề tài được thực hiện tại trạ cá thực nghiệm khoa thủy sản trường Đại Học Cần Thơ. 2.2 Vật liệu nghiên cứu: nhiệt kế, cốc thủy tinh 500ml, máy đo pH, máy đo oxy, chai lọ nút mài 125ml, thao. 2.3 Phương pháp tiến hành 2.3.1 Xác định ngưỡng nhiệt độ của phôi và cá bột Dùng cốc thủy tinh ( loại 0,5 lít ). Cho vào mỗi cốc 50 phôi cá ( trứng đã thụ tinh ) hoặc cá bột. Cốc được đặt trong tô nhựa có chứa nước. Dùng nước nóng thêm vào tô nhựa ( để tăng nhiệt độ tô nhựa rất chậm ). Đặt nhiệt kế trong cốc chứa phôi hoặc cá bột . Theo dõi nhiệt độ liên tục. Đảm bảo nhiệt độ trong cốc tăng ≤ 20C/ 1 giờ. Xác định nhiệt độ tại thời điểm phôi chết 50%. Đó là ngưỡng nhiệt độ trên. Thí nghiệm được lập lại 3 lần. Đối với nhiệt độ thấp cũng được thực hiện tương tự, nhưng thay nước nóng bằng nước lạnh. 2.3.2 Xác định nhiệt độ không sinh học Dựa vào công thức tính tổng nhiệt lượng của quá trình phát triển phôi từ 2 tế bào đến mới nở. S = D( T – T0 ) Trong đó : S là tổng nhiệt lượng ( hằng số ) của quá trình phát triển phôi D thời gian phát triển phôi từ 2 tế bào đến khi mới nở T nhiệt độ môi trường thí nghiệm T0 độ không sinh học ( hằng số) Thí nghiệm được bố trí trong các cốc thủy tinh 0,5 lít ở nhiệt độ khác nhau. Cốc 1 có nhiệt độ T1; cốc 2 có nhiệt độ T2. Trong thí nghiệm duy trì T1 và T2. Sự phát triển phôi sẽ trải qua các khoảng thời gian tương ứng là D1 và D2. Thí nghiệm được lập lại 3 lần. T0 sẽ được suy từ phương trình: 22 D1 ( T1 – T0 ) = D2 ( T2 – T0 ) D1T1 – D1T0 = D2T2 – D2T0 D1T0 – D2T0 = D1T1 – D2T2 T0 = 21 2211 DD TDTD   2.3.3 Xác định ngưỡng pH của phôi và cá bột Thí nghiệm được bố trí trong các cốc thủy tinh 0,5 lít, theo trình tự giảm (hoặc tăng) dần pH cho từng cốc . Khởi đầu dùng bocal 5 lít và 1 cốc 0,5 lít. Chứa 500 trứng hoặc cá bột ( ở bocal ) và 50 trứng hoặc cá bột (ở cốc). Nước được sử dụng có pH từ 7-8 ở cả cốc và bocal. Dùng HCl thêm vào bocal để giảm bớt pH 0,5 đơn vị rồi giữ nguyên 30 phút. Sau đó lấy từ bocal 50 trứng cá nuôi trong bocal đưa vào cốc 0,5 lít thứ 2. Phần trứng và nước còn lại trong bocal tiếp tục giảm pH 0,25 đơn vị và giữ nguyên 30 phút. Sau đó lấy 50 trứng và nước trong bocal đưa vào cốc 0,5 lít thứ 3. Cứ tiếp tục công việc như thế đến khi pH có giá trị thấp hơn ở 3. Tất cả các cốc sau khi nhận phôi hoặc cá bột từ bocal sẽ được duy trí pH. Xác định cốc nào có phôi hoặc cá bột chết 50% là ngưỡng pH dưới. Trường hợp xác định ngưỡng pH cao cũng làm tương tự nhưng thay HCl bằng NaOH. 23 Quá trình đều chỉnh pH trong bố trí thí nghiệm xác định ngưỡng pH như sơ đồ 1: Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 7 hoặc cá bột ở pH 7 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột pH 6,5 hoặc cá bột pH 6,5 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột pH 6,25 hoặc cá bột pH 0,25 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột pH 6 hoặc cá bột pH 6 24 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 5,75 hoặc cá bột ở pH từ 5,75 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 5,5 hoặc cá bột ở pH 5,5 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 5,25 hoặc cá bột ở pH 