Cải cách kinh tế của Nhật Bản và mối quan hệ kinh tế Việt Nam – Nhật Bản

Öp t¨ng c­êng ®Çu t­, cßn nh»m gi¶m ®i sè tiÒn l·i cÇn ph¶i tr¶ khi nî cña ChÝnh phñ vµ nî cña c¸c c«ng ty ®· ph×nh ra tíi møc cã thÓ nguy h¹i nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. ViÖc ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt trªn ®· gãp phÇn lµm cho kinh tÕ NhËt B¶n cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc khi møc t¨ng tr­ëng ®¹t 0,5% n¨m 1999 so víi møc t¨ng – 1,9% n¨m 1998. §Õn th¸ng 8/2000 NHTW NhËt B¶n l¹i ra th«ng b¸o xo¸ bá chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng 0 (xem b¶ng: Møc l·i suÊt cña NhËt B¶n 1994 – 2002). Nh­ng t×nh tr¹ng tr× trÖ trong nÒn kinh tÕ sau ®ã ®· cho thÊy sù xo¸ bá chÝnh s¸ch nµy lµ ch­a ®óng lóc. NHTW l¹i th«ng qua chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng 0 vµo th¸ng 2/2001 vµ giíi thiÖu ph­¬ng thøc cho vay theo kiÓu Lombard (lµ c¸ch cho vay thÕ chÊp chøng kho¸n, tÝn dông), céng thªm sù níi láng h¬n vÒ sè l­îng cho vay. Bªn c¹nh viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng 0, cßn cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c ®Ó gióp c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông, gi¶m phÝ dÞch vô trong viÖc mua b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸… HiÖn nay, sè tiÒn göi cña c¸ nh©n vµ cña c¸c c«ng ty vµo ng©n hµng lµ h¬n 600.000 tû Yªn. Trong sè ®ã chØ cã 4 ngh×n tû Yªn ®­îc göi vµo BOJ nh­ lµ kho¶n dù tr÷ b¾t buéc, nh­ vËy tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc nµy lµ qu¸ thÊp so víi tiªy chuÈn quèc tÕ. Cho ®Õn nay BOJ vÉn quyÕt ®Þnh gi÷ nguyªn môc tiªu dù tr÷ trong tµi kho¶n v·ng lai cña hä ë møc 10 – 15 ngh×n tû Yªn vµ møc mua tr¸i phiÕu cña ChÝnh phñ NhËt B¶n hµng th¸ng ë møc 1 ngh×n tû Yªn, coi ®©y nh­ lµ mét phÇn cña chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng 0 vµ tiÕp tôc chÝnh s¸ch níi láng tiÒn tÖ cho tíi khi nÒn kinh tÕ ®¹t møc l¹m ph¸t d­¬ng. ViÖc chuyÓn môc tiªu tõ l·i suÊt sang sè l­îng trong chÝnh s¸ch níi láng tiÒn tÖ cña BOJ b¾t ®Çu thùc hiÖn vµo th¸ng 3/2001, theo gi¸o s­ Nariai Osamu cña tr­êng ®ai häc Reitaku lµ mét b­íc chuyÓn quan träng ®Ó kÐo nÒn kinh tÕ ra khái t×nh tr¹ng gi¶m ph¸t. Møc l·i suÊt cña NhËt B¶n 1994 – 2002 (%/ n¨m) C¸c lo¹i l·i suÊt 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 L·i suÊt tiÒn göi kh«ng kú h¹n 0,10 0,10 0,10 0,05 0.10 0,02 0,08 L·i suÊt cã kú h¹n tõ 3 ®Õn 6 th¸ng 0,475 0,474 0,532 0,221 0,179 0,087 0.035 L·i suÊt tiÕt kiÖm b­u ®iÖn kh«ng kú h¹n 0,25 0.25 0,15 0,08 0,12 0,02 0,01 L·i suÊt b­u ®iÖn kú h¹n 3 n¨m trë nªn 0,80 0,45 0,25 0,20 0,20 0,07 0,07 L·i suÊt tr¸i phiÕu chÝnh phñ kú h¹n 10 n¨m 2,75 1,99 0,97 1,83 1,66 1,31 1,40 L·i suÊt chiÕt khÊu 0,50 0,50 0,50 0,50 0,50 0,10 0,10 L·i suÊt cho vay ng¾n h¹n 1,62 1,62 1,50 1,37 1,50 1,37 1,37 L·i suÊt cho vay dµi h¹n 2,50 2,30 2,20 2,20 2,10 1,85 1,75 L·i suÊt cho hé gia ®×nh vay mua nhµ 3,10 3,00 2,20 2,80 2,80 2,60 2,60 (Nguån: Financial and economic statistic monthly, June 2002, No.39, p.4) Cho ®Õn nay, sau h¬n 4 n¨m thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh “Big Bang”, BOJ vÉn kh«ng thay ®æi chÝnh s¸ch níi láng tiÒn tÖ cña m×nh víi viÖc duy tr× l·i suÊt thÊp vµ t¨ng c¬ sè tiÒn. 4. C¸c chÝnh s¸ch vÒ thuÕ, thu chi ng©n s¸ch vµ b¶o hiÓm a. VÒ thuÕ Thùc tÕ chØ ra r»ng thuÕ lµ mét vÊn ®Ò nh¹y c¶m vµ t¸c ®éng nhanh tíi ho¹t ®éng kinh tÕ. Nh»m lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ sau 2 n¨m suy tho¸i nÆng nÒ 1997 – 1998, vµ ®Ó kÝch thÝch tiªu dïng vµ ®Çu t­, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· tËp trung vµo viÖc c¶i c¸ch thuÕ, coi ®ã lµ mét phÇn trong c¶i c¸ch c¬ cÊu cña NhËt B¶n. Trong n¨m tµi chÝnh 1999, ChÝnh phñ ®· thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ th­êng xuyªn vµ thuÕ chiÕn l­îc. Trong c¾t gi¶m thuÕ th­êng xuyªn th× thuÕ thu nhËp sÏ ®­îc c¾t gi¶m 20% víi møc c¾t gi¶m tèi ®a kh«ng qu¸ 250.000 Yªn. Møc thuÕ thu nhËp cao nhÊt sÏ gi¶m tõ 65% xuèng 50%. ThuÕ nhµ ë sÏ ®­îc gi¶m 15% víi møc c¾t gi¶m tèi ®a lµ 40.000 Yªn. ThuÕ c«ng ty sÏ ®­îc c¾t gi¶m tõ 46,36% xuèng cßn 40,87% víi tæng trÞ gi¸ lµ 2,3 ngh×n tû Yªn (NguyÔn Minh Phong – TrÞnh Thanh HuyÒn, C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh NhËt B¶n nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 90 vµ bµi häc cho ViÖt Nam, Nxb Tµi chÝnh, Hµ Néi). ThuÕ chiÕn l­îc bao gåm viÖc níi láng thuÕ ®èi víi c¸c tµi s¶n cÇm cè trÞ gi¸ 2,5 ngh×n tû Yªn. Cã thÓ nãi ®©y lµ ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ lín nhÊt trong lÞch sö cña NhËt B¶n. Kh«ng gièng nh­ c¸c n­íc c«ng nghiÖp kh¸c, ë NhËt B¶n thuÕ trùc tiÕp nh­ thuÕ c«ng ty, thuÕ thu nhËp ®ãng vai trß quan träng h¬n thuÕ gi¸n tiÕp nh­ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. Thêi gian gÇn ®©y, do kinh tÕ NhËt B¶n suy tho¸i trÇm träng nªn nhiÒu c«ng ty ®· kh«ng nép thuÕ, vµ ®iÒu ®ã ®· trùc tiÕp lµm tæn th­¬ng ®Õn ng©n khè quèc gia. V× vËy, Héi ®ång chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ tµi chÝnh NhËt B¶n do thñ t­íng Kozumi lµm chñ tÞch ®· ®­a mét lo¹t ®Ò suÊt míi vÒ c¶i c¸ch thuÕ. Trong ®ã coi thuÕ thu nhËp nh­ lµ môc tiªu hµng ®Çu cÇn thay ®æi. Theo ®Ò xuÊt míi nµy, møc thuÕ khëi ®iÓm sÏ ®­îc h¹ thÊp nh»m môc ®Ých më réng diÖn chÞu thuÕ (t¨ng sè l­îng ng­êi ®ãng thuÕ), gi¶m thuÕ suÊt tèi ®a tõ møc 75% xuèng cßn 70%. Tr­íc ®©y, nhiÒu gia ®×nh NhËt B¶n kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ v× møc khëi ®iÓm ph¶i ®ãng thuÕ thu nhËp cßn cao. Ngoµi ra, sÏ ®¸nh thuÕ tµi s¶n nÆng h¬n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vô mua b¸n bÊt ®éng s¶n lín nh»m lµm dÞu ®i sù bÊt æn trong thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n. ThuÕ ®¸nh vµo tµi s¶n thõa kÕ vµ quµ tÆng sÏ gi¶m nh¨m kÝch thÝch tiªu dïng, hiÖn ®ang ë møc 5%. MÆc dï ®©y lµ c¶i c¸ch hîp lý nhÊt nh­ng nã cã thÓ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn tiªu dïng nh­ ®· x¶y ra vµo n¨m 1997, khi tû lÖ thuÕ tiªu dïng t¨ng tõ 3 lªn 5%. C¸c nhµ ph©n tÝch cho r»ng n¨m nay lµ n¨m thuËn lîi nhÊt ®Ó ChÝnh phñ ®Èy m¹nh c¶i c¸ch thuÕ – mét hµnh ®éng mÊt lßng d©n, v× lµ n¨m kh«ng cã tæng tuyÓn cö (Tin Kinh tÕ 25-04-2002). ChÝnh s¸ch gi¶m thuÕ thu nhËp cã t¸c ®éng tÝch cùc nÕu ®ã lµ sù c¾t gi¶m l©u dµi v× ®èi víi ng­êi tiªu dïng, mét møc thuÕ thu nhËp thÊp h¬n sÏ kÝch thÝch chi tiªu, ®Æc biÖt ®èi víi ng­êi cã thu nhËp thÊp. Nh­ng sù c¾t gi¶m l©u dµi l¹i tiÒm Èn nguy c¬ chin Ðp ®Çu t­ bëi v× lîi tøc tr¸i phiÕu dµi h¹n sÏ gia t¨ng – hËu qu¶ cña gia t¨ng nî chÝnh phñ. Ng­îc l¹i, mét møc thuÕ c«ng ty thÊp h¬n chØ kÝch thÝch ®Çu t­ khi ®ã lµ sù c¾t gi¶m t¹m thêi bëi v× ®Çu t­ phô thuéc nhiÒu vµo lîi nhuËn, ®Çu t­ qu¸ møc vµ lßng tin. Thu thuÕ ë NhËt B¶n tÝnh ®Õn th¸ng 3/2003 gi¶m 5,5% xuèng cßn 47,9 ngh×n tû Yªn, thÊp h¬n so víi dù to¸n 1,7 ngh×n tû Yªn. ThuÕ thu tõ c¸c c«ng ty gi¶m 12,7% so víi n¨m tµi chÝnh tr­íc, xuèng cßn 10,3 ngh×n tû Yªn, gi¶m 935 tû Yªn so víi dù to¸n. Trong n¨m tµi chÝnh 2002, NhËt B¶n dù tÝnh sÏ c¾t gi¶m 1.000 tû Yªn thuÕ c«ng ty vµ ngµy 5/8/2002 Thñ t­íng Koizumi ®· c¾t gi¶m thªm 1.000 tû Yªn thuÕ c«ng ty thªm mét n¨m n÷a, nghÜa lµ n¨m tµi chÝnh 2003 kÕt thóc vµo th¸ng 3/2004 t¹o ra sù c¹nh tranh b×nh d¼ng cho c¸c c«ng ty. Gi¶m