Đề tài Khảo sát tình hình sử dụng thuốc điều trị đợt bùng phát của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính tại bệnh viện 103

Bé quèc phßng Häc viÖn qu©n y ****** Tr­¬ng ®øc m¹nh Kh¶o s¸t t×nh h×nh sö dông thuèc ®iÒu trÞ ®ît bïng ph¸t cña bÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh t¹i bÖnh viÖn 103 ( Kho¸ luËn tèt nghiÖp d­îc sÜ ®¹i häc kho¸ 1999 – 2005 ) C¸n bé h­íng dÉn: TS. Phan ThÞ Hoµ. N¬i thùc hiÖn: 1. Khoa Lao vµ BÖnh phæi – BÖnh viÖn 103. 2. Khoa D­îc – BÖnh viÖn 103. 3. Bé m«n D­îc häc Qu©n sù – Häc viÖn Qu©n y. Thêi gian thùc hiÖn: 07 – 08/2005. §Æt vÊn ®Ò BÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh (Chronic obstructive pulmonary disease – COPD) lµ mét bÖnh phæ biÕn trªn thÕ giíi còng nh­ ë ViÖt Nam. BÖnh nµy kh«ng thÓ ch÷a khái, diÔn biÕn dai d¼ng, nÆng dÇn vµ tû lÖ tö vong cao, nhÊt lµ trong ®ît bïng ph¸t. §ît bïng ph¸t (§BP) cña BÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh (BPTNMT) lµm cho ng­êi bÖnh ph¶i nhËp viÖn, t¨ng chi phÝ ®iÒu trÞ, nh­ng tû lÖ tö vong vÉn cao. ë n­íc ta vÊn ®Ò sö dông thuèc ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT cßn Ýt ®­îc quan t©m nghiªn cøu. Do vËy, chóng t«i ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Ò tµi: “Kh¶o s¸t t×nh h×nh sö dông thuèc ®iÒu trÞ ®ît bïng ph¸t cña BÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh t¹i BÖnh viÖn 103” víi môc tiªu: 1. Kh¶o s¸t t×nh h×nh sö dông thuèc dùa trªn ph¸c ®å ®iÒu trÞ. 2. Kh¶o s¸t kÕt qu¶ ®iÒu trÞ vµ chi phÝ sö dông thuèc. PhÇn 1. tæng quan 1.1. §¹i c­¬ng vÒ BPTNMT. 1.1.1. §Þnh nghÜa: BÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh lµ mét bÖnh cã ®Æc ®iÓm rèi lo¹n t¾c nghÏn l­u l­îng khÝ thë kh«ng cã kh¶ n¨ng håi phôc hoÆc chØ håi phôc mét phÇn, tiÕn triÓn tõ tõ, th­êng cã t¨ng ph¶n øng ®­êng thë vµ liªn quan ®Õn ph¶n øng viªm bÊt th­êng cña phæi do c¸c ph©n tö hoÆc khÝ ®éc h¹i. 1.1.2. C¬ chÕ bÖnh sinh: - MÊt c©n b»ng proteinase – kh¸ng proteinase. - Viªm dai d¼ng ®­êng thë vµ nhu m«. - BiÕn ®æi chÊt gian bµo vµ ngo¹i bµo. - Vai trß cña nhiÔm khuÈn ®­êng h« hÊp lóc cßn trÎ. - T¨ng tÝnh ph¶n øng phÕ qu¶n kh«ng ®Æc hiÖu. 1.1.3. Gi¶i phÉu bÖnh: - ë ®­êng thë trung t©m: cã c¸c tÕ bµo viªm th©m nhiÔm ë bÒ mÆt biÓu m«, lµm