5,25 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 5 hoặc cá bột ở pH 5 25 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 4,75 hoặc cá bột ở pH 4,75 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 4,5 hoặc cá bột ở pH 4,5 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 4,25 hoặc cá bột ở pH 4,25 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 4 hoặc cá bột ở pH 4 26 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 3,75 hoặc cá bột ở pH 3,75 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 3,5 hoặc cá bột ở pH 3,5 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 3,25 hoặc cá bột ở pH 3,25 Bocal 5 lít chứa trứng Cốc 0,5 lít chứa trứng hoặc cá bột ở pH 3 hoặc cá bột ở pH 3 27 2.3.4 Xác định tiêu hao oxy của phôi cá Dụng cụ thí nghiệm: sử dụng lọ nút mài 125ml. Tiến hành thí nghiệm: Thu 300 trứng đã thụ tinh cho vào lọ nút mài có thể tích 125ml,chứa đầy nước và đậy nút lại thật kín. Sau thời gian nhất định (khoảng 5-7 giờ) thì dừng lại cố định mẫu nước và tiến hành phân tích. Công thức tính lượng tiêu hao oxy. TH OXY =     Pxt lítxVOO cd  Trong đó: Ođ: Lượng oxy ban đầu. (Khi mới cho trứng vào lọ nút mài) Oc : Lượng oxy cuối. (Sau thời gian thí nghiệm) V: thể tích nước (lọ nút mài) t: thời gian thí nghiệm. (giờ) P: số lượng trứng (300 trứng) 2.3.5 Xác định ngưỡng oxy của cá bột Dụng cụ thí nghiệm: sử dụng lọ nút mài 125ml. Tiến hành thí nghiệm: Thu 300 con cá bột vào lọ nút mài 125ml chứa đầy nước và đậy nút lại thật kín, tiếp tục theo dõi đến khi nào cá bột không còn hoạt động nữa thì kết thúc thí nghiệm và cố định mẫu nước để tiến hành phân tích mẫu nước và xác định giới hạn oxy tại thời điểm đó cá bột chết. Hóa chất sử dụng để cố định mẫu nước + MnSO4 + KI-NaOH Hóa chất phân tích mẫu nước +H2SO4 đặc + Hồ tinh bột + Na2S2O3 28 Chương IV KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Nước là môi trường sống duy nhất của cá, cho nên mọi sư biến động thủy lý hóa trong nước đều có ảnh hưởng của đời sống cá nói chung và đếm quá trình phát triển phôi và sinh trưởng của cá con nói riêng. Mọi sự biến động này đã được chúng tôi nghiên cứu và thu được một số kết quả như sau: 3.1 Ngưỡng nhiệt độ của phôi, cá bột của cá thát lát còm và cá trê vàng Cá là động vật biến nhiệt nên sự biến động nhiệt độ của môi trường đều ảnh hưởng tốt hoặc xấu đến đời sống của chúng . Cá thát lát còm và cá trê vàng là loài cá đặc trưng cho vùng nhiệt đới, cho nên nhiệt độ ảnh hưởng rất lớn đến quá trình phát triển của chúng. Nhiệt độ là một yếu tố môi trường rất quan trọng và ảnh hưởng rất mạnh mẻ đến đời sống của cá nói chung và đối với từng giai đoạn phát triển nói riêng. Đặc biệt là đối với giai đoạn phát triển phôi, vì thế để biết được ngưỡng nhiệt độ của phôi, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu sự ảnh hưởng này. Sau đây là kết quả thu được: 3.1.1 Đối với phôi cá Bảng 3.1 Ngưỡng nhiệt độ của phôi cá thát lát còm và cá trê vàng Ngưỡng nhiệt độ (0C)Loài Ngưỡng trên Ngưỡng dưới Cá trê vàng 41,5 1 11,3 2 Cá thát lát còm 37,8 2 13,6 1 Kết quả ở bảng 3.1 cho thấy phôi của cá trê vàng có ngưỡng nhiệt