Đề tài Báo cáo Hoàn thiện quy trình đánh giá trọng yếu và rủi ro trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán tài chính tại Công ty Kiểm toán Việt Nam

u ®· trõ c¸c kho¶n ®­îc gi¶m trõ. Hµng tån kho: hµng tån kho bao gåm c¸c vËt t­, thiÕt bÞ phôc vô cho kh©u s¶n xuÊt, ph©n phèi ®iÖn, c¸c c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n vµ chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang. Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang bao gåm c¸c chi phÝ cho c¸c ho¹t ®éng, dÞch vô cung cÊp cho kh¸ch hµng nh­ng ®Õn thêi ®iÓm 31/12/2001 ch­a hoµn thµnh. Hµng tån kho ®­îc ghi nhËn theo ph­¬ng ph¸p kª khai th­êng xuyªn. ChuyÓn ®æi ngo¹i tÖ: trong n¨m c¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh b»ng ngo¹i tÖ ®­îc chuyÓn ®æi sang VN§ theo tû gi¸ b×nh qu©n liªn ng©n hµng t¹i ngµy ph¸t sinh nghiÖp vô. Chªnh lÖch tû gi¸ ph¸t sinh ®­îc h¹ch to¸n vµo thu nhËp hoÆc chi phÝ ho¹t ®éng tµi chÝnh. Cuèi niªn ®é kÕ to¸n c¸c tµi s¶n d­íi d¹ng tiÒn vµ c«ng nî b»ng ngo¹i tÖ ®­îc ®¸nh gi¸ l¹i theo tû gi¸ b×nh qu©n liªn ng©n hµng t¹i ngµy lËp B¶ng C©n ®èi kÕ to¸n. L·i (lç) chªnh lÖch tû gi¸ ph¸t sinh trong tr­êng hîp nµy ®­îc xö lý theo quy ®Þnh cña Th«ng t­ 44 TC/TCDN ngµy 8/7/1997 vµ Th«ng t­ 101/2000/TT-BTC ngµy 17/10/2000 cña Bé Tµi chÝnh. Nguån vèn–quü: nguån vèn kinh doanh cña C«ng ty bao gåm: nguån vèn tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ nguån vèn tù bæ sung tõ lîi tøc kinh doanh ®Ó l¹i. C¸c quü ®­îc ph©n phèi vµ sö dông tu©n theo c¸c quy ®Þnh ¸p dông ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Th«ng th­êng c¸c quü ®­îc ph©n phèi sau khi B¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®­îc duyÖt. Cô thÓ nh­ sau: -Quü ph¸t triÓn kinh doanh: Ýt nhÊt lµ 50% lîi nhuËn ®Ó l¹i. Quü nµy ®­îc sö dông trong viÖc ®Çu t­ x©y dùng, mua s¾m m¸y mãc, thiÕt bÞ ®Ó t¨ng c­êng n¨ng lùc s¶n xuÊt kinh doanh. -Quü dù phßng tµi chÝnh: ®­îc trÝch lËp b»ng 10% lîi nhuËn ®Ó l¹i. Quü nµy ®­îc lËp nh»m hç trî mét phÇn, bï ®¾p c¸c thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt kinh doanh trong tr­êng hîp thiªn tai, chiÕn tranh x¶y ra. -Quü dù phßng trî cÊp mÊt viÖc lµm: trÝch 5%, kh«ng qu¸ 6 th¸ng l­¬ng thùc tÕ, dïng ®Ó trî cÊp cho c¸c nh©n viªn v× lý do khã kh¨n kh«ng bè trÝ ®­îc viÖc lµm ph¶i cho nghØ viÖc. -Quü phóc lîi, khen th­ëng ®­îc trÝch lËp kh«ng qu¸ 3 th¸ng l­¬ng hai quü. Quü nµy ®­îc sö dông ®Ó chi cho c¸n bé c«ng nh©n viªn nh©n c¸c ngµy lÔ tÕt, hoÆc khuyÕn khÝch c¸c ®¬n vÞ, c¸ nh©n cã thµnh tÝch trong c«ng t¸c. ThuÕ: thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ¸p dông cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c lµ 32% vµ 25%. ThuÕ GTGT ®Çu ra lµ 10% vµ 5%. ThuÕ GTGT ®Çu vµo bao gåm thuÕ GTGT cña hµng ho¸, dÞch vô mua vµo. C¸c kho¶n thuÕ vµ lÖ phÝ kh¸c ph¶i nép theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh. C«ng ty ABC hiÖn ®ang ¸p dông phÇn mÒm kÕ to¸n do Trung t©m m¸y tÝnh cña C«ng ty X x©y dùng. PhÇn mÒm nµy ®­îc thiÕt kÕ vµ ®­a vµo sö dông tõ n¨m 1993 vµ kh«ng ngõng ®­îc söa ®æi, hoµn thiÖn cho phï hîp víi m«i tr­êng ph¸p lý vµ ®Æc thï kinh doanh ngµnh ®iÖn. Do vËy, ®é tin cËy cña viÖc xö lý th«ng tin tµi chÝnh trong chu tr×nh kÕ to¸n ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cao. Bé m¸y kÕ to¸n: Phßng KÕ to¸n cña C«ng ty ABC gåm 8 nh©n viªn, trong ®ã cã 4 nh©n viªn míi lµm viÖc ®­îc 3 n¨m, ch­a cã nhiÒu kinh nghiÖm. H¬n n÷a, KÕ to¸n tr­ëng l¹i lµ c¸n bé Phßng Tæ chøc chuyÓn sang. Do ®ã, kiÓm to¸n viªn ph¶i quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt v« ý do n¨ng lùc cña nh©n viªn vµ v× vËy, møc rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cao. (4)C¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé. Theo h­íng dÉn cña phÇn mÒm AS/2: kiÓm to¸n viªn cÇn thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé trong lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Ó ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt tæng qu¸t vÒ néi dung cña B¸o cã tµi chÝnh vµ nh÷ng thay ®æi chñ yÕu vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña còng nh­ hÖ thèng kÕ to¸n so víi n¨m tr­íc. Nh÷ng thñ tôc nµy sÏ gióp kiÓm to¸n viªn quen thuéc víi kh¶ n¨ng sinh lêi vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña kh¸ch hµng vµ gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh PM. C¸c thñ tôc ®­îc ¸p dông bao gåm viÖc xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ mèi liªn hÖ t­¬ng t¸c gi÷a c¸c thµnh tè cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ phi tµi chÝnh, viÖc so s¸nh nh÷ng mèi liªn hÖ nµy vµ sè d­ tµi kho¶n víi ­íc tÝnh cña chÝnh kiÓm to¸n viªn, viÖc t×m hiÓu nguyªn nh©n cña nh÷ng dao ®éng bÊt th­êng (hoÆc thiÕu nh÷ng dao ®éng mµ kiÓm to¸n viªn dù ®o¸n) ®­îc x¸c ®Þnh trong qu¸ tr×nh trªn. Nh÷ng môc tiªu quan träng nhÊt cña thñ tôc nµy lµ: -T×m hiÓu vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng. -X¸c ®Þnh nh÷ng sai sãt cã thÓ trªn BCTC. -Gi¶m c¸c kh¶o s¸t chi tiÕt sè d­. §Ó thùc hiÖn b­íc nµy, kiÓm to¸n viªn ph¶i hoµn thµnh MÉu 1610, Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ kiÓm to¸n kh¸ch hµng ABC, kiÓm to¸n viªn chØ tiÕn hµnh mét sè thñ tôc ®¬n gi¶n nh­: -So s¸nh mét sè kho¶n môc cã ph¸t sinh vµ sè d­ lín cña n¨m nay víi c¸c n¨m tr­íc nh­ tæng doanh thu b¸n ®iÖn, chi phÝ b¸n hµng-chi phÝ dông cô, ®å dïng, chi phÝ qu¶n lý-chi phÝ qu¶n lý kh¸c, c«ng nî cña mét sè kh¸ch hµng lín, … -So s¸nh møc biÕn ®éng t­¬ng ®èi gi÷a tæng s¶n l­îng ®iÖn th­¬ng phÈm víi hao hôt ®iÖn n¨ng, víi tiªu thô dÇu DO,… Nh×n chung, viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc nµy chØ ®­îc kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn ngÇm ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é kiÓm tra chi tiÕt mµ kh«ng thÓ hiÖn trªn giÊy tê lµm viÖc cña kiÓm to¸n viªn. (5)§¸nh gi¸ rñi ro tµi kho¶n. Tõ c¸c kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc ë trªn, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ rñi ro ®èi víi mçi tµi kho¶n cô thÓ. ChuÈn mùc kiÓm to¸n SAS 47 quy ®Þnh: “kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt rñi ro kiÓm to¸n ë møc mçi sè d­ tµi kho¶n hoÆc lo¹i nghiÖp vô bëi v× nh÷ng c«ng viÖc ®ã cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp trong viÖc quyÕt ®Þnh ph¹m vi cña c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cho mçi sè d­ hoÆc nghiÖp vô vµ CSDL cã liªn quan”. ViÖc x¸c ®Þnh rñi ro tµi kho¶n lµ mét phÇn néi t¹i cña ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n vµ ®­îc tiÕn hµnh theo c¸c b­íc: b1)Xem xÐt c¸c rñi ro ®Æc thï ®­îc x¸c ®Þnh trong khi tiÕn hµnh c¸c b­íc cña giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch. *¦íc l­îng møc träng yÕu s¬ bé: kiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt viÖc ®¸nh gi¸ møc träng yÕu s¬ bé khi x¸c ®Þnh c¸c sè d­ tµi kho¶n träng yÕu vµ x¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n ®èi víi c¸c rñi ro ®· ®­îc ph¸t hiÖn. Mét nh©n tè chØ ra mét møc rñi ro cao trong mét sè d­ tµi kho¶n th­êng kh«ng cÇn