Đề tài Một số giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu lao động trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam

r×nh ®é cao ®¼ng ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp. NÕu nh­ n¨m 1979 cÊu tróc ®µo t¹o cña lùc l­îng lao ®éng lµ 1/2,25/7,1 (tøc lµ øng víi 1 lao ®éng cã tr×nh ®é cao ®¼ng, ®¹i häc trë lªn th× cã 2,25 lao ®éng cã tr×nh ®é trung häc chuyªn nghiÖp vµ 7,1 lao ®éng cã tr×nh ®é tõ s¬ cÊp häc nghÒ trë lªn) th× ®Õn n¨m 1989 cÊu tróc ®µo t¹o nµy lµ 1/1,68/2,3; n¨m 1996 lµ 1/1,7/2,4 vµ ®Õn n¨m 2000 lµ 1/1,2/1,7, trong khi ®ã môc tiªu cña nghÞ quyÕt trung ­¬ng ®Ò ra lµ 1/4/10. Nh­ vËy lµ mÊt c©n ®èi lín. Theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c¬ cÊu lao ®éng hîp lý lµ 1/4/20/60/15 (1 ®¹i häc, 4 trung cÊp kü thuËt, 20 c«ng nh©n lµnh nghÒ, 60 c«ng nh©n tay nghÒ thÊp vµ 15 lao ®éng gi¶n ®¬n). Nh­ng thùc tÕ, cho ®Õn n¨m 1995 n­íc ta cã quan hÖ tû lÖ lµ 2,2/3,6/5/4/86,2 vµ ®Õn n¨m 2000 lµ 2,8/3,7/11,6/81,9 (gåm c¶ lµnh nghÒ vµ ch­a lµnh nghÒ). ë khu vùc n«ng th«n, nh÷ng ®ßi hái cña cuéc CNH, H§H n«ng th«n còng ®ang ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu ngµy cµng cao ®èi víi ®µo t¹o lùc l­îng c«ng nh©n kü thuËt vµ c«ng nghÖ. HiÖn nay c«ng nghiÖp vµ tiªu thñ c«ng nhiÖp n«ng th«n ®ang cã xu h­íng ph¸t triÓn, tuy nhiªn quy m« vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt còng nh­ khèi l­îng s¶n phÈm cßn cã nhiÒu mÆt h¹n chÕ. Lùc l­îng lao ®éng kü thuËt vµ c«ng nghÖ n«ng th«n cÇn ®­îc ®µo t¹o l¹i v× trong sè 28,0 triÖu lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng ë khu vùc, hiÖn cã tíi 26 triÖu ch­a qua ®µo t¹o vµo n¨m 1996; ®Õn n¨m 2000 lµ 30,0 triÖu lao ®éng th× cã 27,1 triÖu ch­a qua ®µo t¹o. §a sè thî trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt lµ lµ do kÌm cÆp, tù häc vµ tÝch luü kinh nghiÖm. Thùc tÕ, nhu cÇu lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt hiÖn ®ang rÊt lín, ch¼ng h¹n theo sè liÖu cña Trung t©m cung øng lao ®éng vµ ban qu¶n lý c¸c khu chÕ xuÊt T©n ThuËn vµ Linh Trung cho biÕt: trong 2 n¨m 94-95 chØ tuyÓn dông ®­îc 8000/20000 hå s¬ xin viÖc - 40%. T¹i khu c«ng nghiÖp §ång Nai mçi n¨m cÇn 50000 lao ®éng cã tay nghÒ, trong ®ã 10% lµ trung cÊp kü thuËt, 60% lµ thî lµnh nghÒ vµ 25-30% lao ®éng phæ th«ng. Nh­ng thùc tÕ chØ 9,2% lao ®éng kü thuËt. (B¸o Th­¬ng m¹i sè 67, ngµy 28-8-1999, NguyÔn TuÖ Anh, 1999). Cßn c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt thµnh phè Hå ChÝ Minh cÇn 13000-15000 lao ®éng ®· qua ®µo t¹o nh­ng khã ®¸p øng (T¹p chÝ LÞch sö §¶ng sè 3- 1998, NguyÔn TuÖ Anh - 1999). Nh×n chung tr×nh ®é häc vÊn, tr×nh ®é tay nghÒ cña lùc l­îng lao ®éng n­íc ta cßn thÊp so víi yªu cÇu cña CNH, H§H. Theo sè liÖu thèng kª lao ®éng viÖc lµm th× sè ng­êi kh«ng ®i häc chiÕm 