Đề tài Lý luận chung về kiểm toán và kiểm toán nhà nước, thực trạng của hoạt động kiểm toán nhà nước

Lêi nãi ®Çu Ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®· ®­îc ra ®êi tõ rÊt sím, kho¶ng thÕ kØ thø ba tr­íc c«ng nguyªn. Thùc tÕ lóc ®ã c¸c nhµ cÇm quyÒn La M· ®· tuyÓn dông c¸c quan chøc ®Ó kiÓm tra ®éc lËp vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh vµ nghe thuyÕt tr×nh cña hä vÒ kÕt qu¶ kiÓm tra ®éc lËp. §Õn gi÷a thÕ kØ 20, ho¹t ®éng nµy thùc sù ph¸t triÓn ë T©y ¢u vµ B¾c MÜ. ë ViÖt Nam, tõ kiÓm to¸n míi chÝnh thøc xuÊt hiÖn tõ th¸ng 5/1991. Cho ®Õn nay, kiÓm to¸n ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh, ®Æc biÖt ë B¾c MÜ vµ T©y ¢u b»ng sù xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh kiÓm to¸n, nhiÒu m« h×nh tæ chøc vµ b»ng sù th©m nhËp s©u vµo nhiÒu lÜnh vùc trong ®êi sèng x· héi. KiÓm to¸n Nhµ n­íc lµ mét h×nh thøc cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n, lµ viÖc kiÓm to¸n do c¬ quan qu¶n lÝ chøc n¨ng cña Nhµ n­íc tiÕn hµnh nh»m xem xÐt viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch chÕ ®é nguyªn t¾c qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n­íc ë c¸c ®¬n vÞ sö dông vèn nhµ n­íc vµ kinh phÝ do nhµ n­íc cÊp, ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc, hiÖu qu¶ trong c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¬ quan kiÓm to¸n Nhµ n­íc lµ mét c¬ quan c«ng quyÒn, thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra tµi chÝnh c«ng cao nhÊt cña nhµ n­íc ta. ChÝnh v× vËy mµ viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n nhµ n­íc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét nhµ n­íc ph¸p quyÒn "cña d©n, do d©n, v× d©n". Trªn c¬ së ®ã, môc ®Ých cña chuyªn ®Ò lµ th«ng qua thùc tr¹ng ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc hiÖn nay ®ãng gãp mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn h¬n n÷a ho¹t ®éng nµy. Chuyªn ®Ò gåm hai phÇn chÝnh: Lêi nãi ®Çu PhÇn 1. LÝ luËn chung vÒ kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n Nhµ n­íc. PhÇn 2. Thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc. KÕt luËn. PhÇn I. LÝ luËn chung vÒ kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n nhµ n­íc. 1. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña kiÓm to¸n 1.1. B¶n chÊt cña kiÓm to¸n ThuËt ng÷ kiÓm to¸n thùc sù míi xuÊt hiÖn vµ ®­îc sö dông ë n­íc ta tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kØ 90 nµy. V× vËy trong c¸ch hiÓu vµ c¸ch dïng kh¸i niÖm nµy cßn ch­a thèng nhÊt. Cã thÓ kh¸i qu¸t c¸ch hiÓu vÒ kiÓm to¸n theo 3 lo¹i quan niÖm chÝnh nh­ sau: Theo quan ®iÓm thø nhÊt, kiÓm to¸n ®­îc hiÓu theo ®óng thêi cuéc cña nã: Ph¸t sinh cïng víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. Theo quan niÖm ®ã, ng­êi ta th­êng dÉn ra ®Þnh nghÜa víi lêi më ®Çu gi¶i thÝch c¸c chuÈn mùc vÒ kiÓm to¸n cña Anh: "kiÓm to¸n lµ sù kiÓm tra ®éc lËp vµ lµ sù bµy tá ý kiÕn vÒ nh÷ng b¶n khai tµi chÝnh cña mét xÝ nghiÖp do mét kiÓm to¸n viªn ®­îc bæ nhiÖm ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc ®ã theo ®óng víi bÊt cø nghi· vô ph¸p ®Þnh cã liªn quan." HoÆc cô thÓ h¬n, cã thÓ dÉn ra quan niÖm cña c¸c chuyªn gia kiÓm to¸n Hoa K×: "kiÓm to¸n lµ mét qu¸ tr×nh mµ qua ®ã mét ng­êi ®éc lËp, cã nghiÖp vô tËp hîp vµ ®¸nh gi¸ râ rµng vÒ th«ng tin cã thÓ l­îng ho¸ cã liªn quan ®Õn mét thùc thÓ kinh tÕ riªng biÖt nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh vµ b¸o c¸o møc ®é phï hîp gi÷a th«ng tin cã thÓ l­îng ho¸ víi nh÷ng tiªu chuÈn ®· ®­îc thiÕt lËp." T­¬ng tù nh­ vËy lµ quan niÖm chÝnh thèng trong gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë Ph¸p: "kiÓm to¸n lµ viÖc nghiªn cøu vµ kiÓm tra c¸c tµi kho¶n niªn ®é cña mét tæ chøc do mét ng­êi ®éc lËp, ®ñ danh nghÜa gäi lµ mét kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng tµi kho¶n ®ã ph¶n ¸nh ®óng ®¾n t×nh h×nh tµi chÝnh thùc tÕ kh«ng che dÊu sù gian lËn vµ chóng ®­îc tr×nh bµy theo mÉu chÝnh thøc cña luËt ®Þnh." C¸c ®Þnh nghÜa ®· nªu tuy cã kh¸c nhau vÒ tõ ng÷ víi ý nghÜa cô thÓ x¸c ®Þnh song chung quy ®Òu bao gåm 5 yÕu tè c¬ b¶n sau: Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n lµ x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn (hoÆc nghiªn cøu vµ kiÓm tra). §©y lµ yÕu tè c¬ b¶n chi phèi c¶ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n vµ bé m¸y kiÓm to¸n. §èi t­îng trùc tiÕp cña kiÓm to¸n lµ c¸c b¶ng khai tµi chÝnh (hay tµi kho¶n niªn ®é) cña c¸c tæ chøc hay mét thùc thÓ kinh tÕ. Th«ng th­êng, c¸c b¶ng khai nµy ®­îc hiÓu lµ c¸c b¶ng tæng hîp kÕ to¸n ( B¶ng c©n ®èi, b¶ng kÕt qu¶, b¶ng chu chuyÓn tiÒn tÖ...). Kh¸ch thÓ kiÓm to¸n ®­îc x¸c ®Þnh lµ thùc thÓ kinh tÕ hoÆc mét tæ chøc. Thùc thÓ hay tæ chøc ë ®©y ®­îc gi¶i thÝch lµ thùc thÓ ph¸p lÝ (mét c«ng ty, mét ®¬n vÞ cña chÝnh phñ, mét chñ së h÷u) hoÆc mét bé phËn phô thuéc thËm chÝ cã thÓ mét c¸ nh©n. Ng­êi thùc hiÖn ho¹t ®éng kiÓm to¸n lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn ®éc lËp, cã nghiÖp vô. Quan niÖm ®éc lËp ë ®©y th­êng ®­îc gi¶i thÝch lµ cã th¸i ®é ®éc lËp hay tÝnh ®éc lËp vÒ nghiÖp vô. Cßn tr×nh ®é nghiÖp vô th­êng ®­îc gi¶i thÝch ë tr×nh ®é lùa chän vµ tËp hîp b»ng chøng kiÓm to¸n. Riªng chuÈn mùc cña Anh kh¼ng ®Þnh kiÓm to¸n viªn ph¶i ®­îc bæ nhiÖm. C¬ së thùc hiÖn kiÓm to¸n lµ nh÷ng luËt ®Þnh, tiªu chuÈn hay chuÈn mùc chung. C¸c luËt ®Þnh hoÆc chuÈn mùc nµy ®­îc g¶i thÝch víi kh¸i niÖm réng bao gåm c¶ trong lÜnh vùc kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n hoÆc réng h¬n tuú theo tõng cuéc kiÓm to¸n. Víi néi dung trªn, c¸c ®Þnh nghÜa ®· nªu kh¸ ®Çy ®ñ c¸c mÆt ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña kiÓm to¸n. Tuy nhiªn, c¸c quan niÖm nµy chØ phï hîp víi kiÓm to¸n tµi chÝnh víi ®èi t­îng lµ b¸o c¸o tµi chÝnh, do kiÓm to¸n viªn ®éc lËp (®­îc bæ nhiÖm) tiÕn hµnh trªn c¬ së c¸c chuÈn mùc chung. Theo quan ®iÓm thø hai, kiÓm to¸n ®­îc ®ång nghÜa víi kiÓm tra kÕ to¸n, mét chøc n¨ng cña b¶n th©n kÕ to¸n, mét thuéc tÝnh cè h÷u cña kÕ to¸n. Néi dung cña ho¹t ®éng nµy lµ rµ so¸t c¸c th«ng tin tõ chøng tõ kÕ to¸n ®Õn tæng hîp c©n ®èi kÕ to¸n. §©y lµ quan ®iÓm mang tÝnh truyÒn thèng trong ®iÒu kiÖn kiÓm tra ch­a ph¸t triÓn vµ trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Tõ khi chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, víi chñ tr­¬ng ®a ph­¬ng ho¸ ®Çu t­, ®a d¹ng ho¸ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, nhµ n­íc kh«ng cßn lµ chñ së h÷u duy nhÊt. Tõ ®ã sù can thiÖp trùc tiÕp cña nhµ n­íc b»ng kÕ ho¹ch, b»ng kiÓm tra trùc tiÕp.. kh«ng thÓ thùc hiÖn víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh, kÓ c¶ víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, thËm chÝ víi c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n­íc. C¸ch thøc can thiÖp cña Nhµ n­íc cung kh«ng thÓ nh­ cò ®­îc n­a. MÆt kh¸c, c¸c nhµ ®Çu t­, kh¸ch hµng, ng­êi lao ®éng... còng cÇn cã niÒm tin vµo tµi liÖu kÕ to¸n trong khi hä kh«ng cã ®ñ ®éi ngò chuyªn gia kÕ to¸n ®«ng ®¶o nh­ Nhµ n­íc. §ång thêi nh÷ng nhµ kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng còng cÇn biÕt vµ tr¸nh nh÷ng rñi ro th­êng cã...Nh­ vËy, ng­êi quan t©m ®Õn th«ng tin kÕ to¸n kh«ng chØ cã Nhµ n­íc mµ cã tÊt c¶ c¸c nhµ ®Çu t­, nh­ng nhµ qu¶n lÝ, nh÷ng kh¸ch hµng vµ ng­êi lao ®éng... V× vËy, c«ng t¸c kiÓm tra kÕ to¸n cÇn ®­îc thùc hiÖn réng r·i, ®a d¹ng song thËt khoa häc, kh¸ch quan, trung thùc, ®ñ søc thuyÕt phôc vµ t¹o niÒm tin cho mäi ng­êi quan t©m. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, kiÓm to¸n kh«ng chØ giíi h¹n ë kiÓm to¸n b¶ng khai tµi chÝnh hay tµi liÖu kÕ to¸n mµ cßn th©m nhËp vµo nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh­ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng kinh tÕ, hiÖu n¨ng cña qu¶n lÝ x· héi, hiÖu lùc cña hÖ thèng ph¸p lÝ trong tõng ho¹t ®éng. V× vËy theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i, ph¹m vi kiÓm to¸n (Audit) rÊt réng, bao gåm nh÷ng lÜnh vùc chñ yÕu sau: KiÓm to¸n vÒ th«ng tin (information audit) h­íng vµo viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh trung thùc vµ hîp ph¸p cña c¸c tµi liÖu (th«ng tin) lµm c¬ së ph¸p lÝ cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ kinh tÕ vµ t¹o niÒm tin cho nh÷ng ng­êi quan t©m ®Õn tµi liÖu kÕ to¸n . KiÓm to¸n tÝnh quy t¾c (Regularity audit) h­íng vµo viÖc ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c thÓ lÖ, chÕ ®é, luËt ph¸p cña ®¬n vÞ kiÓm tra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng (tr­íc hÕt lµ víi ho¹t ®éng tµi chÝnh). KiÓm to¸n hiÖu qu¶ (Efficiency audit) cã ®èi t­îng trùc tiÕp lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c yÕu tè, c¸c nguån lùc trong tõng lo¹i nghiÖp vô kinh doanh: mua b¸n, s¶n xuÊt hay dÞch vô. KiÓm to¸n lo¹i nµy gióp Ých trùc tiÕp cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ ph­¬ng h­íng, gi¶i ph¸p cho viÖc hoµn thiÖn vµ c¶i tæ ho¹t ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ kiÓm to¸n. KiÓm to¸n hiÖu n¨ng (Effectiveness audit) ®­îc ®Æc biÖt quan t©m ë khu vùc c«ng céng (kÓ c¶ c¸c xÝ nghiÖp c«ng vµ c¸c ch­¬ng tr×nh ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch) n¬i mµ lîi Ých vµ hiÖu qu¶ kh«ng cßn gi÷ nguyªn vÑn ý nghÜa cña nã nh­ trong doanh nghiÖp, n¬i mµ n¨ng lùc qu¶n lÝ cÇn ®­îc ®¸nh gi¸ toµn diÖn vµ ph¸t triÓn th­êng xuyªn nh»m kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lÝ cña ®¬n vÞ kiÓm to¸n. tÊt nhiªn lo¹i kiÓm to¸n nµy còng cÇn vµ cã thÓ øng dông ®èi víi qu¶n lý toµn bé doanh nghiÖp hoÆc víi tõng bé phËn qu¶n lÝ cña mäi ®¬n vÞ kiÓm to¸n. C¸c quan niÖm kh¸c nhau kÓ trªn kh«ng hoµn toµn ®èi lËp nhau mµ ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¶ thùc tiÔn vµ lÝ luËn kiÓm to¸n. Cã thÓ minh chøng cho nhËn xÐt nµy bëi nh÷ng kÕt luËn chñ yÕu rót ra tõ nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy trªn. Lµ ho¹t ®éng ®éc lËp, chøc n¨ng c¬ b¶n cña kiÓm to¸n lµ x¸c minh, thuyÕt phôc ®Ó t¹o niÒm tin cho nh÷ng ng­êi quan t©m vµo nh÷ng kÕt luËn kiÓm to¸n cho dï nh÷ng kÕt luËn nµy cã thÓ h­íng vµo nh÷ng môc tiªu cô thÓ kh¸c nhau nh­ tÝnh trung thùc cña th«ng tin, tÝnh quy tÆc trong viÖc thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô, tÝnh hiÖu qu¶ hay tÝnh hiÖu n¨ng cña ho¹t ®éng. Qua x¸c minh, kiÓm to¸n viªn bµy tá ý kiÕn cña m×nh vÒ nh÷ng lÜnh vùc t­¬ng øng. Chøc n¨ng nµy quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n. Víi b¶n chÊt vµ chøc n¨ng trªn, kiÓm to¸n ph¶i thùc hiÖn mäi ho¹t ®éng kiÓm tra, kiÓm so¸t nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thùc tr¹ng tµi chÝnh kÓ c¶ thùc tr¹ng tµi s¶n, c¸c nghiÖp vô tµi chÝnh vµ sù ph¶n ¸nh cña nã trªn sæ kÕ to¸n cïng hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc. Nh÷ng lo¹i c«ng viÖc nµy tù nã ®· g¾n chÆt vµo nhau. §ã lµ luËn cø cho viÖc tæ chøc kiÓm to¸n khoa häc. Néi dung trùc tiÕp cña kiÓm to¸n tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng tµi chÝnh. Mét phÇn cña thùc tr¹ng nµy ®· ®­îc ph¶n ¸nh trªn c¸c b¶ng khai tµi chÝnh hay nh÷ng tµi liÖu kÕ to¸n nãi chung. Tuy nhiªn, do giíi h¹n vÒ tr×nh ®é vµ kÜ thuËt xö lÝ th«ng tin kÕ to¸n, cã nh÷ng phÇn th«ng tin quan träng kh¸c vÒ ho¹t ®éng tµi chÝnh ch­a ®­îc ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ trong c¸c tµi liÖu. V× vËy, trong mäi tr­êng hîp cÇn tËn dông nh÷mg tµi liÖu kÕ to¸n nh­ nh÷ng b»ng chøng ®· cã lµm ®èi t­îng trùc tiÕp cña kiÓm to¸n (kiÓm tra chøng tõ). Trong tr­êng hîp thiÕu nh÷ng b»ng chøng trùc tiÕp nµy, kiÓm to¸n cÇn sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p kÜ thuËt ®Ó t¹o lËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n (kiÓm tra ngoµi chøng tõ). §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng trªn trong ph¹m vi cña ho¹t ®éng tµi chÝnh víi nhiÒu mèi quan hÖ phøc t¹p ®ßi hái kiÓm to¸n ph¶i h×nh thµnh mét hÖ thèng ph­¬ng ph¸p kÜ thuËt riªng bao gåm c¶ nh÷ng ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ (c©n ®èi, ®èi chiÕu logic, diÔn gi¶i th«ng tin, quy n¹p nguån th«ng tin...) vµ ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ (®iÒu tra, quan s¸t, kiÓm kª thö nghiÖm..) thÝch øng víi ®èi t­îng cña kiÓm to¸n vµ phï hîp víi c¸c quy luËt vµ quan hÖ cña phÐp biÖn chøng. KiÓm to¸n lµ mét ho¹t ®éng chuyªn s©u, mét khoa häc chuyªn ngµnh nªn ho¹t ®éng nµy ph¶i ®­îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é nghiÖp vô chuyªn s©u vÒ kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n. kiÓm to¸n viªn, gi¸m ®Þnh viªn kiÓm to¸n, thÈm kÕ viªn, kÕ to¸n viªn c«ng chøng. §©y lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn chuyªn nghiÖp ho¹t ®éng hay hµnh nghÒ theo ph¸p luËt. Bªn c¹nh ®ã cã nh÷ng kÕ to¸n viªn l©u n¨m, nh÷ng nhµ qu¶n lÝ cã kinh nghiÖm thùc hiÖn c¶ chøc n¨ng kiÓm to¸n néi bé. Cã thÓ coi ®©y lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn kh«ng chuyªn nghiÖp. ð Cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng., kiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh c¸c chuyªn gia ®éc lËp vµ cã thÈm quyÒn cã kh¶ n¨ng chuyªn m«n thu thËp, ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng vÒ c¸c th«ng tin cã thÓ ®Þnh l­îng cña mét ®¬n vÞ nh»m môc ®Ých x¸c nhËn, b¸o c¸o vÒ møc ®é phï hîp gi÷a c¸c th«ng tin nµy vµ c¸c chuÈn mùc ®· ®­îc x©y dùng. 1.2. Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n Chøc n¨ng x¸c minh nh»m kh¼ng ®Þnh møc ®é trung thùc cña tµi liÖu vµ tÝnh ph¸p lÝ cña viÖc thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô hay viÖc lËp c¸c b¶ng khai tµi chÝnh. X¸c minh lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt g¾n liÒn víi sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n. B¶n th©n chøc n¨ng nµy kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ ®­îc thÓ hiÖn kh¸c nhau tuú ®èi t­îng cô thÓ cu¶ kiÓm to¸n lµ b¶ng khai tµi chÝnh hay nghiÖp vô kinh tÕ cô thÓ hoÆc toµn bé tµi liÖu kÕ to¸n. §èi víi c¸c b¶n khai tµi chÝnh, viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng x¸c minh nµy tr­íc hÕt ®­îc thùc hiÖn ë sù x¸c nhËn cña ng­êi kiÓm tra ®éc lËp ë bªn ngoµi. Ngµy nay, do quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng phøc t¹p vµ yªu cÇu ph¸p lÝ cµng cao nªn viÖc x¸c minh b¶ng khai ta× chÝnh cÇn cã hai mÆt: TÝnh trung thùc cña c¸c con sè. TÝnh hîp thøc cña c¸c biÓu mÉu ph¶n ¸nh t×nh h×nh tµi chÝnh. Chøc n¨ng x¸c minh nµy lµ "b¸o c¸o kiÓm to¸n" thÝch øng víi tõng t×nh huèng kh¸c nhau. §èi víi c¸c th«ng tin kh¸c ®· ®­îc l­îng ho¸, th«ng th­êng viÖc x¸c minh ®­îc thùc hiÖn tr­íc hÕt qua hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. KÕt qu¶ cuèi cïng khi ®· x¸c minh ®­îc ®iÒu chØnh trùc tiÕp ®Ó cã hÖ thèng th«ng tin tin cËy vµ lËp c¸c b¶ng khai tµi chÝnh. §èi víi c¸c nghiÖp vô, chøc n¨ng x¸c minh cña kiÓm to¸n cã thÓ ®­îc thùc hiÖn bëi hÖ thèng ngo¹i kiÓm hay néi kiÓm. S¶n phÈm cña ho¹t ®éng x¸c minh nµy th­êng lµ nh÷ng biªn b¶n. Bªn c¹nh ®ã, kiÓm to¸n nghiÖp vô cßn ®­îc më réng ë lÜnh vùc hiÖu n¨ng vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. ë lÜnh vùc nµy kiÓm to¸n h­íng vµo viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng thø hai lµ "bµy tá ý kiÕn". Trong chøc n¨ng x¸c minh cña kiÓm to¸n, mét vÊn ®Ò ®Æt ra hiÖn nay lµ ph¸t hiÖn gian lËn vµ vi ph¹m trong tµi chÝnh. Lu«n cã kho¶ng c¸ch gi÷a mong muèn ph¸t hiÖn tÊt c¶ c¸c gian lËn vµ vi ph¹m víi kh¶ n¨ng thùc tÕ cña tæ chøc kiÓm to¸n còng nh­ quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n. VÒ nhËn thøc, kiÓm to¸n cÇn t¹o niÒm tin cho nh÷ng ng­êi quan t©m nªn nãi chung kh«ng cho phÐp cã sai sãt träng yÕu trong ®ã cã gian lËn vµ sai sãt lín. Trong khi ®ã còng cã quan niÖm kiÓm to¸n viªn kh«ng cã nghÜa vô ph¸t hiÖn tÊt c¶ c¸c sai sãt. ThËm chÝ cã quan ®iÓm kiÓm to¸n viªn kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ph¸t hiÖn sai sãt vµ coi ®©y lµ tr¸ch nhiÖm cña nhµ qu¶n lÝ. Chøc n¨ng bµy tá ý kiÕn còng cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi song chØ thÊy râ ë thêi k× ph¸t triÓn cña kiÓm to¸n chñ yÕu vµo cuèi thÕ kØ 20. Tuy vËy, c¸ch thøc thùc hiÖn chøc n¨ng nµy còng rÊt kh¸c biÖt gi÷a c¸c kh¸ch thÓ kiÓm to¸n vµ gi÷a c¸c n­íc cã c¬ së kinh tÕ vµ ph¸p lÝ kh¸c nhau. ë khu vùc c«ng céng ®Òu ®¹t ®­îc sù kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc. Trong quan hÖ nµy chøc n¨ng x¸c minh cña kiÓm to¸n ®­îc thùc hiÖn t­¬ng tù nhau. Tuy nhiªn chøc n¨ng bµy tá ý kiÕn l¹i rÊt kh¸c nhau. ë khu vùc kinh doanh hoÆc c¸c dù ¸n n­íc ngoµi, kh¸ch thÓ b¾t buéc cña kiÓm to¸n th­êng lµ kh¸ch thÓ cña kiÓm to¸n ®éc lËp. ë ®©y, chøc n¨ng bµy tá ý kiÕn còng ®­îc thùc hiÖn qua ph­¬ng thøc t­ vÊn. Tuy nhiªn, do kh¸ch thÓ chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp nªn chøc n¨ng t­ vÊn chñ yÕu ®­îc biÓu hiÖn d­íi h×nh thøc c¸c lêi khuyªn hoÆc c¸c dù ¸n. Ngoµi chøc n¨ng t­ vÊn cho qu¶n trÞ doanh nghiÖp, ngµy nay c¸c c«ng ty kiÓm to¸n chuyªn nghiÖp cßn ph¸t triÓn chøc n¨ng t­ vÊn cña m×nh trong nhiªï lÜnh vùc chuyªn s©u ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc tµi chÝnh nh­ t­ vÊn vÒ ®Çu t­, t­ vÊn vÒ thuÕ...kiÓm so¸t néi bé ngµy nay ®i s©u vµo c¸c lÜnh vùc hiÖu n¨ng vµ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng. Tõ ®ã, chøc n¨ng t­ vÊn cho qu¶n lÝ cña kiÓm to¸n cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy ®Çy ®ñ t¸c dông trong thùc tiÔn. 2. ý nghÜa cña kiÓm to¸n kiÓm to¸n sinh ra tõ yªu cÇu qu¶n lÝ vµ phôc vô cho yªu cÇu qu¶n lÝ. Tõ ®ã cã thÓ thÊy râ ý nghÜa, t¸c dông cña kiÓm to¸n trªn nhiÒu mÆt nh­ t¹o ra niÒm tin cho nh÷ng ng­êi quan t©m ®Õn ®èi t­îng kiÓm to¸n, cñng cè nÒn nÕp tµi chÝnh kÕ to¸n vµ c¸c ho¹t ®éng ®­îc kiÓm to¸n ®ång thêi gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lÝ. Thø nhÊt, kiÓm to¸n t¹o niÒm tin cho nh÷ng ng­êi quan t©m. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã nhiÒu ng­êi quan t©m tíi t×nh h×nh tµi chÝnh vµ sù ph¶n ¸nh cña nã trong tµi liÖu kÕ to¸n. C¸c c¬ quan Nhµ n­íc cÇn cã th«ng tin trung thùc ®Ó ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ b»ng hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch kinh tÕ cña m×nh víi mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi ho¹t ®éng x· héi. §Æc biÖt víi ng©n s¸ch cña Nhµ n­íc, víi vèn vµ kinh phÝ ®· ®Çu t­ cho c¸c ®¬n vÞ kinh doanh hoÆc sù nghiÖp vµ víi tµi s¶n, tµi nguyªn quèc gia...cµng cÇn ®­îc gi¸m s¸t chÆt chÏ theo h­íng ®óng ph¸p luËt vµ cã hiÖu qu¶. ChØ cã ho¹t ®éng kiÓm to¸n trªn c¬ së khoa häc thùc sù míi ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu th«ng tin cho nh÷ng quyÕt s¸ch cña Nhµ n­íc vµ kÕ to¸n míi trë thµnh c¸i nÒn v÷ng ch¾c cho c¶ sù can thiÖp trùc tiÕp lÉn qu¶n lÝ gi¸n tiÕp cña Nhµ n­íc. C¸c nhµ ®Çu t­ cÇn cã tµi liÖu tin cËy ®Ó tr­íc hÕt cã h­íng ®Çu t­ ®óng ®¾n, sau ®ã cã ®iÒu hµnh sö dông vèn ®Çu t­ vµ cuèi cïng cã tµi liÖu trung thùc vÒ ph©n phèi kÕt qu¶ ®Çu t­. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, do tÝnh ®a ph­¬ng ho¸ ®Çu t­ vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nªn kh«ng chØ cã c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc mµ cßn cã c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. §Ó thu hót vèn cña c¸c nhµ ®Çu t­ vµ t¹o c¬ héi thuËn lîi cho viÖc sö dông hîp lÝ mäi nguån ®Çu t­, cÇn cã nh÷ng th«ng tin trung thùc vµ kh¸ch quan vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh tr­íc hÕt vµ chñ yÕu th«ng qua kiÓm to¸n toµn bé c¸c b¶ng khai tµi chÝnh vÒ tµi s¶n, thu nhËp cïng c¸c b¶ng thuyÕt minh kÌm theo. C¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp vµ c¸c nhµ qu¶n lÝ kh¸c cÇn th«ng tin trung thùc kh«ng chØ trªn c¸c b¶ng khai tµi chÝnh mµ cßn th«ng tin cô thÓ vÒ tµi chÝnh, vÒ hiÖu qu¶ vµ hiÖu n¨ng cña mçi bé phËn ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh trong mäi giai ®o¹n qu¶n lÝ kÓ c¶ tiÕp nhËn vèn, chØ ®¹o vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng qu¶n lÝ...Nh÷ng th«ng tin ®ã chØ cã ®­îc th«ng qua ho¹t ®éng kiÓm tnno¸n khoa häc. Ng­êi lao ®éng còng cÇn cã th«ng tin ®¸ng tin cËy vÒ kÕt qu¶ kinh doanh, vÒ ph©n phèi, vÒ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vµ b¶o hiÓm...Nhu cÇu ®ã chØ cã thÓ ®¸p øng th«ng qua hÖ thèng kiÓm to¸n tµi chÝnh. Kh¸ch hµng, nhµ cung cÊp vµ nh÷ng ng­êi quan t©m kh¸c còng cÇn hiÓu râ thùc chÊt vÒ kinh doanh vµ vÒ tµi chÝnh cña c¸c ®¬n vÞ kiÓm to¸n vÒ nhiÒu mÆt: sè l­îng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm hµng ho¸, c¬ cÊu tµi s¶n vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n, hiÖu n¨ng vµ hiÖu qu¶ c¸c bé phËn cung øng, tiªu thô hoÆc s¶n xuÊt ë ®¬n vÞ kiÓm to¸n. KiÓm to¸n mang l¹i cho hä niÒm tin vµo nh÷ng x¸c minh ®éc lËp vµ kh¸ch quan. Thø hai, kiÓm to¸n gãp phÇn h­íng dÉn nghiÖp