t¨ng tiÕt chÊt nhÇy. - ë ®­êng thë ngo¹i vi: qu¸ tr×nh viªm m¹n tÝnh g©y tæn th­¬ng vµ t¸i cÊu tróc l¹i thµnh phÕ qu¶n, t¹o thµnh sÑo lµm hÑp lßng vµ g©y t¾c d­êng thë cè ®Þnh. 1.1.4. TriÖu chøng l©m sµng: - TriÖu chøng c¬ n¨ng : chñ yÕu lµ ho, kh¹c ®êm, khã thë. - TriÖu chøng thùc thÓ : khã thë, c¨ng gi·n phæi, rales, c¸c triÖu chøng rèi lo¹n tim m¹ch. 1.1.5. C¸c giai ®o¹n cña BPTNMT:B¶ng 1.1: Ph©n lo¹i møc ®é nÆng cña BPTNMT. 1.1.6. §ît bïng ph¸t cña BPTNMT: * Ng­êi ta coi lµ §BP: khi BN bÞ nhiÔm khuÈn phæi, phÕ qu¶n, lµm t¨ng khã thë, lµm cho t×nh tr¹ng BN xÊu ®i. §a sè BN bÞ §BP tõ giai ®o¹n III vµ giai ®o¹n IV. * ChÈn ®o¸n §BP: c¨n cø vµo mét trong c¸c dÊu hiÖu sau : T¨ng sè l­îng ®êm , t¨ng ®êm ®ôc cã mñ, t¨ng khã thë. Cã 3 møc ®é cña §BP: NhÑ, trung b×nh, nÆng. * Nguyªn nh©n g©y ra §BP : - Do nhiÔm trïng: Lµ nguyªn nh©n chñ yÕu, chiÕm 80%. - Kh«ng do nhiÔm trïng: Lµ nguyªn nh©n thø yÕu. 1.2. §iÒu trÞ BPTNMT: Theo 2 giai ®o¹n: 1.2.1. §iÒu trÞ giai ®o¹n æn ®Þnh: - Môc tiªu ®iÒu trÞ: Ng¨n c¶n vµ kiÓm so¸t c¸c triÖu chøng, gi¶m møc ®é vµ tÇn sè §BP, c¶i thiÖn chÊt l­îng cuéc sèng cña bÖnh nh©n. - Ph¸c ®å ®iÒu trÞ: Theo 5 giai ®o¹n. 1.2.2. §iÒu trÞ §BP: * Môc tiªu ®iÒu trÞ: Gi¶i quyÕt nhiÔm khuÈn h« hÊp, ®iÒu trÞ c¸c triÖu chøng vµ c¸c biÕn chøng: t©m phÕ m¹n, suy h« hÊp, trµn khÝ mµng phæi . * Ph¸c ®å ®iÒu trÞ : - Chèng nhiÔm khuÈn phÕ qu¶n. - §iÒu trÞ t¾c nghÏn ®­êng thë: gi·n phÕ qu¶n, chèng viªm , long ®êm. - §iÒu trÞ thiÕu oxy. 1.3. C¸c thuèc chñ yÕu sö dông trong ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT. 1.3.1. Thuèc kh¸ng sinh: 1.3.1.1. Nguyªn t¾c sö dông kh¸ng sinh. 1.3.1.2. Nhãm  - lactam (c¸c penicilin vµ cephalosporin). 1.3.1.3. Nhãm Aminnosid (hay aminoglycosid). 1.3.1.4. Nhãm Lincosamid. 1.3.1.5. Nhãm Quinolon. 1.3.2. Thuèc gi·n phÕ qu¶n: 1.3.2.1. Nhãm chñ vËn 2 adrenergic. 1.3.2.2. Nhãm Xanthin. 1.3.2.3. Nhãm kh¸ng cholinergic. 1.3.3. Thuèc Corticoid (corticosteroid). 1.3.4. Thuèc long ®êm. phÇn 2. ®èi t­îng, ph­¬ng ph¸p vµ néi dung nghiªn cøu 2.1. §èi t­îng nghiªn cøu. - Gåm 177 BN (BN) ®­îc chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh lµ BPTNMT trong §BP ®iÒu trÞ t¹i khoa Lao vµ BÖnh phæi vµ khoa Håi søc cÊp cøu - BÖnh viÖn 103 tõ th¸ng 07/2004 ®Õn th¸ng 06/2005. - Tiªu chuÈn lùa chän BN theo GOLD (2003). - Lo¹i trõ: Hen phÕ qu¶n, gi·n phÕ qu¶n… 2.2. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ( nghiªn cøu håi cøu ). 2.2.1. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm l©m sµng trong §BP: - Thu thËp sè liÖu tõ bÖnh ¸n, phiÕu ®iÒu trÞ, sæ ®¨ng ký ra vµo viÖn. - LËp phiÕu thu thËp th«ng tin cho mçi bÖnh nh©n. - Ph©n lo¹i møc ®é §BP, c¨n cø vµo c¸c dÊu hiÖu sau: T¨ng sè l­îng ®êm, t¨ng ®êm ®ôc cã mñ, t¨ng khã thë. Cã 3 møc ®é §BP: + NhÑ: cã 1 dÊu hiÖu trªn. + Trung b×nh: cã 2 dÊu hiÖu trªn. + NÆng: cã 3 dÊu hiÖu trªn, kÌm theo sèt, phï hai chi d­íi, tÇn sè thë > 25 lÇn /phót, tÇn sè tim > 110 lÇn/phót. 2.2.2. Nghiªn cøu t×nh h×nh sö dông thuèc: Thèng kª c¸c thuèc sö dông dùa trªn chØ ®Þnh cña b¸c sÜ ®­îc ghi trong bÖnh ¸n, sæ theo dâi sö dông thuèc, phiÕu ®iÒu trÞ. 2.2.3. Nghiªn cøu kÕt qu¶ ®iÒu trÞ vµ chi phÝ sö dông thuèc: - §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ theo ba møc ®é: Tèt, trung b×nh, kÐm. + Tèt: hÕt c¸c triÖu chøng l©m sµng cña §BP, BN æn ®Þnh vÒ l©m sµng, ra viÖn. + Trung b×nh: c¸c triÖu chøng l©m sµng cña §BP gi¶m nh­ng ch­a hÕt. + KÐm: BN ®¸p øng kÐm víi ®iÒu trÞ, bÖnh nÆng dÇn, ph¶i chuyÓn khoa håi søc cÊp cøu, gia ®×nh xin vÒ, hoÆc tö vong. - Tiªu chuÈn x¸c ®Þnh hÕt §BP theo GOLD (2003). - TÝnh chi phÝ sö dông thuèc ®iÒu trÞ §BP cho tõng bÖnh nh©n. 2.2.4. Xö lý sè liÖu: TÊt c¶ sè liÖu ®­îc xö lý theo ph­¬ng ph¸p thèng kª y häc víi phÇn mÒm Epi.info 6.0. 2.3. Néi dung nghiªn cøu. 2.3.1. §Æc ®iÓm l©m sµng trong §BP cña BPTNMT vµ c¸c yÕu tè liªn quan: - Tû lÖ BN theo giíi, løa tuæi. - Tû lÖ BN theo tõng ®èi t­îng vµ theo møc ®é §BP. - Giai ®o¹n cña BPTNMT, c¸c biÕn chøng, c¸c bÖnh phèi hîp. - C¸c triÖu chøng l©m sµng , cËn l©m sµng chñ yÕu trong §BP. 2.3.2. T×nh h×nh sö dông thuèc: - Ph¸c ®å ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT. - Phèi hîp c¸c nhãm thuèc. - C¸c thuèc kh¸ng sinh, corticoid, gi·n phÕ qu¶n, long ®êm : Tªn thuèc, lo¹i thuèc, d¹ng thuèc, ®­êng dïng, hµm l­îng, tû lÖ (%). - C¸c thuèc dïng phô trî. - LiÖu ph¸p oxy. - C¸c t¸c dông kh«ng mong muèn, c¸c thuèc kh¾c phôc t¸c dông kh«ng mong muèn. 2.3.3. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ vµ chi phÝ: - KÕt qu¶ ®iÒu trÞ: + KÕt qu¶ ®iÒu trÞ : Tèt, trung b×nh, kÐm theo tõng ®èi t­îng QCS, BHYT, D. + Ngµy ®iÒu trÞ trung b×nh theo tõng ®èi t­îng QCS, BHYT, D. + Thêi gian trung b×nh hÕt §BP. - Chi phÝ: ®­îc tÝnh riªng cho tõng ®èi t­îng: + Sè tiÒn trung b×nh mét ngµy ®iÒu trÞ. + Tæng sè tiÒn trung b×nh cho c¶ ®ît ®iÒu trÞ. + Sè tiÒn trung b×nh dïng cho tõng lo¹i thuèc : kh¸ng sinh, gi·n phÕ qu¶n, corticoid, long ®êm. PhÇn 3. kÕt qu¶ nghiªn cøu3.1. §Æc ®iÓm l©m sµng trong §BP cña BPTNMT vµ c¸c yÕu tè liªn quan.3.1.1. Tû lÖ BN theo løa tuæi, giíi tÝnh: Tuæi trung b×nh lµ 71,19  8, 67, tuæi thÊp nhÊt lµ 50, cao nhÊt lµ 88. B¶ng 3.1 : Tû lÖ BN theo løa tuæi, giíi tÝnh. 3.1.2. Tû lÖ BN theo ®èi t­îng vµ theo møc ®é §BP cña BPTNMT: B¶ng 3.2 : Tû lÖ BN theo ®èi t­îng vµ theo møc ®é §BP. H×nh 3.1 : BiÓu ®å tû lÖ bÖnh nh©n theo ®èi t­îng vµ theo møc ®é §BP 3.1.3. TriÖu chøng l©m sµng vµ cËn l©m sµng trong §BP cña  BPTNMT: B¶ng 3.3 : TriÖu chøng l©m sµng vµ cËn l©m sµng trong §BP.  3.1.4. C¸c biÓu hiÖn l©m sµng trong §BP cñaBPTNMT:B¶ng 3.4: Giai ®o¹n cña BPTNMT, biÕn chøng vµ bÖnh phèi hîp. 3.2. T×nh h×nh sö dông thuèc.3.2.1. Ph¸c ®å ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT, gåm 4 nhãm thuèc: B¶ng 3.5: C¸c nhãm thuèc ®iÒu trÞ §BP. H×nh 3.1 : BiÓu ®å c¸c nhãm thuèc ®iÒu trÞ §BP. 3.2.2. Phèi hîp c¸c nhãm thuèc:  B¶ng 3.6: C¸c kiÓu phèi hîp c¸c nhãm thuèc. 3.2.3. C¸c kh¸ng sinh ®­îc sö dông ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT: B¶ng 3.7: C¸c kh¸ng sinh ®­îc sö dông ®iÒu trÞ §BP . H×nh 3.2 : BiÓu ®å tû lÖ c¸c nhãm kh¸ng sinh ®­îc sö dông. 3.2.4. Phèi hîp kh¸ng sinh: B¶ng 3.8: C¸c kiÓu phèi hîp kh¸ng sinh. 3.2.5. Thay thÕ kh¸ng sinh: 3.9. Thay thÕ kh¸ng sinh. 3.2.6. C¸c thuèc gi·n phÕ qu¶n ®­îc sö dông ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT: B¶ng 3.10: C¸c thuèc gi·n phÕ qu¶n ®­îc sö dông ®iÒu trÞ §BP 3.2.7. C¸c thuèc corticoid ®­îc sö dông ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT.  