Đặc điểm nhân cách của phạm nhân
LỜI MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Ngày nay vấn đề nhân cách được nhiều khoa học quan tâm nghiên cứu. Trong quá trình phát triển của các khoa hoc, đặc biệt là các khoa hoc xã hội, nghiên cứu về con người nói chung và nhân cách nói riêng là một đòi hỏi tất yếu. Ở Việt Nam, trong sự nghiệp đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước đặc bịêt coi trọng nguồn lực con người. Muốn công nghiêp hoá, hiện đại hoá đất nước thành công thì phải đặt con người lên vị trí trung tâm, phải có con người đạo đức trí tuệ. Xây dựng con người xã hội chủ nghĩa Việt Nam phải gắn liền với xây dựng nhân cách phát triển hài hoà. Trong khoa học tâm lý, nhân cách là vấn đề trung tâm và hết sức rộng lớn, trong đó mỗi chuyên nghành lại đi sâu vào những lĩnh vực khác nhau. Giống như các chuyên nghành khác, tâm lý học pháp lý cũng nghiên cứu nhân cách nhưng đối tượng mà nó hướng tới là nhân cách của những người tham gia tố tụng như: bị can, bị cáo, người phạm tội, luật sư, kiểm sát viên. Trong các nhóm xã hội, phạm nhân là nhóm người đăc biệt. Họ là những người đã phạm lỗi lầm nghiêm trọng trong quá khứ, bị đưa ra xét xử, bị kết án tù và hiện đang phải chấp hành hình phạt tù tại trại giam. Theo các nhà tâm lý học pháp lý, ở phạm nhân có nhiều nét nhân cách tiêu cực, có nhiều biểu hiện lệch lạc trong lĩnh vực động cơ. Ngoài ra, trong tâm lý học tội phạm từ lâu cũng đã tồn tại quan điểm cho rằng, phạm nhân là những người có nhiều điểm tâm lý không phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi của xã hội và đây chính là một trong những nguyên nhân đưa họ đến hành vi phạm tội. Thời gian phạm nhân chấp hành hình phạt tại trại giam là thời gian diễn ra nhiều diễn biến tâm lý phức tạp trong con người họ. Đây có lẽ là một trong những lí do khiến không ít nhà tâm lý học chọn phạm nhân làm khách thể nghiên cứu, thậm chí trong tâm lý học còn xuất hiện nhiều chuyên nghành nghiên cứu về phạm nhân: tâm lý học tội phạm, tâm lý học cải tạo. Trên thực tế, từ trước đến nay, trên thế giới có rất nhiều các công trình khoa học nghiên cứu về nhân cách, đặc điểm nhân cách, tuy nhiên vẫn chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về nhân cách phạm nhân một cách sâu sắc. Mặc dù đây là một vấn đề có ý nghĩa rất lớn cả về mặt lí luận và thực tiễn. Về mặt lí luận, nghiên cứu nhân cách phạm nhân góp phần làm rõ hơn các quan điểm về nhân cách, đặc điểm nhân cách. Đồng thời bổ sung vào các công trình nghiên cứu tâm lý học về nhân cách. Về mặt thưc tiễn, nghiên cứu nhân cách phạm nhân nhằm chỉ ra các phẩm chất tâm lý tích cực, tiêu cực ở phạm nhân, giúp họ phát huy các phẩm chất tích cực; chỉ ra những thay đổi về nhân cách, đặc điểm nhân cách của họ trong thời gian chấp hành hình phạt tù. Đồng thời, tìm ra các phương pháp cải tạo phù hợp cũng như những trợ giúp xã hội cho phạm nhân, đưa ra các hướng mới trong nghiên cứu quá trình tái hoà nhập xã hội của họ. Nghiên cứu nhân cách phạm nhân còn có ý nghĩa quan trọng đối với thực tiễn phòng ngừa tội phạm, và hoạt động của các cán bộ trại giam Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn vấn đề “Đặc điểm nhân cách của phạm nhân” là vấn đề nghiên cứu cho khoá luận tốt nghiệp của mình. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Làm rõ đặc điểm nhân cách của phạm nhân, những điểm tích cực, tiêu cực. Từ đó, đưa ra kiến nghị cho công tác giáo dục, cải tạo phạm nhân tại trại giam. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Khái quát cơ sở lý luận về nhân cách, đặc điểm nhân cách - Khảo sát về thực trạng và nghiên cứu phạm nhân ở một số khía cạnh: đặc điểm nhân cách phạm nhân, các nguyên nhân tâm lý- xã hội dẫn họ đến hành vi phạm tội, những thay đổi tâm lý trong thời gian chấp hành hình phạt tại trại giam. - Đưa ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quá trình giáo dục cải tạo phạm nhân. 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu Đặc điểm nhân cách của phạm nhân. - Khách thể nghiên cứu Phạm nhân đang chấp hành hình phạt tù tại trại giam. Ngoài ra, chúng tôi có tiến hành thu thập và lấy ý kiến của một số cán bộ giáo dục, quản giáo trại giam. 5. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU - Về khách thể nghiên cứu: Chúng tôi chỉ tiến hành điều tra,khảo sát trên một số lượng hạn chế các phạm nhân hiện đang thi hành án tại trại giam. - Nội dung: Vấn đề nhân cách là một vấn đề phức tạp và đến nay vẫn còn nhiều tranh luận trong giới khoa học. Trong khoá luận này, chúng tôi đi vào tìm hiểu đặc điểm nhân cách của các phạm nhân được nghiên cứu, tìm hiểu các nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn họ tới hành vi phạm tội. Trong đó, đặc biệt chú trọng đến các nguyên nhân liên quan đến bản thân phạm nhân, gia đình và các yếu tố xã hội khác. 6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Qua quá trình tổ chức nghiên cứu, tiếp xúc với các phạm nhân, tôi cho rằng nhân cách của phạm nhân có những nét đặc trưng, khác biệt so với các đối tượng khác. Sự khác biệt này biểu hiện trên nhiều mặt khác nhau: nhận thức, cảm xúc, hành vi, các thuộc tính tâm lí nhân cách. 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu; - Trắc nghiệm nhân cách của Cattell; - Phương pháp phỏng vấn sâu; - Phương pháp nghiên cứu hồ sơ phạm nhân; - Phương pháp thống kê toán học 8. BỐ CỤC KHOÁ LUẬN Ngoài phần mở đầu, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, khoá luận này bao gồm 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận - Chương 2: Tổ chức nghiên cứu - Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực tiễn
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đặc điểm nhân cách của phạm nhân, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
t©m lý cña ph¹m nh©n ®ang chÊp hµnh ¸n ph¹t tï t¹i tr¹i giam”, T¹p chÝ t©m lý häc, sè 4/ 2007.
Lª ThÞ Hµ (2003), “§Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña g¸i m¹i d©m vµ ®Þnh híng gi¶i ph¸p gi¸o dôc”, LuËn v¨n tiÕn sÜ.
Ph¹m Minh H¹c (chñ biªn) (1992), T©m lý häc, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.
NguyÔn Ngäc Hoµ (chñ biªn) (1999), Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ luËt häc, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
Bïi V¨n HuÖ (1996), T©m lý häc, Nxb §¹i häc quèc gia Hµ Néi.
NguyÔn Håi Loan- §Æng Thanh Nga (2004), T©m lý häc ph¸p lý, Nxb §¹i häc quèc gia, Hµ Néi.
§ç Long (1999), “Nh©n c¸ch- nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu”, T¹p chÝ t©m lý häc, sè 4, 8/ 1999.
Lª«nchiev A. N (1980), Ho¹t ®éng, ý thøc, nh©n c¸ch, Ph¹m Hoµng Gia vµ Ph¹m Minh H¹c dÞch, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.
Phan Träng Ngä (chñ biªn) (2003), C¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn t©m lý ngêi, Nxb §¹i häc s ph¹m, Hµ Néi.
Hoµng Phª (chñ biªn) (1994), Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb Khoa häc x· héi, Trung t©m tõ ®iÓn häc Hµ Néi.
Lª §øc Phóc (1995), “VÊn ®Ò nh©n c¸ch trong t©m lý häc hiÖn nay”, T¹p chÝ nghiªn cøu gi¸o dôc, (8/ 1995).
Sæ tay t©m lý häc (1990), Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
NguyÔn V¨n TËp (2001), “§Þnh híng nghiªn cøu t©m lý häc vµ c¶m ho¸ ph¹m nh©n”, T¹p chÝ t©m lý häc, sè 7/ 2001.
TrÇn Träng Thuû (1992), Khoa häc chÈn ®o¸n t©m lý, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.
Tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam 1 (1995), Trung t©m biªn so¹n tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam, Hµ Néi.
Tõ ®iÓn luËt häc (1999), Nxb tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt Nam, Hµ Néi.
Trêng ®¹i häc luËt Hµ Néi (2006), Gi¸o tr×nh t©m lý häc ®¹i c¬ng, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
Trêng ®¹i häc luËt Hµ Néi (2006), Gi¸o tr×nh t©m lý häc t ph¸p, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.
NguyÔn Quang UÈn (chñ biªn) (1998), T©m lý häc ®¹i c¬ng, Nxb §¹i häc quèc gia, Hµ Néi.
Bé luËt h×nh sù cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (2005), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
Ph¸p lÖnh thi hµnh ¸n ph¹t tï (1993).
Môc lôc
2.1. Nghiªn cøu lý luËn 26
2.2. Nghiªn cøu thùc tiÔn 27
2.2.1. Môc ®Ých vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu 27
2.2.2. C¸c giai ®o¹n tæ chøc nghiªn cøu thùc tiÔn 29
ch¬ng 3: kÕt qu¶ nghiªn cøu 31
1. ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n 31
1.1. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n tõ kÕt qu¶ test 16 yÕu tè cña Cattell 31
1.1.1. C¸c ®Æc ®iÓm trÝ tuÖ 31
1.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm ý chÝ, t×nh c¶m 33
1.1.3. C¸c ®Æc ®iÓm quan hÖ liªn nh©n c¸ch 34
1.1.4. §Æc ®iÓm tù kiÓm so¸t vµ tù ®¸nh gi¸ 35
1.2. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n qua kÕt qu¶ quan s¸t vµ pháng vÊn s©u. 37
1.2.1. Vµi nÐt vÒ nh©n th©n ngêi ®îc pháng vÊn: 37
1.2.2. Mét sè ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n D 38
1.2.3. NhËn xÐt cña qu¶n gi¸o trùc tiÕp qu¶n lý 40
2. Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n 41
kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 44
1. KÕt luËn 44
2. mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸o dôc ph¹m nh©n 45
2.1. X¸c ®Þnh c¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi t©m lý, nh©n c¸ch vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc, c¶i t¹o ph¹m nh©n 45
2.2. X¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o ph¹m nh©n 47
2.3. Sö dông c¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®«ng gi¸o dôc ®èi víi ph¹m nh©n 48
danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 50
Lêi c¶m ¬n
B¶n kho¸ luËn ®îc hoµn thµnh nhê sù gióp ®ì cña tËp thÓ thÊy c« gi¸o trong Khoa LuËt H×nh sù, ®Æc biÖt lµ Th¹c sÜ Chu V¨n §øc ngêi ®· trùc tiÕp híng dÉn, tËn t×nh gióp ®ì vµ ®éng viªn ®Ó em cã thÓ hoµn thµnh kho¸ luËn nµy. Qua ®©y em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c cña m×nh ®Õn Th¹c sÜ Chu V¨n §øc vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong Khoa LuËt H×nh sù.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n
Ch¬ng 2:
tæ chøc nghiªn cøu
1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
1.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n b¶n tµi liÖu
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông ®Ó thùc hiÖn phÇn c¬ së lý luËn vµ x©y dùng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi.