thuÕ tËp trung vµo c¸c c«ng ty trong viÖc t¨ng c­êng sö dông vèn vµ nghiªn cøu. ThuÕ c«ng ty cña NhËt B¶n hiÖn nay lµ 40,87% so víi thu nhËp, cao h¬n chót Ýt so víi Mü (40,75%). Nh­ng møc nµy cao h¬n 10,84% møc thuÕ cña Anh vµ 6,54% cña Ph¸p, vµ cao h¬n c¸c n­íc ch©u ¸ kh¸c 10 ®Õn 15% (ViÖt Nam News, 12/8/2002). b. VÒ thu chi ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ MÆc dï trong nh÷ng n¨m 1990 NhËt B¶n ®· nhiÒu lÇn tiÕn hµnh c¶i c¸ch thu chi ng©n s¸ch, song, ®©y vÉn lµ lÜnh vùc khã kh¨n vµ gay g¾t nhÊt. Trong khi c¸c n­íc ch©u ©u vµ Mü liªn tôc duy tr× nh÷ng nguyªn t¾c tµi chÝnh ë trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng ®Ó c¶i thiÖn thu chi ng©n s¸ch, NhËt B¶n tr¸i l¹i th©m hôt ng©n s¸chkh«ng ngõng t¨ng. Hai nh©n tè chÝnh khiÕn th©m hôt ng©n s¸ch t¨ng lµ sö dông qua møc chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®Ó kÝch thÝch ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sù c¸ch biÖt gi÷a lîi Ých vµ chi phÝ. VÒ chi tiªu ng©n s¸ch: Trong n¨m tµi chÝnh 2001, NhËt B¶n vÉn duy tr× chÝnh s¸ch t¨ng chi tiªu ®Ó kÝch thÝch nÒn kinh tÕ. Trong th¸ng 11/2002, chØ ch­a ®Õn 1 tuÇn, ChÝnh phñ ®· phª chuÈn2 ®ît chi ng©n s¸ch bæ sung trÞ gi¸ 5,5 ngh×n tû Yªn cho n¨m tµi chÝnh 2001 kÕt thóc vµo th¸ng 3/2002. Trong ®ã 3 ngh×n tû Yªn ®­îc chi cho ch­¬ng tr×nh viÖc lµm vµ 2,5 ngh×n tû Yªn ®­îc chi cho hç trî t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Riªng kho¶n chi cho ch­¬ng tr×nh viÖc lµm ®· khiÕn cho tæng gi¸ trÞ tr¸i phiÕu ph¸t hµnh cña ChÝnh phñ ®­îcph¸t hµnh trong n¨m tµi chÝnh 2001 lªn tíi 30 ngh×n tû Yªn vµ nî cña ChÝnh phñ sÏ lªn ®Õn 666 ngh×n tû Yªn, t­¬ng ®­¬ng víi 130% GDP, møc cao nhÊt trong sè c¸c n­íc phÊt triÓn.Tµi kho¶n chi tiªu tæng hîp cña ChÝnh phñ cho n¨m 2001 vµo kho¶ng 83 ngh×n tû Yªn. Trong ®ã dÞch vô nî quèc gia chiÕm kho¶ng 17 ngh×n tû Yªn, gÇn b»ng 1/5 tæng sè. Trî cÊp thuÕ cho ®Þa ph­¬ng còng xÊp xØ 17 ngh×n tû Yªn. §©y lµ nh÷ng kho¶n chi tiªu kh«ng n»m trong chi tiªu chung cña ChÝnh phñ. Chi tiªu chung cña ChÝnh phñ lµ 48 ngh×n tû Yªn, chiÕm 58,9% tæng tµ kho¶n chi tiªu chung. Trong ®ã an ninh x· héi, c¸c c«ng viÖc c«ng céng, gi¸o dôc vµ nghiªn cøu khoa häc chiÕm 2/3 chi tiªu chung, cßn l¹i lµ chi cho quèc phßng vµ c¸c chi tiªu kh¸c nh­ chi cho nh÷ng tr­êng hîp khÈn cÊp, trî gióp kinh tÕ, l­¬ng h­u cho nh©n viªn nhµ n­íc. Chi tiªu ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ n¨m 2002 ­íc tÝnh lµ 47,5 ngh×n tû Yªn vµ t¨ng lªn 48,1 ngh×n tû Yªn trong n¨m tµi chÝnh 2003. VÒ ®Çu t­ c«ng céng: Nh÷ng c«ng tr×nh t¹o c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh­ ®­êng giao th«ng, h¶i c¶ng, nhµ cöa, cÊp tho¸t n­íc, ®ª ®Ëp… cÇn ®Çu t­ cña nhµ n­íc. LÞch sö ®Çu t­ c«ng céng ë NhËt B¶n, nh×n chung so víi c¸c n­íc ph­¬ng T©y cßn c¸ch xa vµ ®i sau mét ®o¹n kh¸ dµi, v× vËy trong t­¬ng lai vÉn sÏ duy tr× mét møc ®Çu t­ c«ng céng cao. KÕt qu¶ lµ mét sè h¹ng môc sÏ ®­îc ®Çu t­ nhiÒu h¬n tr­íc, trong t×nh tr¹ng tµi chÝnh khã kh¨n ®ßi hái ph¶i sö dông vèn ®Çu t­ hiÖu qu¶ h¬n. V× vËy, khi ph¸t triÓn ®Çu t­ c«ng céngtrong t­¬ng lai sÏ ph¶i ­u tiªn cho c¸c khu vùc sÏ phôc vô nhiÒu cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ kû XXI còng nh­ sù hiÖu qu¶ vµ minh b¹ch h¬n. iii. nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ NhËt B¶n cÇn ®­îc tiÕp tôc c¶i c¸ch Tr­íc t×nh h×nh suy tho¸i kinh tÕ kÐo dµi, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò tµi chÝnh vµ ng©n s¸ch khã kh¨n, chÝnh phñ NhËt B¶n ®· quyÕt ®Þnh t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch c¶i c¸ch nh»m ®em l¹i sù æn ®Þnh h¬n cho khu vùc tµi chÝnh b»ng c¸ch t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch c¶i c¸ch nh»m ®em l¹i sù æn ®Þnh h¬n cho khu vùc tµi chÝnh b»ng c¸ch t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p ®Èy nhanh sù kh«i phôc c¸c chøc n¨ng tµi chÝnh trung gian, gi¶i quyÕt c¸c kho¶n nî khã ®ßi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph©n bæ l¹i c¸c nguån tµi lùc cho c¸c lÜnh vùc t¨ng tr­ëng míi, vµ hiÖn thùc ho¸ sù phôc håi cña c¸c nghµnh tµu chÝnh vµ c«ng nghiÖp NhËt B¶n. ChÝnh phñ cña Thñ t­íng Koizumi sÏ tiÕp tôc ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch c¬ cÊu mét c¸ch toµn diÖn d­íi khÈu hiÖu “Kh«ng cã t¨ng tr­ëng nÕu kh«ng cã c¶i c¸ch”. Nh»m lÊy l¹i søc sèng cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, ChÝnh phñ NhËt B¶n cho r»ng cÇn ph¶i tiÕn hµnh tÊt c¶ nh÷ng biÖn ph¸pchÝnh s¸ch cã thÓ. HiÖn nay, ChÝnh phñ ®· vµ ®ang ®Èy m¹nh c¶i c¸ch c¬ cÊu th«ng qua 4 trô cét chÝnh lµ: c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh, c¶i c¸ch thuÕ, c¶i c¸ch sù can thiÖp cña ChÝnh phñ, c¶i c¸ch c¬ cÊu chi tiªu cña ChÝnh phñ, nh»m ®Èy m¹nh nh÷ng cè g¾ng theo h­íng lÊy l¹i søc sèng cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, vµ nh»m hiÖn thùc ho¸ sù t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng dùa vµo cÇu cña khu vùc t­ nh©n trong khi kh¾c phôc sù gi¶m ph¸t. ChÝnh phñ NhËt B¶n còng ®· vµ ®ang thùc hiÖn mäi biÖn ph¸p cã thÓ nh»m t¹o thªm viÖc lµm vµ m¹ng l­íi an toµn cho c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá, ph©n cÊp m¹nh mÏ cho c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c kho¶n nî khã ®ßi. Sau ®©y lµ néi dung cô thÓ cña c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p c¶i c¸ch trong lÜnh vùc kinh tÕ hiÖn nay. 1. C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh §©y ®­îc coi lµ lÜnh vùc nãng bæng vµ kho kh¨n nhÊt cña c¸c cuéc c¶i c¸ch hiÖn nay. Trong lÜnh vùc nµy, ChÝnh phñ NhËt B¶n chñ tr­¬ng: CÇn ph¶i gi¶i quyÕt ngay vÊn ®Ò nî khã ®ßi cña c¸c ng©n hµng chñ yÕu nh»m lÊy l¹i lßng tin cho hÖ thèng tµi chÝnh NhËt B¶n vµ sù qu¶n lý tµi chÝnh còng nh­ t¹o ra mét thÞ tr­êng tµi chÝnh ®­îc thÕ giíi ®¸nh cao; ChÝnh phñ ®Æt môc tiªu gi¶i quyÕt mét b­íc vÊn ®Ò nî khã ®ßi vµo cuèi n¨m tµi chÝnh 2004 b»ng c¸ch gi¶m mét nöa tû lÖ c¸c kho¶n cho vay kh«ng ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng chñ yÕu, vµ chñ tr­¬ng t¹o ra mét hÖ thèng tµi chÝnh m¹nh h¬n cã thÓ hç trî cho c¶i c¸ch c¬ cÊu; Nh»m x©y dùng mét khung khæ míi cho viÖc qu¶n lý tµi chÝnh vµ t¹o thuËn lîi cho c¶i c¸ch c¬ cÊu, ChÝnh phñ sÏ tiÕn hµnh 3 biÖn ph¸p chñ yÕu lµ: Th¾t chÆt viÖc ®¸nh gi¸ tµi s¶n; ®¶m b¶o sù dñ vèn; vµ t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý. 2. C¶i c¸ch thuÕ ChÝnh phñ sÏ xóc tiÕn c¶i c¸ch thuÕ mét c¸ch toµn diÖn vµ m¹nh mÏ nh»m lµm cho hÖ thèng thuÕ thÝch hîp nhÊt víi t×nh h×nh cña thÕ kû XXI. Cuéc c¶i c¸ch nµy còng nh»m t¹o ra mét hÖ thèng thuÕ gän nhÑ vµ ®¬n gi¶n. HiÖn nay c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch thuÕ ®ang trong qu¸ tr×nh xem xÐt dùa trªn c¬ së 6 ®iÓm chÝnh sau ®©y: Dµnh ­u tiªn cao nhÊt cho sù phôc håi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n TÝnh to¸n ®Çy ®ñ ®Õn nh÷ng ®Æc tr­ng vµ kh¶ n¨ng cña mçi c¸ nh©n trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi Thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ kÕt hîp víi c¶i c¸ch chi tiªu cña ChÝnh phñ Thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ phï hîp víi c¶i c¸ch hÖ thèng ®¶m b¶o x· héi Thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ kÕt hîp víi gi¶m sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµ c¶i c¸ch tµi chÝnh ë c¸c ®ia ph­¬ng Chia sÎ g¸nh nÆng mét c¸ch c«ng b»ng cho tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n vµ c¸c c«ng ty, cã tÝnh ®Õn c¸c nhãm thu nhËp thÊp khi thËt sù cÇn thiÕt. 