độ dưới là 11,3 20C và của cá thát lát còm là 13,6 10C . Còn ngưỡng nhiệt độ trên của cá trê vàng là 41,5 10C và cá thát lát còm là 37,8 20C. Nếu nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp đều có ảnh hưởng không tốt đối với sự phát triển của phôi. Phản ứng của phôi cá đối với nhiệt độ đã phản ánh khá rõ tính thích nghi với điều kiện nhiệt độ của loài cá trong quá trình phát dục cá thể. Trong trường hợp các nhân tố khác (lượng oxy hòa tan, ánh sáng và chất nước) bình thường, thì tốc độ phát dục phôi thai của cá nuôi cũng như các loài cá khác, chịu ảnh hưởng trực tiếp của điều kiện nhiệt độ. Nhiệt độ nước cao thì quá trình ấp nở nhanh, ngược lại nhiệt độ nước thấp thì ấp nở chậm. 29 Trong quá trình thí nghiệm nhận thấy rằng: Nếu nhiệt độ càng tăng cao thì thời gian nở của trứng sẽ được rút ngắn, nhưng tỷ lệ dị hình sẽ tăng cao. Do khi nhiệt độ tăng quá cao phôi cá chưa kịp hình thành đầy đủ các cơ quan của cơ thể thì trứng đã nở, vì thế tỷ lệ dị hình tăng cao hoặc trứng không nở được do không đủ các cơ quan. Nhiệt độ thích hợp để cho phôi phát triển là 26-320C ở nhiệt độ này sẽ rất thích hợp cho quá trình thành lập các cơ quan ở cơ thể của cá con. Đồng thời cũng tương đối thích hợp như điều kiện khí hậu ở đồng bằng sông Cửu Long. 3.1.2 Đối với cá bột Bảng 3.2 Ngưỡng nhiệt độ của cá bột cá trê vàng và cá thát lát còm Ngưỡng nhiệt độLoài Ngưỡng trên Ngưỡng dưới Cá trê vàng 42,1 4 11,5 2 Cá thát lát còm 38,2 2 14,2 1 Từ kết quả Bảng 3.2 nhận thấy ngưỡng nhiệt độ trên của cá trê vàng là 42, 40C và cá thát lát còm là 38,2 2 0C. Còn ngưỡng nhiệt độ dưới của cá trê vàng là 11,5 20C và cá thát lát còm là 14,2 10C. Một số tài liệu cho biết cá trê vàng sống nhiệt độ rộng, thích hợp ở nhiệt ở 28-320C là cá cỡ nhỏ. Cá nuôi được ở nhiệt độ cao và môi trường nước bẩn, thích nghi với môi trường nước có nhiệt độ biến đổi rộng 10-400C đều. Cá trê vàng có phạm vi nhiệt độ thích hợp từ 12-390C (Vũ Ngọc Út – Dương Thúy Yên, 1991 được trích dẫn bởi Danh Thanh Tùng). . Ở nhiệt độ 140C, cá hôn mê, tê cứng , lật ngang các mang , vây ngưng hoạt động. Nếu nhiệt độ dưới 150C kéo dài cá sẽ không ăn. Nhiệt độ thích hợp cho cá Nàng Hai sinh trưởng phát triển là 20-300C. Qua kết quả phân tích ở trên chúng tôi nhận thấy rằng nếu như nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp đều quá thấp đều có ảnh hưởng xấu cho cá nhất là đối với giai đoạn cá con nhỏ. Vì nhiệt độ có liên quan đến nhiều yếu tố khác trong môi trường nước như: Hô hấp của cá, oxy hòa tan, CO2 hòa tan trong nước... và đồng thời nhiệt độ còn quyết định tầng số hô hấp, sự phát triển của tế bào trứng và cũng sẽ làm thoái hóa chúng, nếu như ở trong điều kiện không thích hợp. 30 3.2 Nhiệt độ không sinh học của cá trê vàng bột và thát lát còm bột Bảng 3.3 Nhiệt độ không sinh học của cá trê vàng và thát lát còm Loài Nhiệt độ không sinh học Cá trê vàng 13,4 1 Cá thát lát còm 16,1 1 Từ kết quả ở Bảng 3.3 nhận thấy nhiệt độ không sinh học củ cá trê vàng là 13,4 1 và cá thát lát còm là 16,1 1. 