1.2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra b»ng tr¾c nghiÖm Cattell
Trong ph¹m vi cña ®Ò tµi, ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông ®èi víi ph¹m nh©n ®ang thi hµnh ¸n t¹i tr¹i. §©y lµ ph¬ng ph¸p chÝnh ®îc sö dông ®Ó t×m hiÓu §§NC cña ph¹m nh©n.
Tr¾c nghiÖm Cattell ®îc sö dông chñ yÕu ®Ó t×m hiÓu §§NC cña con ngêi. Tr¾c nghiÖm nµy lµ mét b¶ng hái vÒ NC, lÇn ®Çu tiªn ®îc x©y dùng vµo nh÷ng n¨m 1940 bëi R.B Cattell. Tr¾c nghiÖm cã ®Çy ®ñ 16 nh©n tè ®Æc trng cho NC con ngêi b×nh thêng, bao gåm c¸c yÕu tè víi c¸c néi dung:
- YÕu tè A: kÝn ®¸o - cëi më;
- YÕu tè B: trÝ tuÖ;
- YÕu tè C: t×nh c¶m kh«ng æn ®Þnh- t×nh c¶m æn ®Þnh;
- YÕu tè E: lÖ thuéc- chñ ®éng;
- YÕu tè F: tÝnh trÇm- biÓu c¶m;
- YÕu tè G: hµnh vi theo chuÈn mùc, lý tÝnh- hµnh vi c¶m tÝnh;
- YÕu tè H: nhót nh¸t- dòng c¶m;
- YÕu tè I: cøng r¾n- nh¹y c¶m;
- YÕu tè L: tin tëng- nghi ngê;
- YÕu tè M: thùc tÕ- viÔn v«ng;
- YÕu tè N: trùc tÝnh- x· giao;
- YÕu tè O: tù tin- lo h·i;
- YÕu tè Q1: b¶o thñ- cÊp tiÕn;
- YÕu tè Q2: tu©n thñ- kh«ng tu©n thñ;
- YÕu tè Q3: tù kiÓm so¸t thÊp - tù kiÓm so¸t cao;
- YÕu tè Q4: yÕu ®uèi - c¨ng th¼ng.
§Ó t×m ra c¸c nh©n tè nµy, Cattell ph¶i dùa vµo nhiÒu nguån d÷ liÖu kh¸c nhau: tr¾c nghiÖm kh¸ch quan, c¸c t×nh huèng ®iÓn h×nh trong cuéc sèng, th«ng qua nh÷ng c©u hái trªn giÊy vµ bót ch×. Test Cattell gåm 5 phiªn b¶n víi 3 mÉu A, B, C, nã bao qu¸t t¬ng ®èi ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè ®Æc trng cho cÊu tróc NC chung cña con ngêi. Chóng t«i chän mÉu C rót gän cña test Cattell ®Ó nghiªn cøu §§NC cña ph¹m nh©n.
MÉu C cña Cattell gåm cã 105 item. Mçi item cã 3 ph¬ng ¸n tr¶ lêi, kh¸ch thÓ sÏ chän mét trong ba ph¬ng ¸n ®ã ph¬ng ¸n nµo trïng víi suy nghÜ cña m×nh. §iÓm sè ®îc tÝnh theo tõng yÕu tè vµ ®iÓm cña mçi yÕu tè b»ng tæng ®iÓm ®¹t ®îc trong mçi item cña yÕu tè ®ã. §iÓm sè cña toµn bé test ®îc tÝnh theo b¶ng m· mµ Cattell ®· ®a ra. ViÖc tÝnh ®iÓm ®îc tiÕn hµnh nh sau:
- NÕu kh¸ch thÓ chän ph¬ng ¸n 1 vµ ph¬ng ¸n 3 trïng víi nh÷ng « ®¸nh dÊu b«i ®en cña b¶ng m· th× ®îc 2 ®iÓm.
- NÕu kh¸ch thÓ chän ph¬ng ¸n 2 trïng víi « ®¸nh dÊu b«i ®en cña b¶ng m· th× ®îc 1 ®iÓm.
- NÕu kh«ng chän ph¬ng ¸n trªn th× bÞ ®iÓm 0.
- Riªng yÕu tè B (yÕu tè trÝ tuÖ): kh¸ch thÓ chän ph¬ng ¸n nµo trïng víi « b«i ®en cña b¶ng m· th× ®îc 1 ®iÓm, cßn trêng hîp kh«ng trïng th× bÞ ®iÓm 0.
C¸ch tÝnh ®iÓm cho c¸c yÕu tè nh sau:
- §iÓm cao nhÊt cña c¸c yÕu tè lµ 12.
- §iÓm thÊp nhÊt lµ 0.
- §iÓm cao nhÊt cña yÕu tè MD lµ 14.
- §iÓm cao nhÊt cña yÕu tè B lµ 8.
§iÓm cña nhãm b»ng ®iÓm trung b×nh cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong nhãm. V× thÕ kh¸c víi ®iÓm cña c¸ nh©n, ®iÓm cña trung b×nh cña nhãm cã sè thËp ph©n. Møc ®iÓm cña tõng yÕu tè ®îc tÝnh cô thÓ nh sau:
- YÕu tè B:
+ Møc thÊp : 1- 2.9 ®iÓm
+ Møc trung b×nh: 3- 5 ®iÓm
+ Møc cao: tõ 5.1 ®iÓm trë lªn
- YÕu tè MD:
+ Møc thÊp : 1- 5.9 ®iÓm
+ Møc trung b×nh: 6 - 8 ®iÓm
+ Møc cao: tõ 8.1 ®iÓm trë lªn
- C¸c yÕu tè cßn l¹i: (c¸c yÕu tè A, C, I, O, M, N, E, F, G, H, L, Q1, Q2, Q3, Q4) cã c¸c møc ®iÓm díi ®©y:
+ Møc thÊp : 1- 4.9 ®iÓm
+ Møc trung b×nh: 5 - 7 ®iÓm
+ Møc cao: tõ 7.1 ®iÓm trë lªn.
Sè liÖu thu ®îc tõ b¶ng hái nµy sÏ ®îc xö lý theo phÐp thèng kª to¸n häc. Xö lý sè liÖu thu ®ù¬c tõ b¶ng hái, chóng t«i tÝnh ®iÓm trung b×nh cho c¶ nhãm thuéc mÉu ®iÒu tra.
1.3. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông ®Ó hç trî cho ph¬ng ph¸p ®iÒu tra nh»m t×m hiÓu râ h¬n vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Do ph¹m nh©n lµ nh÷ng ®èi tîng ®Æc biÖt, ®iÒu kiªn tiÕp xóc khã, nªn chóng t«i kh«ng tiÕn hµnh pháng vÊn toµn bé ®èi tîng ®îc kh¶o s¸t mµ chØ tiÕn hµnh trªn mét sè lîng nhÊt ®Þnh ph¹m nh©n ®ang gi¸o dôc c¶i t¹o t¹i tr¹i.
Néi dung pháng vÊn kh«ng qui ®Þnh nh÷ng c©u hái cøng b¾t buéc mµ cè g¾ng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng néi dung cÇn quan t©m nh»m t¹o ra kh«ng khÝ tho¶i m¸i, ch©n thùc. C¸c c©u hái thêng xoay quanh c¸c vÊn ®Ò: hoµn c¶nh gia ®×nh ph¹m nh©n, vµi nÐt vÒ b¶n th©n (tuæi t¸c, häc vÊn, nghÒ nghiÖp), ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh ph¹m téi, th¸i ®é ®èi víi cuéc sèng ë tr¹i, suy nghÜ cña ph¹m nh©n vÒ gia ®×nh cuéc sèng ë tr¹i, dù ®Þnh trong t¬ng lai, t©m t, nguyÖn väng...
- Ngoµi ra, chóng t«i cßn tham kh¶o ý kiÕn cña mét sè c¸n bé lµm c«ng t¸c qu¶n lý t¹i tr¹i giam- nh÷ng ngêi trùc tiÕp qu¶n lý, gi¸o dôc, c¶i t¹o ph¹m nh©n.
- Bªn c¹nh ®ã, chóng t«i còng tiÕp thu ý kiÕn cña mét sè chuyªn gia t©m lý nh»m cã c¸i nh×n chÝnh x¸c h¬n vÒ ®êi sèng t©m lý cña ph¹m nh©n.
1.4. Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc
- C¸c d÷ liÖu thu ®îc tõ viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trong ph¹m vi ®Ò tµi ®îc xö lý theo c¸c ph¬ng ph¸p cña to¸n thèng kª.
- Nh÷ng phÐp thèng kª to¸n häc ®îc sö dông chñ yÕu trong ph¹m vi ®Ò tµi lµ:
+ TÝnh gÝa trÞ trung b×nh: dïng tÝnh ®iÓm ®¹t ®îc cña tõng yÕu tè
+ PhÐp so s¸nh:
Trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i chñ yÕu dïng phÐp so s¸nh hai nhãm víi nhau vÒ mét tiªu chÝ nµo ®ã; vÝ dô nh so s¸nh nhãm ph¹m nh©n cã kÕt qu¶ c¶i t¹o kh¸- tèt vµ nhãm cã kÕt qu¶ trung b×nh- kÐm, so s¸nh nhãm ph¹m nh©n cã tr×nh ®é THPT vµ nhãm ph¹m nh©n cã tr×nh ®é THCS…
2. tæ chøc nghiªn cøu
2.1. Nghiªn cøu lý luËn
NhiÖm vô cña giai ®o¹n nµy lµ thùc hiÖn phÇn c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi vµ nghiªn cøu c¸c b¶ng hái ®Ó chuÈn bÞ tiÕn hµnh nghiªn cøu thùc tiÔn.
§Ó cã c¬ së cho viÖc nghiªn cøu lý luËn c¬ b¶n vÒ §§NC cña ph¹m nh©n vµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn kh¸c cã liªn quan, trong giai ®o¹n nµy chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n b¶n tµi liÖu lµ chñ yÕu. C¸c v¨n b¶n tµi liÖu ®îc nghiªn cøu tõ c¸c nguån chÝnh sau ®©y:
- Nh÷ng nghiªn cøu ë trong níc vµ níc ngoµi vÒ vÊn ®Ò NC, §§NC, c¸c lý thuyÕt vÒ §§NC vµ mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan;
- Nh÷ng nghiªn cøu vÒ ph¹m nh©n, nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý ®Æc trng cña ph¹m nh©n;
- Mét sè bµi b¸o vÒ ph¹m nh©n;
- Mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan: ph¸p lÖnh thi hµnh ¸n ph¹t tï, bé luËt h×nh sù, bé luËt tè tông h×nh sù.
Trªn c¬ së ®ã, chóng t«i ph©n tÝch, tæng hîp, hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn NC, §§NC, c¸c nÐt t©m lý ®Æc trng cña ph¹m nh©n. Th«ng qua viÖc nghiªn cøu lý luËn, chóng t«i x¸c ®Þnh ®îc c¸c kh¸i niÖm cã liªn quan ®Õn NC, §§NC cña ph¹m nh©n, t×m hiÓu, tæng hîp c¸c nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc vÒ vÊn ®Ò NC, §§NC vµ nh÷ng nÐt t©m lý ®Æc trng ë ph¹m nh©n. Dùa vµo ®ã, chóng t«i t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò cßn tån t¹i, ®ång thêi ®Þnh h×nh c¸c tiªu chÝ nghiªn cøu phï hîp víi nhãm ®èi tîng vµ c¸c néi dung cÇn kh¶o s¸t vÒ §§NC cña ph¹m nh©n, x¸c ®Þnh nguyªn nh©n ph¹m téi. Tõ ®ã ®a ra mét sè ®Þnh híng gi¶i ph¸p gi¸o dôc, c¶i t¹o ph¹m nh©n vµ gióp hä t¸i hoµ nhËp x· héi.