3. C¶i c¸ch sù can thiÖp cña ChÝnh phñ VÒ vÊn ®Ò nµy, ChÝnh phñ NhËt B¶n chñ tr­¬ng: Thùc hiÖn gi¶m h¬n n÷a sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo nÒn kinh tÕ nh»m ph¸t huy ®Õn møc tèi ®a kh¶ n¨ngcña khu vùc t­ nh©n vµ më réng kinh doanh t­ nh©n; Thùc hiÖn c¸c “§Æc khu dµnh cho c¶i c¸ch c¬ cÊu”. §iÒu nµy ®· cho phÐp c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng hoÆc c¸c h·ng t­ nh©n ¸p dông vµ tËn h­ëng sù miÔn trõ ®Æc biÖt cña ChÝnh phñ, dùa trªn c¬ së nh÷ng ®ãng gãp cña ®Þa ph­¬ng. §Æc khu c¶i c¸ch c¬ cÊu cã ý nghÜa quan träng bëi v× c¸c thùc thÓ ®Þa ph­¬ng ë khu vùc ®ã cã thÓ xóc tiÕn c¶i c¸ch c¬ cÊu trªn c¬ së s¸ng kiÕn cña chÝnh hä. 4. C¶i c¸ch chi tiªu cña ChÝnh phñ C¶i c¸ch chi tiªu ChÝnh phñ lµ sù cÇn thiÕt tÊt yÕu cho viÖc lÊy l¹i sinh khÝ cho nÒn kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng th©m hôt lín trong ng©n s¸ch. Nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· vµ ®angthwcj hiÖn 4 biÖn ph¸p chñ yÕu lµ: Xem xÐt l¹i sù ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng x· héi theo quan ®iÓm ph©n bæ mét c¸ch cã träng ®iÓm vµ hiÖu qu¶ nguån vèn ®Çu t­ c«ng céng; ThiÕt lËp mét hÖ thèng bÒn v÷ng dùa trªn c¬ së: C¶i c¸ch hÖ thèng ®¶m b¶o x· héi phï hîp víi sù thay ®æi x· héi, nh­ “X· héi cña nh÷ng ng­êi cèng hiÕn suèt ®êi” hoÆc “X· héi kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh”; b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thÕ hÖ; vµ c©n ®èi gi÷a nghÜa vô vµ quyÒn lîi; Thùc hiÖn m¹nh mÏ vµ toµn diÖn c¸c cuéc c¶i c¸ch tµi chÝnh vµ ph©n cÊp cho c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng nh»m gi¶m sùcan thiÖp cña ChÝnh phñ trung ­¬ng vµo c¸c vÊn ®Ò ®Þa ph­¬ng, còng nh­ më réng quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng; C¶i c¸ch mét c¸ch toµn diÖn ngµnh l­¬ng thùc; ®ång thêi t¨ng c­êng n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cña khu vùc c«ng céng th«ng qua c¸c nguån lùcbªn ngoµi vµ s¸ng kiÕn tµi chÝnh t­ nh©n; Thùc hiÖn khÈu hiÖu “Tõ c«ng céng chuyÓn sang t­ nh©n”. Tãm l¹i, qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ NhËt B¶n ®·, ®ang vµ sÏ vÉn cßn tiÕp tôc ®­îc thùc hiÖn. Nh÷ng thµnh c«ng b­íc ®Çu cña cuéc c¶i c¸ch nµy lµ rÊt ®¸ng khÝch lÖ, song bªn c¹nh ®ã còng cßn tån t¹i kh«ng Ýt khã kh¨n vµ bÊt cËp mµ hÖ thèng kinh tÕ NhËt B¶n vÉn ®ang vµ sÏ tiÕp tôc ph¶i ®­¬ng ®Çu. T­¬ng lai cña hÖ thèng nµy sÏ ra sao vÉn cßn lµ mét ®iÒu bÝ Èn. Tuy nhiªn, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, hÖ thèng nµy ®· cã nh÷ng sù thay ®æi cho dï rÊt chËm ch¹p vµ sÏ cßn tiÕp tôc ®­îc c¶i c¸ch theo h­íng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng më theo kiÓu ph­¬ng T©y hiÖn nay – lÊy thÞ tr­êng vèn vµ c¹nh tranh tù do lµm ®éng lùc chÝnh cho sù ph¸t triÓn cña nã. ch­¬ng iii. quan hÖ kinh tÕ ViÖt nam – nhËt b¶n i. c¸c quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch cña viÖt nam trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ Nh­ chóng ta ®· biÕt, môc tiªu tæng qu¸t ph¸t triÓn KT-XH ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m th«ng qua t¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX lµ: "§­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. Nguån lùc con ng­êi, n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng, tiÒm lùc kinh tÕ, quèc phßng, an ninh ®­îc t¨ng c­êng, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®­îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n; vÞ thÕ n­íc ta trªn thÞ tr­êng quèc tÕ ®­îc n©ng cao", víi môc tiªu kinh tÕ cô thÓ lµ: §­a GDP n¨m 2010 t¨ng Ýt nhÊt gÊp ®«i n¨m 2000 víi nhÞp ®é t¨ng GDP b×nh qu©n 7,5%/n¨m. GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi ®¹t 700 - 750 USD. NhÞp dé t¨ng xuÊt khÈu gÊp 2 lÇn nhÞp ®é t¨ng GDP (15%/n¨m). §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu trªn §¶ng ta coi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc lµ nhiÖn vô quan träng hµng ®Çu. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ph¶i ®¶m b¶o x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. “G¾n chÆt x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ". §¹i héi lÇn thø IX cña §¶ng nhËn ®Þnh “toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ mét xu thÕ kh¸ch quan”, vµ nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ kh«ng ®èi lËp víi viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i mµ l¹i lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó n­íc ta chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, cã kh¶ n¨ng ®ãn b¾t thêi c¬ do toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ kinh tÕ mang l¹i, kÕt hîp néi lùc víi ngo¹i lùc thµnh nguån lùc tæng hîp ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n­íc. ChuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc lµ nh÷ng ®æi míi vÒ t­ duy, lý luËn, thùc tiÔn cña §¶ng ta nh»m huy ®éng mäi nguån lùc cho ph¸t triÓn ®Êt n­íc ®­îc thÓ hiÖn t¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI. §¹i héi VI ®· kh¼ng ®Þnh trong thêi kú qu¸ ®é l©u dµi ®i lªn chñ nghÜa x· héi, nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn bao gåm: thµnh phÇn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa (kinh tÕ nhµ n­íc vµ hîp t¸c x·) vµ thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c (s¶n xuÊt nhá hµng ho¸, kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n, kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc víi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau), më ®­êng cho viÖc thu hót nguån vèn FDI. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI §¶ng ta ®· ®­a ra chñ tr­¬ng: "Më réng kinh tÕ víi n­íc ngoµi vµ thiÕt lËp trËt tù, kû c­¬ng trong mäi ho¹t ®éng kinh tÕ, më réng quy m« vµ n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c s¶n xuÊt víi Liªn X«, Lµo, C¨mpuchia vµ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa kh¸c, tõng b­íc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ víi mét sè n­íc kh¸c, thu hót vèn vµ kü thuËt cña n­íc ngoµi b»ng nhiÒu h×nh thøc: hîp t¸c s¶n xuÊt, gia c«ng, nhËn thÇu dÞch vô, hîp doanh, ®Çu t­ toµn bé, vay vèn dµi h¹n", "chóng ta cÇn më réng quan hÖ hîp t¸c víi nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn, víi mét sè n­íc hoÆc tæ chøc t­ nh©n trong thÕ giíi t­ b¶n chñ nghÜa". B»ng nh÷ng kh¼ng ®Þnh vµ cam kÕt, Nhµ n­íc ta ®· thõa nhËn vµ ®¶m b¶o b»ng ph¸p luËt sù tån t¹i vµ quyÒn lîi cña mét thµnh phÇn kinh tÕ míi, ®ã lµ kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n vµ kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc, më ra mét h­íng míi cho hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, khai th«ng mäi nguèn vèn ®Çu t­ quan träng cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc, ®­a ®Êt n­íc ta tõng b­íc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Kinh tÕ hîp t¸c, liªn doanh víi n­íc ngoµi kh«ng chØ lµ ph­¬ng thøc chÝnh ®Ó thu hót vèn ®Çu t­ bªn ngoµi mµ cßn lµ con ®­êng thÝch hîp ®Ó tiÕp nhËn c«ng nghÖ, kü n¨ng, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn, më lèi ®i vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ thÞ tr­êng thÕ giíi, thóc ®Èy xuÊt khÈu, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh, ®iÒu chØnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi biÕn ®æi cña t×nh h×nh quèc tÕ, khai th¸c cã hiÖu qu¶ nh÷ng lîi thÕ so s¸nh trong tõng thêi kú ph¸t triÓn". Víi ph­¬ng h­íng: "CÇn tÝch cùc c¶i thiÖn h¬n n÷a m«i tr­êng ®Çu t­, ®æi míi tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng hîp t¸c, liªn doanh víi n­íc ngoµi cã nhiÒu h×nh thøc thÝch hîp ®Ó tËn dông mäi nguån vèn ®Çu t­, chó träng ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ hîp t¸c víi c¸c c«ng ty ®a quèc gia, xuyªn quèc gia nh»m t¹o thÕ ®øng trong qu¸ tr×nh héi nhËp nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi; ­u tiªn cho ®Çu t­ trùc tiÖp, nhÊt lµ tõ nh÷ng c«ng ty ®a quèc gia, xuyªn quèc gia cã tÇm cì thÕ giíi ®Ó tranh thñ chuyÓn giao c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kü n¨ng qu¶n lý, ®iÒu hµnh tiªn tiÕn, më lèi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ. T¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII (6/1996), §¶ng ta tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “Chóng ta chñ tr­¬ng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më, ®a ph­¬ng ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng trong n­íc s¶n xuÊt ch­a cã hiÖu qu¶, tranh thñ vèn, c«ng nghÖ vµ thÞ tr­êng quèc tÕ ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸... Ph¸t triÓn réng r·i c¸c h×nh thøc kinh tÕ t­ b¶n Nhµ nuíc; ¸p dông nhiÒu ph­¬ng thøc hîp t¸c, liªn doanh gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c nhµ t­ b¶n trong n­íc vµ c¸c c«ng ty t­ b¶n n­íc ngoµi. C¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­ vµ n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý ®Ó thu hót cã hiÖu qu¶ vèn ®Çu t­. ii. c¸c quan ®iÓm ph¸t triÓn quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ viÖt nam – nhËt b¶n Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ ngµy nay, viÖc mëi réng hîp t¸c nãi chung, hîp t¸c kinh tÕ nãi riªng lµ nhu cÇu tÊt yÕu víi mäi quèc gia. Tuy nhiªn, mçi quèc gia ph¶i xuÊt ph¸t tõ thÕ vµ lùc cña m×nh mµ cã quan ®iÓm hîp t¸c phï hîp víi tõng ®èi t¸c cô thÓ. ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ rÊt cÇn vèn, kü thuËt vµ c«ng nghÖ qu¶n lý… Cã thÓ gi¶i quyÕt nhu cÇu ®ã qua tham gia më réng hîp t¸c quèc tÕ, mµ NhËt B¶n lµ mét ®èi t¸c chñ yÕu. ViÖc x¸c ®Þnh quan ®iÓm hîp t¸c víi NhËt B¶n, tõ ®ã cã nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó tËn dông tèt nhÊt thÕ m¹nh, c¬ héi tõ NhËt B¶n lµ rÊt cã ý nghÜa. 1. Nhu cÇu më réng h¬n n÷a hîp t¸c t­¬ng hç gi÷a NhËt B¶n vµ ViÖt Nam trong t×nh h×nh hiÖn nay 1.1. §Èy m¹nh c¶i c¸ch ë NhËt B¶n sÏ gia t¨ng nhu cÇu míi trong hîp t¸c Cã thÓ thÊy tõ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ khu vùc §«ng ¸ NhËt B¶n ®· cã nh÷ng cè g¾ng xóc tiÕn m¹nh h¬n ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ cña m×nh. Trªn thùc tÕ cuéc khñng ho¶ng ®· lµm béc lé râ nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ trong b¶n th©n nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, nhÊt lµ trong hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng buéc NhËt B¶n ph¶i cã sù c¶i c¸ch toµn diÖn. Nh×n l¹i c¸c cuéc c¶i c¸ch trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ta thÊy NhËt B¶n kh«ng chØ chó träng vµo ph­¬ng diÖn t¹o cÇu, kÝch cÇu mµ cßn chó ý c¶ khÝa c¹nh cung cña nÒn kinh tÕ nh»m t¹o ra mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý trªn c¬ së ph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh kinh tÕ kü thuËt cao. Trªn ph­¬ng diÖn cÇu, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· cã nhiÒu ch­¬ng tr×nh kÝch thÝch kinh tÕ hµng n¨m nh»m më réng ®Çu t­. Bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng cè g¾ng tËp trung gi¶i quyÕt c¸c kho¶n nî khã ®ßi, nh»m t¹o sù lµnh m¹nh trong hÖ thèng ng©n hµng, kÝch thÝch c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ t­ nh©n. Trong c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch cña c¸c Thñ t­íng NhËt B¶n tr­íc «ng Koizumi ®Òu chó träng t¨ng ®Çu t­ c«ng céng, nh­ng chÝnh quyÒn «ng Koizumi l¹i chó träng kÝch thÝch ®Çu t­ t­ nh©n, h¹n chÕ, gi¶m tµi trî ®Çu t­ c«ng céng nh»m tiÕn tíi c©n b»ng ng©n s¸ch. Ch¼ng h¹n theo dù to¸n ng©n s¸ch n¨m tµi chÝnh 2002, c«ng tr¸i ®­îc ph¸t hµnh kh«ng qu¸ 30 ngh×n tû Yªn, gi¶m 10% ODA vµ gi¶m ®Çu t­ c«ng céng 10%. §Ó kÝch thÝch m¹nh h¬n ®Çu t­ t­ nh©n chÝnh phñ ®· tËp trung vµo gi¶i quyÕt nî khã ®ßi th«ng qua mét sè gi¶i ph¸p m¹nh cã tÝnh kh¶ thi nh­ b¸n l¹i nî, cho doanh nghiÖp chÞu nî ph¸ s¶n, ng©n hµng tù huû bá mét phÇn nî. Cïng víi ®ã thùc hiÖn gi¶m thuÕ ®Ó kÝch thÝch ng­êi d©n t¨ng chi tiªu vµ ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ. Trªn ph­¬ng diÖn cung, nhµ n­íc chó ý ®Èy m¹nh c¶i c¸ch c¬ cÊu vµ thÓ chÕ kinh tÕ nh»m t¹o m«i tr­êng th«ng tho¸ng cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng. C¸c chÝnh s¸ch nhµ n­íc tËp trung chó träng ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao ®¹i diÖn cho nÒn kinh tÕ míi – kinh tÕ tri thøc. Xóc tiÕn ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn tæng thÓ vïng kinh tÕ nh»m g¾n kÕt c¸c khu vùc trong nÒn kinh tÕ theo 4 trôc chÝnh: §«ng – B¾c, ven biÓn NhËt B¶n, ven Th¸i B×nh D­¬ng vµ trôc phÝa t©y NhËt B¶n, qua ®ã ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña tõng vïng trong ho¹t ®éng kinh doanh hîp t¸c quèc tÕ. NhËt B¶n còng ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh tù do ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ. Bªn c¹nh gia t¨ng c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c ®a ph­¬ng, ®Æc biÖt chó träng hîp t¸c víi ASEAN, NhËt B¶n còng tõng b­íc më cöa thÞ tr­êng néi ®Þa vµ tù do ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, thu hót nhiÒu h¬n dßng vèn n­íc ngoµi ®æ vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. §iÒu ®¸ng chó ý trong c¸c cuéc c¶i c¸ch gÇn ®©y lµ chó träng ph¸t triÓn kinh tÕ theo h­íng gia t¨ng néi nhu, lÊy néi nhu lµm ®éng lùc ph¸t triÓn. C¸c chiÒu h­íng c¶i c¸ch trªn ®­¬ng nhiªn cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn quan hÖ kinh tÕ cña NhËt B¶n víi c¸c b¹n hµng, trong ®ã cã ViÖt Nam.Cô thÓ nã ®Æt ra hµng lo¹tnhu cÇu cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cÇn cã sù hîp t¸c ®¸p øng tõ phÝa ®èi t¸c. 1.1.1. Trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch viÖc t¹o lËp, më réng thÞ tr­êng hµng ho¸ vµ dÞch vô bªn ngoµi lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m t¨ng cÇu qua ®ã kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn Râ rµng c¸i khã cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n hiÖn nay lµ thóc ®Èy tiªu dïng, t¹o cÇu cho nÒn kinh tÕ. ViÖc chó träng t¹o cÇu néi ®Þa lµ h­íng quan träng, song b­íc chuyÓn nµy ®ßi hái thêi gian vµ hiÖn t¹i còng cßn ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. NÒn kinh tÕ NhËt B¶n thêi gian qua trong t×nh tr¹ng suy tho¸i g¾n kiÒn víi gi¶m ph¸t. Gi¸ c¶ hµng ho¸ dÞch vôgi¶m lµ khã kh¨n cho phôc håi s¶n xuÊt. MÆc dï nhµ n­íc chó ý kÝch cÇu qua t¨ng tiªu dïng c«ng céng, song møc chi tiªu c«ng céng còng cã h¹n, h¬n n÷a quy m« cña chóng rÊt nhá bÐ so víi tæng tiªu dïng nãi chung. §Çu t­ c«ng céng n¨m 2000 trªn thùc tÕ chØ chiÕm mét tû lÖ nhá 7,2 % trong tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ. Chi tiªu c¸ nh©n tuy chiÕm tû lÖ lín 55,9% tæng cÇu nh­ng t©m lý tÝch luü h¹n chÕ chi tiªu trong d©n chóng ®ang t¨ng lªn do t×nh h×nh kinh tÕ – chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh trong nh÷ng n¨m qua lµm cho møc gia t¨ng cña kho¶n chi nµy còng Ýt triÓn väng. Râ rµng trong t×nh h×nh nµy viÖc më réng thÞ tr­êng bªn ngoµi vÉn cã ý nghÜa quan träng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Cã thÓ thÊy ASEAN lµ thÞ tr­êng truyÒn thèng cña NhËt B¶n. Hµng n¨m ASEAN nhËp khÈu mét khèi l­îng lín hµng ho¸ vµ dÞch võt NhËt B¶n. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1990 tû träng hµng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo c¸c n­íc ASEAN chiÕm 11,49% tæng møc xuÊt khÈu cña NhËt B¶n, t­¬ng ®­¬ng 33,7% møc xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo Ch©u ¸. TÝnh trung b×nh trong thêi gian 1990 – 1997 xuÊt khÈu cña NhËt B¶n tíi ASEAN 5 chiÕm kho¶ng 30%. Trong c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu th× c¸c hµng ho¸ thiÕt bÞ giao th«ng vËn t¶i, m¸y mãc chiÕm tíi 96% gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo ASEAN. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ Ch©u ¸ 1997 ®· t¸c ®éng ®Õn nhu cÇu hµng ho¸ dÞch vô cña ASEAN víi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, céng víi ®ã nh÷ng khã kh¨n trong nÒn kinh tÕ Mü, nhÊt lµ sau sù kiÖn 11/9/2001 lµm gi¶m nhu cÇu s¶n phÈm hµng ho¸. ChÝnh ®iÒu nµy ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng cña NhËt B¶n, møc d­ thõa trong kim ng¹ch th­¬ng m¹i cã xu h­íng gi¶m sót. Ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i khã kh¨n cµng lµm cho viÖc phôc håi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n thªm nan gi¶i. §¸ng chó ý trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®· t¹o ra nhu cÇu míi ngµy cµng t¨ng vÒ s¶n phÈm hµng ho¸ mµ NhËt B¶n cã thÓ ®¸p øng. Trªn thùc tÕ møc t¨ng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo Ch©u ¸, phÇn quan träng lµ tõ Trung Quèc. ThÞ tr­êng ViÖt Nam tuy tû träng nhËp khÈu tõ NhËt B¶n cßn khiªm tèn, song ®©y lµ thÞ tr­êng tiÒm n¨ng cã søc t¨ng tr­ëng cao, cã thÓ nhËp nhiÒu lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸ tõ NhËt B¶n. N¨m 1998 tû träng cña ViÖt Nam trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n kho¶ng 0,5%, trong khi ®ã con sè t­¬ng øng cña Trung Quèc lµ 13,2%; cña Singapo lµ 2,9%; Malaixia: 2,7%; Th¸i Lan: 2,6%; In®«nªxia: 2,3% vµ Philipin:1,7% (TS. Vò V¨n Hµ (chñ biªn). Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m1990 vµ triÓn väng. Nxb.KHXH, Hµ Néi). NÕu xÐt vÒ chiÒu h­íng t¨ng tr­ëng th× thÞ tr­êng ViÖt Nam sÏ ngµy cµng chiÕm tû lÖ cao h¬n trong tæng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n, do nhu cÇu gia t¨ng vÒ s¶n l­îng hµng ho¸ trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam còng nh­ viÖc quan t©m, thóc ®Èy gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tån ®äng trong quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc, nh­ vÊn ®Ò nî th­¬ng m¹i, chÊt l­îng s¶n phÈm, c¬ chÕ chÝnh s¸ch… nh»m ®i tíi ký hiÖp ®Þnhthw¬ng m¹i song ph­¬ng. 1.1.2. Trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ NhËt B¶n sÏ ®Èy ®Õn gia t¨ng nhu cÇu ®Çu t­ ra bªn ngoµi nh»m khai th¸c lîi thÕ c«ng nghÖ vµ nguån vèn còng nh­ tËn dông nguyªn vËt liÖu vµ lao ®éng t¹i thÞ tr­êng b¶n ®Þa NÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch tõ nÒn c«ng nghiÖp chÝn muåi sang nÒn kinh tÕ míi – kinh tÕ tri thøc. §iÒu râ rµng lµ NhËt B¶n ®· cã b­íc ph¸t triÓn v­ît tr­íc c¸c nÒn kinh tÕ trong khu vùc. Trong b­íc chuyÓn nµy, mét mÆt NhËt B¶n ph¶i ®Çu t­ nghiªn cøu c¸c c«ng nghÖ míi x©y dùng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi; mÆt kh¸c sÏ ph¶i ®ång thêi chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ cña nÒn c«ng nghiÖp ho¸, c¸i mµ NhËt B¶n ®ang cã thÕ m¹nh vµ c¸c quèc gia khu vùc trong ®ã cã ViÖt Nam ®ang rÊt cÇn. Trªn thùc tÕ qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ cña NhËt B¶n ®· ®­îc thùc hiÖn ngay trong nh÷ng thËp niªn tr­íc ®©y vµ dÆc biÖt ®­îc ®Èy m¹nh sau n¨m 1985 khi mµ ®ång Yªn t¨ng gi¸ m¹nh. ViÖc chuyÓn giao c¸c c¬ së c«ng nghÖ cña nÒn c«ng nghiÖp ho¸ kh«ng chØ lµ yªu cÇu dÆt ra trong b­íc ®­êng c¶i c¸ch c¬ cÊu mµ th«ng qua c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao nµy NhËt B¶n cã thÓ th©m nhËp thÞ tr­êng, ph¸t huy ­u thÕ vÒ c«ng nghÖ ®Ó t¨ng lîi nhuËn, qua ®ã cã ®iÒu kiÖn c¶i c¸ch c¬ cÊu, ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh míi. T×nh tr¹ng suy tho¸i kinh tÕ kÐo dµi, tû xuÊt lîi nhuËn thÊp, nhÊt lµ t×nh tr¹ng gi¶i ph¸p vÉn ch­a kh¸c phôc ®­îc ®· kh«ng t¹o ra ®­îc m«i tr­êng kÝch thÝch c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ néi ®Þa. ViÖc t¨ng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, kÓ c¶ ®Çu t­ vµ th­¬ng m¹i sÏ ®­îc xem nh­ mét kÝch thÝch tõ bªn ngoµi ®èi víi c¸c ho¹t ®éng bªn trong, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc suy tho¸i. Trong quan hÖ víi ViÖt Nam, NhËt B¶n nh×n nhËn ViÖt Nam lµ thÞ tr­êng ®Çu t­ tiÒm n¨ng cßn Ýt ®­îc khai th¸c so víi c¸c quèc gia l©n cËn. NhËt B¶n cã nguån tµi chÝnh lín cÇn cã n¬i ®Çu t­. ViÖt Nam cã thÓ tiÕp nhËn c¸c nguån vèn vµ kü thuËt cña NhËt B¶n ®Ó x©y dùng c¸c ngµnh kinh tÕ cña m×nh. Trong nh÷ng n¨m qua ®Çu t­ cña NhËt B¶n vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam tuy chiÕm tû lÖ cao trong c¸c ®èi t¸c ®Çu t­ vµo ViÖt Nam nh­ng so víi tiÒm n¨ng vµ nhu cÇu cña 2 bªn vÉn cßn lµ khiªm tèn. Do qu¸ tr×nh ®«ng Yªn t¨ng gi¸ lµm gi¶m lîi thÕ ®Çu t­ bªn trong ®· ®Èy NhËt B¶n t¨ng ®Çu t­ ra bªn ngoµi. §iÒu nµy võa cho phÐp NhËt B¶n ph¸t huy ­u thÕ c«ng nghÖ, ®ång thêi qua ®ã tËn dông ®­îc c¸c nguån lao ®éng rÎ ë c¸c quèc gia b¶n ®Þa, khai th¸c tµi nguyªn nh»m kiÕm lêi vµ t¹o nguån s¶n phÈm cung cÊp phôc vô thÞ tr­êng NhËt B¶n. ViÖt Nam lµ quèc gia cã nguån tµi nguyªn phong phó vµ thÞ tr­êng lao ®éng cã lîi thÕ trong c¹nh tranh, nªn c¸c c«ng ty NhËt B¶n còng rÊt quan t©m. 1.1.3. Do chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ sù thay ®æi cña c¬ cÊu nhu cÇu cña mét x· héi ph¸t triÓn dÉn ®Õn gia t¨ng nhËp khÈu s¶n phÈm tiªu dïng vµ nhu cÇu lao ®éng Trªn thùc tÕ trong thêi gian gÇn ®©y cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ trong c¬ cÊu nhËp khÈu hµng ho¸ cña NhËt B¶n. Møc nhËp khÈu l­¬ng thùc cã sù gia t¨ng ®i liÒn víi ®ã lµ c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o. NÕu thËp kû 60 – 70 viÖc nhËp c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o chiÕm trung b×nh 20 – 30% tæng møc nhËp khÈu th× thËp kû 90 t¨ng lªn xÊp xØ 60%. Trong xu h­íng c¶i c¸ch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, NhËt B¶n tiÕp tôc chuyÓn giao c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp m¸y mãc, kÓ c¶ trong lÜnh vùc giao th«ng x©y dùng vµ ®ãng tµu, s¶n xuÊt thÐp mµ tËp trung vµo ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ dÞch vô, sinh häc, ®iÖn tö. Do vËy ch¾c ch¾n nhu cÇu nhËp khÈu c¸c hµng ho¸ liªn quan thuéc nhãm ngµnh kinh tÕ khu vùc I vµ II nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ sÏ gia