3.3 Ngưỡng pH của phôi, cá bột của cá thát lát còm và cá trê vàng pH là yếu tố vô sinh nhưng rất quan trọng và quyết định chất lượng của trứng cũng như cá con, đồng thời nó là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, hoạt động của cá cũng như sự phát triển của phôi cá. Vì nước là môi trường sống chủ yếu của cá, do đó nếu pH của môi trường nước quá cao hoặc quá thấp sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của phôi và cá con. Để biết được ngưỡng pH của phôi và cá con chúng tôi đã tiến hành thí nghiệm và sau đây là kết quả chúng tôi thu được. 3.3.1 Đối với phôi cá trê vàng và thát lát còm Bảng 3. 4 Ngưỡng pH của phôi cá trê vàng và thát lát còm Ngưỡng pHLoài Ngưỡng trên Ngưỡng dưới Cá trê vàng 9,2 0,3 3,8 0,2 Cá thát lát còm 8,8 0,4 4,3 0,3 Từ kết quả ở Bảng 3.4 nhận thấy pH quá cao hay quá thấp thì tỷ nợ nở thấp tỷ lệ dị hình cao. Vì pH làm tê liệt chức năng trao đổi chất và làm biến tính lớp màng nhầy bên ngoài của trứng cá, do đó pH quá cao hoặc quá thấp thì khả năng chịu đựng của phôi cá sẽ giảm đi một cách đáng kể. Đối với ngưỡng pH trên của cá trê vàng là 9,2 0,3và cá thát lát còm là 8,8 0,4, ngưỡng pH dưới của cá trê vàng là 3,8 0,2và của cá thát lát còm là 4,3 0,3 thì phần lớn cá không còn phát triển được, hơn 50% phôi cá đều chết. Qua quá trình khảo sát sự ảnh hưởng của pH đối với sự phát triển của phôi chúng tôi nhận thấy pH: 4.0-9.0 phôi vẫn còn khả năng phát triển được nhưng không tốt lắm. Theo một số tài liệu thì pH từ 6,5- 8 là tốt nhất cho phôi cá phát triển. 31 3.3.2 Đối với cá con của cá trê vàng và thát lát còm Bảng 3. 5: Ngưỡng pH của cá con cá trê vàng bột và cá thát lát còm bột Ngưỡng pHLoài Ngưỡng trên Ngưỡng dưới Cá trê vàng 9,3 0,2 3,5 0,5 Cá thát lát còm 8,5 0,3 4,5 0,1 Ở kết quả Bảng 3.5, nhận thấy ngưỡng trên pH của cá trê vàng là 9,3 0,2và cá thát lát còm là 8,5 0,3. Còn ngưỡng dưới pH của cá trê vàng là 3,5 0,5 và cá thát lát là 4,5 0,1. Ở giá trị này cá chết 50% số con. Nhiều tài liệu cho biết cá con có thể sống và hoạt động ở pH dao động là 6,0-6,5, tốt nhất là 6,5-8. Khi pH quá cao hoặc quá thấp nó sẽ làm rối loạn các chức năng hoạt động của cá con. Trong đó trung tâm điều khiển mọi hoạt động là hệ thần kinh, khi hệ thần kinh bị rối loạn hoặc tê liệt do ảnh hưởng của hoát chất, chúng sẽ khó có khả năng phục hồi lại bình thường mọi hoạt động. Do đó cá hoạt động yếu đi và chết ở pH cao hoặc thấp. 3.4 Lượng tiêu hao oxy (cường độ hô hấp) của phôi cá trê vàng và cá thát lát còm Oxy là chất khí quan trọng nhất trong số các chất khí hòa tan trong môi trường nước. Nó rất cần đối với đời sống sinh vậ,t đặc biệt đối với thủy sinh vật. Nước là môi trường sống của cá, hệ số khuyết tán trong nước thấp hơn trong khí quyển, nên ở trong nước thường xuyên xảy ra hiện tượng thiếu oxy. Viện sĩ Verradski (1960) đã nhận xét: “Cuộc đấu tranh sinh tồn trong thủy quyển là cuộc đấu tranh giành lấy oxy”. Để biết được lượng oxy hòa tan trong nước cần thiết đối với các giai đoạn phát triển của phôi, chúng tôi đã tiến hành thí nghiệm xác định hàm lượng tiêu hao oxy của cá trê vàng và cá thát lát còm ở giai đoạn phôi theo phương pháp bình kín. Sau đây là kết quả mà chúng tôi thu được. 32 Bảng 3.6 Hàm lượng