ph¶i xem xÐt kü nÕu sai sãt ®ã kh«ng ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn BCTC. Tuy nhiªn, ngoµi viÖc xem xÐt vÒ mÆt ®Þnh l­îng, sai sãt cã thÓ träng yÕu nÕu xÐt vÒ mÆt ®Þnh tÝnh, ch¼ng h¹n sù vi ph¹m tÝnh chÊt ph¸p lý cña hîp ®ång kinh tÕ: hîp ®ång kinh tÕ ®­îc ký kÕt gi÷a hai c¸ nh©n cña cïng C«ng ty. *§¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n: trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i chó ý ®Õn c¸c yÕu tè lµm t¨ng rñi ro kiÓm to¸n cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn sai sãt trªn mét (hoÆc mét sè) sè d­ tµi kho¶n, ch¼ng h¹n nÕu Ban qu¶n trÞ chÞu søc Ðp ®Ó b¸o c¸o mét sè kÕt qu¶ kinh doanh kh¸c víi thùc tÕ th× rñi ro ®Æc thï cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh ®èi víi sè d­ tµi kho¶n cã chøa c¸c nghiÖp vô ghi sæ c¸c ­íc tÝnh kÕ to¸n vµ bót to¸n ®iÒu chØnh cuèi kú bëi v× nh÷ng nghiÖp vô nµy cã thÓ ph¶n ¸nh sù thiªn lÖch cña Ban qu¶n trÞ. MÆt kh¸c, nÕu kh¸ch hµng rÊt dÔ bÞ t¸c ®éng bëi c¸c ®iÒu kiÖn trong m«i tr­êng kinh doanh, kiÓm to¸n viªn cã thÓ x¸c ®Þnh c¸c sè d­ tµi kho¶n ®Æc thï vµ c¸c sai sãt tiÒm tµng sÏ bÞ ¶nh h­ëng, ch¼ng h¹n: nÕu cã nh÷ng sù thay ®æi c«ng nghÖ lµm cho nhu cÇu vÒ s¶n phÈn cña kh¸ch hµng gi¶m xuèng, kiÓm to¸n viªn cã thÓ x¸c ®Þnh mét rñi ro ®Æc thï liªn quan ®Õn hµng tån kho. Rñi ro nµy cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh lµ sai sãt vÒ ®Þnh gi¸ nh­ng còng cã thÓ ®­îc liªn kÕt víi sai sãt tiÒm tµng kh¸c. Víi C«ng ty ABC, qua kiÓm tra s¬ bé, kiÓm to¸n viªn ®· t×m ra kh¸ nhiÒu sai sãt ®èi víi kho¶n môc hµng tån kho, TSC§ vµ söa ch÷a lín TSC§. Do tÝnh träng yÕu cña c¸c tµi kho¶n ®ã (xÐt trªn quy m« tuyÖt ®èi), kiÓm to¸n viªn ®· tËp trung vµo c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt c¸c tµi kho¶n nµy. *Thùc hiÖn c¸c b­íc kh¸c trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch: kiÓm to¸n viªn cã thÓ x¸c ®Þnh rñi ro ®Æc thï khi tiÕn hµnh c¸c thñ tôc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ch¼ng h¹n nh­ thu thËp sù hiÓu biÕt vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, m«i tr­êng kiÓm so¸t, qu¸ tr×nh kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé. Ch¼ng h¹n, sù thay ®æi phÇn mÒm kÕ to¸n tµi s¶n cè ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc tÝnh to¸n khÊu hao nh­ng kh«ng ®­îc kiÓm tra tr­íc khi ®­a vµo sö dông sÏ dÉn ®Õn sù söa ®æi sè liÖu, viÖc bµn giao l­íi ®iÖn trung ¸p n«ng th«n cña Ban qu¶n lý l­íi ®iÖn n«ng th«n vÒ cho C«ng ty nh­ng ch­a cã sù h­íng dÉn cô thÓ cña C«ng ty X hay sù kh«ng thèng nhÊt trong viÖc h¹ch to¸n c¸c nghiÖp vô liªn quan ®Õn m¸y biÕn ¸p vµ tr¹m biÕn ¸p,… b2)§¸nh gi¸ rñi ro tµi kho¶n: ®èi víi mçi sè d­ tµi kho¶n träng yÕu, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i xem xÐt c¸c nh©n tè tån t¹i mµ cã thÓ lµm t¨ng rñi ro. Th«ng qua c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®· ®­îc tiÕn hµnh, kiÓm to¸n viªn cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c yÕu tè lµm t¨ng rñi ro vµ sö dông nh÷ng nh©n tè nµy ®Ó x¸c ®Þnh rñi ro sè d­ tµi kho¶n. C¸c rñi ro ®Æc thï ë møc sè d­ tµi kho¶n cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua viÖc xem xÐt xem mçi sè d­ tµi kho¶n nµy: *Cã bao gåm c¸c bót to¸n kh«ng ®­îc h¹ch to¸n mét c¸ch hÖ thèng: C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ kinh nghiÖm ®· chØ ra r»ng c¸c nghiÖp vô ®­îc xö lý theo hÖ thèng bëi mét phÇn mÒm kÕ to¸n ®¸ng tin cËy th­êng cã Ýt rñi ro h¬n c¸c nghiÖp vô kh¸c. §èi víi sai sãt tiÒm tµng liªn quan ®Õn c¸c nghiÖp vô ®­îc xö lý theo hÖ thèng, kiÓm to¸n viªn th­êng kh«ng x¸c ®Þnh rñi ro ®Æc thï trõ khi cã sai sãt trong qu¸ khø hoÆc kiÓm to¸n viªn cã lý do kh¸c ®Ó tin r»ng phÇn mÒm kÕ to¸n ®ang ¸p dông lµ kh«ng ®¸ng tin cËy. C¸c nghiÖp vô kh«ng x¶y ra trong chu kú kinh doanh b×nh th­êng cña C«ng ty th­êng cã Ýt nh­ng sè tiÒn t­¬ng ®èi lín vµ th­êng cã ¶nh h­ëng träng yÕu lªn BCTC. Chóng th­êng cã xu h­íng dÔ bÞ sai sãt bëi v× chóng kh«ng ®­îc xö lý theo c¸ch th«ng th­êng bëi mét ng­êi kh«ng quen víi b¶n chÊt cña chóng. Ch¼ng h¹n nh­ c¸c kho¶n dù phßng cho kho¶n vay nî, dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho cña C«ng ty cã gi¸ trÞ kh¸ lín nh­ng ®­îc quyÕt ®Þnh do chñ quan, kh«ng ph¶i bëi mét phÇn mÒm kÕ to¸n tin cËy nªn kiÓm to¸n viªn ph¶i kiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô nµy v× chóng cã ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn B¸o c¸o KÕt qu¶ kinh doanh. KiÓm to¸n viªn còng xem xÐt c¸c nghiÖp vô ®iÒu chØnh quan träng mÆc dï chóng ®­îc ®­a ra víi môc ®Ých söa ch÷a sai sãt vµ ®· ®­îc thÈm tra qua ho¹t ®éng cña KSNB C«ng ty X bëi v× chóng cã thÓ: -Phô thuéc vµo chÝnh c¸c sai sãt. -§­îc h¹ch to¸n ®Ó b¸o c¸o sai kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh hay t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. -§­îc h¹ch to¸n ®Ó che giÊu gian lËn vµ sai sãt. NÕu c¸c bót to¸n ®iÒu chØnh ®­îc ®­a ra nh»m môc ®Ých söa ch÷a sai sãt, kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt xem hÖ thèng kÕ to¸n cã tin cËy hay kh«ng, ch¼ng h¹n bót to¸n ®iÒu chØnh kiÓm kª hµng tån kho cã thÓ chØ ra rñi ro liªn quan ®Õn ghi sæ hµng tån kho cña C«ng ty hay viÖc ®iÒu chØnh kho¶n môc gi¸ vèn c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n cã thÓ lµ do sai sãt trong viÖc ghi sæ c¸c chi phÝ liªn quan nh­ tÝnh l­¬ng nh©n c«ng thuª ngoµi, tÝnh gi¸ nguyªn vËt liÖu,… *Cã c¸c nghiÖp vô bÊt th­êng hoÆc qu¸ phøc t¹p: cã nh÷ng nghiÖp vô cã ®Æc ®iÓm riªng biÖt ®¹i diÖn cho rñi ro ®Æc thï. Nh÷ng nghiÖp vô nµy bao gåm: -C¸c nghiÖp vô phøc t¹p mµ kiÓm to¸n viªn tin r»ng cã kh¶ n¨ng sai sãt cao, ch¼ng h¹n c¸c nghiÖp vô tù b¶o hiÓm liªn quan ®Õn c¸c hîp ®ång t­¬ng lai, hîp ®ång quyÒn chän cã thÓ lµm t¨ng rñi ro trong viÖc ®Þnh gi¸ c¸c kho¶n nî dµi h¹n. -C¸c nghiÖp vô phô thuéc vµo møc ®é liªn quan cña Ban qu¶n trÞ hoÆc cã liªn quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn lîi nhuËn cña Ban qu¶n trÞ. -C¸c nghiÖp vô bÊt th­êng ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng, ch¼ng h¹n c¸c kho¶n doanh thu vµ chi phÝ ph¸t sinh do cho qu©n ®éi thuª hai tr¹m biÕn ¸p, … -C¸c nghiÖp vô bÊt th­êng vÒ quy m« hay b¶n chÊt víi c¸c bªn liªn quan nh­ viÖc mua l¹i c¸c TSC§ thanh lý cña §iÖn lùc Thõa Thiªn-HuÕ,… -C¸c nghiÖp vô cã thÓ lµm t¨ng kh¶ n¨ng vÒ c¸c kho¶n môc thanh to¸n bÊt hîp ph¸p. *Cã sai sãt trong qu¸ khø: BCTC cña kh¸ch hµng cã thÓ chøa ®ùng nh÷ng sè d­ tµi kho¶n ®· tõng bÞ sai sãt trong qu¸ khø. MÆc dï ®©y lµ mét dÊu hiÖu quan träng ®Ó dù ®o¸n sè d­ tµi kho¶n cã kh¶ n¨ng sai sãt nh­ng kiÓm to¸n viªn kh«ng ®­îc gi¶ ®Þnh r»ng nÕu mét tµi kho¶n kh«ng cã sai sãt trong qu¸ khø b¶n th©n nã kh«ng ph¶i lµ mét c¬ së tin cËy ®Ó kÕt luËn kh«ng cã rñi ro ®Æc thï nµo liªn quan ®Õn sè d­ tµi kho¶n ®ã. *Chøa c¸c ­íc tÝnh kÕ to¸n vµ bót to¸n ®iÒu chØnh cuèi kú: Th«ng th­êng, cã rñi ro ®Æc thï liªn quan ®Õn c¸c ­íc tÝnh kÕ to¸n. C¸c b»ng chøng s½n cã ®Ó minh chøng cho mét ­íc tÝnh kÕ to¸n th­êng kh«ng cã tÝnh kh¸ch quan mµ phô thuéc vµo chñ quan. Do vËy, chóng cã kh¶ n¨ng