1,2%, sè ng­êi häc hÕt cÊp I chiÕm 4,6%, cÊp II lµ 23,2%, cÊp III chiÕm 38,0%. VÒ tr×nh ®é tay nghÒ, hiÖn c¶ n­íc cßn 13,24% thî bËc 1,2; 36,36% thî bËc 3,4; 25% thî bËc 5-7 trong ®ã chØ cã 2,45% lµ thî bËc 7 (B¸o nh©n d©n, 1-5-1998, NguyÔn TuÖ Anh, 1999). Nh­ vËy, chóng ta ®ang thiÕu nghiªm träng nh÷ng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, ®Æc biÖt lµ thiÕu c«ng nh©n kü thuËt vµ d­ thõa lao ®éng gi¶n ®¬n, d­ thõa lao ®éng kh«ng qua ®µo t¹o. §iÒu nµy cho thÊy c¬ cÊu lao ®éng cña n­íc ta cßn nhiÒu bÊt cËp vµ sÏ cã nhiÒu biÕn ®éng lín, ph¶i ph©n c«ng l¹i vµ Ýt cã kh¶ n¨ng b¾t nhÞp víi qu¸ tr×nh ph©n c«nglao ®éng quèc tÕ. Nh÷ng h¹n chÕ vÒ chÊt l­îng lao ®éng ®em ®Õn hËu qu¶ trùc tiÕp lµ thõa thiÕu lao ®éng gi¶ t¹o, lµm t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp nãi chung vµ nã lµ mét lùc c¶n lín ®èi víi sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. 3. C¬ cÊu sö dông lao ®éng theo ngµnh. Trong nh÷ng n¨m qua sè lao ®éng lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n t¨ng liªn tôc, b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng thªm kho¶ng 900-1000 ngh×n ng­êi, còng cã nghÜa lµ mçi n¨m gi¶i quyÕt ®­îc viÖc lµm cho tõng Êy lao ®éng. Tuy nhiªn hÇu hÕt sè lao ®éng t¨ng thªm lµ trong khu vùc n«ng - l©m - ng­ nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay viÖc lao ®éng t¨ng thªm trong khu vùc n«ng nghiÖp kh«ng hoµn toµn ®ång nghÜa víi t¹o thªm viÖc lµm. Cã thÓ coi t×nh tr¹ng phæ biÕn lµ do kh«ng t¹o thªm ®­îc viÖc lµm ë c¸c ngµnh kh¸c nªn diÔn ra hiÖn t­îng dån lao ®éng n«ng th«n trong khu vùc n«ng nghiÖp. BiÓu 7: Lao ®éng lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n theo ngµnh §¬n vÞ: 1000 ng­êi N¨m/ChØ tiªu 1996 1997 1998 1999 2000 Tæng sè 33978024 34352226 34800561 35679558 36205432 % 100% 100% 100% 100% 100% 1.N«ng-l©m- ng­ nghiÖp 23431138 22589380 23017634 22863056 22669907 % 68,96% 65,76% 66,14% 64,08% 62,61% 2.C«ng nghiÖp -X©y dùng 3697762 4169560 4049239 4434809 4743705 % 10,88% 12,14% 11,64% 12,43% 13,10% 3.DÞch vô 6849124 7593286 7733688 8381693 8791820 % 20,16% 22,10% 22,22% 23,49% 24,28% Nguån: Sè liÖu thèng kª lao ®éng vµ viÖc lµm ë ViÖt nam 1996 - 2000 Nh×n chung, tr¹ng th¸i lµm viÖc theo ngµnh biÕn ®æi chËm vµ sÏ kh«ng ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh. Tû träng lao ®éng khu vùc n«ng nghiÖp gi¶m chËm, cña khu vùc c«ng nghiÖp - x©y dùng hÇu nh­ kh«ng ®æi chØ t¨ng rÊt chËm vµ chØ cã khu vùc dÞch vô cã t¨ng chËm. Dï sao ®ã còng lµ b­íc ®Çu cña sù chuyÓn dÞch tiÕn bé. C¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu viÖc lµm cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Quy luËt chung lµ nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu kinh tÕ tÊt yÕu kÐo theo thay ®æi trong c¬ cÊu lao ®éng vµ viÖc lµm. C¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh ph¶n ¸nh thùc tr¹ng t×nh h×nh sö dông vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo ngµnh. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh hay ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo ngµnh phô thuéc vµo ba yÕu tè: c¬ cÊu kinh tÕ, n¨ng suÊt lao ®éng vµ c¬ cÊu ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt phï hîp v¬Ý c¬ cÊu kinh tÕ. Nh×n tæng qu¸t l¹i th× c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh trong 10 n¨m qua ®· cã sù chuyÓn dÞch biÕn theo h­íng tÝch cùc gi¶m tû träng n«ng nghiÖp song cßn qu¸ chËm so víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt (GDP). Cô thÓ lµ còng trong cïng thêi gian nµy, tû träng ®ãng gãp trong GDP cña ngµnh n«ng l©m nghiÖp tõ 40,79% vµo n¨m 1991 gi¶m xuèng cßn 24,3% n¨m 2000, trong 10 n¨m gi¶m gÇn 16%, b×nh qu©n gi¶m 1,6%/n¨m. trong khi ®ã, tû träng lao ®éng chØ gi¶m 0,56%/n¨m, chØ b»ng 1/3 møc gi¶m tû träng ®ãng gãp cña ngµnh n«ng l©m nghiÖp trong GDP. Tû träng ®ãng gãp cña ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng tõ 23,79% vµo n¨m 1991 lªn 36,61% n¨m 2000 t¨ng gÇn 13%, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 1,3%. Trong khi ®ã tû träng lao ®éng cña ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng trong tæng sè lao ®éng lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n chØ t¨ng ®­îc 0,3% trong 10 n¨m, møc t¨ng nµy lµ qu¸ chËm. Møc chuyÓn dÞch tû träng cña ngµnh th­¬ng m¹i vµ dÞch vô trong tæng sè vµ møc chuyÓn tû träng ®ãng gãp trong GDP cña ngµnh th­¬ng m¹i vµ dÞch vô lµ t­¬ng ®­¬ng, t¨ng kho¶ng 5% trong 10 n¨m (sè liÖu: Bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu T­, chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng thêi kú 2001-2010) Nguyªn nh©n chñ yÕu cu¶ t×nh h×nh cña t×nh h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh chËm so v¬Ý møc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lµ do thiÕu viÖc lµm. Møc t¹o ra viÖc lµm míi trong 10 n¨m qua chØ xÊp xØ b»ng sè lao ®éng míi t¨ng thªm hµng n¨m nªn kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp trong 10 n¨m qua cßn rÊt h¹n chÕ Trong khi gi¶m tû träng lao ®éng n«ng l©m nghiÖp trong tæng sè lao ®éng ë n­íc ta diÔn ra rÊt chËm th× ë c¸c n­íc trong khu vùc l¹i diÔn ra víi tèc ®é rÊt nhanh gÊp 2-3 lÇn cña ViÖt Nam. Trong vßng 20 n¨m kÓ tõ n¨m 1960-1980, møc gi¶m tû lÖ lao ®éng trong n«ng nghiÖp cña Hµn Quèc lµ 31,6% (1,55%/n¨m so víi ViÖt Nam lµ 0,53%/n¨m); Indonexia 18%; Malayxia 22%; B¨ngla®et 12%; Th¸i Lan cã møc gi¶m tû lÖ lao ®éng trong n«ng nghiÖp lµ: n¨m 1989 66,65%; n¨m 1995 53,25% b×nh qu©n 2,3%/n¨m do c¸c khu vùc phi n«ng nghiÖp kh«ng thu hót ®­îc nhiÒu lao ®éng nh­ trªn, nªn t×nh h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n