vô vµ cñng cè nÒn nÕp ho¹t ®éng tµi chÝnh kÕ to¸n nãi riªng vµ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ kiÓm to¸n nãi chung. Mäi ho¹t ®éng, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng tµi chÝnh, ®Òu bao gåm nh÷ng mèi quan hÖ ®a d¹ng, lu«n biÕn ®æi vµ ®­îc cÊu thµnh bëi hµng lo¹t nghiÖp vô cô thÓ. §Ó h­íng c¸c nghiÖp vô nµy vµo môc tiªu gi¶i quyÕt tèt c¸c quan hÖ trªn, kh«ng chØ cÇn cã ®Þnh h­íng ®óng vµ thùc hiÖn tèt mµ cßn cÇn th­êng xuyªn kiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn ®Ó h­íng c¸c nghiÖp vô vµo quü ®¹o mong muèn. H¬n n÷a, chÝnh ®Þnh h­íng vµ tæ chøc thùc hiÖn còng chØ ®­îc thùc hiÖn tèt trªn c¬ së nh÷ng bµi häc thùc tiÔn. §Æc biÖt n­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ trong ®ã c¸c quan hÖ tµi chÝnh, chÕ ®é kÕ to¸n thay ®æi nhiÒu lÇn cïng víi sù bung ra cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nhau ë c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi. Trong khi ®ã, c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm so¸t ch­a chuyÓn h­íng kÞp thêi, dÉn tíi t×nh tr¹ng kØ c­¬ng bÞ bu«ng láng, ph¸ vì, nhiÒu tæ chøc kÕ to¸n vµ ®¬n vÞ kinh doanh ngoµi quèc doanh kh«ng lµm kÕ to¸n...Thùc tiÔn ®ã n¶y sinh quan ®iÓm cho r»ng ch­a thÓ tiÕn hµnh c¶i c¸ch c«ng t¸c kiÓm tra trong khi ch­a triÓn khai toµn diÖn vµ réng kh¾p c«ng t¸c kÕ to¸n. Tuy nhiªn kinh nghiÖm thùc tÕ ®· chØ râ, chØ cã triÓn khai tèt h¬n c«ng t¸c kiÓm to¸n míi cã thÓ nhanh chãng d­a c«ng t¸c tµi chÝnh kÕ to¸n ®i vµo nÒn nÕp. Thø ba, kiÓm to¸n gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc qu¶n lÝ. KiÓm to¸n kh«ng chØ cã chøc n¨ng x¸c minh mµ cßn cã chøc n¨ng t­ vÊn. Chøc n¨ng nµy ph¸t huy t¸c dông rÊt lín trong c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n th­êng xuyªn. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, viÖc tÝch luü kinh nghiÖm qua thùc tiÔn sÏ lµ c¬ së cho nh÷ng bµi häc t­¬ng lai. §Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn míi chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, hÖ thèng ph¸p lÝ ch­a hoµn chØnh, kinh nghiÖm vµ chuyªn gia giái vÒ qu¶n lÝ ch­a cã nhiÒu.Trong ®iÒu kiÖn ®ã, duy tr× kØ c­¬ng vµ b¶o ®¶m ph¸t triÓn ®óng h­íng vµ chØ cã thÓ cã ®­îc trªn c¬ së x©y dùng ®ång bé vµ tæ chøc thùc hiÖn tèt kiÓm to¸n trªn mäi lÜnh vùc ®Ó trªn c¬ së tÝch luü kinh nghiÖm tõ x¸c minh ®i ®Õn t­ vÊn cho mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng. Ph©n lo¹i kiÓm to¸n: KiÓm to¸n cã thÓ ®­îc ph©n lo¹i theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau tuú môc ®Ých nghiªn cøu: Theo ®èi t­îng cô thÓ, kiÓm to¸n cã thÓ ph©n thµnh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n nghiÖp vô vµ kiÓm to¸n liªn kÕt. Theo lÜnh vùc cô thÓ cña kiÓm to¸n, cã thÓ ph©n thµnh kiÓm to¸n th«ng tin, kiÓm to¸n quy t¾c, kiÓm to¸n hiÖu n¨ng vµ kiÓm to¸n hiÖu qu¶. Theo ph­¬ng ph¸p ¸p dông trong kiÓm to¸n, cã kiÓm to¸n chøng tõ vµ kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ. Theo quan hÖ gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ kiÓm to¸n cã thÓ ph©n kiÓm to¸n thµnh kiÓm to¸n néi kiÓm vµ kiÓm to¸n ngo¹i kiÓm. Theo ph¹m vi tiÕn hµnh kiÓm to¸n, cã thÓ ph©n thµnh kiÓm to¸n toµn diÖn vµ kiÓm to¸n chän ®iÓm. Theo tÝnh chu k× cña kiÓm to¸n, cã thÓ ph©n thµnh kiÓm to¸n th­êng k× , kiÓm to¸n ®Þnh k× vµ kiÓm to¸n bÊt th­êng. Theo quan hÖ vÒ thêi ®iÓm kiÓm to¸n víi thêi ®iÓm thùc hiÖn nghiÖp vô, kiÓm to¸n bao gåm kiÓm to¸n tr­íc, kiÓm to¸n hiÖn hµnh vµ kiÓm to¸n sau. Theo c¸ch tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n, cã thÓ ph©n kiÓm to¸n thµnh kiÓm to¸n bé m¸y nhµ n­íc, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ kiÓm to¸n néi bé. Theo quan hÖ ph¸p lÝ cña kiÓm to¸n, cã kiÓm to¸n b¾t buéc vµ kiÓm to¸n tù nguyÖn. Theo b¶n chÊt cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n, cã kiÓm to¸n doanh nghiÖp., kiÓm to¸n dù ¸n vµ c¸c c«ng tr×nh, kiÓm to¸n c¸c ®¬n vÞ dù to¸n... Chóng ta cã thÓ ®i s©u ph©n tÝch kiÓm to¸n theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh­ trªn. Nh­ng trong ph¹m vi chuyªn ®Ò nµy chØ xem xÐt kiÓm to¸n d­íi d¹ng ph©n chia theo tiªu thøc tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n, cô thÓ lµ ®i s©u ph©n tÝch kiÓm to¸n Nhµ n­íc vµ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nµy ë ViÖt Nam. Thùc ra ho¹t ®éng kiÓm to¸n nãi riªng vµ ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc nãi chung cßn kh¸ lµ míi mÎ n­íc ta. ChÝnh v× vËy mµ môc ®Ých cña chuyªn ®Ò chØ lµ gióp mäi ng­êi hiÓu râ h¬n vÒ ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc vµ h­íng ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nµy ë n­íc ta. Theo c¸ch ph©n chia nh­ trªn th× ta ®i s©u vµo t×m hiÓu tõng lo¹i kiÓm to¸n. KiÓm to¸n néi bé (Internal Audit): §©y lµ lo¹i kiªm to¸n do c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé cña ®¬n vÞ tiÕn hµnh. Do môc tiªu ®­îc giíi h¹n trong ph¹m vi néi bé ®¬n vÞ nªn th­êng chØ bao gåm nh÷ng kiÓm to¸n viªn néi bé. VÒ ph¹m vi cña kiÓm to¸n néi bé, trong thêi k× ®Çu còng giíi h¹n ë kiÓm tra chÊt l­îng th«ng tin kÕ to¸n tµi chÝnh, vÒ sau míi ph¸t triÓn sang nh÷ng lÜnh vùc kh¸c cña qu¶n lÝ: "kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé còng nh­ chÊt l­îng thùc thi trong nh­ng tr¸ch nhiÖm ®­îc giao. Trªn thùc tÕ, ph¹m vi cña kiÓm to¸n néi bé rÊt biÕn ®éng vµ tuú thuéc vµo quy m« c¬ cÊu cña doanh nghiÖp còng nh­ yªu cÇu cña c¸c nhµ qu¶n lÝ doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, th«ng th­êng kiÓm to¸n néi bé ho¹t ®éng trong mét vµi lÜnh vùc sau: Rµ so¸t l¹i hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c quy chÕ kiÓm so¸t néi bé cã liªn quan, gi¸m s¸t sù ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng nµy còng nh­ tham gia hoµn thiÖn chóng. KiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin t¸c nghiÖp vµ th«ng tin tµi chÝnh, bao gåm viÖc so¸t xÐt l¹i c¸c ph­¬ng tiÖn ®· sö dông ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh to¸n, ph©n lo¹i vµ b¸o c¸o nh÷ng th«ng tin nµy, thÈm ®Þnh cô thÓ c¸c kho¶n môc c¸ biÖt (kiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô, c¸c sè d­ vµ c¸c b­íc c«ng viÖc). KiÓm tra tÝnh kinh tÕ, tÝnh h÷u hiÖu vµ hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng, kÓ c¶ c¸c quy ®Þnh kh«ng cã tÝnh chÊt tµi chÝnh cña ®¬n vÞ. Bªn c¹nh ®ã c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé còng tiÕn hµnh c¸c cuéc kiÓm to¸n tu©n thñ ®Ó xem xÐt viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh cña ®¬n vÞ. Tuy ®­îc tæ chøc ®éc lËp víi bé phËn ®­îc kiÓm tra, nh­ng kiÓm to¸n néi bé lµ mét bé phËn cña ®¬n vÞ nªn kh«ng thÓ hoµn toµn ®éc lËp víi ®¬n vÞ ®­îc. V× vËy, c¸c b¸o c¸o cña kiÓm to¸n néi bé ®­îc chñ doanh nghiÖp rÊt tin t­ëng nh­ng Ýt cã gi¸ trÞ ph¸p lÝ. KiÓm to¸n ®éc lËp (Independent Audit): KiÓm to¸n ®éc lËp lµ lo¹i kiÓm to¸n ®­îc tiÕn hµnh bëi c¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp thuéc c¸c c«ng ty, c¸c v¨n phßng kiÓm to¸n chuyªn nghiÖp. KiÓm to¸n ®éc lËp lµ lo¹i ho¹t ®éng dÞch vô t­ vÊn ®­îc ph¸p luËt thõa nhËn vµ b¶o hé, ®­îc qu¶n lÝ chÆt chÏ bëi c¸c hiÖp héi chuyªn ngµnh vÒ kiÓm to¸n. C¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp lµ ®éi ngò hµnh nghÒ chuuyªn nghiÖp, cã kÜ n¨ng nghÒ nghiÖp vµ ®¹o ®øc, ph¶i tr¶i qua c¸c k× thi quèc gia vµ ph¶i ®¹t ®­îc c¸c tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh vÒ b»ng cÊp vµ kinh nghiÖm. KiÓm to¸n ®éc lËp lµ ho¹t ®éng ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng, thùc hiÖn kinh doanh dÞch vô kiÓm to¸n theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng. KiÓm to¸n viªn ®éc lËp chñ yÕu ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. Ngoµi ra, tuú theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng, kiÓm to¸n viªn ®éc lËp cßn cã thÓ thùc hiÖn kiÓm to¸n ho¹t ®éng, kiÓm to¸n tu©n thñ hoÆc tiÕn hµnh c¸c dÞch vô t­ vÊn tµi chÝnh kÕ to¸n kh¸c. T¹i c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, dÞch vô kiÓm to¸n ®éc lËp rÊt phá biÕn, v× vËy kh¸i niÖn kiÓm to¸n th­êng ®­îc dïng nh­ kiÓm to¸n ®éc lËp. HiÖn nay, thÕ m¹nh cña kiÓm to¸n ®éc lËp ®· ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c c«ng ty kiÓm to¸n cã quy m« lín quèc gia vµ xuyªn quèc gia. KiÓm to¸n Nhµ n­íc (Government Audit): Lµ c«ng viÖc kiÓm to¸n do c¸c c¬ quan qu¶n lÝ chøc n¨ng cña Nhµ n­íc (tµi chÝnh, thuÕ...) vµ c¬ quan kiÓm to¸n Nhµ n­íc tiÕn hµnh theo luËt ®Þnh. KiÓm to¸n Nhµ n­íc th­êng tiÕn hµnh c¸c cuéc kiÓm to¸n tu©n thñ, xem xÐt viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch, luËt lÖ vµ chÕ ®é cña Nhµ n­íc, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng t¹i c¸c ®¬n vÞ sö dông vèn vµ kinh phÝ cña Nhµ n­íc. VÒ m« h×nh tæ chøc, c¬ quan kiÓm to¸n cã thÓ trùc thuéc ChÝnh phñ, Quèc héi hoÆc Toµ ¸n tuú tõng quèc gia. ë n­íc ta, kiÓm to¸n Nhµ n­íc ®­îc thµnh lËp theo nghÞ ®Þnh 70/CP ngµy 11/7/1994 cña ChÝnh phñ ®Ó gióp Thñ t­íng chÝnh phñ thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra x¸c nhËn tÝnh ®óng ®¾n, hîp ph¸p cña tµi liÖu vµ sè liÖu kÕ to¸n, b¸o c¸o quyÕt to¸n cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp, ®¬n vÞ kinh tÕ Nhµ n­íc vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng, c¸c tæ chøc x· héi sö dông kinh phÝ do ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp. KiÓm to¸n Nhµ n­íc thùc hiÖn kiÓm to¸n b¸o c¸o quyÕt to¸n ng©n s¸ch cña tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng tr­íc khi tr×nh ra Héi ®ång Nh©n d©n vµ tæng quyÕt to¸n ng©n s¸ch Nhµ n­íc cña ChÝnh phñ tr­íc khi tr×nh Quèc héi. KiÓm to¸n Nhµ n­íc còng kiÓm to¸n b¸o c¸o quyÕt to¸n cña c¸c Bé, c¬ quan thuéc Quèc héi, Toµ ¸n Nh©n d©n, ViÖn kiÓm so¸t Nh©n d©n, c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp c«ng, c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng, c¸c tæ chøc x· héi cã sö dông kinh phÝ Nhµ n­íc, b¸o c¸o quyÕt to¸n cña c¸c ch­¬ng tr×nh, c¸c dù ¸n, c¸c c«ng tr×nh ®Çu t­ cña Nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc...C«ng viÖc kiÓm to¸n Nhµ n­íc ®­îc tiÕn hµnh theo kÕ ho¹ch kiÓm to¸n hµng n¨m ®­îc Thñ t­íng chÝnh phñ phª duyÖt vµ c¸c nhiÖm vô ®ét xuÊt do thñ t­íng giao hoÆc do c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn yªu cÇu. Th«ng qua ho¹t ®éng trªn, kiÓm to¸n Nhµ n­íc sÏ nhËn xÐt ®¸nh gi¸vµ x¸c nhËn viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n ë c¸c ®¬n vÞ . §ång thêi, kiÓm to¸n Nhµ n­íc cßn cã quyÒn gãp ý víi c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n söa ch÷a nh÷ng sai ph¹m vµ kiÕn nghÞ víi cÊp cã thÈm quyÒn xö lÝ c¸c vi ph¹m, ®Ò xuÊt víi Thñ t­íng chÝnh phñ söa ®æi c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lÝ tµi chÝnh kÕ to¸n cÇn thiÕt. C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y c¬ quan kiÓm to¸n Nhµ n­íc gåm: KiÓm to¸n NSNN . KiÓm to¸n ®Çu t­ XDCB vµ c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n, vay nî, viÖn trî ChÝnh phñ. KiÓm to¸n doanh nghiÖp Nhµ n­íc . KiÓm to¸n ch­¬ng tr×nh ®Æc biÖt (an ninh quèc phßng, dù tr÷ quèc gia...) V¨n phßng kiÓm to¸n Nhµ n­íc. PhÇn ii. Thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc. thùc tr¹ng ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc. 1.1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc C¸ch ®©y 7 n¨m ngµy 11/7/1994, kiÓm to¸n nhµ n­íc (KTNN) chÝnh thøc ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së NghÞ ®Þnh 70/CP cña chÝnh phñ vµ lµ c¬ quan tµi chÝnh c«ng cña n­íc Céng hßa XHCN ViÖt Nam, thùc hiÖn viÖc kiÓm to¸n ®èi víi c¸c c¬ quan Nhµ n­íc c¸c cÊp, c¸c ®¬n vÞ cã nhiÖm vô thu chi NSNN vµ c¸c tæ chøc ®¬n vÞ cã qu¶n lÝ, sö dông c«ng quü vµ tµi s¶n Nhµ n­íc. Nh×n l¹i nh÷ng n¨m qua, KTNN ®· cã b­íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ trong viÖc triÓn khai kÕ ho¹ch kiÓm to¸n hµng n¨m víi quy m« vµ chÊt l­îng n¨m sau cao h¬n n¨m tr­íc. §Õn nay, KTNN ®· thùc hiÖn c¸c cuéc kiÓm to¸n NSNN trªn ®Þa bµn 61 tØnh thµnh phè trùc thuéc TW trong c¶ n­íc; 10 bé, ngµnh; 7 Qu©n khu, Qu©n chñng, Tæng côc vµ côc cña Bé Quèc phßng vµ Bé C«ng an; 10 c«ng tr×nh träng ®iÓm quèc gia; 6 ch­¬ng tr×nh môc tiªu cña ChÝnh phñ ; 13/18 Tæng c«ng ty 91; 30 Tæng c«ng ty 90 vµ nhiÒu DNNN kh¸c. Qua ®ã, KTNN ®· ph¸t hiÖn nh÷ng sai ph¹m trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn thu chi NSNN, t¨ng thu vµ tiÕt kiÖm chi cho NSNN trªn 3000 tØ ®ång, trong ®ã t¨ng thu vÒ thuÕ lµ gÇn 2000 tØ ®ång, tiÕt kiÖm chi NSNN lµ 800 tØ ®ång; ®­a vµo qu¶n lÝ qua NSNN gÇn 700 tØ ®ång...gãp phÇn chèng l·ng phÝ, chèng thÊt tho¸t NSNN vµ c«ng quü quèc gia, thiÕt lËp trËt tù kØ c­¬ng trong c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi chÝnh. Tuy nhiªn, quan träng h¬n c¶ lµ qua kiÓm to¸n ®· gióp c¸c ®¬n vÞ thÊy ®­îc thùc tr¹ng t×nh h×nh tµi chÝnh, nh÷ng yÕu kÐm s¬ hë trong qu¶n lÝ kinh tÕ vµ s¶n xuÊt kinh doanh, tõ ®ã tù chÊn chØnh vµ t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lÝ néi bé. Nh÷ng sè liÖu kiÓm to¸n cßn cung cÊp cho c¬ quan qu¶n lÝ Nhµ n­íc t×nh h×nh qu¶n lÝ vµ sö dông c¸c nguån lùc NSNN trong tõng ®Þa ph­¬ng vµ ®¬n vÞ, cung cÊp c¸c th«ng tin x¸c thùc cho c¸c c¬ quan qu¶n lÝ Nhµ n­íc vÒ thùc tr¹ng thu chi, ®iÒu hµnh vµ quyÕt to¸n NSNN ...Nã còng lµ mét trong nh÷ng c¨n cø ®Ó Quèc héi xem xÐt quyÕt ®Þnh ph©n bæ vµ phª chuÈn quyÕt to¸n NSNN , ®ång thêi gióp ChÝnh phñ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p t¨ng c­êng qu¶n lÝ vÜ m« nÒn kinh tÕ. Nh×n chung c¸c kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc tån t¹i do KTNN ®­a ra mang tÝnh x©y dùng vµ kh¶ thi, ®­îc c¸c c¬ quan chøc n¨ng Nhµ n­íc t«n träng vµ thùc hiÖn. KTNN còng ®· thu ®­îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong lÜnh vùc hîp t¸c quèc tÕ. Th¸ng 4/1996, KTNN ®· gia nhËp Tæ chøc Quèc tÕ c¸c c¬ quan