bÞ rñi ro trong viÖc ghi sæ. Ch¼ng h¹n, c¸c ­íc tÝnh kÕ to¸n phøc t¹p ®èi víi chi phÝ cho mét hîp ®ång x©y dùng kÐo dµi míi hoµn thµnh cã thÓ lµm t¨ng rñi ro cña viÖc ®Þnh gi¸ gi¸ vèn hay TSC§, ®iÒu chØnh chi phÝ mét sè c«ng tr×nh xo¸ b¸n tæng, … C¸c bót to¸n ®iÒu chØnh cuèi kú ®èi víi c¸c kho¶n tÝch luü hoÆc c¸c nghiÖp vô x¶y ra vµo gÇn thêi ®iÓm kÕt thóc n¨m tµi chÝnh cã thÓ dùa trªn c¸c ­íc tÝnh. ThËm chÝ, nÕu c¸c nghiÖp vô kh«ng dùa trªn c¸c ­íc tÝnh th× kiÓm to¸n viªn vÉn cã thÓ x¸c ®Þnh c¸c rñi ro ®Æc thï bëi v× chóng Ýt x¶y ra vµ th­êng rÊt nh¹y c¶m víi sù söa ®æi th«ng tin cña kh¸ch hµng. Ngoµi viÖc x¸c ®Þnh c¸c rñi ro ®Æc thï liªn quan ®Õn ­íc tÝnh kÕ to¸n vµ c¸c bót to¸n ®iÒu chØnh cuèi kú, kiÓm to¸n viªn còng cÇn ph¶i xem xÐt tÝnh ®Çy ®ñ cña c¸c bót to¸n trªn. Trong mét sè tr­êng hîp, tuú thuéc vµo b¶n chÊt cña nghiÖp vô vµ phÇn mÒm kÕ to¸n ¸p dông, c¸c nghiÖp vô tÝch luü vµ nghiÖp vô x¶y ra vµo gÇn thêi ®iÓm kÕt thóc n¨m tµi chÝnh cã thÓ ®­îc xö lý theo hÖ thèng bëi mét phÇn mÒm kÕ to¸n ®¸ng tin cËy. Ch¼ng h¹n, nÕu mét phÇn mÒm kÕ to¸n ¸p dông cho b¸n hµng ®­îc thiÕt kÕ ®Ó b¶o ®¶m r»ng tÊt c¶ doanh thu vµ chi phÝ ®­îc ghi sæ vµo ngµy chuyÓn giao hµng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn giao nhËn hµng nh­ chuyÓn giao quyÒn së h÷u hµng ho¸ cho kh¸ch hµng khi giao hµng,…kiÓm to¸n viªn cã thÓ cho r»ng hÖ thèng lµ ®¸ng tin cËy vµ cã lÏ kh«ng cã rñi ro ®Æc thï liªn quan tíi tÝnh ®óng kú cña nghiÖp vô b¸n hµng. Th«ng th­êng, hµng n¨m, C«ng ty X ®Òu cã thùc hiÖn ho¹t ®éng KSNB ®èi víi c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc. Cô thÓ lµ cã mét nhãm c¸n bé thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸m s¸t, kiÓm tra bé m¸y kÕ to¸n vµ Phßng Kinh doanh. N¨m 2001, C«ng ty ABC ®· ®­îc ®oµn cña C«ng ty X lµm viÖc trong kho¶ng thêi gian lµ 11 th¸ng ®Çu n¨m vµ quyÕt to¸n tµi chÝnh cuèi n¨m. Nh­ vËy, c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn sÏ ph¶i xem xÐt hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña nhãm kiÓm so¸t vµ thùc hiÖn thªm c¸c kh¶o s¸t vÒ hÖ thèng KSNB cña C«ng ty trong kho¶ng thêi gian cuèi n¨m vµ nh­ thÕ, c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn ®· gi¶m bít ®¸ng kÓ. *ThiÕu sù ®èi chiÕu vµ so¸t xÐt thÝch hîp: thùc tÕ cho thÊy BCTC cã thÓ bÞ sai sãt träng yÕu nÕu kh«ng cã sù ®èi chiÕu ®Þnh kú gi÷a sæ tæng hîp vµ c¸c chøng tõ chøng minh. Qu¸ tr×nh nµy bao gåm viÖc ®èi chiÕu ®Þnh kú tõng tµi s¶n víi sæ s¸ch kÕ to¸n liªn quan ®Õn tµi s¶n ®ã. Néi dung vµ ph¹m vi cña c«ng viÖc nµy cho phÐp kiÓm to¸n viªn quyÕt ®Þnh xem chóng cã ¶nh h­ëng lªn c¸c sè d­ tµi kho¶n liªn quan hay kh«ng. Qua pháng vÊn, kiÓm to¸n viªn ®· x¸c ®Þnh ®­îc r»ng viÖc ®èi chiÕu vµ x¸c nhËn c«ng nî néi bé còng nh­ víi mét sè kh¸ch hµng lín cña C«ng ty kh«ng ®­îc thùc hiÖn vµo thêi ®iÓm cuèi n¨m, do vËy, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i ¸p dông c¸c thñ tôc cÇn thiÕt nh­ göi th­ x¸c nhËn, ®èi chiÕu sæ s¸ch,… ®Ó kiÓm tra mÉu c¸c kho¶n c«ng nî ph¶i thu, ph¶i tr¶. *§¹i diÖn cho rñi ro ®Æc thï cña ngµnh: nÕu ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng rÊt dÔ bÞ t¸c ®éng bëi c¸c ®iÒu kiÖn cña m«i tr­êng bªn ngoµi th× kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh rñi ro cña nh÷ng tµi kho¶n cã thÓ bÞ ¶nh h­ëng. Ch¼ng h¹n, do ®Æc thï cña ngµnh ®iÖn lµ cung cÊp s¶n phÈm, dÞch vô tr­íc vµ thu tiÒn sau nªn cã thÓ x¶y ra kh¶ n¨ng kh¸ch hµng ghi t¨ng sè nî khã ®ßi trong khi ®· thu tiÒn ®Ó che giÊu cho kho¶n gian lËn. *§¹i diÖn cho rñi ro ®Æc thï do gi¸ trÞ vµ tÝnh thanh kho¶n: mét sè tµi s¶n vµ kho¶n nî cã thÓ chøa ®ùng rñi ro do gi¸ trÞ vµ tÝnh thanh kho¶n cña chóng, ch¼ng h¹n, nÕu mét sè tiÒn lín bÞ biÓn thñ vµ hÖ thèng KSNB kh«ng ph¸t hiÖn ra kÞp thêi th× kiÓm to¸n viªn cã thÓ x¸c ®Þnh ®©y lµ mét rñi ro ®Æc thï. *Gian lËn, sai sãt vµ c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p: trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro ë møc sè d­ tµi kho¶n, kiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ rñi ro mµ gian lËn hay sai sãt cã thÓ t¹o ra mét sai sãt träng yÕu trong sè d­ tµi kho¶n. KiÓm to¸n viªn ph¶i dùa vµo sù hiÓu biÕt cña m×nh, hiÓu biÕt vÒ m«i tr­êng kinh doanh cña kh¸ch hµng vµ c¸c th«ng tin thu thËp ®­îc trong qu¸ tr×nh v¹ch kÕ ho¹ch ®Ó xem cã ®iÒu kiÖn hay sù kiÖn nµo cã thÓ lµm t¨ng rñi ro cña gian lËn vµ sai sãt hay kh«ng, ch¼ng h¹n: -Nghi ngê vÒ tÝnh liªm chÝnh cña Ban Gi¸m ®èc. -Søc Ðp bªn trong hay bªn ngoµi ®¬n vÞ ph¶i b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng kh¸c thùc tÕ. -C¸c nghiÖp vô bÊt th­êng. KÕt thóc b­íc ®¸nh gi¸ nµy, kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc rñi ro ®Æc thï ®èi víi tõng tµi kho¶n riªng biÖt vµ nã ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c MÉu theo quy ®Þnh trong chØ môc kiÓm to¸n 1830. Träng yÕu vµ rñi ro lµ hai kh¸i niÖm t­¬ng ®èi trõu t­îng, cho dï h­íng dÉn thùc hiÖn cã cô thÓ ®Õn ®©u th× viÖc vËn dông nã vÉn ®ßi hái sù linh ho¹t vµ kh¶ n¨ng ph¸n xÐt ®óng ®¾n cña kiÓm to¸n viªn. Ngay khi nÕu chØ xem xÐt ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè chÊt l­îng ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ s¬ bé ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu, ta ®· thÊy sù phøc t¹p vµ ®a d¹ng cña c¸c chiÒu h­íng ¶nh h­ëng. Nh÷ng sai sãt cã thÓ lµ träng yÕu víi ng­êi sö dông nµy nh­ng l¹i kh«ng träng yÕu víi ng­êi sö dông kh¸c, nh÷ng sai sè cã thÓ lµ nhá nh­ng l¹i lµ träng yÕu nÕu nã lµm thay ®æi b¶n chÊt cña vÊn ®Ò,…V× vËy, cã thÓ thÊy r»ng, hiÓu râ b¶n chÊt kh¸i niÖm träng yÕu vµ rñi ro ®· lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, h¬n n÷a l¹i lµ vËn dông trong thùc tÕ cuéc kiÓm to¸n. Qua nghiªn cøu vµ tr×nh bµy thùc tÕ vËn dông ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro t¹i kh¸ch hµng lµ C«ng ty ABC cho thÊy râ t¸c dông tÇm quan träng cña c«ng t¸c nµy trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. Th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro, kiÓm to¸n viªn lùa chän nh÷ng néi dông kiÓm to¸n chñ yÕu, x¸c ®Þnh khèi l­îng c«ng viÖc vµ thñ tôc thÝch hîp dùa trªn kÕ ho¹ch thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. HiÖu qu¶ quan träng nhÊt mµ kiÓm to¸n viªn ®¹t ®­îc lµ ®¸nh gi¸ träng t©m c¸c vÊn ®Ò mµ kh¸ch hµng quan t©m vµ mong ®îi ë chÊt l­îng cña dÞch vô C«ng ty cung cÊp. Qua ®ã t«i cã so s¸nh gi÷a lý luËn vµ thùc tÕ, tõ ®ã rót ra mét sè nhËn xÐt vÒ sù kh¸c biÖt nµy. B¶ng d­íi ®©y m« t¶ kÕt qu¶ mµ kiÓm to¸n viªn ®· ®¹t ®­îc trong viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro c¸c rñi ro vµ sai sãt phæ biÕn trªn B¸o c¸o tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty A vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn CËp nhËt ®Õn n¨m tµi chÝnh 2001 I. C¸c rñi ro vµ sai sãt ®Æc thï cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. C¸c sai sãt ®· ph¸t hiÖn C¸c thñ tôc kiÓm to¸n thÝch hîp TiÒn vµ c¸c kho¶n t­¬ng ®­¬ng tiÒn Kho¶n môc tiÒn trªn BCTC kh«ng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tiÒn cßn t¹i chi