theo ngµnh còng rÊt chËm thÓ hiÖn ë biÓu sau. BiÓu 8: C¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n chia theo ngµnh §¬n vÞ: % C¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n 1990 1994 2000 Tæng sè 100 100 100 N«ng l©m nghiÖp 83,8 79,5 77 C«ng nghiÖp vµ X©y dùng 8,8 10,5 11 Th­¬ng m¹i vµ dÞch vô 7,4 10 12 Sè liÖu:Bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu T­, ChuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng thêi kú 2001-2010) *C¬ cÊu sö dông lao ®éng thµnh thÞ - n«ng th«n: Cã xu h­íng gi¶m ®¸ng kÓ, tû lÖ thÊt nghiÖp thµnh thÞ tõ 9-10% vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90 xuèng cßn 6,4% n¨m 1995, 5,88% vµo n¨m 1996 vµ 6,01% vµo n¨m 1997 (gi¶m 3-4%), Theo b¸o c¸o thèng kª lao ®éng khu vùc thµnh thÞ t¨ng c¶ vÒ tuyÖt ®èi lÉn t­¬ng ®èi tõ 9,4 triÖu ng­êi n¨m 1995, chiÕm tû träng 24%. T¨ng dÇn ®Õn n¨m 1998 lµ 10,75 triÖu ng­êi chiÕm 25% lao ®éng c¶ n­íc, nh­ng ®Õn n¨m 2000 cã 11,34 triÖu lao ®«ng chiÕm tû träng 25,2% lao ®éng c¶ n­íc. Trong ®ã: cã kho¶ng 1 triÖu lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm, chiÕm h¬n 7% lao ®éng thµnh thÞ vµ cã xu h­íng t¨ng thªm. Mét sè thµnh phè lín cã tû lÖ thÊt nghiÖp cao nh­: Hµ Néi: 8,56%; H¶i Phßng 8,09%. Tû lÖ thÊt nghiÖp t­¬ng ®èi cao tíi trªn 8% lµ vÊn ®Ò v« cïng bøc xóc cña c¸c ®« thÞ (Hµ Néi: 8,56%, TP Hå ChÝ Minh: 6,13%, H¶i Phßng: 8,09%...). Hµng ngµy cã hµng v¹n lao ®éng n«ng th«n trµn vÒ thµnh phè lín, nhÊt lµ Hµ Néi vµ TP Hå ChÝ Minh t×m viÖc lµm, h×nh thµnh c¸c chî lao ®éng tù do. §Õn th¸ng 6-1996 Hµ néi cã 96000 lao ®éng ngo¹i tØnh, n¨m 1998 TP Hå ChÝ Minh cã 500.000 lao ®éng ngo¹i tØnh. Luång di d©n tù do tõ c¸c tØnh phÝa B¾c vµo miÒn Nam ®· ®Õn møc b¸o ®éng, riªng TP Hå ChÝ Minh cã 900.000 d©n tù do, chÝnh phñ ®· ph¶i ra lÖnh cÊm viÖc di d©n tù do. Lùc l­îng lao ®éng ho¹t ®éng trong ngµnh n«ng, l©m, ng­ nghiÖp theo sè liÖu b¶ng 8 n¨m 1990 chiÕm 83,8% sè lao ®éng ë n«ng th«n ng­êi, n¨m 2000 cã chiÕm 77% ng­êi. Trong n«ng th«n, c¬ cÊu lao ®éng x· héi ®· cã sù chuyÓn dÞch theo h­íng t¨ng tû träng lao ®éng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gi¶m tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp, tuy møc ®é cßn chËm. §iÒu ®¸ng chó ý lµ t×nh h×nh viÖc lµm vµ sö dông quü thêi gian cña lao ®éng n«ng th«n ®· cã nh÷ng tiÕn bé râ rÖt. Sè l­îng lao ®éng trong ®é tuæi cã viÖc lµm th­êng xuyªn chiÕm 96,18%, sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm th­êng xuyªn cßn 3,92%. N¨m 1998 tû lÖ quü thêi gian cña lao ®éng n«ng th«n ®· sö dông chiÕm 70,88%, nh­ng vµo n¨m 2000 quü thêi gian ®­îc sö dông t¨ng lªn lµ 73,88% vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi 1259000/ng­êi/ th¸ng. Tû lÖ ®ãi nghÌo ®· gi¶m ®­îc tõ 70% (n¨m 1980) xuèng 30% n¨m 1999. Mét ®Æc ®iÓm