KiÓm to¸n tèi cao (INTOSAI) vµ th¸ng 11/1997 trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc c¸c C¬ quan KiÓm to¸n tèi cao Ch©u ¸ (ASOSAI). Ngoµi ra, KTNN cßn më réng quan hÖ hîp t¸c song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng víi c¸c c¬ quan kiÓm to¸n tèi cao cña nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. B­íc ®Çu ®· thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nh÷ng dù ¸n do Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) vµ dù ¸n GTZ do CHLB §øc tµi trî. Nh÷ng quan hÖ ®èi ngo¹i trªn ®©y ®· gãp phÇn n©ng cao vÞ thÕ KTNN trªn tr­êng quèc tÕ vµ trong khu vùc, më ra kh¶ n¨ng hîp t¸c trao ®æi kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, tranh thñ ®­îc sù trî gióp cña c¸c n­íc vµ tæ chøc quèc tÕ vÒ c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt, nghiªn cøu, ®µo t¹o... ð Thùc tÕ vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña KTNN tõ khi thµnh lËp ®Õn nay, thêi gian tuy ch­a dµi, kÕt qu¶ cßn khiªm tèn nh­ng ®· thÓ hiÖn sù nç lùc vµ nh÷ng ®ãng gãp thiÕt thùc cña ngµnh kiÓm to¸n. Hot¹ ®éng cña KTNN ®· gãp phÇn ®Êu tranh chèng n¹n tham nhòng, tÖ l·ng phÝ, thÊt tho¸t c«ng quü vµ tµi s¶n quèc gia, x¸c lËp kØ c­¬ng trong qu¶n lÝ kinh tÕ - tµi chÝnh, cñng cè lßng tin cña Nh©n d©n ®èi víi c¸c cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn vµ c¬ quan qu¶n lÝ Nhµ n­íc. 1.2. Nh÷ng mÆt cßn tån t¹i MÆc dï ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ nh­ trªn nh­ng vÊn cßn nhiÒu tån t¹i cÇn gi¶i quyÕt nh»m n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ ho¹t ®éng KTNN. VÒ tÝnh ph¸p lÝ vµ hiÖu lùc ho¹t ®éng KiÓm to¸n Nhµ n­íc ë ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng dùa trªn NghÞ ®Þnh 70/CP cã tÝnh ph¸p lÝ ch­a cao, ch­a cã tÝnh æn ®Þnh vµ quyÒn h¹n cßn h¹n chÕ ch­a phï hîp víi tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc. Chóng ta ch­a cã mét v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt tÇm cì LuËt hoÆc Ph¸p lÖnh ®Ó lµm c¨n cø thùc thi nhiÖm vô cã hiÖu lùc cao. HiÖn nay b¸o c¸o cña KTNN míi dõng l¹i ë møc lµ tµi liÖu phôc vô Quèc héi, ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan qu¶n lÝ sö dông vµo c«ng t¸c ®iÒu hµnh qu¶n lÝ vÜ m«, ch­a cã tÝnh ph¸p lÝ réng r·i. Nªn ch¨ng cÇn ph¶i n©ng cao tÝnh ph¸p lÝ c¸c b¸o c¸o kiÓm to¸n cña KTNN. Chóng ta ®ang tiÕn hµnh kiÓm to¸n tu©n thñ vµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ chñ yÕu. Cßn lo¹i h×nh kiÓm to¸n ho¹t ®éng th× ch­a ®­îc quy ®Þnh, trong khi c¸c c¬ quan kiÓm to¸n cña nhiÒu n­íc l¹i coi ®©y lµ ho¹t ®éng chÝnh ChØ víi hai lo¹i kiÓm to¸n nµy còng ®ang lµ vÊn ®Ò rÊt khã víi KTNN. Bëi v× hÖ thèng luËt ph¸p cña chóng ta nãi chung vµ hÖ thèng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt liªn quan ®Õn lÜnh vùc kinh tÕ - tµi chÝnh - ng©n s¸ch nãi riªng ch­a mang tÝnh ®ång bé, tÝnh hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc ch­a cao. HiÖu lùc ho¹t ®éng kiÓm to¸n cßn h¹n chÕ, ch­a ®ñ m¹nh ®Ó ®i s©u lµm râ sai ph¹m trong qu¶n lÝ, ®iÒu hµnh ph©n phèi vµ sö dông NSNN. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña KTNN cßn hÑp, khèi l­îng thu chi ng©n s¸ch ®­îc kiÓm to¸n hµng n¨m cßn chiÕm tØ träng nhá trong tæng thu chi ng©n s¸ch, chÊt l­îng kiÓm to¸n ch­a cao, míi chØ dõng l¹i ë viÖc xem xÐt, xö lÝ nh÷ng vÊn ®Ò riªng lÎ cña tõng ®èi t­îng kiÓm to¸n mµ ch­a ®i s©u ph©n tÝch tæng hîp ®Ó ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p cã tÝnh chÊt vÜ m«. Khèi l­îng c«ng viÖc lµm ®­îc so víi yªu cÇu hiÖn nay cña KTNN cßn qu¸ thÊp. VÒ c¬ cÊu tæ chøc QuyÒn quyÕt ®Þnh, tæ chøc bé m¸y vµ biªn chÕ cña kiÓm to¸n Nhµ n­íc hiÖn nay ch­a phï hîp víi chøc n¨ng nhiÖm vô ®­îc giao dÉn ®Õn kÕt qu¶ ®¹t ®­îc kh«ng cao. §iÒu 4 cña NghÞ ®Þnh 70/CP cã quy ®Þnh ®èi t­îng kiÓm to¸n: KiÓm to¸n NSNN, KiÓm to¸n ®Çu t­ XDCB vµ c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n vay, nî, viÖn trî ChÝnh phñ; KiÓm to¸n doanh nghiÖp; KiÓm to¸n ch­¬ng tr×nh ®Æc biÖt...HÖ thèng KiÓm to¸n Nhµ n­íc ®­îc chia thµnh: KiÓm to¸n trung ­¬ng vµ KiÓm to¸n khu vùc (phÝa B¾c, miÒn Trung, phÝa Nam vµ T©y Nam Bé). ViÖc nµy ®· lµm n¶y sinh t×nh tr¹ng chång chÐo vµ kh«ng râ rµng vÒ thÈm quyÒn, chøc n¨ng, nhiÖm vô gi÷a KiÓm to¸n trung ­¬ng vµ KiÓm to¸n khu vùc, gi÷a Vô KiÓm to¸n NSNN vµ c¸c ®¬n vÞ kh¸c trong c¬ quan KiÓm to¸n Nhµ n­íc. VÒ quy m«, tr×nh ®é cña ®éi ngò kiÓm to¸n viªn §éi ngò kiÓm to¸n viªn cßn thiÕu vÒ sè l­îng vµ h¹n chÕ vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô. Mét sè kiÓm to¸n viªn cßn biÓu hiÖn yÕu kÐm vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc, quyÒn h¹n cña kiÓm to¸n viªn ®­îc quy ®Þnh trong ph¸p luËt ch­a phï hîp yªu cÇu thùc tiÔn ®Æt ra... Nh×n chung, thùc tr¹ng ®éi ngò kiÓm to¸n viªn Nhµ n­íc cã sù kh«ng ®ång bé. Nh÷ng ng­êi ®· tõng gi÷ nh÷ng c­¬ng vÞ c«ng chøc ngµnh tµi chÝnh cña khèi trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng, kÕ to¸n tr­ëng cña c¸c tæng c«ng ty, cña c¸c doanh nghiÖp h¹ng I phÇn lín cã bÒ dµy trong c«ng t¸c qu¶n lÝ, cã kh¶ n¨ng chuyªn m«n nghiÖp vô vµ cã thÓ tham gia vµo viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch l¹i chiÕm tØ lÖ kh«ng lín trong sè kiÓm to¸n vien Nhµ n­íc. Cßn nh÷ng kiÓm to¸n viªn tr­íc ®©y lµm kÕ to¸n ë c¸c doanh nghiÖp, viªn chøc chuyªn m«n c¸c ngµnh, ®Þa ph­¬ng lµ ®éi ngò c¸n bé cã kh¶ n¨ng chuyªn m«n kh¸ s©u, thµnh th¹o nghiÖp vô cô thÓ ë tÇm vi m« nh­ng h¹n chÕ vÒ phÇn n¨ng lùc qu¶n lÝ tæng hîp ë tÇm vÜ m«, sè nµy chiÕm tØ träng lín. §èi víi kiÓm to¸n Nhµ n­íc nhu cÇu ®µo t¹o lµ rÊt lín mµ kh¶ n¨ng ®Ó ®¸p øng cßn h¹n chÕ rÊt nhiÒu. Bªn c¹nh ®ã chóng ta cßn ch­a cã chÝnh s¸ch ®·i ngé tho¶ ®¸ng ®èi víi kiÓm to¸n viªn, ch­a ®Çu t­ ®óng møc cho c«ng t¸c ®µo t¹o, mua s¾m trang thiÕt bÞ vµ ph­¬ng tiÖn lµm viÖc nh»m phôc vô tèt cho ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n Nhµ n­íc. Víi ®éi ngò kiÓm to¸n viªn viÖc n©ng cao chuyªn m«n vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc ph¶i ®i ®«i víi nhau. V× ®©y lµ mét ho¹t ®éng ®ßi hái sù chÝnh x¸c cao vµ tÝnh trung thùc cña ng­êi kiÓm to¸n viªn. Thùc tÕ cã nhiÒu kiÓm to¸n viªn ®· th«ng ®ång víi ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n, cã nh÷ng hµnh vi sai ph¹m, kh«ng thùc hiÖn ®óng nhiÖm vô cña m×nh nh»m thu lîi c¸ nh©n, gióp ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n lµm thÊt tho¸t tiÒn cña Nhµ n­íc. §©y lµ hiÖn t­îng cÇn kiªn quyÕt lo¹i trõ trong ®éi ngò nh÷ng kiÓm to¸n viªn cña kiÓm to¸n Nhµ n­íc ta. Cã nh­ vËy th× KTNN míi mang l¹i ®­îc niÒm tin cho mäi ng­êi vÒ vai trß cña m×nh. 2. Mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt. N©ng cao thÕ vµ lùc: KTNN ph¶i thùc sù lµ mét c¬ quan c«ng quyÒn sö dông triÖt ®Ó tÝnh ®éc lËp tÝnh kh¸ch quan ®Ó gióp ChÝnh phñ vµ Quèc héi thùc hiÖn tèt chøc n¨ng kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh qu¶n lÝ NSNN. CÇn ph¶i t¨ng c­êng mèi quan hÖ chÆt chÏ víi Uû ban kinh tÕ vµ Ng©n s¸ch cña Quèc héi ®Ó nh÷ng kÕt qu¶ kiÓm to¸n cña KTNN ®­îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh x©y dùng dù to¸n NSNN , ph©n bæ NSNN ®èi víi c¸c bé, ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng, chèng c¬ chÕ xin cho. Trong t­¬ng lai kh«ng xa, nh÷ng kÕt qu¶ kinh tÕ cña KTNN cÇn ph¶i ®­îc Uû ban kinh tÕ vµ Ng©n s¸ch cña Quèc héi nghiªn cøu, xem xÐt vµ b¸o c¸o c«ng khai tr­íc Quèc héi nh»m thùc hiÖn quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n. Ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n Nhµ n­íc ph¶i ®­îc ®¶m b¶o b»ng mét hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®ång bé, hoµn chØnh t¹o m«i tr­êng ph¸p lÝ ®Çy ®ñ®¶m b¶o cho tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n Nhµ n­íc. CÇn ph¶i cã mét v¨n b¶n ph¸p lÝ cao, ®ã lµ LuËt KiÓm to¸n Nhµ n­íc, tr­íc m¾t lµ Ph¸p lÖnh KiÓm to¸n Nhµ n­íc. Vµ cÇn bæ sung mét ®iÒu kho¶n vÒ ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc trong HiÕn ph¸p. Ngoµi ra ph¶i cã quy tr×nh kiÓm to¸n, chuÈn mùc KTNN, cÈm nang kiÓm to¸n. C¸c quyÒn h¹n cña KTNN ph¶i ®­îc x¸c lËp mét c¸ch râ rµng trªn ba ph­¬ng diÖn. C¸c quyÒn h¹n nh»m b¶o ®¶m tÝnh tù chñ vµ tÝnh ®éc lËp cao ®Ó KTNN thùc hiÖn ®­îc c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô mét c¸ch kh¸ch quan, v«, t­, ®¹t hiÖu qu¶ cao. C¸c quyÒn h¹n cña KTNN ®èi víi c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n vµ c¸c ®èi t­îng liªn quan, nh»m thùc hiÖn vµ ®¶m b¶o chÊt l­îng c¸c cuéc kiÓm to¸n. C¸c quyÒn h¹n cña KTNN vÒ c«ng bè b¸o c¸o kiÓm to¸n vµ ®­a ra c¸c kiÕn nghÞ cã liªn quan ®Õn viÖc xö lÝ c¸c sai ph¹m ®­îc ph¸t hiÖn. Ph¶i triÖt ®Ó thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n­íc vÒ ho¹t ®éng kiÓm to¸n, b¶o ®¶m ®óng chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n, ®óng ®èi t­îng vµ ph¹m vi kiÓm to¸n. Ph¸p chÕ trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña KTNN ph¶i ®¶m b¶o b»ng ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t toµn diÖn, th­êng xuyªn vµ sö dông ®ång bé c¸c biÖn ph¸p qu¶n lÝ ®Ó n©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶. §ång thêi ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ c¬ së kÕt hîp víi viÖc xö lÝ nghiªm minh, kÞp thêi nh÷ng vi ph¹m chÕ ®é vµ quy ®Þnh cña Nhµ n­íc vµ cña ngµnh. VÒ tÝnh ®éc lËp trong ho¹t ®éng cña KTNN: TÝnh ®éc lËp, kh¸ch quan trong ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc lµ mét yªu cÇu mang tÝnh nguyªn t¾cvµ ph¶i ®­îc ®¶m b¶o b»ng luËt ph¸p. Kh«ng mét c¬ quan tæ chøc hay c¸ nh©n nµo ®­îc can thiÖp tr¸i ph¸p luËt vµo ho¹t ®éng kiÓm to¸n cña KTNN. KiÓm to¸n Nhµ n­íc cÇn ph¶i ®­îc ®¶m b¶o nguån kinh phÝ ®ñ cho viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô mµ kh«ng cÇn tíi sù trî gióp tõ phÝa c¸c ®¬n vÞ kiÓm to¸n. CÇn kh¼ng ®Þnh c¬ quan kiÓm to¸n Nhµ n­íc lµ mét c¬ quan trùc thuéc Quèc héi, thùc hiÖn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n tu©n thñ vµ kiÓm to¸n ho¹t ®éng, tõng b­íc lÊy kiÓm to¸n ho¹t ®éng lµm träng t©m. Tr×nh tù vµ thñ tôc bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc ng­êi ®øng ®Çu kiÓm to¸n Nhµ n­íc (Tæng kiÓm to¸n Nhµ n­íc), chøc vô Phã Tæng kiÓm to¸n Nhµ n­íc, kiÓm to¸n viªn cao cÊp hoÆc kiÓm to¸n viªn nªn ®­îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p, LuËt tæ chøc c¬ quan kiÓm to¸n tèi cao vµ c¸c luËt cã liªn quan t­¬ng tù nh­ ®èi víi chøc vô Ch¸nh ¸n, phã ch¸nh ¸n, ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ®· ®­îc quy ®Þnh trong LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. Ng©n s¸ch ho¹t ®éng cña c¬ quan kiÓm to¸n Nhµ n­íc hµng n¨m do Tæng kiÓm to¸n Nhµ n­íc lËp vµ tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh. CÇn bæ sung thªm quyÒn h¹n, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña kiÓm to¸n Nhµ n­íc cho phï hîp. Quy ®Þnh ®Ó kiÓm to¸n Nhµ n­íc ®­îc quyÒn ®éc lËp trong viÖc x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¹t ®éng kiÓm to¸n, bao gåm c¶ quyÒn ®×nh chØ, gia h¹n hoÆc thay ®æi kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Trong tr­êng hîp cÇn thiÕt, kiÓm to¸n Nhµ n­íc cã quyÒn yªu cÇu c¸c c¸ nh©n hoÆc tæ chøc cung cÊp dÞch vô t­ vÊn chuyªn ngµnh cã liªn quan ®Õn cuéc kiÓm to¸n ®ang thùc hiÖn theo ph­¬ng thøc hîp ®ång dÞch vô. KiÓm to¸n Nhµ n­íc cã quyÒn c«ng khai kÕt qu¶ kiÓm to¸n, quyÒn yªu cÇu c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn ®×nh chØ t¹m thêi ho¹t ®éng, phong to¶ tµi kho¶n, yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n cña c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n trong tr­êng hîp xÐt thÊy cÇn thiÕt, chuyÓn hå s¬ tµi liÖu cho c¸c c¬ quan ph¸p luËt vÒ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt cã dÊu hiÖu cÊu thµnh téi ph¹m. VÒ mÆt nghiªn cøu: Ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n nãi chung vµ KTNN nãi riªng ë n­íc ta cßn rÊt míi mÎ. V× vËy, viÖc nghiªn cøu vµ h×nh thµnh hÖ thèng nh÷ng c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn vÒ kiÓm to¸n ®Ó vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o vµo thùc tiÔn ë ViÖt Nam cã ý nghÜa rÊt quan träng, võa mang tÝnh cÊp bÊch, võa mang tÝnh c¬ b¶n l©u dµi. Song song víi c¸c cuéc kiÓm to¸n theo ch­¬ng tr×nh, chóng ta cÇn khÈn tr­¬ng chó träng vµo c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ lÝ luËn vµ nghiÖp vô kiÓm to¸n. C«ng t¸c nµy kh«ng chØ giao cho trung t©m Khoa häc vµ Båi d­ìng c¸n bé mµ cßn ph¶i ®éng viªn ®«ng ®¶o c¸c c¸n bé trong vµ ngoµi ngµnh tÝch cùc tham gia. VÒ mÆt tæ chøc: KiÓm to¸n Nhµ n­íc ph¶i cã mét c¬ cÊu tæ chøc phï hîp vµ ph¶i cã lùc l­îng kiÓm to¸n viªn ®ñ m¹nh ®Ó triÓn khai thùc hiÖn nhiÖm vô. X©y dùng m¹ng l­íi c¸c KTNN khu vùc ®ñ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô kiÓm to¸n NSNN trªn ®Þa bµn c¸c ®Þa ph­¬ng theo ph©n vïng, x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc c¸c khu vùc phï hîp yªu cÇu nhiÖm vô KTNS trªn ®Þa bµn, ®ång thêi gi¶m nhÑ bé m¸y hµnh chÝnh gi¸n tiÕp ®Ó t¨ng c­êng cho bé phËn lµm c«ng t¸c chuyªn m«n. Cñng cè vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y KTNN Trung ­¬ng theo h­íng chuyªn m«n ho¸ kiÓm to¸n theo chuyªn ngµnh hÑp. ¨ng c­êng n¨ng lùc cho c¸c bé phËn cã chøc n¨ng tham m­u nghiÖp vô cña khèi v¨n phßng. Cñng cè tæ chøc c¸c phßng kiÓm to¸n, kÕt hîp gi÷a qu¶n lÝ hµnh chÝnh víi qu¶n lÝ chuyªn m«n nghiÖp vô, xem träng c«ng t¸c ®¹o ®øc hµnh nghÒ. VÒ mÆt th«ng tin tuyªn truyÒn: C¬ quan KTNN míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, kh«ng thÓ cÇu toµn vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô vµ kh¶ n¨ng lµm chñ c«ng nghÖ kiÓm to¸n hiÖn ®¹i. Nh­ng nhiÒu ng­êi, kÓ c¶ c¸n bé vµ c«ng chøc Nhµ n­íc còng ch­a hiÓu râ, hiÓu ®óng vÒ vai trß, nhiÖm vô cña KTNN. HoÆc nÕu cã th× còng kh«ng thË ®Çy ®ñ vµ phiÕn diÖn. Trong d­ luËn