nh¸nh ®iÖn ®· thu cña kh¸ch hµng nh­ng ch­a nép vÒ ®¬n vÞ. Do ®ã TK ph¶i thu kh¸ch hµng bÞ b¸o c¸o t¨ng vµ tiÒn bÞ b¸o c¸o gi¶m. - §èi chiÕu sæ s¸ch vµ biªn b¶n kiÓm quü, sæ phô ng©n hµng cña c¸c chi nh¸nh ®iÖn víi sè liÖu ghi nhËn trªn BCTC cña ®¬n vÞ. Mét sè ®¬n vÞ theo dâi c¸c chi nh¸nh th«ng qua tµi kho¶n ph¶i thu kh¸c 138: c¸c kho¶n tiÒn, ph¶i thu kh¸ch hµng, t¹m øng t¹i chi nh¸nh kh«ng ®­îc tæng hîp vµo c¸c chØ tiªu t­¬ng øng trªn b¸o c¸o cña ®¬n vÞ. Do ®ã tµi kho¶n 138 bÞ b¸o c¸o sai. Mét sè ®¬n vÞ ®Ó sè d­ tiÒn göi vµ tiÒn mÆt qu¸ lín t¹i c¸c chi nh¸nh. Xem xÐt c¸c tµi kho¶n kÕ to¸n vµ chøng tõ kÕ to¸n liªn quan. Xem xÐt c¸c chÝnh s¸ch/ quy ®Þnh vÒ thu nép tiÒn ®iÖn cña ®¬n vÞ, so s¸nh víi sæ s¸ch. H¹ch to¸n chi phÝ chê ph©n bæ C¸ch thøc ph©n bæ chi phÝ c«ng cô dông cô ë mét sè ®¬n vÞ kh«ng nhÊt qu¸n (cã thÓ ph©n bæ hoÆc h¹ch to¸n th¼ng vµo chi phÝ) Doanh thu ®iÖn, ph¶i thu kh¸ch hµng ®iÖn vµ ph¶i thu kh¸c Doanh thu ®iÖn kh«ng ®­îc ghi nhËn ®Çy ®ñ cho n¨m tµi chÝnh (nguyªn t¾c trßn n¨m): thiÕu mét sè phiªn, kú ghi tiÒn ®iÖn. Doanh thu ch­a ®­îc ghi nhËn kÞp thêi do viÖc thiÕu ®èi chiÕu, kiÓm tra gi÷a Phßng Kinh doanh vµ Phßng KÕ to¸n (hãa ®¬n tiÒn ®iÖn, sè d­ ph¶i thu, c¸c kho¶n ph¶i thu khã ®ßi..). Ch­a cã phÇn mÒm ®Ó qu¶n lý doanh thu ®iÖn, vµ c«ng nî kh¸ch hµng còng nh­ ch­a thiÕt lËp ®­îc liªn kÕt sè liÖu trªn m¸y tÝnh gi÷a kinh doanh vµ kÕ to¸n. Pháng vÊn Phßng Kinh doanh vµ Phßng KÕ to¸n. Sö dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ LËp kÕ ho¹ch kiÓm tra chu kú b¸n hµng vµ thu tiÒn. §¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi doanh thu vµ ph¶i thu kh¸ch hµng. Pháng vÊn Phßng Kinh doanh vµ Phßng KÕ to¸n. - Sö dông c¸c thñ tôc ph©n tÝch c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸. Mét sè ®¬n vÞ cã c¸c kho¶n ph¶i thu tiÒn ®iÖn khã ®ßi hoÆc kh«ng ®ßi ®­îc rÊt lín, tån ®äng tõ nhiÒu n¨m nh­ng vÉn ch­a ®­îc xö lý hoÆc trÝch lËp dù phßng theo qui ®Þnh. N¨m 1999, Tæng C«ng ty ®· phª chuÈn xö lý mét phÇn. ViÖc qui ®Þnh møc d­ nî tiÒn ®iÖn cho mçi thu ng©n viªn ch­a ®­îc C«ng ty phª chuÈn. C¸c kho¶n ph¶i thu khã ®ßi c¶ trong vµ ngoµi ngµnh ®iÖn tõ nhiÒu n¨m lµ rÊt lín nh­ng vÉn kh«ng thùc hiÖn viÖc ghi gi¶m cho c¸c kho¶n kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi hoÆc lËp dù phßng theo chÕ ®é. - KiÓm tra chi tiÕt t¹i c¶ ®¬n vÞ vµ sæ theo dâi chi tiÕt t¹i c¸c chi nh¸nh (chi tiÕt sæ theo dâi c«ng nî). Mét sè kho¶n ph¶i thu (tõ ho¹t ®éng kh¸c) ph¶n ¸nh c¶ hai bªn cña B¶ng C©n ®èi kÕ to¸n do chËm trÔ trong kh©u hå s¬ chøng tõ ®Ó thanh quyÕt to¸n/ do bµn giao gi÷a c¸c ®¬n vÞ hoÆc ng­êi phô tr¸ch. Mét sè c¸c kho¶n ph¶i thu kh¸c liªn quan ®Õn cña kho¶n thu chi/ cÊp vµ thanh to¸n vèn x©y dùng c¬ b¶n (XDCB) kh«ng ®­îc ®èi chiÕu vµ lo¹i bá c¸c c«ng nî trïng lÆp. Doanh thu vµ gi¸ vèn c¸c ho¹t ®éng x©y l¾p (s¶n xuÊt phô) ch­a ®­îc ghi nhËn kÞp thêi. C¸c kho¶n ph¶i thu kh¸c trªn tµi kho¶n 138 vµ 338 tån ®äng sè d­ nhiÒu n¨m nh­ng kh«ng ®­îc xö lý - §èi chiÕu danh môc kho¶n ph¶i thu kh¸c víi ph¶i tr¶ kh¸c. Nh÷ng néi dung gièng nhau trªn B¶ng C©n ®èi kÕ to¸n cÇn ®­îc xem xÐt ®Ó bï trõ nÕu cã thÓ. - §èi chiÕu danh môc kho¶n ph¶i thu kh¸c víi ph¶i tr¶ kh¸c. Nh÷ng néi dung gièng nhau trªn B¶ng C©n ®èi kÕ to¸n cÇn ®­îc xem xÐt ®Ó bï trõ (offset) nÕu cã thÓ. Hµng tån kho Mét sè ®¬n vÞ ®· quyÕt to¸n c«ng tr×nh söa ch÷a lín (SCL) trong khi thùc tÕ c¸c c«ng tr×nh nµy vÉn cßn ®ang dë dang. Quan s¸t. Tµi liÖu chøng minh. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ kh«ng nhÊt qu¸n gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong cïng mét C«ng ty. So s¸nh ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Cã rÊt nhiÒu vËt t­ cña Liªn X« viÖn trî tr­íc ®©y hoÆc vËt t­ nhËn bµn giao tõ c¸c BQL c«ng tr×nh kh«ng sö dông ®­îc nh­ng ch­a ®­a ra ®­îc c¸c gi¶i ph¸p ®Ó xö lý tr¸nh ø ®äng vèn còng nh­ lËp dù phßng theo quy ®Þnh. Pháng vÊn, quan s¸t KiÓm tra chi tiÕt Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ kh«ng nhÊt gi÷a c¸c lo¹i hµng hãa, vËt t­ trong cïng mét C«ng ty (HiÖn TCT nhÊt trÝ ¸p dông ph­¬ng ph¸p b×nh qu©n cho c¸c vËt t­ phôc vô kinh doanh b¸n ®iÖn th«ng th­êng, ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp cho vËt t­ sö dông cho söa ch÷a lín vµ ®Çu t­ x©y dùng) KiÓm tra chi tiÕt ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ hµng tån kho. T×nh h×nh qu¶n lý hµng tån kho hiÖn t¹i khã ®¸p øng ®­îc yªu cÇu qu¶n lý còng nh­ gi÷ hµng tån kho ë møc hîp lý. Phßng VËt t­ kh«ng theo dâi ®­îc vËt t­ sö dông cho tõng c«ng tr×nh nªn còng g©y ra sù chËm trÔ cho kh©u thanh quyÕt to¸n c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n. Xem xÐt (Review) l¹i phÇn mÒm kÕ to¸n hµng tån kho ®ang sö dông §¸nh gi¸ tÝnh phï hîp cña ní víi yªu cÇu qu¶n lý KiÓm tra c¸c nghiÖp vô xuyªn suèt ®èi víi ch­¬ng tr×nh. Hµng tån kho ®· ®­îc nghiÖm thu gi÷a nhµ cung cÊp vµ ®¬n vÞ hiÖn ®ang trªn ®­êng vÒ tuy nhiªn kh«ng ®­îc ghi nhËn lµ hµng ®ang ®i ®­êng dÉn ®Õn ph¶n ¸nh sai lÖch gi¸ trÞ hµng tån kho t¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m. Hµng tån kho h­ háng, ø ®äng kh«ng ®­îc lËp dù phßng C¸c kho¶n vËt t­ thiÕt bÞ thuéc vèn vay cña ADB vµ XDCB chuyÓn sang kh«ng ®­îc h¹ch to¸n kÞp thêi do thñ tôc nhËp chËm trÔ. Hµng ®ang ®i ®­êng ph¶n ¸nh c¶ gi¸ trÞ m¸y mãc thiÕt bÞ (vèn ph¶i ®­îc ph¶n ¸nh vµo chi phÝ XDCB dë dang) Tµi s¶n cè ®Þnh Thñ tôc bµn giao TSC§ gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn trong cïng C«ng ty cßn chËm trÔ dÉn ®Õn cã ®¬n vÞ ghi cã ®¬n vÞ kh«ng ghi. Cã tr­êng hîp sö dông tµi s¶n råi nh­ng kÕ to¸n vÉn ch­a ghi sæ tµi s¶n cè ®Þnh Mét sè ®¬n vÞ ch­a lËp quyÕt ®Þnh vµ biªn b¶n bµn giao cho c¸c bé phËn sö dông trong néi bé ®¬n vÞ. Mét sè ®¬n vÞ kh«ng më sæ s¸ch theo dâi TSC§ theo ®èi t­îng sö dông. C¸c tµi s¶n cè ®Þnh do ®Þa ph­¬ng bµn giao còng kh«ng ®­îc ghi nhËn (mÆc dï trÞ gi¸ cña c¸c tµi s¶n nµy rÊt lín nh­: m¸y ph¸t ®iÖn nhá, tr¹m biÕn ¸p vµ ®­êng d©y trung h¹ thÕ nh­ng vÉn tiÕn hµnh söa ch÷a lín c¸c tµi s¶n nµy. - §èi chiÕu sè liÖu khi tæng hîp sè liÖu toµn C«ng ty §èi chiÕu danh môc söa ch÷a lín víi danh môc TSC§ cña ®¬n vÞ. - Pháng vÊn kh¸ch hµng (Ban Gi¸m ®èc hoÆc KÕ to¸n tr­ëng/ Tr­ëng phßng kü thuËt) N¨m 2000, TCT ®· cã chñ tr­¬ng tiÕp tôc tiÕp nhËn l­íi ®iÖn bµn giao tõ nguån ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng, d©n tù x©y dùng. KTV cÇn cËp nhËt th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ c¸c h­íng dÉn thùc hiÖn cña Bé Tµi chÝnh vµ TCT vÒ vÊn ®Ò nµy. - Thu thËp kÕ ho¹ch triÓn khai t¹i c¸c C«ng ty. So s¸nh víi thùc tÕ triÓn khai t¹i c¸c ®¬n vÞ. Söa ch÷a lín TSC§ vµ chi phÝ söa ch÷a lín C¸c ®¬n vÞ cã tiÕp nhËn mét sè l­íi ®iÖn cò n¸t cña ®Þa ph­¬ng theo kÕ ho¹ch c¶i t¹o l­íi ®iÖn n«ng th«n hoÆc xãa b¸n tæng cña ngµnh ®iÖn, sau ®ã ph¸ ®i ®Ó x©y míi hoÆc më réng nh­ng ®Òu h¹ch to¸n vµo söa ch÷a lín TSC§ thay v× h¹ch to¸n t¨ng TSC§. NhiÒu c«ng tr×nh thùc tÕ ®ang dë dang nh­ng ®· quyÕt to¸n xong (®Ó ®¶m b¶o kÕ ho¹ch víi C«ng ty, hoÆc gi÷ chØ tiªu cÊp vèn cho n¨m sau) Chän mÉu mét sè c«ng tr×nh c¶i t¹o