tiêu hao oxy của phôi cá trê vàng Lần thí nghiệm Lượng tiêu hao oxy (mgO2/ trứng/giờ) I II III 1,5 2,0 1,5 Trung bình 1,66 Đối với cá ở các giai đoạn khác nhau thì nhu cầu về Oxy cũng sẽ khác nhau, thường ở giai đoạn càng nhỏ thì nhu cầu Oxy càng cao và ngược lại. Kết quả ở Bảng 3.6 cho thấy mức độ tiêu hao Oxy của cá trê vàng qua các lần thí nghiệm trung bình là 1,66 Bảng 3.7 Hàm lượng tiêu hao oxy của phôi cá thát lá còm Lần thí nghiệm Lượng tiêu hao oxy (mgO2/ trứng/giờ) I II III 1,1 1,2 1,14 Trung bình 1,14 Kết quả ở Bảng 3.7 cho thấy mức độ tiêu hao Oxy của cá thát lát còm qua các lần thí nghiệm trung bình là 1,14. 3.5 Ngưỡng oxy của cá bột Trong đời sống của cá để duy trì được sự sống, phát triển và lớn lên thì chúng cần phải hô hấp để trao đổi khí giữa cơ thể với môi trường bên ngoài. Trong quá trình hô hấp thì cần phải có oxy, nếu không có oxy thì cá sẽ không thực hiện được quá trình hô hấp. Do đó cá sẽ chết do thiếu oxy để thở. Nên khi hàm lượng oxy bị giảm thấp thì quá trình trao đổi chất của cá sẽ không còn ổn định, cá hoạt động nhanh tiêu hao nhiều năng lượng: tần số hô hấp tăng và cá sẽ tiêu hao nhiều năng lượng, tần số hô hấp tăng và cá sẽ tiêu thụ nhiều oxy, nhanh chóng dẫn đến tình trạng thiếu oxy, sau một thời gian cá sẽ bị chết ngạt do ngạt thở. Để biết được giá trị nào của oxy cá con sẽ bị chết ngạt do thiếu oxy, chúng tôi tiến hành thí nghiệm xác định ngưỡng oxy của cá con bằng phương pháp bình kín và sau đây là kết quả mà chúng tôi thu được. 33 Bảng 3.8 Ngưỡng oxy của cá trê vàng Lần thí nghiệm Nguỡng oxy (mg/lít) I II III 1,04 1,1 1,0 Trung bình 1,04 Kết quả 3.8 cho thấy ngưỡng oxy của cá trê vàng trung bình là 1,04 mg/lít. Bảng 3.9 Nguỡng oxy của thát lát còm Lần thí nghiệm Nguỡng oxy (mg/lít) I II III 0,965 0,970 0,975 Trung bình 0,970 Kết quả 3.9 cho thấy ngưỡng oxy của cá thát lát còm trung bình là 0,970mg/lít. Ở giai đoạn càng nhỏ thì ngưỡng Oxy càng lớn, vì ở giai đoạn nhỏ cá hô hấp nhiều hơn, khoảng cách giữa hai lần hô hấp nhanh hơn ở cá lớn, cho nên sức chịu đựng của cá nhỏ đối với sự thiếu hụt Oxy sẽ kém hơn so với cá lớn. Qua đó có thể nói ngưỡng Oxy là hàm lượng Oxy hòa tan trong nước thấp nhất làm cho cá chết ngạt. Từ kết quả phân tích trên có một số nhận xét: Oxy là yếu tố quyết định sự sống của cá, tình trạng sức khỏe, cũng như tất cả mọi hoạt động khác của cá. Cho nên trong quá trình ương nuôi cá nhất thiết không cho phép sự thiếu Oxy xảy ra, nghĩa là không được để Oxy trong môi trường đạt đến ngưỡng gây chết. 34 Chương V KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 4.1Kết luận Ngưỡng nhiệt độ trên của phôi cá trê vàng 41,5 1 và thát lát còm là 37,8 2 và ngưỡng dưới của phôi cá trê vàng là 11,3 2 và thát lát còm là 13,6 1. Ngưỡng nhiệt độ trên của cá bột cá trê vàng là 42,1  4 và cá bột cá thát lát còm là 38,2 2 và ngưỡng dưới của cá bột cá trê vàng là 11,5 5 và cá bột cá thát lát còm là 14,2 3. Nhiệt độ không sinh học của cá trê vàng là 13,41 và thát lát còm là 16,11. Ngưỡng pH trên của phôi cá trê vàng là 9,20,3 và phôi thát lát còm là 8,8  0,4. Ngưỡng pH dưới của phôi cá trê vàng là 3,8 0,2 và phôi cá thát lát còm là 4,3  0,3. Ngưỡng pH trên của cá bột cá trê vàng là 9,2  0,3 và cá thát lát còm là 8,8  0,2. Ngưỡng pH dưới của cá bột cá trê vàng là 3,8 0,2 và cá bột cá thát lát còm là 4,3 0,3. Hàm lượng tiêu hao oxy của phôi cá trê vàng trung bình là 1,66 và phôi cá trê vàng trung bình là 1,14. Ngưỡng oxy của cá trê vàng trung bình là 1,04 và cá thát lát còm là 0,970. 