§ång thêi, trong giai ®o¹n nµy, chóng t«i cßn tiÕn hµnh t×m hiÓu, nghiªn cøu ®Ó x©y dùng, hoµn thiÖn b¶ng hái ph¹m nh©n, chuÈn bÞ b¶ng hái Cattell ®Ó tiÕn hµnh tr¾c nghiÖm ®èi víi ph¹m nh©n nh»m t×m hiÓu §§NC cña hä. B¶ng hái ph¹m nh©n nh»m t×m hiÓu mét sè ®Æc ®iÓm vÒ nh©n th©n cña ph¹m nh©n, hç trî cho c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c.
2.2. Nghiªn cøu thùc tiÔn
2.2.1. Môc ®Ých vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu
a. Môc ®Ých:
- T¹o c¬ së cho viÖc ®a ra c¸c kÕt luËn nghiªn cøu sÏ ®îc ph©n tÝch ë ch¬ng 3: c¸c ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n th«ng qua test 16 yÕu tè cña Cattell, th«ng qua pháng vÊn s©u kÕt hîp víi quan s¸t ®èi tîng.
- Nghiªn cøu trªn thùc tÕ lµ c¨n cø ®Ó lµm râ c¸c nghiªn cøu vÒ NC, §§NC vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý ®Æc trng cña ph¹m nh©n.
- T×m hiÓu ®êi sèng thùc tÕ cña ph¹m nh©n t¹i tr¹i: chÕ ®é sinh ho¹t vËt chÊt, lao ®éng, nghØ ng¬i, ®ång thêi, t×m hiÓu t©m t nguyÖn väng cña hä.
b. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu:
Do ph¹m nh©n lµ nh÷ng ®èi tîng ph¶i chÞu sù gi¸m s¸t chÆt chÏ, ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi hä rÊt khã kh¨n nªn viÖc tæ chøc nghiªn cøu thùc tÕ trªn nhãm ®èi tîng nµy gÆp nhiÒu h¹n chÕ.
Chóng t«i tæ chøc nghiªn cøu trªn nhãm ph¹m nh©n hiÖn ®ang thi hµnh ¸n ph¹t tï t¹i tr¹i t¹m giam c«ng an tØnh TiÒn Giang. T¹i ®©y, ngoµi sè lîng bÞ can, bÞ c¸o ®ang chê ®Ó ®a ra xÐt xö vµ nh÷ng ngêi ®· bÞ kÕt ¸n nhng ®ang trong thêi gian chê ®a ®i thi hµnh ¸n, cßn cã 200 ph¹m nh©n ®ang thi hµnh ¸n ph¹t tï. Chóng t«i ®· tiÕn hµnh r¶i phiÕu ®iÒu tra 30 ph¹m nh©n trong sè 200 ph¹m nh©n t¹i ®©y.
- VÒ ®é tæi:
Trong 30 kh¸ch thÓ thuéc mÉu ®iÒu tra, sè liÖu cho thÊy ®é tuæi trung b×nh cña mÉu lµ: 31, ®é tuæi tõ 17 ®Õn 71 tuæi, trong ®ã 1 ph¹m nh©n cã ®é tuæi cao nhÊt lµ: 71 tuæi chiÕm 3.3 %, 1 ph¹m nh©n 17 tuæi chiÕm 3.3%.
- Giíi tÝnh:
Trong 30 ph¹m nh©n ®îc ph¸t phiÕu ®iÒu tra cã 20 ph¹m nh©n nam chiÕm 66.7 %, 10 ph¹m nh©n n÷ chiÕm 33.3%.
- Tr×nh ®é häc vÊn:
§©y lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ ph¹m nh©n vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n t¸c ®éng lµm h×nh thµnh nªn §§NC, nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý ë hä. Qua kh¶o s¸t cho thÊy, tr×nh ®é häc vÊn cña ph¹m nh©n ®Òu cã ë c¶ ba cÊp häc, thËm chÝ c¶ ë bËc ®¹i häc, nhng chñ yÕu tËp trung ë cÊp THCS. Trong ®ã: cã 14 ph¹m nh©n cã tr×nh ®é THCS chiÕm 46.6%, 12 ph¹m nh©n cã tr×nh ®é THPT chiÕm 40%, 2 ph¹m nh©n tr×nh ®é ®¹i häc, chiÕm 6.7% vµ 2 ph¹m nh©n tr×nh ®é tiÓu häc chiÕm 6.7%.
Tãm l¹i tr×nh ®é häc vÊn cña ph¹m nh©n cßn ë møc thÊp. §©y lµ lÝ do khiÕn hä cã tÇm nh×n h¹n chÕ, nhËn thøc kÐm, thiÕu c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn vµ t×m kiÕm viÖc lµm, dÉn ®Õn qu¸ tr×nh t¸i hoµ nhËp x· héi cña hä gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Tuy nhiªn, còng cã mét sè ph¹m nh©n cã tr×nh ®é häc vÊn cao: tr×nh ®é ®¹i häc.
- T×nh tr¹ng viÖc lµm tríc khi vµo tr¹i:
Trong mÉu ®iÒu tra, cã 16 ph¹m nh©n tríc khi vµo tr¹i lµ cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh, chiÕm 53.3%, 14 ph¹m nh©n kh«ng cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh, chiÕm 46.7%.
- T×nh tr¹ng h«n nh©n cña ph¹m nh©n:
Gia ®×nh lµ nh©n tè ¶nh hëng rÊt lín ®Õn t©m lý ph¹m nh©n. Trong sè 30 ph¹m nh©n ®îc ®iÒu tra, cã ®Õn 60% ph¹m nh©n lµ cha cã gia ®×nh hoÆc cã gia ®×nh nhng ®· ly h«n (13 ph¹m nh©n cha lËp gia ®×nh, 5 ph¹m nh©n lËp gia ®×nh nhng ®· ly h«n), chØ cã 12 ph¹m nh©n lµ ®ang cã gia ®×nh.
- Møc ¸n ph¶i chÊp hµnh:
Cã 20 ph¹m nh©n hiÖn ®ang chÊp hµnh c¸c møc ¸n díi 5 n¨m, 10 ph¹m nh©n ®ang ph¶i chÊp hµnh c¸c møc ¸n tõ 5 n¨m trë lªn.
2.2.2. C¸c giai ®o¹n tæ chøc nghiªn cøu thùc tiÔn
a. Giai ®o¹n chuÈn bÞ
Giai ®o¹n chuÈn bÞ ®îc tiÕn hµnh tõ khi nhËn ®Ò tµi nghiªn cøu vµ thùc hiÖn song song víi qu¸ tr×nh tæ chøc nghiªn cøu lý luËn. Giai ®o¹n nµy kÕt thóc tríc khi bíc vµo giai ®o¹n ®iÒu tra chÝnh thøc.
Môc ®Ých cña giai ®o¹n nµy lµ nh»m chuÈn bÞ c¸c tµi liÖu vµ c¸c ph¬ng tiÖn cÇn thiÕt kh¸c ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tra chÝnh thøc ë giai ®o¹n sau… Trong giai ®o¹n chuÈn bÞ, chóng t«i tiÕn hµnh viÖc thu thËp t×m hiÓu c¸c tµi liÖu vµ v¨n b¶n cã liªn quan, bao gåm c¸c nghiªn cøu vÒ NC, §§NC, ph¹m nh©n; ®ång thêi hoµn thiÖn mét sè mÉu c©u hái sÏ hái thªm vÒ ph¹m nh©n trong giai ®o¹n ®iÒu tra chÝnh thøc sau nµy. V× vËy, ph¬ng ph¸p mµ chóng t«i sö dông chñ yÕu trong giai ®o¹n nµy lµ thu thËp vµ nghiªn cøu v¨n b¶n tµi liÖu.
Ngoµi ra, trong giai ®o¹n chuÈn bÞ, chóng t«i ®· gÆp gì vµ xin ý kiÕn cña mét sè ngêi thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn ph¹m nh©n, mét vµi t¸c gi¶ tõng cã bµi viÕt vÒ nh©n c¸ch, ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch, vÒ ph¹m nh©n.
Còng trong giai ®o¹n nµy, chóng t«i ®· cã dÞp tiÕp xóc víi mét sè c¸n bé hiÖn ®ang c«ng t¸c t¹i ph©n tr¹i 3, tr¹i giam Hoµng TiÕn, x· V¨n §øc, huyÖn ChÝ Linh, H¶i D¬ng, vµ nãi chuyÖn víi mét sè ph¹m nh©n ®ang thi hµnh ¸n t¹i ®©y. Th«ng qua ®ã, chóng t«i cã nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ ph¹m nh©n, ®Æc biÖt lµ ®Æc ®iÓm t©m lý, c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn t©m lý cña hä.
b. Giai ®o¹n ®iÒu tra chÝnh thøc vµ xö lý sè liÖu:
Giai ®o¹n ®iÒu tra chÝnh thøc ®îc tiÕn hµnh ngay sau khi hoµn thµnh c«ng t¸c chuÈn bÞ. §©y lµ giai ®o¹n chóng t«i tiÕn hµnh r¶i phiÕu ®iÒu tra ®èi víi kh¸ch thÓ nghiªn cøu nh»m môc ®Ých lÊy sè liÖu, lµm tiÒn ®Ò cho viÖc xö lý vµ ®a ra c¸c kÕt luËn nghiªn cøu ë ch¬ng 3.
Ph¬ng ph¸p ®îc sö dông trong giai ®o¹n nµy lµ ph¬ng ph¸p ®iÒu tra b»ng tr¾c nghiÖm cña Cattell.
PhiÕu ®iÒu tra lµ b¶ng tr¾c nghiÖm 16 yÕu tè nh©n c¸ch cña Cattell.
Chóng t«i tiÕn hµnh r¶i phiÕu ®iÒu tra ®èi víi 30 ph¹m nh©n hiÖn ®ang thi hµnh ¸n ph¹t tï t¹i tr¹i t¹m giam c«ng an tØnh TiÒn Giang.
ViÖc xö lý sè liÖu thu ®îc tõ cuéc ®iÒu tra ®îc thùc hiÖn trªn m¸y tÝnh. Trªn c¬ së ®iÓm cña tõng ph¹m nh©n, chóng t«i tÝnh ®iÓm trung b×nh cho c¶ nhãm ph¹m nh©n, tõ ®ã rót ra nh÷ng kÕt luËn chung vÒ ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña nhãm ph¹m nh©n ®îc nghiªn cøu.
Tãm l¹i, ®Ò tµi ®· ®îc thùc hiÖn theo mét quy tr×nh hîp lý. Chóng t«i ®· ¸p dông nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau ®Ó t¨ng ®é tin cËy cña c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu. Ngoµi ra, mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc còng ®îc sö dông ®Ó xö lý sè liÖu thu ®îc.
ch¬ng 3:
kÕt qu¶ nghiªn cøu
1. ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n
1.1. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n tõ kÕt qu¶ test 16 yÕu tè cña Cattell
Mçi con ngêi sèng trong x· héi lu«n cã nh÷ng §§NC nhÊt ®Þnh. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®îc thÓ hiÖn trong cuéc sèng cña mçi ngêi qua hµnh vi trong c¸c ho¹t ®éng cô thÓ cña hä. §Ó t×m hiÓu ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n trªn thùc tiÔn, nh ®· nãi ë c¸c phÇn tríc, chóng t«i sö dông tr¸c nghiÖm 16 yÕu tè nh©n c¸ch cña Cattell. Theo Cattell, mçi mét yÕu tè ph¶n ¸nh mét nhãm ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch nµo ®ã. Ngoµi ra, cã thÓ tæ hîp 16 yÕu tè nµy thµnh 4 nhãm yÕu tè lín. §ã lµ:
- C¸c ®Æc ®iÓm trÝ tuÖ bao gåm c¸c yÕu tè: B, M, Q1;
- C¸c ®Æc ®iÓm ý chÝ - t×nh c¶m bao gåm: C, I, O, Q4;
- C¸c ®Æc ®iÓm quan hÖ liªn nh©n c¸ch bao gåm c¸c yÕu tè: Q, E, F, H, L, N, Q2;
- C¸c ®Æc ®iÓm thÓ hiÖn sù tù kiÓm so¸t, tù ®¸nh gi¸ bao gåm c¸c yÕu tè: G, Q3, MD.