l­íi ®iÖn trªn biÓu 10A, 10B, 10C sau ®ã ®èi chiÕu c¸c c«ng tr×nh nµy víi sæ ®¨ng ký TSC§/ sæ chi tiÕt TSC§ (ChØ cã thÓ söa ch÷a nh÷ng tµi s¶n ®· cã quyÕt ®Þnh t¨ng tµi s¶n). KiÓm tra thùc tÕ Chi phÝ söa ch÷a lín thùc hiÖn trong n¨m cao h¬n so víi kÕ ho¹ch ®­îc Tæng C«ng ty phª duyÖt Mét sè c«ng tr×nh söa ch÷a lín chuyÓn tõ n¨m tr­íc sang nh­ng kh«ng ®¨ng ký l¹i kÕ ho¹ch - KiÓm tra kÕ ho¹ch söa ch÷a lín ®èi chiÕu víi b¸o c¸o thùc hiÖn ®Çu t­. Mét sè söa ch÷a mang tÝnh chÊt n©ng cÊp hoÆc ph¸ ®i lµm l¹i ph¶i ghi t¨ng TSC§ l¹i ®­îc ghi vµo chi phÝ söa ch÷a lín trong kú. So¸t xÐt c¸c b¸o c¸o vÒ SCL KiÓm tra chi tiÕt hå s¬ XDCB. Gi¸ trÞ vËt t­, thiÕt bÞ ®­a vµo chi phÝ XDCB theo gi¸ dù to¸n mµ kh«ng ghi theo gi¸ thùc tÕ Qu¶n lý c«ng nî L­¬ng vµ thanh to¸n l­¬ng TiÒn l­¬ng cña c«ng tr×nh söa ch÷a th­êng xuyªn theo quy ®Þnh ph¶i lÊy tõ l­¬ng SX ®iÖn nh­ng l¹i tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt ph©n phèi ®iÖn nh­ l­¬ng thÝ nghiÖm c«ng t¬, söa ch÷a vËn hµnh l­íi (cã thÓ h¹ch to¸n vµo gi¸ trÞ c«ng tr×nh råi vµo chi phÝ, cã thÓ h¹ch to¸n tr¶ trùc tiÕp vµo chi phÝ...). - KiÓm tra chi tiÕt c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ph©n phèi ®iÖn (môc söa ch÷a th­êng xuyªn vµ chi b»ng tiÒn) TiÒn l­¬ng cña lao ®éng thuª ngoµi tr¶ cho c¸c ho¹t ®éng nh­ söa ch÷a lín TSC§, c¸c ho¹t ®éng vËn hµnh l­íi ®iÖn...(vÒ nguyªn t¾c ph¶i ®­îc lÊy tõ nguån tiÒn l­¬ng t­¬ng øng ®Ó tr¶) ®­îc ghi trùc tiÕp vµo chi phÝ s¶n xuÊt ph©n phèi ®iÖn dÉn ®Õn chi phÝ l­¬ng bÞ t¨ng gÊp ®«i. - KiÓm tra chi tiÕt c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ph©n phèi ®iÖn (môc söa ch÷a th­êng xuyªn vµ chi b»ng tiÒn...) TrÝch l­¬ng qu¸ so víi l­¬ng ®­îc duyÖt cña TCT. L­¬ng cña SCL, c¸c ho¹t ®éng kh¸c bÞ ghi qu¸ So s¸nh víi Quy ®Þnh cña Bé X©y dùng. So s¸nh víi c¸c quy ®Þnh cña TCT vÒ tiÒn l­¬ng trong ho¹t ®éng SCL, ho¹t ®éng kh¸c. C¸c kho¶n vay ng©n hµng hoÆc vay kh¸c Vay cña c¸c c¸ nh©n trong vµ ngoµi ®¬n vÞ víi l·i suÊt v­ît qu¸ l·i suÊt trÇn cña ng©n hµng nhµ n­íc dÉn ®Õn chi phÝ hîp lý, hîp lÖ bÞ sai lÖch. Ch­a ph©n lo¹i l¹i vay dµi h¹n ®Õn h¹n tr¶ Kh«ng cã th«ng tin vÒ chi phÝ l·i vay dµi h¹n, kh«ng tÝnh to¸n vµ h¹ch to¸n l·i vay ph¶i tr¶. Kh¶o s¸t chi tiÕt (Substantive test). Thu thËp ®Çy ®ñ c¸c khÕ ­íc/ hîp ®ång vay dµi h¹n. So s¸nh víi c¸c sè liÖu tµi chÝnh liªn quan ®Õn kho¶n vay. Ph©n lo¹i c¸c kho¶n vay ®Õn h¹n. Pháng vÊn kh¸ch hµng vÒ kÕ ho¹ch tr¶ nî hoÆc gia h¹n nÕu cã. Chi phÝ söa ch÷a th­êng xuyªn C¸c chi phÝ söa ch÷a th­êng xuyªn ch­a ®­îc ph¶n ¸nh ®óng tÝnh chÊt: chi söa ch÷a lín, chi tõ nguån ®Çu t­ ph¸t triÓn.... TrÝch tr­íc chi phÝ NhiÒu kho¶n chi phÝ nh­ ®iÖn, n­íc, ®iÖn tho¹i ... thuéc vÒ n¨m 2000 nh­ng ch­a ®­îc c¸c ®¬n vÞ trÝch tr­íc vµo chi phÝ trong n¨m. Chi phÝ tiªu thô ®iÖn Qui ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ ph©n bæ gi¸ trÞ c«ng t¬ (c«ng cô lao ®éng) lµ ch­a phï hîp. Kh«ng theo dâi ®­îc nh­ quy ®Þnh Chi phÝ SCL (xem phÇn sai sãt chung) - Xem chÝnh s¸ch ph©n bæ c«ng t¬ - So s¸nh víi qui ®Þnh cña TCT Xö lý c¸c vÞ ph¹m sö dông ®iÖn NhiÒu biªn b¶n vÒ c©u ®iÖn bÊt hîp ph¸p, vi ph¹m sö dông ®iÖn vµ båi hoµn ®iÖn kÕ ch¸y tån l©u ch­a ®­îc xö lý. H¹ch to¸n c«ng nî gi÷a c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc c«ng ty C¸c kho¶n ph¶i thu ph¶i tr¶ néi bé gi÷a c¸c ®¬n vÞ víi Ban qu¶n lý l­íi ®iÖn n«ng th«n kh«ng ®­îc theo dâi chi tiÕt dÉn ®Õn kh«ng thÓ khÊu trõ c«ng nî néi bé trong cïng C«ng ty dÉn ®Õn c«ng nî ph¶i thu, ph¶i tr¶ bÞ tr×nh bµy v­ît thùc tÕ vµo cuèi n¨m Qu¶n lý hå s¬ kh¸ch hµng Mét sè ®¬n vÞ ch­a cËp nhËt kÞp thêi c¸c th«ng tin vÒ kh¸ch hµng cho phï hîp víi thùc tÕ. Doanh thu vµ chi phÝ ngoµi ®iÖn C¸c kho¶n doanh thu kh¸c nh­ nhµ kh¸ch, xÝ nghiÖp phô tró cã thÓ bÞ bá sãt hoÆc ghi thiÕu. - KiÓm tra chi tiÕt NhiÒu c«ng tr×nh ®· hoµn thµnh nh­ng vÉn ch­a ®­îc ghi nhËn doanh thu vµ kÕt chuyÓn chi phÝ do ch­a quyÕt to¸n ®­îc KiÓm tra chi tiÕt TK 154 vµ TK liªn quan kh¸c. NhiÒu kho¶n doanh thu chi phÝ s¶n xuÊt phô ch­a ®­îc h¹ch to¸n kÞp thêi, ®Ó tån ®äng trong nhiÒu n¨m dÉn ®Õn nhiÒu kho¶n c«ng nî cã liªn quan mµ kh«ng ®­îc ®èi chiÕu, x¸c minh chÝnh x¸c. Ph¸t hµnh ho¸ ®¬n GTGT Mét sè ®¬n vÞ ®· ph¸t hµnh ho¸ ®¬n GTGT ngay khi nhËn tiÒn øng tr­íc cña kh¸ch hµng. Hîp ®ång kinh tÕ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt ngoµi ®iÖn Mét sè hîp ®ång kinh tÕ ch­a ®¶m b¶o tÝnh chÊt ph¸p lý, cô thÓ lµ ®¹i diÖn ký kÕt hîp ®ång hai bªn thùc chÊt chØ lµm mét ph¸p nh©n (hai c¸ nh©n thuéc cïng ®¬n vÞ) II. C¸c rñi ro vµ sai sãt phæ biÕn chung t¹i nhµ m¸y vµ khèi c¸c ®¬n vÞ ®éc lËp kh¸c cña TCT C¸c sai sãt ®· ph¸t hiÖn C¸c thñ tôc kiÓm to¸n thÝch hîp TiÒn vµ c¸c kho¶n t­¬ng ®­¬ng tiÒn C¸c chøng tõ thu chi ®­îc h¹ch to¸n chia c¾t niªn ®é kh«ng hîp lý dÉn ®Õn chøng tõ cña n¨m nµy h¹ch to¸n vµo n¨m kh¸c vµ ng­îc l¹i. - KiÓm tra tÝnh ®óng kú (Cut off) PhiÕu thu chi tiÕn mÆt kh«ng cã ®ñ ch÷ ký cña Gi¸m ®èc, ng­êi nhËn, thñ quü.., thiÕu c¸c chøng tõ gèc liªn quan. - KiÓm tra chän mÉu chi tiÕt theo qui ®Þnh cña DTT vÒ chän mÉu Ph¶i thu kh¸ch hµng vµ ph¶i thu kh¸c Kh«ng më sæ chi tiÕt theo dâi c¸c kho¶n ph¶i thu theo ®èi t­îng kh¸ch nî, c¸c kho¶n t¹m øng theo tõng c¸ nh©n t¹m øng Pháng vÊn KiÓm tra chi tiÕt §èi víi c¸c ®¬n vÞ cã sö dông ch­¬ng tr×nh m¸y tÝnh theo dâi c«ng nî th× m· kh¸ch hµng kh«ng ®­îc theo dâi chÆt chÏ mét kh¸ch hµng l¹i ®­îc theo dâi 2, 3 m· dÉn ®Õn viÖc ph¶n ¸nh sai t×nh h×nh c«ng nî cña ®¬n vÞ. - KiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng Ghi chÐp vµo tµi kho¶n t¹m øng c¸c kho¶n kh«ng ®óng tÝnh chÊt t¹m øng (t¹m øng cho ®¬n vÞ/ c¸ nh©n kh¸c ngoµi ®¬n vÞ. So¸t xÐt b¶ng tæng hîp theo dâi t¹m øng ®Ó ch¾c ch¾n lµ t¹m øng cho CBCNV. Göi x¸c nhËn c¸c kho¶n t¹m øng (lÊy ch÷ ký). Kho¶n t¹m øng ®Ó tån ®äng l©u ngµy kh«ng thanh to¸n, thñ tôc t¹m øng vµ thanh to¸n t¹m øng kh«ng chÆt chÏ. - KiÓm tra chi tiÕt C¸c kho¶n c«ng nî khã ®ßi hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi kh«ng ®­îc lËp dù phßng hoÆc ghi gi¶m khi héi ®ñ ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh t¹i Th«ng t­ 33/BTC. So¸t xÐt b¸o c¸o tuæi nî (nÕu cã) KiÓm tra chi tiÕt C¸c kho¶n ph¶i thu cã c¶ sè d­ Nî vµ sè d­ Cã th­êng ®­îc bï trõ khi lËp BCTC => sai víi quy ®Þnh cña chÕ ®é kÕ to¸n. - §èi chiÕu tõ sæ chi tiÕt ®Õn sæ tæng hîp, sæ c¸i vµ B¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c kho¶n c«ng nî néi bé gi÷a TCT víi C«ng ty hoÆc gi÷a C«ng ty víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn hoÆc gi÷a khèi kinh doanh vµ khèi XDCB kh«ng ®­îc ®èi chiÕu ®Þnh kú vµ chÆt chÏ nªn nhiÒu kho¶n c«ng nî kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn nh©n chªnh lÖch. So s¸nh §èi chiÕu chi tiÕt ViÖc ®èi chiÕu vµ x¸c nhËn c«ng nî cuèi n¨m ®èi víi c¸c kh¸ch hµng lín kh«ng ®­îc thùc hiÖn nh­ mét thñ tôc b¾t buéc. - Hái vµ kiÓm tra chi tiÕt (chän mÉu) Hµng tån kho Phßng KÕ to¸n kh«ng theo dâi hµng tån kho theo hiÖn vËt mµ chñ yÕu dùa vµo thÎ kho cña thñ kho. Bªn c¹nh ®ã sù phèi hîp qu¶n lý gi÷a Phßng KÕ to¸n vµ Phßng VËt t­ còng kÐm, Phßng VËt t­ chØ theo dâi ®­îc vËt t­ cho mét sè mÆt hµng thiÕt yÕu vµ kh«ng ®èi chiÕu sè liÖu ®­îc víi kÕ to¸n. - KiÓm tra c¸c nghiÖp vô xuyªn suèt tõ mua ®Õn nhËp kho vµ xuÊt kho Mét sè ®¬n vÞ ®· sö dông phÇn mÒm qu¶n lý hµng tån kho, nh­ng phÇn mÒm nµy cã nhiÒu lçi ch­¬ng tr×nh mµ kÕ to¸n kh«ng ph¸t hiÖn ra hoÆc cã ph¸t hiÖn ra nh­ng ch­a kh¾c phôc ®­îc (®¬n gi¸ tÝnh to¸n sai, cã sè d­ vÒ gi¸ trÞ nh­ng kh«ng cã hiÖn vËt hoÆc cã hiÖn vËt mµ sè d­ vÒ gi¸ trÞ l¹i lµ sè ©m, ...). - So¸t xÐt l¹i viÖc tÝnh to¸n cña ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm ®Ó ph¸t hiÖn ra lçi nÕu cã Mét sè ®¬n vÞ cã nhiÒu chñng lo¹i vËt t­, c¸c nghiÖp vô nhËp, xuÊt vËt t­ nhiÒu nh­ng kh«ng cã phÇn mÒm m¸y tÝnh theo dâi hµng tån kho g©y khã kh¨n cho viÖc h¹ch to¸n vµ qu¶n lý hµng tån kho. - Pháng vÊn PhiÕu NXK kh«ng ®­îc ®¸nh sè thø tù khã kh¨n cho kÕ to¸n cho viÖc theo dâi hµng tån kho, ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ cña kho¶n môc hµng tån kho. ViÖc nhËp xuÊt kho kh«ng kÞp thêi, kh«ng ghi sæ c¸c bót to¸n nhËp nh­ng ghi xuÊt kho dÉn ®Õn cã tr­êng hîp cã sè d­ ©m. - KiÓm tra chi tiÕt - KiÓm tra tÝnh ®óng kú (Cutoff test) Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ kh«ng nhÊt qu¸n. ViÖc thay ®æi ph­¬ng ph¸p chñ yÕu do kÕ to¸n tù thay ®æi mµ kh«ng cã bÊt cø phª chuÈn nµo cho sù thay ®æi nµy. §èi chiÕu sæ c¸i víi sæ chi tiÕt hµng tån kho, kiÓm tra ghi nhËn hµng mua, tÝnh to¸n gi¸ vèn khi xuÊt dïng .. §èi chiÕu so s¸nh ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ xuÊt kho ë c¸c th¸ng kh¸c nhau. Ch­a ph©n lo¹i hµng kÐm mÊt phÈm chÊt hoÆc cã còng kh«ng tiÕn hµnh lËp dù phßng theo chÕ ®é quy ®Þnh, hoÆc thanh lý ®Ó thu håi vèn vµ gi¶i phãng kho. Kh«ng dù phßng cho hµng nhËp cña Liªn X« tr­íc ®©y, hµng viÖn trî kh«ng sö dông ®­îc. - KiÓm tra chi tiÕt ViÖc b¶o qu¶n hµng tån kho kh«ng cÈn thËn cã thÓ g©y h­ háng nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng hµng chËm lu©n chuyÓn, bµn giao tõ c¸c ®¬n vÞ kh¸c... - Quan s¸t vµ pháng vÊn C«ng t¸c kiÓm kª cßn mang nÆng tÝnh h×nh thøc. Hµng tån kho cña n¨m nµy ®­îc h¹ch to¸n sang n¨m kh¸c vµ ng­îc l¹i. - Quan s¸t cuéc kiÓm kª vµ xem xÐt c¸c giÊy tê kiÓm kª cña ®¬n vÞ Tµi s¶n cè ®Þnh vµ khÊu hao TSC§ Mua s¾m TSC§ kh«ng n»m trong kÕ ho¹ch, thñ tôc mua s¾m thùc hiÖn kh«ng chÆt chÏ (thñ tôc vÒ ®Êu thÇu c¹nh tranh, thu thËp c¸c b¸o gi¸ c¹nh tranh..) - KiÓm tra chi tiÕt Kh«ng më sæ ®¨ng ký TSC§ ®Ó theo dâi TSC§ hoÆc cã më th× l­u trªn m¸y tÝnh mµ kh«ng in ra. TSC§ ®­îc ghi t¨ng theo quyÕt to¸n XDCB, hoÆc theo gi¸ t¹m tÝnh th­êng ®­îc ghi gép chung vµo mét tµi s¶n, mét TS cã nhiÒu tªn gäi dÉn ®Õn khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý TSC§ (theo dâi, söa ch÷a, thay thÕ...). HiÖn TCT ®· cã quy ®Þnh/ h­íng dÉn ®¸nh m· sè TSC§ nh­ng hÇu nh­ ch­a triÓn khai t¹i c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. TSC§ ®­îc chia nhá ra ®Ó ph¶n ¸nh vµo söa ch÷a lín hoÆc chi phÝ ho¹t ®éng trong n¨m KiÓm tra sù hiÖn h÷u cña TSC§ tr­íc khi söa ch÷a, kiÓm tra chi tiÕt chi phÝ.... Tû lÖ khÊu hao kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh cña ngµnh ®iÖn (TT 2017 §VN/TC-KT ngµy 14/12/96) hoÆc th«ng t­ 166/1999/Q§/BTC. Mét sè ®¬n vÞ kh«ng tiÕn hµnh ®¨ng ký thêi gian khÊu hao víi TCT dÉn ®Õn møc khÊu hao cña cïng tµi s¶n kh«ng thèng nhÊt trong TCT. - KiÓm tra chi tiÕt Thñ tôc bµn giao TSC§ gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong cïng C«ng ty hoÆc TCT cßn chËm trÔ dÉn ®Õn cã ®¬n vÞ ghi cã ®¬n vÞ kh«ng ghi, hoÆc c¶ hai ®¬n vÞ cïng ghi nªn kho¶n môc TSC§ bÞ ghi chÐp sai. - §èi chiÕu x¸c nhËn, kiÓm tra chi tiÕt c¸c TSC§ bµn giao gi÷a c¸c ®¬n vÞ Söa ch÷a lín TSC§ vµ chi phÝ söa ch÷a lín Mét sè c«ng tr×nh SCL kh«ng n»m trong kÕ ho¹ch n¨m cña TCT. Theo quy ®Þnh cña TCT c¸c kho¶n nµy sÏ kh«ng ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ trong kú cña ®¬n vÞ. - §èi chiÕu gi÷a kÕ ho¹ch SCL ®· ®­îc phª duyÖt víi b¸o c¸o cña ®¬n vÞ (xem biÓu 10A, 10B, 10C). TrÝch tr­íc chi phÝ chung cña c«ng tr×nh SCL vµo gi¸ thµnh ®iÖn, sau ®ã chi c¸c kho¶n sai tÝnh chÊt chi phÝ chung vµo c¸c kho¶n chi phÝ chung nµy (nh­ chi b¶o hé lao ®éng, chi th­ëng lÔ tÕt....) - KiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n chi phÝ chung cho tõng c«ng tr×nh ®­îc tËp hîp trªn TK 241 trong n¨m. C¸c kho¶n vËt t­ thu håi cña c«ng tr×nh SCL kh«ng ®­îc ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh khi quyÕt to¸n c«ng tr×nh lµm ¶nh h­ëng ®Õn chi phÝ SCL, ghi nhËn vËt t­ kh«ng kÞp thêi cã l­îng mµ kh«ng cã gi¸.. - KiÓm tra chi tiÕt b¸o c¸o quyÕt to¸n cña tõng c«ng tr×nh XDCB vµ thanh to¸n c«ng tr×nh XDCB Thanh to¸n cho c¸c c«ng tr×nh XDCB chËm (do nhiÒu lý do kh¸c nhau) lµm gi¶m hiÖu qu¶ sö dông vèn l­u ®éng - So s¸nh víi quy ®Þnh cña TCT vÒ quyÕt to¸n c«ng tr×nh XDCB. C«ng t¸c ®èi chiÕu c«ng nî gi÷a c¸c thµnh viªn cña c«ng ty. Ch­a thùc hiÖn ®èi chiÕu c«ng nî gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn trong néi bé C«ng ty. C¸c kho¶n ph¶i tr¶ Kh«ng më sæ chi tiÕt theo dâi c¸c kho¶n ph¶i tr¶ theo ®èi t­îng nî. - KiÓm tra chi tiÕt Mét sè kho¶n chi phÝ ph¶i tr¶ kh«ng cã thËt. - KiÓm tra chi tiÕt Bï trõ c¸c kho¶n ph¶i tr¶ cã sè d­ Nî vµ Cã kh«ng cïng ®èi t­îng. - KiÓm tra chi tiÕt Doanh thu vµ chi phÝ kh¸c Kh«ng ghi nhËn ®óng kú doanh thu vµ chi phÝ ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh ®Çy ®ñ cña kho¶n môc doanh thu vµ chi phÝ (doanh thu cña cöa hµng trùc thuéc, ph©n x­ëng cña nhµ m¸y...). Bá sãt doanh thu vµ chi phÝ. Ph©n tÝch so¸t xÐt Pháng vÊn Quan s¸t TÝnh to¸n TËp hîp chi phÝ cho c¸c c«ng tr×nh x©y l¾p kh«ng kÞp thêi. C«ng tr×nh ®· thùc hiÖn xong, quyÕt to¸n vµ thanh lý hîp ®ång vÉn ch­a ghi nhËn doanh thu do ch­a tËp hîp ®ñ chi phÝ. - KÕt hîp gi÷a ph©n tÝch so¸t xÐt vµ kiÓm tra chi tiÕt. Mét sè kho¶n doanh thu kh«ng ph¸t hµnh hãa ®¬n mµ chØ ghi phiÕu thu cho kh¸ch hµng. KiÓm tra chi tiÕt Mét sè kho¶n chi phÝ kh¸c ®­îc trÝch tr­íc kh«ng cã c¬ së hîp lý hoÆc kh«ng ®Çy ®ñ chøng tõ hîp lý, hîp lÖ... KiÓm tra chi tiÕt Doanh thu ®­îc ph¶n ¸nh trªn TK Ph¶i tr¶ néi bé KiÓm tra chi tiÕt Kª khai vµ tÝnh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ViÖc tæng hîp quyÕt to¸n thuÕ thu nhËp c¸ nh©n ch­a ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ, mét sè ®¬n vÞ ch­a tiÕn hµnh khÊu trõ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n tr­íc khi thanh to¸n cho CBCNV. Tæ chøc c«ng t¸c kÕ to¸n Sæ s¸ch kÕ tãan kh«ng ®­îc in ®Çy ®ñ vµ l­u tr÷ theo ®óng quy ®Þnh C«ng t¸c kiÓm tra kÕ to¸n ch­a ®­îc thùc hiÖn chÆt chÏ tr­íc khi lËp BCTC, vÉn cã nh÷ng chªnh lÖch gi÷a sæ chi tiÕt víi sæ c¸i vµ BCTC. Ph©n c«ng c«ng t¸c kÕ to¸n cßn ch­a phï hîp víi c«ng viÖc kÕ to¸n hoÆc kinh nghiÖm, tr×nh ®é cña nh©n viªn Ch­¬ng III: nhËn xÐt vµ nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô kiÓm to¸n víi kh¸ch hµng ABC I – nhËn xÐt vÒ viÖc ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro trong c«ng t¸c kiÓm to¸n BCTC t¹i c«ng ty ABC S¶n phÈm cña c«ng viÖc kiÓm to¸n mang tÝnh chÊt x· héi cao. §iÒu nµy ®· ®­îc ph¸p luËt ViÖt Nam thõa nhËn. Quy