t¨ng. §iÒu nµy thóc ®Èy h­íng hîp t¸c trªn c¬ së ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong viÖc xuÊt khÈu c¸c n«ng s¶n thùc phÈm. Trong nh÷ng n¨m qua xuÊt khÈu c¸c n«ng s¶n thùc phÈm cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n ngµy mét t¨ng. §iÒu ®¸ng chó ý lµ bªn c¹nh nh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸ phôc vô nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, do sù thay ®æi trong c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu d©n sè lµm cho nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng n­íc ngoµi trong ®ã cã nhËp tõ ViÖt Nam gia t¨ng, n¨m 1993 ë NhËt B¶n cã tíi 23 v¹n lao ®éng n­íc ngoµi, n¨m 1999 lµ 28 v¹n. §èi víi ViÖt Nam trong thêi gian tõ 1992 – 2000 ®· xuÊt khÈu sang NhËt B¶n 7500 lao ®éng. Thùc tÕ cho thÊy víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc s¶n xuÊt g¾n víi c«ng nghÖ cao ®· thu hót giíi trÎ NhËt B¶n, cßnc¸c lÜnh vùc dÞch cô lao ®éng gi¶n ®¬n Ýt ®­îcchó ý nªn ®Èy ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu lao ®éng trong khu vùc nµy. B¶n th©n qu¸ tr×nh giµ ho¸ d©n sè kh«ng nh÷ng ®Æt ra nhu cÇu lao ®éng mµ cßn lµm thay ®æi c¬ cÊu nhu cÇu trong d©n c­ ®ßi hái ®­îc tho¶ m·n. M¨t kh¸c chÝnh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch më cöa, gia t¨ng giao l­u ®· ph¸ vì tÝnh khÐp kÝn cña thÞ tr­êng lao ®éng NhËt B¶n dÉn ®Õn gia t¨ng lao ®éng n­íc ngoµi. Trong xu thÕ nµy khong chØ lµ gia t¨ng nhu cÇu lao ®éng gi¶n ®¬n mµ c¶ lao ®éng phøc t¹p, lao ®éng trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao. B¶n th©n NhËt B¶n còng cã chÝnh s¸ch thu hót chÊt x¸m bªn ngoµi phôc vô nhu cÇu nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ míi. ChÝnh v× vËy trong t­¬ng lai nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng cña v tiÕp tôc gia t¨ng vµ ®©y còng lµ c¬ héi gia t¨ng lao ®éng ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. ViÖc nµy mét mÆt gi¶i quyÕt t×nh tr¹ngd­ thõa lao ®éng ë ViÖt Nam, mÆt kh¸c qua thùc tÕng­êi lao ®énh cã thÓ tiÕp thukü thuËt kinh nghiÖm qu¶n lý cña NhËt B¶n. 1.1.4. Nhu cÇu gia t¨ng hîp t¸c kinh tÕ víi ViÖt Nam xuÊt ph¸t tõ lîi Ých chiÕn l­îc ph¸t triÓn chung cña NhËt B¶n NhËt B¶n hiÖn nay kh«ng chØ ®ang ph¶i phôc håi nÒn kinh tÕ mµ cßn ph¶i thùc hiÖn mét cuéc c¶i c¸ch toµn diÖn, them chÝ cã ng­êi cßn cho r»ng cÇn cã mét cuéc c¸ch m¹ng kiÓu Minh TrÞ ë giai ®o¹n hiÖn t¹i nh»m t¹o lËp mét n­íc NhËt B¶n míi kh«ng chØ m¹nh vÒ kinh tÕ mµ cßn cã vai trß chÝnh trÞ quan träng trong khu vùc còng nh­ trªn tr­êng quèc tÕ. §ã còng chÝnh lµ môc tiªu phÊn ®Êu cña c¸c giíi chøc NhËt B¶n hiÖn nay. NhËt B¶n vèn lµ c­êng quèc kinh tÕ thÕ giíi trong 2 thËp niªn qua, song còng do t×nh tr¹ng suy tho¸i, vÞ trÝ, vai trß kinh tÕ cña NhËt B¶n ®ang bÞ th¸ch thøc. Theo nhiÒu dù ®o¸n ®Õn 2010 nÒn kinh tÕ Trung Quèc sÏ chiÕm vÞ trÝ thø 4, n¨m 2020 chiÕm vÞ trÝ thø 3 vµ n¨m 2040 sÏ dµnh vÞ trÝ thø 2 sau Mü. §¹i héi 16 §¶ng céng s¶n Trung Quèc ®· ho¹ch ®Þnh râ môc tiªu x©y dùng toµn diÖn mét x· héi kh¸ gi¶, trong ®ã rÊt chó träng ®Õn kinh tÕ ®èi ngo¹i. Mét trong nh÷ng h­íng ­u tiªn lµ ®Èy m¹nh hîp t¸c víi ASEAN, Trung Quèc ®· ®¹t ®­îc tho¶ thuËn khung vÒ mét khu vùc th­¬ng m¹i tù do ASEAN + Trung Quèc. §iÒu nµy ®· ®Èy NhËt B¶n muèn ph¸t triÓn vµ kh¼ng ®Þnh vai trß kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña m×nh th× ph¶i t¹o ra ®­îc quan hÖ hîp t¸c hoµ b×nh chÆt chÏ víi ASEAN. VÒ truyÒn thèng NhËt B¶n vµ ASEAN ®· cã quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Trong bèi c¶nh míi khi mµ c¸c quèc gia lín ®Òu cã chiÕn l­îc tranh thñ ASEAN, coi ASEAN nh­ lµ c¬ së ban ®Çu ®Ó thóc ®Èy më réng hîp t¸c trong khu vùc, ®ßi hái NhËt B¶n còng ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh. Vµ trªn thùc tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c nhµ l·nh ®¹o cña NhËt B¶n ®Òu nhÊn m¹nh tÇm quan träng trong hîp t¸c NhËt B¶n – ASEAN. ViÖt Nam lµ mét quèc gia cã quy m« lín thø 2 trong ASEAN vµ cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn. Vai trß vµ ®ãng gãp cña ViÖt Nam trong ASEAN ngµy mét t¨ng dÇn t­¬ng thÝch víi tÇm cì cña m×nh. Hîp t¸c víi ViÖt Nam, NhËt B¶n kh«ng nh÷ng cã ®iÒu kiÖn khai th¸c c¸c tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam mµ qua ®ã n©ng cao uy tÝn, vai trß cña m×nh trong khu vùc. NhËt B¶n e ng¹i mét Trung Quèc trong t­¬ng lai th¸ch thøc vÞ trÝ, vai trß cña m×nh trong khu vùc. ChÝnh v× vËy trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña NhËt B¶n ®i liÒn hîp t¸c – c¹nh tranh vµ kiÒm chÕ lÉn nhau. GÇn ®©y c¸c c«ng ty NhËt B¶n còng ®· cã ®éng th¸i ®iÒu chØnh dßng FDI vµo Trung Quèc. Cuéc ®ông ®é th­¬ng m¹i NhËt – Trung 2001 cµng lµm gia t¨ng mét t©m lý lo ng¹i sù næi lªn, lÊn ¸t cña Trung Quèc. Nhu cÇu gia t¨ng hîp t¸c víi ViÖt Nam cña NhËt B¶n cßn xuÊt ph¸t tõ viÖc muèn ®Èy nhanh t¹o lËp nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam vµ qua ®ã t¸ch ViÖt Nam khái ¶nh h­ëng cña Nga vµ trung Quèc. §iÒu nµy kh«ng chØ lµ mong muèn cña NhËt B¶n mµ cßn n»m trong chiÕn l­îc toµn cÇu cña Mü. Trªn thùc tÕ c¶ NhËt B¶n vµ Mü ®Òu lo ng¹i Trung Quèc. Trong thÕ trËn bao quanhTrung Quèc tõ §«ng sang T©y, nÕu Trung Quèc muèn më xuèng phÝa Nam th× kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®ÕnViÖt Nam. §Èy m¹nh hîp t¸c víi ViÖt Nam, mét mÆt t¹o c¬ héi ®Ó gia t¨ng quan hÖ víi c¸c quèc gia §«ng D­¬ng, mÆt kh¸c nh»m k×m chÕ vai trß, sù ¶nh h­ëng lan to¶ cña Trung Quèc xuèng khu vùc nµy. TÊt nhiªn trong thÕ gi»ng co chiÕn l­îc cña c¸c n­íc lín, ViÖt Nam cÇn t×m ra ph­¬ng c¸ch, con ®­êng phï hîp ®Ó gia gia t¨ng hîp t¸c, tËn dông c¸c c¬ héi ph¸t triÓn. 1.2. Nhu cÇu më réng hîp t¸c kinh tÕ cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n trong bèi c¶nh míi 1.2.1. C¬ së cña viÖc gia t¨ng nhu cÇu hîp t¸c kinh tÕ cña ViÖt Nam Ngµy nay cã thÓ thÊy më cña héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ lµ mét xu thÕ tÊt yÕu trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia, ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi l«gÝch ®ã. H¬n n÷a, viÖc ®Èy m¹nh më réng hîp t¸c víi NhËt B¶n cßn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng yÕu tè cô thÓ cña b¶n th©n ViÖt Nam. VÒ khÝa c¹nh kinh tÕ: Sau mét thËp kû ®æi míi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cho ®Õn tr­íc cuéc khñng ho¶ng tq× chÝnh - tiÒn tÖ khu vùc ®· cã sù khëi s¾c. Kh«ng nh÷ng v­ît qua khñng ho¶ng triÒn miªn kÐo dµi hµng chôc n¨m, mµ tõ n¨m 1991 ®Õn 1996 nÒn kinh tÕ liªn tôc ®¹t møc t¨ng tr­ëng cao víi b×nh qu©n 8%, riªng n¨m 1995 ®¹t 9,54% vµ 1996 ®¹t 9,34% (Niªn gi¸m thèng kª hµng n¨m, Nxb Thèng kª, 1999). Tuy nhiªn sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ møc t¨ng tr­ëng GDP cã sù suy gi¶m, n¨m 1998 chØ ®¹t 5,8%, vµ n¨m 1999 lµ 4,8%. NÕu n¨m 1999 l¹m ph¸t t¨ng tíi 9,2% th× c¸c n¨m tiÕp sau nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t. Møc t¨ng cña xuÊt khÈu thêi kú sau khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc còng chËm l¹i. Vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi tõ n¨m 1998 cã xu h­íng gi¶m m¹nh. Thùc tr¹n kinh tÕ trªn cho thÊy cÇn ph¶i cã gi¶i ph¸p m¹nh mÏ ®Ó thóc ®Èy thu hót ®Çu t­ vµ xuÊt khÈu, c¶i thiÖn møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ, tr¸nh