Sè liÖu thu ®îc tõ tr¾c nghiÖm Cattell ®îc chóng t«i xö lý b»ng ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ trung b×nh cho tõng yÕu tè. KÕt qu¶ nµy ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 1.
C¸c nÐt nh©n c¸ch c¸ nh©n rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. V× vËy, ®Ó t×m hiÓu s©u vÒ tõng §§NC cña ph¹m nh©n, chóng ta sÏ ph©n tÝch cô thÓ h¬n. Tõ sè liÖu cña b¶ng 1, cã thÓ lÝ gi¶i c¸c §§NC cña ph¹m nh©n nh sau theo tõng nhãm c¸c yÕu tè nh sau:
1.1.1. C¸c ®Æc ®iÓm trÝ tuÖ
Qua c¸c yÕu tè: B (trÝ tuÖ), M (thùc tÕ - viÔn v«ng), Q1 (b¶o thñ - cÊp tiÕn), chóng t«i thÊy, møc ®é thÓ hiÖn c¸c ®Æc ®iÓm trÝ tuÖ cña ph¹m nh©n n»m trong kho¶ng trung b×nh, trong ®ã yÕu tè B: 3.36, yÕu tè M: 6.13, yÕu tè Q1: 5.60. §iÒu ®ã chøng tá r»ng t duy cña ph¹m nh©n thêng bÞ h¹n chÕ.
TT
YÕu tè
Néi dung c¸c yÕu tè
§iÓm trung b×nh
( n= 30)
A
KÝn ®¸o - cëi më
6.40
B
TrÝ tuÖ
3.36
C
T×nh c¶m kh«ng æn ®Þnh- t×nh c¶m æn ®Þnh
6.4
E
LÖ thuéc - Chñ ®éng
5.90
F
TÝnh trÇm - BiÓu c¶m
5.66
G
Hµnh vi theo chuÈn mùc- Hµnh vi c¶m tÝnh
7.86
H
Nhót nh¸t - dòng c¶m
6.06
I
Cøng r¾n - Nh¹y c¶m
4.93
L
Tin tëng - Nghi ngê
6.06
M
Thùc tÕ - ViÔn v«ng
6.13
N
Trùc tÝnh - X· giao
6.60
O
Tù tin - Lo h·i
6.66
Q1
B¶o thñ - CÊp tiÕn
5.60
Q2
Tu©n thñ - Kh«ng tu©n thñ
5.36
Q3
Tù kiÓm so¸t thÊp - Tù kiÓm so¸t cao
6.73
Q4
YÕu ®uèi - C¨ng th¼ng
6.03
MD
Tù ®¸nh gi¸
7.50
B¶ng 1: §iÓm trung b×nh cña c¸c yÕu tè theo tr¾c nghiÖm Cattell
§a sè hä kh«ng biÕt nh×n xa tr«ng réng, thêng ®¬n gi¶n ho¸ ®Õn møc th« thiÓn khi ®¸nh gi¸ hµnh vi, ®Æc biÖt lµ hµnh vi cña b¶n th©n vµ qu¸ quan t©m ®Õn nh÷ng ®iÒu nhá nhÆt. Kh¶ n¨ng vµ thiªn híng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c vÊn ®Ò x· héi thêng thiªn vÒ c¸c mÆt tr¸i, thiÕu sù xem xÐt, c©n nh¾c kh¸ch quan toµn diÖn, hä hÇu nh kh«ng quan t©m ®Õn nh÷ng lý lÏ ph©n tÝch trÝ tuÖ, nghi ngê nh÷ng t tëng míi, xu híng gi¸o ®iÒu. YÕu tè Q1 víi møc ®iÓm trung b×nh 5.60 ®· chØ ra r»ng, ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi h¬i b¶o thñ vµ ngang bíng.
Thùc tÕ cho thÊy hiÖn nay tr×nh ®é häc vÊn cña ph¹m nh©n cßn thÊp (46.6% cã tr×nh ®é THCS). ë c¸c tr¹i c¶i t¹o ®Òu cã tæ chøc viÖc häc v¨n ho¸ vµ d¹y nghÒ cho ph¹m nh©n. Nhng phÇn lín nh÷ng ph¹m nh©n cha ham häc, h¬n n÷a kh«ng Ýt ngêi trong sè hä cã th¸i ®é tiªu cùc ®èi víi gi¸o dôc. NhiÒu ngêi trong sè hä lµ nh÷ng ngêi lêi häc ë trêng phæ th«ng vµ cã kÕt qu¶ häc tËp kÐm, kh«ng nhËn thøc ®îc ý nghÜa cña gi¸o dôc nãi chung vµ kh«ng nh×n thÊy lîi Ých thiÕt thùc cho b¶n th©n trong viÖc n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn.
1.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm ý chÝ, t×nh c¶m
C¸c yÕu tè: C (t×nh c¶m kh«ng æn ®Þnh - t×nh c¶m æn ®Þnh), I (cøng r¾n - nh¹y c¶m), O (tù tin- lo h·i), Q4 (yÕu ®uèi - c¨ng th¼ng) ®îc dïng ®Ó ®o c¸c ®Æc ®iÓm ý chÝ, t×nh c¶m cña ph¹m nh©n.
KÕt qu¶ cho thÊy, møc ®é thÓ hiÖn c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu n»m trong kho¶ng trung b×nh, chØ cã yÕu tè I lµ n»m trong møc thÊp (4.93). §iÓm sè thÊp ë yÕu tè I ®· chøng tá phÇn lín ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi khã rung ®éng, Ýt béc lé c¶m xóc, l¹nh lïng, thùc dông trong quan hÖ. Nãi c¸ch kh¸c, ë nhãm kh¸ch thÓ nghiªn cøu cã sù chai s¹n nhÊt ®Þnh vÒ c¶m xóc. §iÒu nµy lµ cã thÓ hiÓu ®îc nÕu chóng ta ®Ó ý r»ng kh¸ch thÓ nghiªn cøu ë ®©y lµ ph¹m nh©n- nh÷ng ngêi ®ang ph¶i chÊp hµnh ¸n ph¹t tï t¹i tr¹i giam.
VÒ mÆt t×nh c¶m, ®¹i ®a sè c¸c ph¹m nh©n ®Òu cã nh÷ng biÓu hiÖn lÖch l¹c, mÊt c©n b»ng gi÷a c¸c lo¹i t×nh c¶m vµ gi÷a t×nh c¶m víi lý trÝ. ë mét sè ngêi, nh÷ng t×nh c¶m tiªu cùc (vÞ kû, ghen tøc) chiÕm u thÕ, ë mét sè ngêi kh¸c, t×nh c¶m lÊn ¸t lý trÝ. Mét ®iÒu dÔ nhËn thÊy, mét sè ph¹m nh©n sau khi vµo tr¹i c¶i t¹o cã t©m lý an phËn, chÊp nhËn, hä cho r»ng viÖc hä ph¶i chÊp hµnh ¸n ph¹t tï lµ do “sè phËn”, tõ ®ã hä cã tá th¸i ®é bÊt cÇn, thiÕu tÝch cùc trong häc tËp, lao ®éng, tu dìng. Mét sè kh¸c l¹i kh«ng chÊp nhËn h×nh ph¹t ®èi víi m×nh nªn cã ph¶n øng chèng ®èi gi¸m thÞ, qu¶n gi¸o. §iÓm trung b×nh ë yÕu tè O vµ Q4 ®· chØ ra r»ng, ph¹m nh©n sau khi vµo tr¹i ®· kh«ng cßn t©m tr¹ng hoang mang, lo l¾ng vµ sî h·i, thêng ë hä cã sù kiªn tr×, l¹nh lïng trong hµnh ®éng. Do hoµn c¶nh bÞ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cìng chÕ, c¸c ph¹m nh©n thêng cã mÆc c¶m vÒ vÞ thÕ x· héi cña m×nh- vÞ thÕ thÊp kÐm h¬n nh÷ng ngêi kh¸c. Tõ ®ã hä thêng n¶y sinh tr¹ng th¸i bi quan tuyªt väng, biÓu hiÖn ë sù ch¸n chêng, thô ®éng, thê ¬, bÊt cÇn, nghi ngê mÊt niÒm tin vµ ®«i lóc thÓ hiÖn râ sù yÕu ®uèi cña b¶n th©n ra bªn ngoµi. §ã chÝnh lµ nguyªn nh©n dÔ dÉn tíi hµnh vi vi ph¹m néi quy, quy chÕ tr¹i giam.
Tuy nhiªn, ë ®¹i ®a sè c¸c ph¹m nh©n, ý chÝ cña hä thiÕu sù c©n b»ng gi÷a c¸c mÆt. Cô thÓ lµ gi÷a mÆt néi dung vµ mÆt cêng ®é cña ý chÝ. Thêng lµ ë hä cã sù kiªn tr× quyÕt ®o¸n t¹o nªn søc m¹nh ý chÝ nhng kh«ng híng vµo c¸c ho¹t ®éng tÝch cùc mang ý nghÜa x· héi mµ híng vµo c¸c ho¹t ®éng phôc vô lîi Ých, ý muèn kh«ng ®óng ®¾n cña c¸ nh©n, nªn thêng ®îc gäi lµ sù ngang bíng, liÒu lÜnh, l× lîm, ngoan cè.
1.1.3. C¸c ®Æc ®iÓm quan hÖ liªn nh©n c¸ch
ViÖc xem xÐt c¸c ®Æc ®iÓm quan hÖ liªn nh©n c¸ch nh»m môc ®Ých t×m hiÓu mèi quan hÖ cña c¸ nh©n ®èi víi mäi ngêi xung quanh, ®èi víi nhãm, c¸ch thøc c¸ nh©n thÓ hiÖn hµnh vi trong nhãm.
C¸c ®Æc ®iÓm quan hÖ liªn nh©n c¸ch ®îc thÓ hiÖn qua c¸c yÕu tè: A (kÝn ®¸o- cëi më), E (lÖ thuéc- chñ ®éng), F (tÝnh trÇm- biÓu c¶m), H (nhót nh¸t- dòng c¶m), L (tin tëng- nghi ngê), N (trùc tÝnh- x· giao), Q2 (tu©n thñ- kh«ng tu©n thñ). KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy, c¸c yÕu tè ®Òu cã møc ®é thÓ hiÖn n»m trong kho¶ng trung b×nh.
YÕu tè A víi møc ®é thÓ hiÖn 6.40 ®· nãi lªn r»ng, ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi kh¸ cëi më, hä rÊt dÔ kÓ cho nhau nghe vÒ gia ®×nh, b¹n bÌ, hoµn c¶nh cña nhau. Tuy nhiªn cã mét sè ph¹m nh©n thêng ®¾m m×nh trong nçi buån nhí nhµ, nhí gia ®×nh, b¹n bÌ, nhí cuéc sèng tù do dÉn ®Õn th¸i ®é thô ®éng, thê ¬, Ýt quan t©m tíi cuéc sèng trong tr¹i. Nh÷ng ngêi nµy rÊt kÝn ®¸o, khã tiÕp xóc vµ hoµ nhËp víi xung quanh. Ngoµi ra, nh÷ng ph¹m nh©n ®· ph¹m téi nhiÒu lÇn l¹i hay håi tëng vÒ lèi sèng téi lçi cña m×nh vµ kÓ cho c¸c ph¹m nh©n kh¸c vÒ nh÷ng lÇn ph¹m téi trong ®ã hä coi m×nh nh nh÷ng ngêi hïng.