chÕ vÒ KiÓm to¸n ®éc lËp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ban hµnh theo NghÞ ®Þnh sè 07/CP ngµy 29-01-1994 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ quy ®Þnh: “sau khi cã x¸c nhËn cña kiÓm to¸n viªn chuyªn nghiÖp th× c¸c tµi liÖu, sè liÖu kÕ to¸n vµ b¸o c¸o quyÕt to¸n cña c¸c ®¬n vÞ kÕ to¸n lµ c¨n cø cho viÖc ®iÒu hµnh, qu¶n lý ho¹t ®éng ë c¸c ®¬n vÞ, cho c¸c c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn vµ c¬ quan tµi chÝnh Nhµ n­íc duyÖt quyÕt to¸n hµng n¨m cña c¸c ®¬n vÞ kÕ to¸n, cho c¸c c¬ quan thuÕ tÝnh to¸n sè thuÕ vµ c¸c kho¶n ph¶i nép kh¸c cña ®¬n vÞ ®èi víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc, cho c¸c cæ ®«ng, c¸c nhµ ®Çu t­, c¸c bªn tham gia liªn doanh, c¸c kh¸ch hµng vµ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n xö lý mèi quan hÖ vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña c¸c bªn liªn quan trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ”. Nh­ vËy, mÆc dï c«ng viÖc kiÓm to¸n lµ cung cÊp dÞch vô cho mét kh¸ch hµng nh­ng l¹i t¸c ®éng ®Õn lîi Ých cña rÊt nhiÒu ®èi t­îng kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ. §­îc thµnh lËp theo QuyÕt ®Þnh sè 164/Q§-TCCB ngµy 13-5-1991 cña Bé Tµi chÝnh, tr¶i qua h¬n 10 n¨m ho¹t ®éng, VACO víi chñ tr­¬ng lµ cung cÊp c¸c dÞch vô víi chÊt l­îng v­ît trªn sù mong ®îi cña kh¸ch hµng vµ nh©n viªn cña C«ng ty ®· ®¸p øng tÊt c¶ c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng, chÊt l­îng dÞch vô ngµy cµng ®­îc n©ng cao vµ C«ng ty kh«ng ngõng lín m¹nh. Sù lín m¹nh nµy thÓ hiÖn ë chç: kh¸ch hµng cña C«ng ty ngµy cµng nhiÒu, doanh thu vµ lîi nhuËn ngµy cµng t¨ng, trë thµnh mét trong nh÷ng c«ng ty kiÓm to¸n lín nhÊt ViÖt Nam. §¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu trªn lµ do VACO ®· kh«ng ngõng cè g¾ng v­ît qua nh÷ng khã kh¨n th­êng xuyªn ph¶i ®èi mÆt. Tuy nhiªn, yÕu tè quan träng nhÊt ®ã lµ C«ng ty ®· x©y dùng cho m×nh mét phÇn mÒm kiÓm to¸n cã chÊt l­îng, cã tÝnh khoa häc vµ hiÖu qu¶ cao dùa trªn phÇn mÒm kiÓm to¸n AS/2 ®­îc C«ng ty kiÓm to¸n DTT cung cÊp, ®­îc ¸p dông vµo thùc tiÔn phï hîp víi chÕ ®é tµi chÝnh-kÕ to¸n vµ m«i tr­êng ph¸p luËt ViÖt Nam. XÐt riªng viÖc vËn dông ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro trong lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, C«ng ty vÉn cßn mét sè h¹n chÕ. MÆc dï, hiÖn t¹i, C«ng ty ®· x©y dùng vµ ¸p dông mét hÖ thèng ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n t­¬ng ®èi hoµn chØnh nh­ng nhiÒu khi c«ng viÖc nµy vÉn ®­îc thùc hiÖn dùa trªn kinh nghiÖm chñ quan cña kiÓm to¸n viªn vµ kh«ng ®­îc l­u l¹i chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ trªn giÊy tê lµm viÖc cña kiÓm to¸n viªn. Nguyªn nh©n mµ C«ng ty cßn gÆp khã kh¨n trong trong viÖc ¸p dông hoµn chØnh ®­îc hÖ thèng AS/2 lµ do: -Mçi kh¸ch hµng hay lo¹i kh¸ch hµng ®Òu cã ®Æc ®iÓm vµ yªu cÇu riªng, kh«ng thÓ cã mét hÖ thèng chuÈn chung cho tÊt c¶ c¸c kh¸ch hµng cô thÓ mµ ph¶i cã mét m« h×nh, ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn c¬ së vµ viÖc ¸p dông nh­ thÕ nµo phô thuéc vµo tÝnh linh ®éng vµ kinh nghiÖm cña mçi kiÓm to¸n viªn. -Do yªu cÇu gi¶m thiÓu thêi gian vµ chi phÝ kiÓm to¸n: trong thùc tÕ, kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc ®Çy ®ñ c¸c c«ng viÖc quy ®Þnh trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch v× nh­ thÕ sÏ tèn thªm rÊt nhiÒu thêi gian cho kiÓm to¸n viªn. Trong khi ®ã, sù c¹nh tranh (chñ yÕu b»ng c¸ch “ph¸ gi¸”) cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ngµy cµng t¨ng lªn, do ®ã, viÖc tu©n thñ AS/2 mét c¸ch tuyÖt ®èi sÏ lµm cho chi phÝ kiÓm to¸n t¨ng cao, lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña C«ng ty. Lý luËn ®· cho thÊy mèi quan hÖ gi÷a viÖc ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro víi toµn bé cuéc kiÓm to¸n, nÕu kiÓm to¸n viªn kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng hiÖu qu¶ th× sÏ t¹o ra rñi ro lín cho cuéc kiÓm to¸n. II – kiÕn nghÞ vÒ gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô kiÓm to¸n qua ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro t¹i C«ng ty abc. 1.§¸nh gi¸ träng yÕu. HiÖn nay, viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ träng yÕu ®­îc thùc hiÖn bëi phÇn mÒm kiÓm to¸n AS/2. Tuy nhiªn, c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nã lµ tuú thuéc vµo chñ quan cña kiÓm to¸n viªn. Víi cïng mét kh¸ch hµng lµ C«ng ty X, trong ®ã cã 11 ®¬n vÞ trùc thuéc cïng ho¹t ®éng trong mét lÜnh vùc nh­ng víi nhãm kiÓm to¸n kh¸c nhau th× tiªu chÝ ®­îc lùa chän còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, mét nhãm sö dông tiªu chÝ lµ doanh thu, mét nhãm sö dông tiªu chÝ lµ tæng tiÒn l­¬ng trong n¨m. Nh­ vËy ®· t¹o ra sù kh«ng nhÊt qu¸n trong cïng mét kh¸ch hµng vµ v× thÕ rñi ro kiÓm to¸n t¨ng lªn. Theo ý kiÕn cña t«i, C«ng ty nªn x©y dùng mét hÖ thèng v¨n b¶n h­íng dÉn cô thÓ vÒ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ träng yÕu ®èi víi tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp lµ kh¸ch hµng lín, kh¸ch hµng th­êng xuyªn bëi v× nã chÝnh lµ c¨n cø ®Ó kiÓm to¸n viªn quyÕt ®Þnh lo¹i b¸o c¸o kiÓm to¸n sÏ ph¸t hµnh. Cô thÓ, trong cuéc kiÓm to¸n C«ng ty X, kiÓm to¸n viªn nªn sö dông tiªu chÝ lµ tæng doanh thu thuÇn ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ träng yÕu ®èi víi C«ng ty X vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Bëi v× theo quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty A, tæng quü tiÒn l­¬ng cña C«ng ty ABC lµ do C«ng ty X duyÖt cÊp xuèng trªn c¬ së tæng s¶n l­îng ®iÖn th­¬ng phÈm, do ®ã, gi¸ trÞ nµy kh«ng cã tÝnh ®¹i diÖn. MÆt kh¸c, c¸c c¨n cø kh¸c nh­ tæng tµi s¶n, tµi s¶n l­u ®éng, lîi nhuËn,… còng kh«ng nªn sö dông v× ABC lµ ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc. Do ®ã, doanh thu thuÇn lµ c¨n cø thÝch hîp nhÊt. 2.§¸nh gi¸ rñi ro. §¸nh gi¸ rñi ro trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n bao gåm ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n (th«ng qua rñi ro tiÒm tµng, rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro ph¸t hiÖn) vµ rñi ro tµi kho¶n. Trong thùc tÕ kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn VACO ®· thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng theo AS/2 lµ rÊt cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, ®èi víi rñi ro kiÓm so¸t, kiÓm to¸n viªn míi chØ thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ hÖ thèng KSNB ®Ó x¸c ®Þnh rñi ro kiÓm so¸t b»ng ph­¬ng ph¸p pháng vÊn vµ viÖc ®¸nh gi¸ hÖ thèng nµy th­êng kh«ng ®­îc thÓ hiÖn trªn giÊy tê lµm viÖc cña kiÓm to¸n viªn. §©y lµ mét c«ng viÖc kh¸ quan träng v× viÖc x¸c ®Þnh rñi ro kiÓm so¸t cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh quy m« mÉu cÇn kiÓm tra vµ b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ møc ®é tin cËy vµo hÖ thèng KSNB. Theo AS/2, viÖc x¸c ®Þnh sè l­îng b»ng chøng kiÓm to¸n ®­îc x©y dùng trªn c¬ së sau: §é tin cËy kiÓm to¸n: lµ møc ®é ®¶m b¶o r»ng c¸c BCTC kh«ng chøa ®ùng c¸c sai sãt träng yÕu ¶nh h­ëng ®Õn ng­êi sö dông th«ng tin. §é tin cËy kiÓm to¸n nãi chung kh«ng thÓ b»ng 100%, tuy nhiªn, kiÓm to¸n viªn ph¶i chän møc ®é tin cËy nµy mét c¸ch thÝch hîp nhÊt, cã thÓ lµ 95%. S¬ ®å 2: X¸c ®Þnh sè l­îng b»ng chøng kiÓm to¸n. KiÓm tra thñ tôc kiÓm so¸t C¸c thñ tôc kiÓm tra ph©n tich vµ kiÓm tra chi tiÕt §¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro tµi kho¶n §é tin cËy §é tin cËy khi vµo HTKSNB kiÓm tra chi tiÕt §é tin cËy mÆc ®Þnh Nguån: AS/2-Tµi liÖu cña C«ng ty §é tin cËy mÆc ®Þnh: lµ møc ®é tin cËy dùa vµo c¸c b­íc cña qu¸ tr×nh h¹ch to¸n ®Ó lËp BCTC, nã ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch dùa vµo ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro tiÒm tµng vµ kÕt qu¶ kiÓm to¸n n¨m tr­íc. §é tin cËy kiÓm so¸t: lµ ®é tin cËy dùa vµo viÖc kiÓm tra c¸c b­íc kiÓm so¸t ®­îc kh¸ch hµng thiÕt lËp ®Ó ng¨n ngõa vµ ph¸t hiÖn sai sãt tiÒm tµng. §é tin cËy kiÓm tra chi tiÕt: lµ ®é tin cËy th«ng qua c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt ®­îc x©y dùng nh»m ph¸t hiÖn ra sai sãt tiÒm tµng x¶y ra nh­ng kh«ng ®­îc ph¸t hiÖn bëi qu¸ tr×nh kiÓm so¸t cña kh¸ch hµng. Do vËy, kiÓm to¸n viªn ph¶i lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n hÖ thèng KSNB ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é tin cËy vµo hÖ thèng kiÓm so¸t: B¶ng 6: Møc ®é tin cËy hÖ thèng KSNB. Møc ®é tin cËy ChØ sè KiÓm tra ho¹t ®éng qu¶n lý KiÓm to¸n thñ tôc kiÓm so¸t Tèi ®a 2.3 Cã Vµ Cã Trung b×nh 2.0 Cã HoÆc Cã C¬ b¶n 1.3 Kh«ng Vµ Kh«ng Nguån: AS/2-Tµi liÖu cña VACO ViÖc x¸c ®Þnh møc ®é tin cËy nµy cã ¶nh h­ëng to lín ®Õn qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n v× tõ trÞ sè nµy, kiÓm to¸n viªn sÏ x¸c ®Þnh ®­îc sè l­îng b»ng chøng cÇn thiÕt, thêi gian, thñ tôc kiÓm to¸n ph¶i thùc hiÖn. Do ®ã, c«ng viÖc nµy ph¶i ®­îc tiÕn hµnh theo ®óng quy tr×nh do C«ng ty x©y dùng. T×m hiÓu vÒ hÖ thèng KSNB lµ qu¸ tr×nh tÝch luü th«ng tin vµ c¶ dùa trªn kinh nghiÖm cña nh÷ng n¨m tr­íc. V× vËy, khi ®­a ra ®¸nh gi¸ vÒ thiÕt kÕ vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña quy tr×nh KSNB, kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt b»ng chøng thu thËp ®­îc trong c¶ n¨m nay vµ c¸c n¨m tr­íc. KiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt: *C¸c thñ tôc kiÓm so¸t: lµ c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc ®­îc x©y dùng vµ thùc hiÖn nh»m b¶o ®¶m r»ng nh÷ng ho¹t ®éng mµ Ban Gi¸m ®èc cho lµ cÇn thiÕt ®Ó h¹n chÕ rñi ro, ®­îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶. *M«i tr­êng kiÓm so¸t: bao gåm nh÷ng th¸i ®é, sù nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña Ban Gi¸m ®èc doanh nghiÖp vÒ tÇm quan träng cña KSNB trong doanh nghiÖp. *§¸nh gi¸ rñi ro: lµ quy tr×nh ®­îc Ban Gi¸m ®èc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh, ®¸nh gi¸ vµ kiÓm so¸t nh÷ng rñi ro mµ doanh nghiÖp gÆp ph¶i. *Th«ng tin vµ giao dÞch: lµ nh÷ng hÖ thèng th«ng tin vµ giao dÞch ®­îc sö dông ®Ó cã thÓ trao ®æi th«ng tin cÇn thiÕt cho viÖc thùc hiÖn, qu¶n lý vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cu¶ doanh nghiÖp. *Ho¹t ®éng qu¶n lý KSNB: lµ qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ chiÕn l­îc thùc hiÖn l©u dµi cña hÖ thèng KSNB, phôc vô cho viÖc n©ng cao ®é tin cËy vµo hÖ thèng KSNB khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n. Tõ ®ã, C«ng ty nªn x©y dùng mét hÖ thèng v¨n b¶n h­íng dÉn thùc hiÖn ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t th«ng qua viÖc t×m hiÓu ho¹t ®éng KSNB cña kh¸ch hµng qua c¸c b¶ng c©u hái ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp riªng biÖt, tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Ch¼ng h¹n mét b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng KSNB ®èi víi tµi kho¶n tiÒn nh­ sau: Tiªu thøc Cã Kh«ng Kh«ng ¸p dông C¸c b¶ng ®èi chiÕu víi ng©n hµng cã ®­îc chuÈn bÞ hµng th¸ng kh«ng. Chóng cã ®­îc nh©n viªn qu¶n lý tµi chÝnh kiÓm tra hay kh«ng. C¸c kho¶n thu tiÒn ®iÖn ë chi nh¸nh cã ®­îc nép vÒ ®¬n vÞ ®óng kú h¹n kh«ng. C¸c kho¶n tiÒn thu vÒ cã ®­îc nép ngay vµo ng©n hµng kh«ng. Cã sù ®èi chiÕu ®Þnh kú gi÷a c¸c sæ s¸ch: tiÒn mÆt, tiÒn göi, ph¶i thu, ph¶i tr¶, …kh«ng. Cã sù kiÓm kª ®Þnh kú vÒ sè tiÒn t¹i quü kh«ng. TiÒn mÆt cã ®­îc l­u gi÷ ë n¬i an toµn kh«ng. … KÕt luËn KiÓm to¸n lµ mét ngµnh dÞch vô míi ra ®êi t¹i ViÖt Nam. Tuy nhiªn, kh«ng v× lÏ ®ã mµ nã ch­a cã ®ãng gãp g× lín cho x· héi. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, vai trß cña kiÓm to¸n ®­îc vÝ nh­ mét "nhµ quan s¸t" cña nÒn kinh tÕ. Qu¸ tr×nh kiÓm to¸n mét doanh nghiÖp, mét tæ chøc cho phÐp ta thÊy ®­îc thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, tæ chøc ®ã, tõ ®ã t×m ra nh÷ng ®iÓm sai sãt, nh÷ng khuyÕt tËt trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, b¸o c¸o vµ t×m c¸ch gi¶i quyÕt, kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt nµy. Còng qua qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, m«i tr­êng tµi chÝnh-kÕ to¸n nãi chung ®­îc lµnh m¹nh ho¸, lßng tin cña nh÷ng ®èi t­îng quan t©m ®­îc cñng cè vµ c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc t×m ra ®­îc nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh. §¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro lµ mét c«ng viÖc quan träng, quyÕt ®Þnh chÊt l­îng cña mét cuéc kiÓm to¸n. §¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro trong kiÓm to¸n lµ mét c«ng viÖc xÐt ®o¸n mang tÝnh nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn vµ ®­îc vËn dông mét c¸ch kh¸ linh ho¹t. KiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸, x¸c ®Þnh mét møc ®é träng yÕu vµ rñi ro hîp lý cã thÓ chÊp nhËn ®­îc vµ khèng chÕ møc ®é nµy th«ng qua c¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng. C«ng viÖc thu thËp b»ng chøng cµng ®­îc tiÕn hµnh nhiÒu th× kiÓm to¸n viªn cµng cã mét h×nh ¶nh chÝnh x¸c h¬n, trung thùc h¬n vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña kh¸ch hµng. ViÖc vËn dông mét c¸ch khoa häc, hîp lý ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro sÏ t¹o ra mét sù c©n b»ng hîp lý gi÷a lîi Ých cña kh¸ch hµng vµ lîi Ých cña c«ng ty kiÓm to¸n mµ vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu cña ChuÈn mùc kiÓm to¸n. Víi chuyªn ®Ò thùc tËp nµy, t«i ®· tr×nh bµy tõ c¬ së lý luËn chung ®Õn thùc tiÔn ¸p dông t¹i VACO quy tr×nh ®¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n BCTC. Qua so s¸nh, ®¸nh gi¸ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn, t«i còng m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qña c«ng t¸c nµy t¹i VACO. Tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt kiÓm to¸n: GS.TS NguyÔn Quang Quynh - §¹i häc KTQD - NXB Tµi chÝnh 1998. KiÓm to¸n-tµi liÖu dÞch cña §Æng Kim C­¬ng vµ Ph¹m V¨n §­îc - NXB Thèng kª 1995. ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam. ChuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ. PhÇn mÒm kiÓm to¸n AS/2 (tµi liÖu cña VACO) Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ (tµi liÖu dÞch cña VACO). Mét sè t¹p chÝ KÕ to¸n, KiÓm to¸n.