4.2 Đề xuất: Kết quả nghiên cứu trên đây chỉ là bước đầu trên hai đối tượng phôi và cá bột trê vàng và thát lát còm. Trong thời gian tới, cần bố trí thêm thí nghiệm ở các giai đoạn sau của hai loài cá này và mở rộng thêm một số cá là đối tượng nuôi ở Đồng Bằng Sông Cửu Long. 35 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Dương Nhựt Long, 2003. Giáo trình nuôi thủy sản nước ngọt. Khoa thủy sản, ĐHCT. 2. Ngô Thị Hạnh, 2001. TIếp tục nghiên cứu một số chỉ tiêu sinh học, biện pháp kỹ thuật sinh sản nhân tạo và ương nuôi cá lóc (channa striatus, 1797). Luận văn tốt nghiệp đại học chuyên nghành nuôi trồng thủy sản , ĐHCT. 3. Lâm Thị Kim Quyên ,2007. Tìm hiểu biện pháp nuôi vỗ và kích thích sinh sản cá thát lát còm (Chitala chiatala). Luận văn tốt nghiệp đại học chuyên ngành nuôi trồng thủy sản, ĐHCT. 4. Nguyễn Văn Kiểm, 2004. Giáo trình kỹ thuật sản xuất cá giống. Khoa thủy sản. ĐHCT. 5. Nguyễn Thanh Nghị, 2001. Tìm hiểu một số đặc điểm sinh học của cá lóc và rô đồng ở Lâm Trường sông Trẹm- Cà Mau. Luận văn tốt nghiệp đại học chuyên nghành nuôi trồng thủy sản, ĐHCT. 6. Trần Thị Thơm,1990. Thực nghiệm sản xuất để bước đầu chuẩn hóa qui trình sản xuất giống cá trê vàng (clarias macrocephalus ).Luận văn tốt nghiệp đại học,ĐHCT. 7. Nguyễn Thanh Thùy Giang,1990.Thực nghiệm để chuẩn hóa một vài thong số kỷ thuật sản xuất giống cá trê vàng (clarias macrocephalus).Luận văn tốt nghiệp đại học,ĐHCT. 8. Trần Quang Minh, 2008. Hiện trạng kỹ thuật sản xuất gioosngbcas nàng hai (Notopterus Chitala) ở Long An – Cần Thơ – Hậu Giang. . Luận văn tốt nghiệp. Khoa Thủy Sản – trường ĐHCT. 9.Nguyễn Hoàng Vinh , 2008. Thực nghiệm sản xuất giống cá thát lát còm (Notopterus Chitala) ở Bạc Liêu. . Luận văn tốt nghiệp. Khoa Thủy Sản – trường ĐHCT. 10.Trần Quang Minh, 2008. Hiện trạng kỹ thuật sản xuất giống cá nàng hai tại Long An, Hậu Giang, Cần Thơ. Luận văn tốt nghiệp. Khoa Thủy Sản – trường ĐHCT. 36 11.Danh Thanh Tùng, 2006. Ương nuôi cá trê vàng (Clarias macrocephalus) cá bột lên cá hương . Luận văn tốt nghiệp. Khoa Thủy Sản – trường ĐHCT. 12.Trần Thị Hạnh Dung, 2006. Tìm hiểu kỹ thuật sản xuất giống cá thát lát còm (Notopterus chitala). Luận văn tốt nghiệp. Khoa Thủy Sản – trường ĐHCT. 13.Chung Lân, 1969. Sinh vật học và sinh sản nhân tạo các loài cá nuôi. Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật. 14.Bùi Lai, Nguyễn Quốc Khang, Nguyễn Mộng Hùng, Lê Quang Long và Mai Đình Yên, 1985. Cơ sở sinh lý sinh thái. NXB Nông Nghiệp. 179 tr. 15.Lê Thị Mai Anh, 2005. Tìm hiểu một vài đặc điểm sinh của cá đối (Liza subvirdis) giai đoạn hương lên giống và cá thát còm (Notopterus chitala) giai đoạn bột lên giống. Luận văn tốt nghiệp. Khoa Thủy Sản – trường ĐHCT. 16. 2/6/2009.