Sù mÊt quyÒn tù do ®· ph¸ vì hÖ thèng c¸c mèi quan hÖ ®· ®îc h×nh thµnh tríc ®©y gi÷a ph¹m nh©n víi nh÷ng ngêi xung quanh. Trong giao tiÕp cña hä cã sù bÞ c¸ch biÖt. V× vËy, mét xu híng dÔ nhËn thÊy trong céng ®ång ph¹m nh©n, ®ã lµ nh÷ng ngµy ®Çu vµo tr¹i, ph¹m nh©n thêng cã xu híng t×m cho m×nh b¹n bÌ, nh÷ng ngêi cïng chÝ híng, së thÝch, lîi Ých... Hä còng cã thÓ chän b¹n theo ®Æc ®iÓm d©n téc, quª qu¸n...
§iÓm trung b×nh ë yÕu tè E (5.90) vµ yÕu tè Q2 (5.36) chøng tá ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi thiÕu tù tin, dÔ bÞ phô thuéc vµo ngêi kh¸c.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm cßn l¹i còng ®Òu ë møc trung b×nh. C¸c yÕu tè nµy ®· thÓ hiÖn ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi ®¬n gi¶n trong c¸ch tiÕp cËn còng nh quan hÖ víi nh÷ng ngêi xung quanh. Do mÆc c¶m vÞ thÕ, mÆc c¶m téi lçi còng nh mét sè c¸c yÕu tè t©m lý kh¸c, trong quan hÖ víi nh÷ng ngêi xung quanh, mét ®iÒu rÊt dÔ nhËn thÊy lµ ph¹m nh©n thêng rôt rÌ, thËn träng, ®Ò phßng, do vËy, tÝnh tÝch cùc, tÝnh chñ ®éng kh«ng cao, nhÊt lµ trong m«i trêng cha quen biÕt. §iÒu nµy g©y ra kh«ng Ýt khã kh¨n cho ph¹m nh©n trong qu¸ tr×nh t¸i hoµ nhËp x· héi sau nµy.
1.1.4. §Æc ®iÓm tù kiÓm so¸t vµ tù ®¸nh gi¸
§Æc ®Øªm nµy ®îc ®¸nh gi¸ theo møc ®o cña c¸c yÕu tè: G (hµnh vi theo chuÈn mùc, lý tÝnh- hµnh vi c¶m tÝnh), Q3 (tù kiÓm so¸t thÊp- tù kiÓm so¸t cao) vµ MD (tù ®¸nh gi¸).
§iÓm cao ë yÕu tè G (7.86), cho thÊy ph¹m nh©n thÓ hiÖn sù kiÓm so¸t tõ bªn ngoµi kh¸ râ nÐt, sù tu©n thñ c¸c chuÈn mùc vµ c¸c nguyªn t¾c hµnh vi mét c¸ch cã ý thøc. Tuy nhiªn, ®©y chØ lµ sù ®iÒu tiÕt hµnh vi theo lý tÝnh, theo nguyªn t¾c mét c¸ch cã ý thøc, cßn thùc chÊt l¹i kh«ng ph¶i nh vËy. Sù kiÓm so¸t hµnh vi tõ bªn trong, kiÓm so¸t b»ng néi lùc cña b¶n th©n chØ biÓu hiÖn ë møc ®é b×nh thêng. §iÓm trung b×nh ë yÕu tè Q3 cho thÊy râ ®iÒu ®ã. §iÓm cao ë yÕu tè G còng ®· chØ ra r»ng, ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi cã tÝnh kiªn tr× trong viÖc ®¹t ®îc môc ®Ých, tÝnh chÝnh x¸c, tÝnh tr¸ch nhiÖm vµ mang khuynh híng thiÕt thùc.
YÕu tè Q3 (6.73) cho thÊy sù tù kiÓm so¸t thÊp- tù kiÓm so¸t cao chØ ë møc trung b×nh. §iÒu nµy cho thÊy viÖc kiÓm so¸t hµnh vi tõ bªn trong cña chÝnh b¶n th©n ph¹m nh©n chØ lµ b×nh thêng trong thêi gian hä ®ang chÞu sù kiÓm so¸t, gi¸o dôc cña tr¹i giam.V× thÕ khi sèng ngoµi x· héi, kh«ng cã sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña mét c¸ nh©n hoÆc mét nhãm nµo th× hµnh vi cña ph¹m nh©n sÏ béc lé râ nÐt theo xu híng lÖch chuÈn. §iÒu nµy cã thÓ ®îc lý gi¶i xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc cña ph¹m nh©n. Nh×n chung, ®¹i ®a sè c¸c ph¹m nh©n cã sù nhËn thøc lÖch l¹c vÒ c¸c chuÈn mùc x· héi (®¹o ®øc, ph¸p luËt) ë d¹ng kh«ng thõa nhËn hoÆc kh«ng hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hÖ chuÈn mùc chÝnh thèng. Hµnh vi ph¹m téi cña hä thêng b¾t nguån tõ ®ã hoÆc hµnh ®éng theo chuÈn mùc lÖch l¹c mµ hä ®· lùa chän.
Bªn c¹nh ®ã, chóng t«i còng nhËn thÊy r»ng ph¹m nh©n tù ®¸nh gi¸ m×nh t¬ng ®èi cao. YÕu tè MD (7.50) ®· biÓu hiÖn sù tù ®¸nh gi¸ cña ph¹m nh©n vÒ chÝnh hä, vÒ kh¶ n¨ng cao h¬n møc vèn cã cña hä. §iÒu ®ã cµng lµm cho hä c¶m thÊy bùc béi do thua kÐm mäi ngêi xung quanh. §©y còng lµ nguyªn nh©n cña c¸c ho¹t ®éng nh»m tù kh¼ng ®Þnh m×nh, ganh ®ua nhau ®Ó dµnh vÞ trÝ thñ lÜnh trong tËp thÓ ph¹m nh©n. ViÖc ph¹m nh©n kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng m×nh sÏ g©y c¶n trë cho hä trong cuéc sèng còng nh trong c«ng viÖc. V× thÕ hä kh«ng tù ®iÒu chØnh ®îc hµnh vi cña b¶n th©n vµ cµng gÆp nhiÒu thÊt b¹i trong cuéc sèng h¬n.
Cã thÓ nãi r»ng c¸c §§NC lu«n tån t¹i trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt, kh«ng t¸ch rêi nhau. Tuy nhiªn møc ®é liªn kÕt gi÷a c¸c nÐt NC cã chÆt chÏ hay kh«ng cßn phô thuéc vµo NC vµ ®iÒu kiÖn cña tõng ngêi cô thÓ. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy c¸c §§NC cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu cã sù thèng nhÊt víi nhau.
Trªn ®©y lµ c¸c §§NC cña ph¹m nh©n qua kÕt qu¶ test 16 yÕu tè cña Cattell. Tuy nhiªn ®©y míi chØ lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nhãm ph¹m nh©n ®îc kh¶o s¸t, trªn c¬ së ®ã mµ chóng t«i kh¸i qu¸t, tæng hîp thµnh c¸c ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña nhãm ph¹m nh©n. Ngoµi ra, ®Ó hç trî cho ph¬ng ph¸p test 16 yÕu tè cña Cattell, chóng t«i cßn kÕt hîp víi sö dông ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u mét sè ph¹m nh©n, ®ång thêi tham kh¶o ý kiÕn cña mét sè c¸n bé hiÖn ®ang lµm c«ng t¸c qu¶n lý gi¸o dôc ph¹m nh©n. Nh÷ng ph¬ng ph¸p nµy ®· gióp chóng t«i thu ®îc mét sè kÕt qu¶ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu.
1.2. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n qua kÕt qu¶ quan s¸t vµ pháng vÊn s©u.
Nh chóng t«i ®· nãi, ph¹m nh©n lµ nh÷ng ®èi tîng ®Æc biÖt ph¶i chÞu sù qu¶n lý vµ kiÓm so¸t hÕt søc chÆt chÏ. ChÝnh v× vËy, viÖc tiÕp xóc víi c¸c ®èi tîng nµy lµ rÊt khã kh¨n vµ ph¶i tu©n theo ®iÒu kiÖn rÊt nghiªm ngÆt. Do ®ã trong khu«n khæ cña ®Ò tµi nµy, chóng t«i chØ tiÕn hµnh pháng vÊn mét ph¹m nh©n hiÖn ®ang thi hµnh ¸n ph¹t tï t¹i ph©n tr¹i 3, tr¹i giam Hoµng TiÕn, x· V¨n §øc, huyÖn ChÝ Linh, H¶i D¬ng.
1.2.1. Vµi nÐt vÒ nh©n th©n ngêi ®îc pháng vÊn:
Hä vµ tªn: §ç H÷u D
Sinh n¨m: 1962 (36 tuæi)
Quª qu¸n: §èng §a, Hµ Néi
T×nh tr¹ng gia ®×nh: ®· cã gia ®×nh gåm vî vµ hai con
Tr×nh ®é häc vÊn: §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi
Cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh tríc khi vµo tr¹i
Ph¹m téi lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n
Møc ¸n ph¶i thi hµnh: 15 n¨m (®· chÊp hµnh 5 n¨m)
1.2.2. Mét sè ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n D
Trong qu¸ tr×nh pháng vÊn, chóng t«i chØ sö dông nh÷ng c©u hái më liªn quan ®Õn nh©n th©n, hoµn c¶nh ph¹m téi, c¸c c©u hái thÓ hiÖn quan ®iÓm cña b¶n th©n, t×m hiÓu c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn t©m lý ph¹m nh©n D trong thêi gian anh ta chÊp hµnh ¸n ph¹t tï t¹i tr¹i giam. Kh«ng khÝ buæi pháng vÊn nh×n chung lµ tho¶i m¸i vµ cëi më.
Song song víi viÖc ®Æt ra c¸c c©u hái trong qu¸ tr×nh pháng vÊn, chóng t«i cßn kÕt hîp víi viÖc sö dông ph¬ng ph¸p quan s¸t ®èi tîng. §èi tîng quan s¸t lµ nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi cña t©m lý: hµnh ®éng, cö chØ, ng«n ng÷, vÎ mÆt, d¸ng ®iÖu diÔn ra trong ®iÒu kiÖn sinh ho¹t b×nh thêng ë tr¹i cña ph¹m nh©n. Trªn c¬ së ®ã, cã thÓ ph¸t hiÖn t¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ nhËn thøc, th¸i ®é vµ nh÷ng qu¸ tr×nh t©m lý bªn trong cña ®èi tîng.
§èi tîng ®îc pháng vÊn- §ç H÷u D lµ mét trong sè rÊt Ýt c¸c ph¹m nh©n cã tr×nh ®é häc vÊn cao ë tr¹i (®¹i häc). Ngay khi tiÕp xóc ban ®Çu, D ®· thÓ hiÖn râ b¶n th©n lµ ngêi cã tr×nh ®é nhËn thøc cao, ®ång thêi còng rÊt biÕt c¸ch giao tiÕp víi ngêi kh¸c. Vµ thùc tÕ qu¸ tr×nh pháng vÊn ®· chøng minh râ ®iÒu ®ã.