x· héi, tiÕng nãi cña KTNN ch­a thËt réng r·i ®Õn qu¶ng ®¹i quÇn chóng. ChÝnh v× vËy KTNN cÇn sö dông triÖt ®Ó c«ng cô tuyªn truyÒn cña m×nh, c¬ quan ng«n luËn cña m×nh lµ T¹p chÝ KiÓm to¸n. Ngoµi kªnh truyÒn th«ng chÝnh ®ã ra, cã thÓ phèi hîp víi c¸c c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng kh¸c cã diÖn ph¸t hµnh hoÆc phñ sãng réng kh¾p c¶ n­íc nh­: b¸o Nh©n D©n, b¸o Qu©n ®éi Nh©n D©n, b¸o Lao §éng, Thêi b¸o Kinh TÕ ViÖt Nam...hay §µi truyÒn h×nh ViÖt Nam, §µi TiÕng nãi ViÖt Nam. Më réng quan hÖ quèc tÕ, tranh thñ sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc vµ KTNN c¸c n­íc, tiÕn tíi më cöa héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi vÒ kiÓm to¸n. N©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò c¸n bé: X©y dùng mét chiÕn l­îc ®µo t¹o, båi d­ìng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc kiÓm to¸n Nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ ®éi ngò kiÓm to¸n viªn Nhµ n­íc nh»m t¹o ra mét ®éi ngò cã ®ñ vÒ sè l­îng, m¹nh vÒ chÊt l­îng (bao gåm ®¹o ®øc, kiÕn thøc hiÖn ®¹i, tr×nh ®é vµ ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n vµ cã ®ñ søc khoÎ ®Ó phôc vô l©u dµi.) CËp nhËt ho¸ kiÕn thøc hiÖn ®¹i cho sè c¸n bé cò, trî gióp vÒ kinh nghiÖm vµ c¸c kiÕn thøc chuyªn ngµnh kiÓm to¸n cho sè c¸n bé míi, bao gåm c¶ kiÕn thøc luËt ph¸p, kinh tÕ vÜ m«, kinh tÕ vi m«, c¶i c¸ch tµi chÝnh, kÕ to¸n, kiÕn thøc kÕ to¸n vµ khèi kiÕn thøc bæ trî. Qua ®ã gióp kiÓm to¸n viªn Nhµ n­íc kh«ng chØ cã kh¶ n¨ng thùc hµnh kiÓm to¸n mµ cßn cã kh¶ n¨ng gãp phÇn hoµn thiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc . Nghiªn cøu ®Ó so¹n th¶o, xuÊt b¶n mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c tµi liÖu chuyªn m«n nghiÖp vô, ®Æc biÖt lµ c¸c gi¸o tr×nh kiÓm to¸n vµ cÈm nang kiÓm to¸n Nhµ n­íc ®Ó lµm chç dùa cho kiÓm to¸n viªn hµnh nghÒ, vµ lµ tµi liÖu ®Ó huÊn luyÖn kiÓm to¸n viªn. X©y dùng c¬ së vËt chÊt cho qu¸ tr×nh ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé, ®Æc biÖt lµ cñng cè vµ ph¸t triÓn tiÒm lùc cho trung t©m khoa häc vµ båi d­ìng c¸n bé kiÓm to¸n Nhµ n­íc. §æi míi c«ng t¸c tuyÓn chän c¸n bé nh»m vµo c¶ hai ®èi t­îng: chØ lùa chän c¸n bé cò cã ®ñ ®iÒu kiÖn, thi tuyÓn kiÓm to¸n viªn tõ nh÷ng sinh viªn ­u tó cña c¸c tr­êng ®¹i häc ®Ó båi d­ìng thµnh mét líp kiÓm to¸n viªn giái. Cã kÕ ho¹ch th­êng xuyªn kiÓm tra s¸t h¹ch, ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i kiÓm to¸n viªn ®Ó s¾p xÕp bè trÝ c«ng viÖc phï hîp víi n¨ng lùc thùc tÕ. X©y dùng vµ thùc hiÖn c¬ chÕ kiÓm so¸t chÆt chÏ chÊt l­îng kiÓm to¸n vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. Xö lÝ nghiªm minh c¸c tr­êng hîp vi ph¹m quy chÕ ho¹t ®éng, vi ph¹m ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, vi ph¹m ph¸p luËt ®Ó c«ng t¸c kiÓm to¸n ®i vµo kØ c­¬ng vµ nÒn nÕp. VÒ c¬ së vËt chÊt: T¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ ph­¬ng tiÖn kÜ thuËt tiªn tiÕn. X©y dùng ®Ò ¸n chiÕn l­îc vÒ øng dông kÜ thuËt tin häc lµm c¨n cø ®Þnh h­íng cho viÖc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh trang bÞ kÜ thuËt vµ øng dông tin häc, tõng b­íc hiÖn ®¹i ho¸ c«ng t¸c kiÓm to¸n. §ång thêi, xóc tiÕn viÖc nèi m¹ng th«ng tin d÷ liÖu víi ChÝnh phñ. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm thu qua kiÓm to¸n vµ kiÕn thøc häc tËp tiÕp thu cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi cÇn khÈn tr­¬ng ¸p dông ®Ó ®æi míi c«ng t¸c tæ chøc ho¹t ®éng kiÓm to¸n, t¹o ®µ cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n cña KTNN cã sù biÕn ®æi vÒ chÊt. KÕt luËn Cã thÓ nãi r»ng, tõ khi cã c¸c tæ chøc c«ng quyÒn th× ®· cã h×nh thøc kiÓm to¸n Nhµ n­íc. Víi lÞch sö ph¸t triÓn hµng tr¨m n¨m trªn thÕ giíi, kiÓm to¸n Nhµ n­íc ®­îc kh¼ng ®Þnh nh­ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña hÖ thèng quyÒn lùc Nhµ n­íc hiÖn ®¹i. Sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña KTNN xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kh¸ch quan cña viÖc kiÓm tra kiÓm so¸t chi tiªu c«ng quü quèc gia, ®¶m b¶o sö dông hîp lÝ, ®óng môc ®Ých, tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc tµi chÝnh cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn. Nh­ vËy, KTNN ®­îc coi lµ c«ng cô kiÓm tra tµi chÝnh c«ng cao nhÊt, ®¶m b¶o tÝnh kinh tÕ, tÝnh hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh qu¶n lÝ, sö dông Ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ c«ng quü quèc gia; gi÷ v÷ng trËt tù kØ c­¬ng trong qu¶n lÝ kinh tÕ - tµi chÝnh, gãp phÇn ®Êu tranh chèng gian lËn vµ tham nhòng. Do vai trß quan träng trªn, yªu cÇu ®Æt ra hiÖn nay lµ ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n Nhµ n­íc, kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i ®Ó KTNN thùc sù ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh. Trong ph¹m vi cña chuyªn ®Ò kh«ng thÓ ph©n tÝch mét c¸ch râ rµng vµ ®Çy ®ñ vÒ thùc tr¹ng cña KTNN, nh­ng víi sù cè g¾ng cña m×nh, em mong sÏ ®ãng gãp ®­îc mét vµi ý kiÕn nh»m hoµn thiÖn h¬n n÷a c«ng t¸c nµy. Tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh LÝ thuyÕt kiÓm to¸n. §H KTQD. NXB Tµi chÝnh 1998. KiÓm to¸n. NXB Tµi chÝnh 1996. T¹p chÝ kiÓm to¸n sè 5/98 2/99 3/99 4/99 5/99 6/99 1/00 3/00 4/00 5/00 6/00 1/01. Môc lôc Lêi nãi ®Çu.............................................................................................................1 PhÇn I. LÝ luËn chung vÒ kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n Nhµ n­íc .................................2 B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña kiÓm to¸n ..........................................................2 1.1. B¶n chÊt cña kiÓm to¸n .........................................................................2 1.2. Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n ......................................................................6 2. ý nghÜa cña kiÓm to¸n..................................................................................8 3. Ph©n lo¹i kiÓm to¸n.....................................................................................10 PhÇn II. Thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n Nhµ n­íc ......................................14 Thùc tr¹ng ho¹t ®éng KTNN.....................................................................14 1.1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc..................................................................14 1.2. Nh÷ng mÆt cßn tån t¹i.........................................................................16 Mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt................................................................................18 KÕt luËn................................................................................................................24 Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................................24