nguy c¬ tôt hËu. Hîp t¸c kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n kÓ tõ sau khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc ®· cã b­íc ph¸t triÓn míi mµ nhiÒu ng­êi gäi ®ã lµ thêi ®¹i míi cña quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n. Riªng trong lÜnh vùc kinh tÕ quan hÖ hîp t¸c kh«ng chØ dõng l¹i ë c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp ®· ®­îc thùc hiÖn vµ ph¸t triÓn nhanh. Tuy nhiªn ®iÒu còng cÇn thÊy lµ quy m« cña quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n cßn rÊt khiªm tèn so víi kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu cña 2 nÒn kinh tÕ. MÆc dï NhËt B¶n lµ b¹n hµng th­¬ng m¹i sè mét, nhµ tµi trî sè mét vµ còng lµ mét trong 3 nhµ ®Çu t­ trùc tiÕp lín nhÊt vµo ViÖt Nam, song so víi tæng l­îng kim ng¹ch xuÊt- nhËp khÈu còng nh­ tæng FDI cña NhËt B¶n ra n­íc ngoµi th× phÇn cña ViÖt Nam trong ®ã qu¸ Ýt ái, vµ thÊp h¬n so víi phÇn cña c¸c quèc gia thuéc ASEAN. §iÒu nµy cho thÊy cÇn ph¶i vµ cã thÓ gia t¨ng h¬n n÷a quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai quèc gia. Më réng hîp t¸c kinh tÕ theo h­íng ®a d¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸ lµ mét chñ tr­¬ng cña nhµ n­íc ViÖt Nam. Më réng hîp t¸c víi NhËt B¶n trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ lµ mét ph­¬ng c¸ch ®¶m b¶o an ninh kinh tÕ n­íc nhµ. Bëi lÏ nÕu chØ h¹n chÕ trong mét sè b¹n hµng sÏ rÊt bÊt lîi khi ®èi t¸c gÆp khã kh¨n, viÖc më réng c¸c nèi quan hÖ sÏ t¹o cho ViÖt Nam cã nhiÒu cöa më ra thÕ giíi bªn ngoµi, ®ã lµ nh÷ng kªnh hµng ho¸ - dÞch vô ch¶y vµo ch¶y ra, b¶o ®¶m cho sù vËn hµnh b×nh th­êng cña nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a NhËt B¶n lµ mét thÞ tr­êng lín, mét ®Çu nguån vÒ dßng vèn vµ c«ng nghÖ, cho nªn më réng quan hÖ víi NhËt B¶n sÏ gia t¨ng c¸c c¬ héi ph¸t triÓn cho ViÖt Nam. 1.2.2. Nhu cÇu hîp t¸c cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n §Ó ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ngoµi viÖc ph¸t huy néi lùc ViÖt Nam ph¶i dùa vµo sù hîp t¸c víi n­íc ngoµi, nhÊt lµ c¸c quèc gia cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao nh­ NhËt B¶n. Cã thÓ thÊy nhu cÇu më réng hîp t¸c quèc tÕ cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n trªn c¸c ph­ong diÖn c¬ b¶n nh­ sau: Thø nhÊt, lµ ViÖt Nam cÇn ë NhËt l­îng vèn ®Çu t­ lín nh»m ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Do ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ rót ng¾n cho nªn nhu cÇu vèn ®Çu t­ cµng cao. Trong nh÷ng n¨m 90 chóng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong huy ®éng vèn b¶o ®¶m nhu cÇu ®Çu t­ gãp phÇn cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh gi÷ cho møc t¨ng tr­ëng ®¹t kh¸ cao so víi c¸c quèc gia trong khu vùc. Theo c¬ cÊu tæng vèn ®Çu t­ toµn x· héi trong thêi kú 1991 – 2000 lµ vèn vay c¸c tæ chøc quèc tÕ chiÕm 9,0%, vèn FDI chiÕm 24,46% vµ vèn tõ trong n­íc chiÕm 66,9%. NÕu tÝnh chung nguån vèn tõ n­íc ngoµi ®· chiÕm kho¶ng 1/3 tæng nhu cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ. Nh­ vËy nÕu trong thêi kú 1996 – 2000 trung b×nh hµng n¨m vèn ®Çu t­ x©y dùng toµn x· héi lµ 100.000 tû §ång, th× møc vèn n­íc ngoµi lµ 33.000 tû. NhËt B¶n lµ ®Çu nguån cña dßng vèn ®Çu t­, nÕu më réng ®­îc hîp t¸c víi NhËt, luång vèn tõ NhËt B¶n sÏ cã chiÒu h­íng ch¶y ®Õn thÞ tr­êng ViÖt Nam. VÊn ®Ò lµ ViÖt Nam cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ra sao, vµ g¾n liÒn víi ®ã lµ viÖc n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng dÞch vô. Trªn thùc tÕ luång vèn qua kªnh ODA NhËt B¶n ch¶y vµo ViÖt Nam mÊy n¨m qua t­¬ng ®èi cao so víi c¸c quèc gia trong khu vùc §«ng Nam ¸. Tuy vËy dßng FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam sau khi ®¹t ®Ønh ®iÓm n¨m 1995 ®· r¬i vµo chiÒu h­íng gi¶m sót. N¨m 2001 chØ ®¹t 160 triÖu USD, vµ 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002 lµ 90 triÖu USD. Trong khi ®ã møc ®Çu t­ vµo Ch©u ¸ tuy còng cã sù gi¶m sót tõ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ khu vùc nh­ng vÉn ®¹t 655,5 tû Yªn chiÕm 12,2% tæng FDI cña NhËt B¶n ra n­íc ngoµi. Víi sè liÖu trªn ta thÊy møc FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam cßn Ýt so víi tæng møc chung, còng nh­ so víi møc thu hót cña c¸c quèc gia trong khu vùc. Nh­ vËy më réng quan hÖ, thu hót FDI kh«ng nh÷ng lµ nhu cÇu cña ViÖt Nam mµ phÝa NhËt B¶n còng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng. 2. C¸c quan ®iÓm c¬ b¶n ph¸t triÓn hîp t¸c ViÖt – NhËt Hîp t¸c ViÖt Nam - NhËt B¶n trong bèi c¶nh míi cã nhiÒu yÕu tè thuËn lîi, ch¼ng h¹n m«i tr­êng hîp t¸c – liªn kÕt trong khu vùc gia t¨ng lµ ®iÒu kiÖn rÊt cã ý nghÜa ®èi víi hîp t¸c NhËt B¶n – ViÖt Nam. C¸i quan träng, cã tÝnh xuÊt ph¸t lµ 2 bªn ®Òu cã nhu cÇu gia t¨ng hîp t¸c do qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, c¶i c¸ch cña mçi nÒn kinh tÕ. Sù t­¬ng ®ång v¨n ho¸ vµ truyÒn thèng hîp t¸c còng lµ c¬ së, kinh nghiÖm cho gia t¨ng hîp t¸c hiÖn nay. Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy viÖc gia t¨ng hîp t¸c kh«ng ph¶i lµ con ®­êng réng më, th¼ng t¾p mµ còng cã nh÷ng trë lùc cÇn v­ît qua. Ch¼ng h¹n hiÖu qu¶ hîp t¸c võa qua cßn h¹n chÕ do m«i tr­êng kinh doanh 2 bªn cã nh÷ng thay ®æi ¶nh h­ëng ®Õn t©m lý c¸c nhµ kinh doanh. Cuéc c¹nh tranh quyÕt liÖt trong khu vùc, nhÊt lµ trong lÜnh vùc thu hót FDI còng t¸c ®éng ®Õn FDI NhËt B¶n vµo ViÖt Nam. §ã lµ ch­a nèi ®Õn sù c¶n trë cña mét sè thÕ lùc thï ®Þch kh«ng thÊy sù v­¬n lªn cña mét ViÖt Nam XHCN. Nh÷ng ®iÒu ®ã ®­¬ng nhiªn t¸c ®éng ®Õn quan ®iÓm ph¸t triÓn hîp t¸c 2 bªn. 2.1. Quan ®iÓm chung cña NhËt B¶n trong hîp t¸c víi ViÖt Nam Trong khi ®Èy m¹nh hîp t¸c víi ASEAN, NhËt B¶n rÊt chó träng vai trß cña ViÖt Nam. “NhËt B¶n tin t­ëng r»ng hîp t¸c nhiÒu mÆt víi ViÖt Nam, Quèc gia hiÖn ®ang ®­îc t«n vinh “Rång bay” trong khu vùc, cã thÓ lµ ®Çu tµu m¹nh mÏ ®èi víi viÖc cñng cè mèi quan hÖ NhËt B¶n víi ASEAN”. (Th«ng c¸o b¸o chÝ chung ViÖt Nam - NhËt B¶n, b¸o Nh©n d©n ngµy 6/10/2002). Víi quan ®iÓm chó träng quan hÖ víi ViÖt Nam cho nªn trªn thùc tÕ NhËt B¶n ®· kh«ng nh÷ng kh«ng gi¶m ODA trong xu thÕ chung mµ cßn t¨ng lªn cho ViÖt Nam. ViÖc gia t¨ng ODA cho ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ®­îc nhiÒu ng­êi xem nh­ lµ mét b»ng chøng thÓ hiÖn quan ®iÓm cña NhËt B¶n trong ®¸nh gi¸ vÞ trÝ quan träng ®èi víi ViÖt Nam trong khu vùc. Tuy nhiªn, ®iÒu chóng ta còng cÇn nhËn thÊy lµ NhËt B¶n cÇn ViÖt Nam tr­íc m¾t kh«ng ph¶i chñ yÕu lµ vÊn ®Ò kinh tÕ. Vai trß hç trî cña kinh tÕ ViÖt Nam ®èi víi NhËt B¶n qu¸ nhá bÐ, thÓ hiÖn qua kim ng¹ch th­¬ng m¹i 2 chiÒu trong tæng kim ng¹ch xuÊt – nhËp cña NhËt B¶n víi thÕ giíi. H¬n n÷a vèn ®Çu t­ cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam còng cßn thÊp so víi vµo c¸c n­íc kh¸c.ViÖc ®Çu t­ vµo ViÖt Nam ®­îc xem nh­ gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu rñi ro do sù qu¸ tËp trung vµo ®Çu t­ Trung Quèc. Hîp t¸c víi ViÖt Nam, tÊt nhiªn NhËt B¶n còng muèn t¹o lËp nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi gióp thóc ®Èy kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn ®Ó ViÖt Nam ®ãng gãp vµo t¨ng c­êng quan hÖ chung NhËt B¶n – ASEAN. NhËt B¶n muèn ViÖt Nam cïng hµnh ®éng, cïng tiÕn b­íc, thóc ®Èy quan hÖ æn ®Þnh l©u dµi vµ tin cËy lÉn nhau. §iÒu nµy thuËn lîi cho NhËt B¶n trong viÖc kh¼ng ®Þnh vai trß kinh tÕ còng nh­ trªn c¸c ph­¬ng diÖn kh¸c theo mong muèn cña NhËt B¶n. 2.2. Quan ®iÓm chung cña ViÖt Nam trong quan hÖ víi NhËt Víi chÝnh s¸ch ®æi míi quan hÖ cña ViÖt Nam víi n­íc ngoµi ngµy cµng ph¸t triÓn, ViÖt Nam ®· triÓn khai chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®éc lËp tù chñ, ®a d¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸ theo tinh thÇn “ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ trong céng ®ång thÕ giíi, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn”. Trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng ViÖt Nam “Mong muèn c¸c n­íc trong khu vùc cïng nhau hîp t¸c lµm cho Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng cã hoµ b×nh, æn ®Þnh l©u dµi, trë thµnh mét khu vùc ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt vµ m¹nh nhÊt”. Víi quan ®iÓm chung ®ã vµ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ cña ViÖt Nam, ngay sau thêi kú chiÕn tranh l¹nh, ta ®· xóc tiÕn m¹nh trong quan hÖ víi c¸c quèc gia khu vùc, trong ®ã cã NhËt B¶n. Thêi kú nµy quan hÖ ViÖt – NhËt ®­îc thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c:b×nh ®¼ng, cïng cã lîi. Trªn c¬ së nguyªn t¾c nµy, hai bªn ®· cã nh÷ng tho¶ thuËn t¨ng c­êng ®èi tho¹i chÝnh trÞ – an ninh, më réng c¸c lÜnh vùc vµ c¸c h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ, phèi hîp ho¹t ®éng hîp t¸c dµi h¹n, khuyÕn khÝch hîp t¸c giao l­u v¨n ho¸ gi÷a hai quèc gia. Víi quan ®iÓm ®ã quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n ngµy cµng cñng cè, ph¸t triÓn. NhËt B¶n trë thµnh mét ®èi t¸c, thÞ tr­êng quan träng hµng ®Çu cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m võa qua. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ quan hÖ cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n ®­îc chó träng nhiÒu trong quan hÖ kinh tÕ. ViÖt Nam hy väng tranh thñ ë NhËt B¶n sù gióp ®ì kü thuËt – c«ng nghÖ vµ vèn ®Çu t­. C¸c ho¹t ®éng quan hÖtõ phÝa ViÖt Nam chñ yÕu ®­îc khëi ®éng bëi c¸c c¬ quan nhµ n­íc vµ cßn Ýt cã sù tham gia cña c¸c thùc thÓ kh¸c. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong hîp t¸c víi NhËt B¶n nh×n chung ®Òu cã t©m lý thô ®éng, chê ®îi tõ phÝa NhËt B¶n. C¸c doanh nghiÖp kÓ c¶ c¸c ®Þa ph­¬ng cßn thiÕu quan ®iÓm dµi h¹n vµ sù phèi hîp víi nhau trong thóc ®Èy hîp t¸c. T×nh tr¹ng c¹nh tranh trong xuÊt khÈu vµ thu hót vèn ®Çu t­ thiÕu mét sù qu¶n lý chØ ®¹o chung ë tÇm quèc gia ®«i khi ®· ®Èy c¸c doanh nghiÖp vµ ®Þa ph­¬ng ph¶i chÊp nhËn c¸c ®iÒu kho¶n Ýt cã lîi trong c¸c hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh. Mét xu h­íng ®¸ng ng¹i hiÖn vÉn ®ang tån t¹i lµ c¸c c¬ së phÝa ViÖt Nam ®Òu cè g¾ng cã ®­îc mét ký kÕt hîp t¸c víi n­íc ngoµi nãi chung vµ NhËt B¶n nãi riªng, mµ ch­a tÝnh hÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra, v× vËy lµm gi¶m hiÖu qu¶ kinh doanh. VÊn ®Ò lµ c¸c doanh nghiÖp cÇn chñ ®éng thÓ hiÖn tiÒm n¨ng cña m×nh ®Ó tõ ®ã c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi nhËn thÊy nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng hîp t¸c. Cã nghÜa r»ng trong quan ®iÓm hîp t¸c cÇn ph¶i ®æi míi, ph¶i chñ ®éng vµ hîp t¸c chØ bÒn v÷ng khi c¸c bªn cã nhu cÇu, cã lîi Ých. 2.3. Mét sè ®Ò xuÊt vÒ chñ tr­¬ng hîp t¸c kinh tÕ víi NhËt B¶n NhËt B¶n lµ ®èi t¸c kinh tÕ hµng ®Çu cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi ®©y. Do vËy ph¶i x©y dùng ®­îc mét chiÕn l­îc dµi h¹n trong quan hÖ víi NhËt B¶n. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu hai bªn vµ sù bæ sung lÉn nhau gi÷a hai nÒn kinh tÕ ta thÊy NhËt B¶n ®·, ®ang vµ sÏ cã vai trß ngµy cµng cµng quan trong ®èi víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. NhËt B¶n lµ b¹n hµng th­¬ng m¹i vµ nguån cung cÊp ODA sè 1 vµ còng lµ nhµ ®Çu t­ hµng ®Çu ë ViÖt Nam, nhÊt lµ xÐt trªn khÝa c¹nh møc vèn thùc hiÖn. Trong t­¬ng lai víi ®­êng h­íng ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nhu cÇu vÒ vèn, c«ng nghÖ vµ thÞ tr­êng ngµy cµng gia t¨ng. Trong khi NhËt B¶n lµ n­íc dÉn ®Çu thÕ giíi vµ khu vùc vÒ tiÒm n¨ng vèn vµ c«ng nghÖ. §­êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ cña ta cho thÊy chóng ta kh«ng chØ ®¬n thuÇn thùc hiÖn qu¸ tr×nh chuyÓn tõ lao ®éng thñ c«ng sangc¬ khÝ ho¸, tõ kinh tÕ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp, mµ cÇn ph¶i ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô vµ mét sè lÜnh vùc kinh tÕ tri thøc nh»m kÕt hîp qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch sang nÒn kinh tÕ dÞch vô. §¸p øng ®iÒu ®ã xem ra NhËt B¶n lµ cã ­u thÕ thuËn lîi h¬n c¶ víi ViÖt Nam kh«ng chØ ë c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt mµ c¶ ë kinh nghiÖm ph¸t triÓn. KÕt luËn Trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ më cña cña ViÖt Nam, quan hÖ ViÖt Nam – NhËt B¶n nãi chung , quan hÖ kinh tÕ nãi riªng ®ang trong thêi kú cã nhiÒu yÕu tè thuËn lîi. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ liªn kÕt kinh tÕ khu vùc ®ang gia t¨ng ®­îc xem lµ ®éng lùc quan träng thóc ®Èy c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia trong ®ã cã quan hÖ gi÷a ViÖt Nam víi NhËt B¶n. Qu¸ tr×nh trªn gia t¨ng ®Æt ra c¬ héi vÒ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ cho mçi nÒn kinh tÕ qua ®ã thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. Qu¸ trinh c¶i c¸ch kinh tÕ cña NhËt B¶n ®·, ®ang vµ sÏ gÆt h¸i ®­îc rÊt nhiÒu thµnh c«ng nh­ng còng cã kh«ng Ýt khã kh¨n vµ ®©y lµ c¬ së quan träng cho c¸c n­íc trªn thÕ giíi häc tËp vµ rót kinh nghiÖm ®Æc biÖt lµ ViÖt Nam. §¸ng chó ý n÷a lµ qu¸ tr×nh c¶i c¸ch cña NhËt B¶n còng nh­ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®ai ho¸ ë ViÖt Nam cho phÐp hai quèc gia bæ sung cho nhau trong viÖc ®¶m b¶o nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng d©n sinh. §©y chÝnh lµ c¬ së kh¸ch quan cho viÖc gia t¨ng quan hÖ kinh tÕ song ph­¬ng ViÖt – NhËt. Bªn c¹nh ®ã mét sè vÊn ®Ò trªn b×nh diÖn khu vùc vµ quèc tÕ ®Æt ra gÇn ®©y nh­ viÖc gia t¨ng cña chñ nghÜa khñng bè quèc tÕ, cña t×nh trang bu«n lËu, bÖnh tËt… ®Æt ra yªu cÇu ph¶i më réng sù hîp t¸c h¬n n÷a gi÷a c¸c quèc gia trong ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam – NhËt B¶n. Bëi vËy, ®Ó tiÕp hiÓu ®­îc râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña NhËt B¶n vµ mèi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n trªn ®©y em ®· hoµn thµnh bµi chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp nµy víi ®Ò tµi: “C¶i c¸ch kinh tÕ cña NhËt B¶n vµ mèi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n”. Do ®iÒu kiÖn thêi gian ng¾n, kh¶ n¨ng nghiªn cøu cã h¹n, nhiÒu néi dung cña ®Ò tµi ch­a ®Ò cËp ®­îc thÊu ®¸o còng nh­ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng s¬ xuÊt. Em rÊt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c thÇy c« gi¸o ®Ó ®Ò tµi ngµy ®­îc hoµn chØnh h¬n. Tµi liÖu tham kh¶o C¸c gi¸o tr×nh Kinh tÕ quèc tÕ, Kinh doanh quèc tÕ, FDI - §¹i häc KTQD - HN M¸c vµ ¡ng Ghen toµn tËp. Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia - Hµ néi 1993. Lª - Nin toµn tËp. Nxb TiÕn bé - Matxc¬va – 1984. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia - Hµ Néi. Niªm gi¸m thèng kª ViÖt Nam 2002.