Trong c¶ qu¸ tr×nh pháng vÊn, D tá ra rÊt ®iÒm tÜnh vµ chÝn ch¾n, tr¶ lêi c¸c c©u hái cña chóng t«i mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ logic, thËm chÝ trong nhiÒu c©u tr¶ lêi anh ta cßn ®a ra nh÷ng nhËn ®Þnh, nh÷ng ph©n tÝch hÕt søc s©u s¾c. D kÓ vÒ cuéc sèng trong tr¹i, vÒ gia ®×nh, b¹n bÌ, mong muèn, nguyÖn väng cña b¶n th©n. Tuy nhiªn, khi chóng t«i hái s©u vµo hoµn c¶nh ph¹m téi, suy nghÜ cña b¶n th©n vµo thêi ®iÓm ®ã, anh ta tr¶ lêi rÊt Ýt vµ chØ ë møc ®é b×nh thêng, kh«ng ®i s©u vµo cô thÓ. §iÒu ®ã chøng tá, D c¶m thÊy xÊu hæ hèi hËn víi téi lçi m×nh ®· g©y ra trong qu¸ khø vµ tá th¸i ®é ¨n n¨n hèi c¶i, mong muèn hoµn thµnh tèt qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o t¹i tr¹i. ý thøc ®îc lçi lÇm cña m×nh, anh ta cã th¸i ®é chÊp nhËn hiÖn thùc, kh«ng cã xu híng chèng ®èi l¹i qu¶n gi¸o c¸n bé gi¸o dôc, còng nh c¸c hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh kh¸c cña néi quy, quy chÕ tr¹i giam. Ngîc l¹i, theo nhËn xÐt, tõ nh÷ng ngµy ®Çu vµo tr¹i, ph¹m nh©n D thÝch øng kh¸ nhanh víi ®iÒu kiÖn giam gi÷ - c¶i t¹o, tÝch cùc häc tËp, lao ®éng vµ chÊp hµnh néi quy, quy chÕ tr¹i giam; dÔ dµng quan hÖ víi nh÷ng ngêi xung quanh.
D rÊt hµo høng khi nãi ®Õn ph¸p luËt vµ cã nh÷ng hiÓu biÕt kh¸ réng vÒ lÜnh vùc nµy. D quan t©m nhiÒu ®Õn qu¸ tr×nh x©y dùng v¨n b¶n ph¸p luËt, ®Æc biÖt lµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ thi hµnh ¸n ph¹t tï, c¸c chÕ ®Þnh ®¹i x¸, ®Æc x¸ trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. Anh ta hi väng, tr«ng chê vµo nh÷ng thay ®æi cña c¸c quy ®inh ph¸p luËt ®Ó cã thÓ gi¶m møc ¸n mµ m×nh ®ang thi hµnh.
Kh«ng gièng víi nhiÒu ph¹m nh©n kh¸c, D rÊt tù tin vµo b¶n th©n, suy nghÜ thùc tÕ, thÓ hiÖn tÝnh tÝch cùc cao, kh«ng ng¹i tiÕp xóc víi c¶ nh÷ng ngêi cha quen biÕt. Tr×nh ®é häc vÊn cao, lµm viÖc trong m«i trêng kinh doanh vµ ®· Ýt nhiÒu thµnh c«ng trong cuéc sèng lµ nh÷ng nguyªn nh©n gióp anh ta tù tin vµo b¶n th©n h¬n nh÷ng ngêi kh¸c.
Ngoµi ra, qua tiÕp xóc, quan s¸t vµ nãi chuyÖn chóng t«i nhËn thÊy D lµ ngêi rÊt kÝn ®¸o, kh«n ngoan, biÕt ®iÒu vµ thËn träng khi ®a ra c¸c nhËn xÐt, quan ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn sèng, mèi quan hÖ gi÷a c¸c ph¹m nh©n víi nhau vµ ®Æc biÖt lµ mèi quan hÖ c¸c gi÷a ph¹m nh©n víi qu¶n gi¸o.
VÒ nhËn thøc, D tá ra m×nh lµ ngêi cã c¸i nh×n s©u s¾c khi ®¸nh gi¸ vÊn ®Ò, t duy nhanh, tÝnh to¸n s©u, th«ng minh trong c¸ch tiÕp cËn c¸c vÊn ®Ò còng nh mèi quan hÖ víi mäi ngêi. Anh ta cã nh÷ng ham thÝch vÒ trÝ tuÖ, t duy ph©n tÝch, thÝch ®îc tiÕp xóc víi c¸i míi, s½n sµng ®ãn nhËn c¸i míi.
Khi t©m sù vÒ c¸c yÕu tè cã ¶nh hëng ®Õn t©m lý cña m×nh, ph¹m nh©n §ç H÷u D ®Æc biÖt ®Ò cao ®Õn yÕu tè gia ®×nh. §èi víi D, gia ®×nh lµ mét ®éng lùc cã t¸c dông cæ vò rÊt lín. Sù quan t©m, chia sÎ vµ th«ng c¶m cña hä ®èi víi anh lµ nguån lùc gióp anh hoµn thµnh tèt qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o cña m×nh t¹i tr¹i; ®ång thêi cã thªm niÒm tin ®èi víi cuéc sèng sau nµy.
Tãm l¹i, qua pháng vÊn kÕt hîp víi quan s¸t ®èi tîng, chóng t«i nhËn thÊy D lµ mét ngêi trÇm tÝnh, kÝn ®¸o vµ rÊt biÕt c¸ch quan hÖ víi ngêi kh¸c. Tuy nhiªn, trong quan hÖ víi mét sè ngêi, D Ýt nhiÒu tá ra bÞ lÖ thuéc kh«ng hoµn toµn chñ ®éng.
1.2.3. NhËn xÐt cña qu¶n gi¸o trùc tiÕp qu¶n lý
- Cã ý thøc hoµn thµnh tèt c¸c tiªu chuÈn thi ®ua chÊp hµnh ¸n ph¹t tï: 1, NhËn thøc râ lçi lÇm, yªn t©m c¶i t¹o; 2, ChÊp hµnh tèt néi quy, quy chÕ tr¹i giam; 3, §¶m b¶o ngµy c«ng, møc kho¸n trong lao ®éng; 4, Tham gia ®Òu, tÝch cùc c¸c buæi häc tËp, sinh ho¹t v¨n ho¸ do tr¹i tæ chøc.
- T duy nhanh, th«ng minh.
- Cã th¸i ®é ¨n n¨n, hèi c·i víi téi lçi m×nh ®· ph¹m tríc ®©y.
- Quan hÖ tèt víi mäi ngêi xung quanh.
Trªn c¬ së ph©n tÝch kÕt qu¶ tr¾c nghiÖm 16 yÕu tè cña Cattell vµ pháng vÊn s©u kÕt hîp víi quan s¸t ®èi tîng chóng t«i cã thÓ ph¸c th¶o mét sè §§NC cña ph¹m nh©n theo cÊu tróc cña nh©n c¸ch nh sau:
+ Xu híng:
Ph¹m nh©n cã xu híng t×m cho m×nh nh÷ng ngêi b¹n, nh÷ng ngêi cïng chÝ híng tõ nh÷ng ngµy ®Çu vµo tr¹i. Hä kh«ng cã sù ph¸t triÓn hµi hoµ gi÷a c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn, gi÷a lîi Ých cña b¶n th©n vµ lîi Ých cña x· héi. Ph¹m nh©n khã ®iÒu chØnh ®îc hµnh vi cña b¶n th©n, viÖc x¸c ®Þnh môc ®Ých lý tëng, híng ®i trong t¬ng lai gÆp nhiÒu khã kh¨n.
+ TÝnh c¸ch:
Qu¸ tr×nh nghiªm cøu lý luËn vµ thùc tiÔn ®· chØ ra r»ng ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi t¬ng ®èi cëi më. Tuy nhiªn, hä l¹i kh¸ dÌ dÆt khi quan hÖ víi ngêi kh¸c, thiÕu tù tin vµo b¶n th©n.
+ KhÝ chÊt:
Ph¹m nh©n cã t×nh c¶m mÊt c©n b»ng kh«ng æn ®Þnh. Hä hay cã ph¶n øng tù vÖ, dÔ næi nãng thiÕu sù c©n b»ng gi÷a c¸c lo¹i t×nh c¶m vµ gi÷a t×nh c¶m víi lÝ trÝ. Hä dÔ cã c¶m gi¸c c« ®¬n, buån ch¸n vµ cã nhiÒu nçi lo sî: t¬ng lai, gia ®×nh, nghÒ nghiÖp sau khi hoµn thµnh ¸n ph¹t tï.
+ N¨ng lùc:
Ph¹m nh©n cã tÇm nh×n h¹n chÕ, t duy cøng nh¾c, qu¸ quan t©m ®Õn nh÷ng ®iÒu nhá nhÆt, thÝch phª ph¸n, hay lý gi¶i vµ biÖn b¹ch. Hä thiÕu kh¶ n¨ng nh×n xa tr«ng réng thêng ®¬n gi¶n ho¸ vÊn ®Ò. Sù h¹n chÕ vÒ nhiÒu mÆt lµ do tr×nh ®é v¨n ho¸ cã h¹n, kh¶ n¨ng ®¸p øng nghÒ nghiÖp thÊp. ChÝnh v× lÏ ®ã hä khã cã thÓ t¹o ra cho m×nh mét chç ®øng æn ®Þnh trong x· héi, lµm cho qu¸ tr×nh t¸i hoµ nhËp x· héi cña hä sau khi m·n h¹n tï gÆp nhiÒu khã kh¨n.
2. Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n
C¸c nghiªn cøu vÒ sù thay ®æi nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n - nh÷ng ngêi bÞ tíc quyÒn tù do ®· cho phÐp kÕt luËn r»ng, sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt nµy tu©n theo nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh vµ tr¶i qua hµng lo¹t c¸c giai ®o¹n víi c¸c mèc thêi ®iÓm cã ý nghÜa quan träng. §ã ®Òu lµ nh÷ng thêi ®iÓm “khñng ho¶ng” trong sù thay ®æi nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n. Theo quy luËt, ë c¸c ®iÓm nµy diÔn ra sù thay ®æi m¹nh mÏ tr¹ng th¸i, ®Þnh híng vµ xu híng nh©n c¸ch.
T¹i giai ®o¹n bÞ b¾t, ph¹m nh©n lóc ®ã víi t c¸ch bÞ can xuÊt hiÖn t©m tr¹ng lo l¾ng, sî h·i tríc h×nh ph¹t ®ang treo l¬ löng liªn quan ®Õn viÖc bÞ b¾t. Sau khi bÞ kÕt ¸n vµ b¶n ¸n b¾t ®Çu cã hiÖu lùc thi hµnh, ngêi ph¹m téi r¬i vµo tr¹ng th¸i bÊt m·n, thô ®éng, thËm chÝ t©m lý hä cßn bÞ øc chÕ vÒ nhiÒu mÆt. Vµ tõ khi b¾t ®Çu vµo tr¹i cho ®Õn lóc ®îc tr¶ tù do, nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ.
VÒ mÆt nguyªn t¾c, díi t¸c ®éng cña hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc t¹i tr¹i giam ph¹m nh©n sÏ diÔn ra mét qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn theo híng nh÷ng mÆt xÊu, mÆt tiªu cùc dÇn ®îc h¹n chÕ lo¹i bá; nh÷ng mÆt tèt, tÝch cùc ®îc ph¸t triÓn, cñng cè. Theo c¸c nhµ t©m lý häc c¶i t¹o, qu¸ tr×nh nµy gåm bèn giai ®o¹n: thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sèng ë tr¹i, xuÊt hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ë tr¹i, kÕt hîp gi÷a gi¸o dôc víi tù gi¸o dôc, vµ giai ®o¹n tríc khi m·n h¹n tï.
- Giai ®o¹n thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sèng ë n¬i giam gi÷ - c¶i t¹o. §©y lµ thêi gian ®Çu cña qóa tr×nh chÊp hµnh ¸n ph¹t tï. ë giai ®o¹n nµy ph¹m nh©n c¶m nhËn mét c¸ch s©u s¾c nh÷ng thay ®æi trong lèi sèng vµ trë nªn dÔ ph¶n øng, dÔ bÞ kÝch ®éng. Tõ ®©y cã thÓ xuÊt hiÖn nh÷ng vi ph¹m néi quy, quy chÕ tr¹i giam. Mét sè ph¹m nh©n biÓu hiÖn sù thÊt väng, ch¸n chêng. C¸c t¸c ®éng gi¸o dôc ë giai ®o¹n nµy chñ yÕu nh»m gióp ph¹m nh©n sím thÝch øng víi ®iÒu kiÖn giam gi÷ c¶i t¹o.