B¶ng 3.11: C¸c thuèc corticoid ®­îc sö dông ®iÒu trÞ §BP 3.2.8. C¸c thuèc phô trî. B¶ng 3.12. C¸c thuèc phô trî. 3.2.9. LiÖu ph¸p ®iÒu trÞ oxy trong §BP: Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña chóng t«i chØ cã 51 BN (28,81%) ®­îc chØ ®Þnh sö dông oxy víi liÒu 2-5 lÝt/phót, thêi gian trung b×nh tõ 3-5 giê/ngµy. Nh­ vËy, viÖc chØ ®Þnh ®iÒu trÞ oxy ch­a chÆt chÏ, h­íng dÉn sö dông ch­a ®Çy ®ñ. 3.2.10. Mét sè t¸c dông kh«ng mong muèn khi sö dông thuèc. B¶ng 3.13: Mét sè t¸c dông kh«ng mong muèn. 3.2.10. C¸c thuèc kh¾c phôc t¸c dông kh«ng mong muèn.B¶ng 3.14: C¸c thuèc kh¾c phôc t¸c dông kh«ng mong muèn. 3.3.1. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT. B¶ng 3.15: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ §BP cña BPTNMT 3.3.2. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ theo tõng nhãm ®èi t­îng. B¶ng 3.16: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ theo tõng nhãm ®èi t­îng. H×nh 3.6 : BiÓu ®å kÕt qu¶ ®iÒu trÞ theo c¸c ®èi t­îng. 3.3.3. Chi phÝ sö dông thuèc. B¶ng 3.17: Chi phÝ sö dông thuèc theo tõng ®èi t­îng. PhÇn 4. kÕt luËn vµ ®Ò xuÊt 4.1. KÕt luËn. 4.1.1. T×nh h×nh sö dông thuèc: ViÖc lùa chän thuèc cho hÇu hÕt bÖnh nh©n ®Òu tu©n thñ theo ph¸c ®å ®iÒu trÞ. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy: - Ph¸c ®å ®iÒu trÞ §BP: 4 nhãm thuèc, kh¸ng sinh vµ gi·n phÕ qu¶n lµ100%, corticoid lµ 81,92%, long ®êm lµ 83,05%. - Phèi hîp c¸c nhãm thuèc: ®a sè BN ®­îc chØ ®Þnh kÕt hîp c¶ 4 nhãm thuèc víi 118 BN (66,67%). Phèi hîp 3 nhãm thuèc lµ 56 BN (31,64%). - Thuèc kh¸ng sinh: 100% BN ®­îc chØ ®Þnh, gåm 4 nhãm víi 19 lo¹i thuèc vµ 33 biÖt d­îc. - Thuèc gi·n phÕ qu¶n: 100% BN ®­îc chØ ®Þnh gåm 6 lo¹i thuèc víi 10 biÖt d­îc. - Thuèc corticoid: cã 81,92% BN sö dông víi 6 lo¹i thuèc, 7 biÖt d­îc. - Thuèc long ®êm : chØ dïng 1 thuèc acetylcystein víi 3 biÖt d­îc, ®­îc chØ ®Þnh cho 147 BN (83,05%). 4.1.2. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ vµ chi phÝ: * KÕt qu¶ ®iÒu trÞ: - Tèt (65,54%), trung b×nh (20,34%), kÐm (14,12%). - Kết quả điều trị của QCSvà D cao hơn so với BHYT. - Ngµy ®iÒu trÞ trung b×nh: 12,74 ± 5,80. - Ngày điều trị trung bình của D ngắn hơn so với QCS và BHYT. - Thêi gian trung b×nh hÕt §BP: 10,62 ± 4,91. * Chi phÝ sö dông thuèc: Sè tiÒn sö dông thuèc ®iÒu trÞ trung b×nh cña D cao h¬n so víi QCS vµ BHYT. 4.2. §Ò xuÊt. - CÇn lµm kh¸ng sinh ®å ®Ó lùa chän thuèc kh¸ng sinh võa cã t¸c dông ®iÒu trÞ tèt §BP, võa cã gi¸ thµnh hîp lý. - ChØ ®Þnh sö dông oxy cÇn ®­îc theo dâi chÆt chÏ, ®Çy ®ñ h¬n.