- Giai ®o¹n xuÊt hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ë tr¹i. Cuèi giai ®o¹n thÝch øng, ®a sè ph¹m nh©n dÇn chÊp nhËn cuéc sèng thùc t¹i cña m×nh, chÊp nhËn ®iÒu kiÖn sèng ë tr¹i. Hä b¾t ®Çu quan t©m ®Õn nh÷ng g× diÔn ra xung quang, ®Õn c¸c c«ng viÖc ®îc giao. Nãi c¸ch kh¸c, hä dÇn ®i vµo nÒ nÕp ®îc thiÕp lËp ë tr¹i, tiÕp nhËn c¸c t¸c ®éng gi¸o dôc víi th¸i ®é quan t©m, cÇu tiÕn, do ®ã t¸c ®éng gi¸o dôc b¾t ®Çu ph¸t huy hiÖu qu¶.
- Giai ®o¹n kÕt hîp gi÷a c¸c t¸c ®éng gi¸o dôc tõ bªn ngoµi víi qu¸ tr×nh tù gi¸o dôc. Lóc nµy ph¹m nh©n ®· ý thøc ®îc mét c¸ch s©u s¾c sù cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi b¶n th©n, thay ®æi lèi sèng vµ c¸ch suy nghÜ tríc ®©y. Ngoµi viÖc tù gi¸c tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ë tr¹i, ph¹m nh©n cßn cã nh÷ng nç lùc ®Ó tù gi¸o dôc m×nh. V× vËy c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc ë giai ®o¹n nµy thêng ®¹t hiÖu qu¶ cao.
- Giai ®o¹n tríc khi m·n h¹n tï. Sù tr«ng mong ngµy m·n h¹n tï lµm cho nh÷ng ngµy th¸ng cßn l¹i ë tr¹i trë nªn nÆng nÒ ®èi víi kh«ng Ýt ph¹m nh©n. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng b¨n kho¨n, e ng¹i vÒ cuéc sèng t¬ng lai, vÒ th¸i ®é cña gia ®×nh, ngêi th©n, b¹n bÌ vµ céng ®ång nãi chung còng ®îc t¨ng cêng c¶ vÒ tÇn suÊt vµ cêng ®é. Do ®ã t©m lý cña ph¹m nh©n trë nªn c¨ng th¼ng, phøc t¹p; tÝnh ph¶n øng, tÝnh dÔ bÞ kÝch ®éng t¨ng cao. Theo c¸c nhµ t©m lÝ häc c¶i t¹o, ®©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng hµnh ®éng, nh÷ng viÖc lµm thiÕu c©n nh¾c cña ph¹m nh©n khi ®· chuyÓn sang giai ®o¹n cuèi cña thêi gian chÊp hµnh h×nh ph¹t.
Tuy møc ®é biÓu hiÖn kh¸c nhau nhng nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn lµ nh÷ng nÐt phæ biÕn ë ph¹m nh©n trong thêi gian chÊp hµnh ¸n ph¹t tï t¹i tr¹i giam. ViÖc n¾m v÷ng c¸c ®Æc ®iÓm nµy vµ trªn c¬ së ®ã t×m hiÓu møc ®é biÓu hiÖn cña chóng ë tõng ph¹m nh©n cô thÓ cã ý nghÜa quan träng trong c«ng t¸c gi¸o dôc ph¹m nh©n cña c¸c c¸n bé gi¸o dôc, qu¶n gi¸o tr¹i giam.
KÕt luËn ch¬ng 3
Qua ph©n tÝch kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, ph¹m nh©n lµ nh÷ng ®èi tîng cã nh÷ng nÐt nh©n c¸ch vµ ®êi sèng t©m lý rÊt phøc t¹p kh«ng gièng víi c¸c ®èi tîng kh¸c trong x· héi. Chóng t«i thÊy r»ng, ph¹m nh©n cã nh÷ng §§NC næi bËt vÒ n¨ng lùc (nh lµ t duy cøng nh¾c, tÇm nh×n h¹n chÕ, thÝch ph©n tÝch, phª ph¸n), vÒ xu híng, khÝ chÊt (t×nh c¶m kh«ng æn ®Þnh, dÔ næi nãng), tÝnh c¸ch (thiÕu tù tin vµo b¶n th©n, dÌ dÆt trong giao tiÕp nhng kh¸ cëi më).
kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ
1. KÕt luËn
Trªn c¬ së nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc tõ viÖc tæ chøc nghiªn cøu lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi, chóng t«i rót ra ®îc mét sè kÕt luËn nh sau:
1.1. ViÖc nghiªn cøu lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nh©n c¸ch, ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch ®· t¹o c¬ së cho viÖc t×m hiÓu ®Æc ®iÓm t©m lý, c¸c nÐt ®Æc trng cña nh©n c¸ch c¸ nh©n ë ph¹m nh©n vµ hµnh vi cña hä. Trong c¸c ho¹t ®éng cô thÓ, nã chÞu sù t¸c ®éng cña nh÷ng §§NC cña c¸ nh©n vµ ®ång thêi cña m«i trêng x· héi xung quanh.
1.2. Nh©n c¸ch lµ nh÷ng hiÖn tîng t©m lý t¬ng ®èi æn ®Þnh ë mçi c¸ nh©n, thÓ hiÖn ra b»ng nh÷ng hµnh vi, viÖc lµm cña ngêi Êy. Qua ®ã, chóng thÓ hiÖn nh÷ng b¶n s¾c cña c¸ nh©n vµ ®îc x· héi ®¸nh gi¸, nãi lªn gi¸ trÞ x· héi cña hä.
1.3. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch nh÷ng thuéc tÝnh t©m nhÊt ®Þnh cña nh©n c¸ch, t¹o nªn nÐt ®Æc trng cña mét cac nh©n, gióp ta ph©n biÖt ®îc c¸ nh©n nµy víi hµng lo¹t c¸ nh©n kh¸c, ®îc thÓ hÞªn ë tÝnh nhÊt qu¸n qua hoµn c¶nh vµ tÝnh æn ®Þnh qua thêi gian cña hµnh vi.
1.4. Ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi trong ®é tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo qui ®Þnh cña bé luËt h×nh sù ViÖt Nam (tõ 16 tuæi trë lªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ mäi lo¹i téi ph¹m; tõ 14 tuæi trë lªn nhng cha ®ñ 16 tuæi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ téi rÊt nghiªm träng do cè ý hoÆc téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng- §iÒu 12, Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam). Nh×n chung, hä lµ nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é häc vÊn t¬ng ®èi thÊp, chñ yÕu cã tr×nh ®é THCS, cã mét sè ph¹m nh©n cã tr×nh ®é kh¸ cao: ®¹i häc/ trªn ®¹i häc. Tuy nhiªn, sè lîng ph¹m nh©n cã tr×nh ®é häc vÊn cao rÊt Ýt, chØ chiÕm mét tØ lÖ rÊt nhá. Häc vÊn thÊp, nhËn thøc kÐm vµ lÖch l¹c lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn hµnh vi ph¹m téi cña hä. Bªn c¹nh ®ã, phÇn lín ph¹m nh©n tríc khi vµo tr¹i thêng kh«ng cã nghÒ nghiÖp hoÆc nghÒ nghiÖp kh«ng æn ®Þnh. §©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn hä ph¹m téi.
1.5. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña kho¸ luËn cho thÊy, nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau:
- NhËn thøc n«ng c¹n, t duy thÊp kÐm, thêng ®¬n gi¶n ho¸ vÊn ®Ò ®Õn møc th« kÖch. Ph¹m nh©n thêng lµ nh÷ng ngêi cã nhËn thøc sai lÖch vÒ hÖ thèng c¸c chuÈn mùc x· héi
- Xu híng hµnh vi kh«ng phï hîp víi chuÈn mùc x· héi, ph¸t triÓn kh«ng c©n ®èi gi÷a lîi Ých vËt chÊt vµ lîi Ých tinh thÇn, gi÷a lîi Ých chung cña x· héi vµ lîi Ých riªng cña b¶n th©n. Khi ph¹m nh©n cã nh÷ng hµnh vi kh«ng phï hîp víi c¸c chuÈn mùc th× hµnh vi ®ã ®îc coi lµ hµnh vi sai lÖch chuÈn mùc x· héi.
- Ph¹m nh©n lµ ®èi tîng cã ®êi sèng t©m lý rÊt phøc t¹p, cã nhiÒu nÐt t©m lý m©u thuÉn vµ kh¸c biÖt víi c¸c ®èi tîng kh¸c trong x· héi.
- Phong c¸ch vµ hµnh vi cña ph¹m nh©n do ®ã thêng thÓ hiÖn nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch kh«ng c©n b»ng, nhiÒu khi m©u thuÉn t¹o nªn tÝnh ®Æc thï cña mét lèi sèng Ých kØ, kh«ng cã ý chÝ phÊn ®Êu, bÊt cÇn , v« tr¸ch nhiÖm.
Tõ nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc cña viÖc tæ chøc nghiªn cøu, chóng t«i ®a ra mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý, c¶i t¹o vµ gi¸o dôc ph¹m nh©n. Trong ph¹m vi cña kho¸ luËn, do ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian, ®èi tîng nghiªn cøu vµ nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸ch quan kh¸c, nh÷ng kiÕn nghÞ mµ chóng t«i ®a ra chØ mang tÝnh tÝnh chÊt giíi thiÖu vµ ®Þnh híng.
2. mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸o dôc ph¹m nh©n
XuÊt ph¸t tõ c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý, nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n vµ môc ®Ých cña ho¹t ®éng qu¶n lý gi¸o dôc ph¹m nh©n, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c nµy cÇn ph¶i thùc hiÖn tèt c¸c c«ng viÖc sau:
2.1. X¸c ®Þnh c¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi t©m lý, nh©n c¸ch vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc, c¶i t¹o ph¹m nh©n
Ph¹m nh©n lµ nh÷ng ®èi tîng ®Æc biÖt, cã ®êi sèng t©m lý còng nh c¸c ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch rÊt phøc t¹p. Trong ®iÒu kiÖn chÊp hµnh ¸n ë hä cã nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý, hoµn c¶nh t¬ng ®èi phæ biÕn, cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh qu¶n lý gi¸o dôc t¹i tr¹i.
Nh chóng t«i ®· ph©n tÝch, c¸c ph¹m nh©n trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o t¹i tr¹i giam thêng cã c¸c ®Æc ®iÓm cÇn chó ý: mÆc c¶m téi lçi, mÆc c¶m vÞ thÕ, t©m lý “an phËn”, c¸c mong muèn ®îc quan t©m u ¸i h¬n ngêi kh¸c, ®îc tiÕp tÕ th¨m nu«i nhiÒu h¬n, ®îc th«ng c¶m vµ ®Æc biÖt lµ mong muèn ®îc gi¶m ¸n. Ngoµi ra, nhiÒu ph¹m nh©n khi vµo tr¹i thêng mang theo nh÷ng thãi quen xÊu cña lèi sèng cò tríc ®©y: lèi sèng bõa b·i, thÝch hëng thô, sù nghÞªn ngËp, ng«n ng÷ th« thiÓn. Nh÷ng thãi quen xÊu nµy ¶nh hëng rÊt lín tíi qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o c¶ ®èi víi b¶n th©n hä vµ víi céng ®ång tr¹i viªn. Thªm vµo ®ã, mét hiÖn tîng kh¸ phæ biÕn trong céng ®ång tr¹i viªn ®ã lµ nhu cÇu tù kh¼ng ®Þnh cña c¸c ph¹m nh©n, ganh ®ua nhau dµnh vÞ trÝ thñ lÜnh, sù l©y lan nh÷ng nÐt t©m lý xÊu dÉn tíi ph¶n t¸c dông gi¸o dôc.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý trªn cã ¶nh hëng m¹nh vµ trùc tiÕp tíi qu¸ tr×nh qu¶n lý gi¸o dôc. Bªn c¹nh ®ã, c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý riªng cña mçi ph¹m nh©n còng cã tÇm ¶nh hëng rÊt lín.
Mçi ph¹m nh©n cã ®êi sèng t©m lý riªng, do sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè thuéc hoµn c¶nh riªng cña mçi ngêi. §èi víi mçi ph¹m nh©n, tÝnh chÊt cña téi ph¹m do hä g©y ra vµ møc ®é h×nh ph¹t ¸p dông cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi t©m lý còng nh nh©n c¸ch cña hä. Víi nh÷ng ph¹m nh©n nhËn thøc ®îc lçi lÇm cña m×nh, tá th¸i ®é ¨n n¨n hèi c¶i, thêng thÝch øng nhanh víi ®iÒu kiÖn giam gi÷ c¶i t¹o, tÝch cùc häc tËp, lao ®éng. §èi víi nh÷ng ph¹m nh©n cho r»ng, m×nh bÞ oan, hoÆc møc ¸n qu¸ nghiªm kh¾c, kh«ng t¬ng xøng víi lçi lÇm mµ hä ®· ph¹m th× t©m lÝ cña hä thêng bÞ øc chÕ, hä dÔ cã ph¶n øng chèng ®èi qu¶n gi¸o, c¸n bé gi¸o dôc còng nh nh÷ng hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh kh¸c cña néi quy, quy chÕ tr¹i giam, nhÊt lµ ë thêi gian ®Çu cña qu¸ tr×nh chÊp hµnh h×nh ph¹t.
§Æc ®iÓm m«i trêng n¬i ph¹m nh©n thô ¸n (vÞ trÝ, ®iÒu kiÖn ®Þa lý, c¬ së vËt chÊt, ®iÒu kiÖn sinh ho¹t) vµ ®iÒu kiÖn sèng cô thÓ so víi tríc khi ph¹m téi ( chÕ ®é qu¶n lý, lao ®éng, sù chªnh lÖch vÒ ®iÒu kiÖn sèng) cã t¸c ®éng kh¸ lín ®Õn t©m lý còng nh hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c c¶i t¹o gi¸o dôc ®èi víi hä. Nh÷ng yÕu tè nµy cã thÓ lµm xó©t hiÖn tr¹ng th¸i t©m lý bÞ øc chÕ do nhiÒu nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn kh«ng ®îc tho¶ m·n hoÆc tho¶ m·n kh«ng ®Çy ®ñ. Tr¹ng th¸i nµy thêng lµm t¨ng tÝnh ph¶n øng, tÝnh dÔ bÞ kÝch ®éng cña ph¹m nh©n.
Theo ý kiÕn cña nhiÒu c¸n bé hiÖn lµm c«ng t¸c qu¶n lý gi¸o dôc t¹i tr¹i giam th× yÕu tè gia ®×nh mµ cô thÓ lµ th¸i ®é cña nh÷ng ngêi th©n trong gia ®×nh cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn t©m lý, th¸i ®é vµ hiÖu qu¶ c¶i t¹o cña ph¹m nh©n. §ã cã thÓ lµ nguån ®éng viªn rÊt lín gióp hä vît qua giai ®o¹n thö th¸ch. Nhng ngîc l¹i còng cã thÓ dÉn ®Õn tr¹ng th¸i bÊt cÇn ch¸n n¶n ë hä. V× vËy, trong qu¸ tr×nh ph¹m nh©n thi hµnh ¸n t¹i tr¹i giam ph¶i ®Æc biÖt chó ý vµ t¨ng cêng vai trß cña yÕu tè gia ®×nh ®èi víi b¶n th©n mçi ph¹m nh©n.
2.2. X¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o ph¹m nh©n
Nh chóng ta ®· biÕt, tï giam lµ h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi cã hµnh vi ph¹m téi bÞ kÕt ¸n tï chung th©n hoÆc tï cã thêi h¹n. Vµ thi hµnh ¸n ph¹t tï lµ buéc nh÷ng ®èi tîng ®ã ph¶i chÞu h×nh ph¹t t¹i tr¹i giam nh»m gi¸o dôc hä trë thµnh ngêi l¬ng thiÖn. Nh vËy, gi¸o dôc lµ môc ®Ých chñ yÕu cña qu¸ tr×nh thi hµnh ¸n ph¹t tï t¹i tr¹i giam. Tuy nhiªn, gi¸o dôc ph¹m nh©n lµ qu¸ mét qu¸ tr×nh ®Æc biÖt vÒ ®èi tîng, ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh gi¸o dôc. Do ®ã, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu sau ®©y:
- X©y dùng niÒm tin ®èi víi c¸c chuÈn mùc (®¹o ®øc, ph¸p luËt, lÏ ph¶i, t×nh th¬ng, t¬ng lai, gi¸ trÞ) cho ph¹m nh©n. Nh kÕt qu¶ nghiªn cøu, ph¹m nh©n lµ nh÷ng ngêi cã nhËn thøc sai lÖch, n«ng c¹n, thiÕu niÒm tin ®èi víi b¶n th©n, x· héi, thêng cã th¸i ®é nghi ngê hÖ thèng c¸c chuÈn mùc x· héi. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn hµnh vi ph¹m téi ë hä. V× vËy, môc tiªu ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o ph¹m nh©n lµ x©y dùng niÒm tin ®èi víi c¸c chuÈn mùc cho hä.
- ë ph¹m nh©n, tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt rÊt thÊp kÐm. Hä kh«ng hiÓu ®îc thÕ nµo lµ ph¹m téi, lµ vi ph¹m ph¸p luËt. Cho nªn, gi¸o dôc ph¹m nh©n ph¶i híng tíi môc tiªu phæ cËp ý thøc ph¸p luËt, ®ång thêi n©ng cao ý thøc ®¹o ®øc, lao ®éng, nghÜa vô ®óng ®¾n cho ph¹m nh©n.
- Phæ cËp vµ n©ng cao ý thøc, tr×nh ®é v¨n ho¸ cho ph¹m nh©n.
- X©y dùng ý thøc kØ luËt.
§a sè ph¹m nh©n hiÖn nay cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp kÐm. Hä còng lµ nh÷ng ngêi sèng v« tr¸ch nhiÖm, hay cã th¸i ®é thê ¬, bÊt cÇn. Do ®ã, song song víi môc tiªu n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa cho ph¹m nh©n còng cÇn x¸c ®Þnh râ môc tiªu x©y dùng ý thøc kØ luËt cho hä.
- MÆc dï cã rÊt nhiÒu ®Æc ®iÓm tiªu cùc trong nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n, nhng ë bÊt cø ngêi nµo còng vÉn tån t¹i nh÷ng t×nh c¶m tÝch cùc. V× vËy, kh¬i dËy vµ ph¸t huy nh÷ng t×nh c¶m tÝch cùc ®ã ë hä sÏ gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh c¶m ho¸, gi¸o dôc ph¹m nh©n vµ t¹o nªn nh÷ng t¸c ®éng t©m lý tÝch cùc ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i hoµ nhËp x· héi cña hä sau nµy.
2.3. Sö dông c¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®«ng gi¸o dôc ®èi víi ph¹m nh©n
Trªn c¬ së ph©n lo¹i ph¹m nh©n, c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý, nh©n c¸ch cña hä vµ c¸c môc tiªu híng tíi cña c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o, tuú tõng ®èi tîng, hoµn c¶nh yªu cÇu cô thÓ mµ vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý vµ t¸c ®éng qu¶n lý. Th«ng thêng cã thÓ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng gi¸o dôc sau:
+ Gi¸o dôc viÔn c¶nh, híng tíi t¬ng lai
+ Gi¸o dôc tËp thÓ- gi¸o dôc lao ®éng
+ Gi¸o dôc c¸ biÖt
+ Gi¸o dôc ®ãn tríc: ho¹ch ®Þnh kÕt qu¶ tríc.
Tãm l¹i, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý gi¸o dôc ph¹m nh©n, ph¶i chó träng ®Õn c¸c vÊn ®Ò sau:
- HiÓu râ c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý, nÐt nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n
- Ngoµi viÖc gi¸o dôc chÝnh trÞ, ph¸p luËt, ®¹o ®øc, v¨n ho¸ cÇn quan t©m h×nh thµnh t©m lý tù träng c¸ nh©n vµ gi¸o dôc nhu cÇu cho hä.
- Kh«ng lÊy qu¸ khø ph¹m téi cña hä lµm ph¬ng tiÖn gi¸o dôc, r¨n ®e mµ cè g¾ng khai th¸c nh÷ng u ®iÓm cña hä dï lµ rÊt nhá ®Ó nh©n u ®iÓm lªn nh»m tù nã lÊn ¸t c¸c mÆt khuyÕt ®iÓm.
- Tæ chøc c¸c lo¹i h×nh ho¹t ®éng ®a d¹ng trong ®ã lÊy ho¹t ®éng lao ®éng nghÒ nghiÖp t¹o ra ®îc s¶n phÈm lµm ho¹t ®éng c¬ b¶n.
- Kh¼ng ®Þnh quyÒn lµm ngêi, gi¸ trÞ lµm ngêi cña ph¹m nh©n; lÊy t×nh th¬ng, lßng nh©n ¸i vµ sù quan t©m gióp ®ì ®Ó ®éng viªn hä chÊp hµnh tèt néi quy, quy chÕ tr¹i giam, hoµn thµnh tèt qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o.
- Nh©n c¸ch cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý gi¸o dôc lµ tÊm g¬ng soi tèt nhÊt cho ph¹m nh©n noi theo.
. - T¨ng cêng vai trß cña gia ®×nh trong gi¸o dôc c¶m ho¸ ph¹m nh©n. Gia ®×nh lµ mét trong nh÷ng nh©n tè cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¶i t¹o ph¹m nh©n. Sù quan t©m chia sÎ vµ gióp ®ì cña nh÷ng ngêi th©n trong gia ®×nh lµ nguån ®éng viªn rÊt lín gióp hä vît qua nh÷ng mÆc c¶m ph¹m téi, cã ®éng lùc ®Ó hoµn thµnh tèt qu¸ tr×nh c¶i t¹o cña m×nh, x¸c ®Þnh ®îc híng ®i ®óng ®¾n trong t¬ng lai.
Nh vËy, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸o dôc ph¹m nh©n ®ßi hái ph¶i cã sù kÕt hîp cña nhiÒu yÕu tè. §ã lµ viÖc ph©n lo¹i ph¹m nh©n, x¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu gi¸o dôc c¶i t¹o, tõ ®ã ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng gi¸o dôc phï hîp. Quan träng nhÊt lµ sù phèi hîp gi÷a c¸c yÕu tè gia ®×nh, tr¹i giam vµ b¶n th©n ph¹m nh©n.
§Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n lµ mét vÊn ®Ò nghiªn cøu míi mÎ, phøc t¹p nhng cã ý nghÜa thùc tiÔn rÊt lín. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, mÆc dï gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ trong viÖc tiÕp cËn lo¹i kh¸ch thÓ nghiªn cøu nhng chóng t«i ®· cã nh÷ng nç lùc nhÊt ®Þnh vµ hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô ®Æt ra ®èi víi ®Ò tµi. KÕt qu¶ nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh gi¶ thuyÕt r»ng, ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña ph¹m nh©n cã nh÷ng nÐt riªng ®Æc trng, kh«ng gièng víi c¸c ®èi tîng kh¸c trong x· héi./.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Đặc điểm nhân cách của phạm nhân.doc