næi bËt trong sö dông nguån lao ®éng ë n­íc ta nãi chung vµ ë n«ng th«n nãi riªng lµ sù ch­a phï hîp gi÷a c¬ cÊu nguån lao ®éng vµ c¬ cÊu viÖc lµm, thÓ hiÖn ë sù võa thõa l¹i võa thiÕu lao ®éng. Lao ®éng phæ th«ng th× d­ thõa, nh­ng lao ®éng ®­îc ®µo t¹o cßn qu¸ Ýt vµ rÊt thiÕu, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lao ®éng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña c¸c khu c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ ho¸, cho c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ®Þa bµn n«ng th«n. 4. C¬ cÊu sö dông lao ®éng theo nghÒ. Khi ph©n tÝch theo c¬ cÊu nghÒ ta chia thµnh nhiÒu nhãm nghÒ trong ®ã cã 3 nghÒ ®ãng vai trß quan träng: Lao ®éng lµm c¸c nghÒ chuyªn m«n (P), lao ®éng lµm nghÒ qu¶n lý (M) vµ lao ®éng lµm viÖc ë c¸c v¨n phßng (C). KÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra cña b¸o th«ng tin thÞ tr­êng cho thÊy c¸c nhãm nghÒ kh¸c nhau cã tû lÖ giíi tÝnh rÊt kh¸c nhau. Nam giíi thiªn vÒ c¸c nghÒ thuéc ngµnh c«ng nghiÖp, nhÊt lµ c¸c nghÒ thuéc vÒ c«ng nghiÖp nÆng. Trong chÕ t¹o ®iÖn m¸y tû lÖ nam giíi chiÕm 86%, tû lÖ nµy ë c¸c ngµnh luyÖn kim lµ 83%, n¨ng l­îng lµ 78% vµ ngµnh x©y dùng lµ 76%. N÷ giíi phÇn lín lµm viÖc ë c¸c nghÒ kh«ng nÆng nhäc nh­ ngµnh dÖt tû lÖ n÷ 86%, ngµnh may lµ 77%, bu«n b¸n lµ 79%. Kinh nghiÖm ë c¸c n­íc chØ ra r»ng tû lÖ lao ®éng lµm viÖc trong 3 nhãm nghÒ Ýt nhiÒu lµ phô thuéc vµo tr×nh ®é c«ng nghiÖp ho¸, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mét ®Êt n­íc thÊp hay cao. Sè liÖu ViÖt Nam ®­îc ph©n tÝch d­íi ®©y lµ kÕt qu¶ cña mét sè cuéc ®iÒu tra. N¨m 1992, lao ®éng trong c¶ 3 nhãm nghÒ (P, C, M) chØ chiÕm 4,75% trong tæng sè lao ®éng, t­¬ng tù Th¸i Lan trong kho¶ng gi÷a thêi kú 1976-1985. Trong ®ã tû lÖ lao ®«ng chuyªn m«n ë ViÖt Nam lµ 3,45% xÊp xØ víi tû lÖ nµy cña Th¸i Lan n¨m 1985, nh­ng thÊp h¬n so víi Malaixia n¨m 1970 (4,8%). ë ViÖt Nam hiÖn nay, lao ®éng qu¶n lý chiÕm 0,7% tû lÖ nµy ë In®«nªxia n¨m 1970 lµ 3% , ë Th¸i Lan lµ 1,5% vµ PhilÝppin lµ 2,1%. Lao ®éng nghÒ n«ng vÉn chiÕm tû lÖ rÊt cao trong tæng sè lao ®éng, nã t­¬ng tù nh­ ë Th¸i Lan vµo gi÷a thêi kú 1970-1985. Qua sù ph©n tÝch trªn ta thÊy c¬ cÊu lao ®éng theo nghÒ hiÖn nay cßn béc lé nhiÒu ®iÓm yÕu kÐm ch­a ®­îc hîp lý. -C¬ cÊu lao ®éng cña n­íc ta hiÖn nay thÓ hiÖn dù l¹c hËu so víi mét sè n­íc trong lÜnh vùc nµy t¹i thêi ®iÓm 10-15 n¨m tr­íc ®©y. -Trong sù nghiÖp CNH, H§H cÇn nhiÒu c¸n bé qu¶n lý giái, cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, nh­ vËy c¬ cÊu lao ®éng theo nghÒ cña n­íc ta nh­ hiÖn nay lµ kh«ng ®¸p øng ®­îc nÕu kh«ng sím cã sù chuyÓn ®æi thÝch hîp. II. Vµi nÐt vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng trong thêi kú 1991-2000 Thêi gian qua, d­íi t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ míi, tÝnh n¨ng ®éng cña lùc l­îng lao ®éng b¾t ®Çu cã nh÷ng b¶n s¾c míi thÓ hiÖn qua c¸c h×nh thøc chuyÓn dich c¬ cÊu trong thÞ tr­êng lao ®éng d­íi ®©y. 1. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ. §· xuÊt hiÖn dßng di chuyÓn lao ®éng tõ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc sang c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c. Cïng víi viÖc thùc hiÖn c¸c QuyÕt ®Þnh 176/H§BT, 315/H§BT cña nhµ n­íc vÒ s¾p xÕp l¹i lao ®éng, gi¶m biªn chÕ trong khu vùc nhµ n­íc, cã kho¶ng 1 triÖu ng­êi ®· ®­îc chuyÓn khái khu vùc nµy d­íi c¸c h×nh thøc nh­ vÒ h­u, th«i viÖc, hoÆc chuyÓn sang c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Theo liªn gi¸m thèng kª d©n sè vµ viÖc lµm 1996-2000 ta cã: B¶ng 9: Sè ng­êi ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn chia theo khu vùc thµnh phÇn kinh tÕ §¬n vÞ: Ng­êi N¨m/ChØ tiªu 1996 1997 1998 1999 2000 Tæng sè 33978024 34352226 34800561 35679558 36205432 Nhµ n­íc 2912617 3094235 3532968 3605709 3643809 % 8,6% 9,0% 10,2% 10,1% 10,1% Ngoµi nhµ n­íc 31005407 31127687 31083392 31883750 32343273 % 91,3% 90,6% 89,3% 89,4% 89,3% Cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi 130304 184201 190099 218350 % 0,0% 0,4% 0,5% 0,5% 0,6% Nguån: Sè liÖu thèng kª lao ®éng vµ viÖc lµm ë ViÖt nam 1996 - 2000 Ta thÊy khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc sè lao ®éng lµm viÖc vÉn gia t¨ng kh«ng ngõng trong nh÷ng n¨m qua. Cô thÓ n¨m 1996 sè lao ®éng trong khu vùc nhµ n­íc chiÕm 8,6%, ®Õn n¨m 2000 ®· t¨ng lªn 10,1% d©n sè c¶ n­íc. Nh­ vËy c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc vÒ gi¶m biªn chÕ nhµ n­íc vÉn ch­a cã hiÖu lùc. ë khu vùc kinh tÕ ngoµi nhµ n­íc, bªn c¹nh c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt lµ hîp t¸c x· kiÓu míi, hé gia ®×nh, t­ nh©n c¸c thÓ, mÊy n¨m gÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt dÞch vô tù nguyÖn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t­ vµ nh©n lùc. N¨m 1996, tû lÖ lao ®éng lµm viÖc ë khu vùc kinh tÕ ngoµi nhµ n­íc chiÕm 91,3% nh­ng ®Õn n¨m 2000 tû lªn nµy gi¶m xuèng cßn 83,3%. Tû lÖ lao ®éng lµm viÖc ë khu vùc ngoµi Nhµ n­íc vÉn chiÕm ®¹i bé phËn vµ ®ang cã xu h­íng gi¶m, ®©y lµ mét hiÖn t­îng kh«ng tèt ®èi víi nhµ n­íc. Tr¸i l¹i, viÖc gi¶m tû lÖ lao ®éng ë khu vùc kinh tÕ ngoµi nhµ n­íc, nh­ng tû lÖ lao ®éng ë khu vùc kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi l¹i t¨ng nhanh (n¨m 1996: 0% ®Õn n¨m 2000: 0,6%). Nh­ vËy sù ph©n bè lao ®éng tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000 cã xu h­íng tèt. Sè ng­êi ®­îc thu hót vµo ho¹t ®éng kinh tÕ ë n­íc ta t¨ng lªn hµng n¨m kho¶ng trªn 1 triÖu ng­êi. Nh­ng c¬ cÊu lao ®éng ph©n bæ theo c¸c khu vùc kinh tÕ thay ®æi rÊt chËm. Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000, lao ®éng n«ng - l©m - ng­ nghiÖp vÉn gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu, gi¶m tõ 68,96% xuèng 62,61% tæng sè lao ®«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ. Lao ®éng khu vùc c«ng nghiÖp chiÕn tû lÖ thÊp nhÊt, ®¹t 10,88% n¨m 1996 vµ t¨ng lªn 13,10% n¨m 2000. Lao ®éng khu vùc dÞch vô mÆc dÇu t¨ng liªn tôc nh­ng víi tèc ®é rÊt chËm tõ 20,16% n¨m 1996 lªn 24,28% n¨m 2000. Khu vùc kinh tÕ cã vèn liªn doanh n­íc ngoµi, do møc tiÒn c«ng b×nh qu©n cao h¬n mét sè khu vùc kh¸c, ®· thu hót ®­îc mét bé phËn lao ®éng ®­îc ®µo t¹o cã tay nghÒ cao møc gia nhËp thÞ tr­êng hoÆc tõ c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c chuyÓn sang. 2. ChuyÓn dÞch lao ®éng theo nghÒ. Nh÷ng n¨m 1990 võa qua, cïng víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh còng biÕn ®æi theo nh­ng víi tèc ®é chËm h¬n, kh«ng t¹o ®­îc ®iÒu kiÖn thu hót thªm lao ®éng. §Æc biÖt lµ tû trong lao ®éng khu vùc c«ng nghiÖp xÊy dùng hÇu nh­ kh«ng t¨ng, do ®ã chËm thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn lao ®éng tõ khu vùc n«ng-l©m-ng­ sang c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp kh¸c. Qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu mÆc dï ®· h×nh thµnh râ nh­ng cßn chËm, do ®ã ch­a ®ñ m¹nh ®Ó t¸c ®éng tÝch cùc tíi chuyÓn dich c¬ cÊu lao ®éng. Tèc ®é t¨ng cña GDP khu vùc c«ng nghiÖp mÆc dï kh¸ cao nh­ng kh¶ n¨ng t¹o thªm viÖc lµm míi nh»m thu hót thªm lao ®éng kh«ng lín. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña khu vùc c«ng nghiÖp n¨m 2000 lµ trªn 13,1%/n¨m, nh­ng tèc ®é t¨ng lao ®éng n¨m cao nhÊt 1995 míi chØ lµ 2,7%. §iÒu ®ã cho thÊy nÕu tiÕp tôc duy tr× h­íng ph¸t triÓn nh­ trªn th× khu vùc c«ng nghiÖp kh«ng thÓ t¹o ®­äc thªm nhiÒu viÖc lµm cho nguån lao ®éng ®ang cã møc gia t¨ng lín vµ nh÷ng chuyÓn dÞch tiÕn bé trong c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh. §ång thêi, tèc ®é t¨ng lao ®éng c«ng nghiÖp hµng n¨m chØ t­¬ng ®­¬ng víi tèc ®é t¨ng tæng sè lao ®éng lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nªn tû träng lao ®éng c«ng nghiÖp hÇu nh­ kh«ng thay ®æi. Trong giai ®o¹n 1996-2000, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña khu vùc c«ng nghiÖp t¨ng 1,3 lÇn, song sè lao ®éng t¨ng cã 1,1 lÇn. §èi víi khu vùc dÞch vô th× cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc vÒ c¬ cÊu GDP, t¨ng tû träng GDP cña khu vùc dÞch vô tõ 35,42% lªn 39,09%, nh­ng tû trong lao ®éng cña khu vùc nµy hÇu nh­ kh«ng thay ®æi. Víi khu vùc n«ng-l©m-ng­ nghiÖp th× tû träng GDP gi¶m kh¸ nhanh trong nh÷ng n¨m 1991-2000, tõ 40,79% vµo n¨m 1991 xuèng cßn 24,3% vµo n¨m 2000. * DÞch chuyÓn lao ®éng theo nghÒ. ë n«ng th«n c¬ cÊu s¶n xuÊt cña c¸c hé thuÇn n«ng sang c¸c hé kiªm nghÒ næi lªn xu h­íng lµ chuyÓn c¸c hé thuÇn n«ng sang c¸c hé kiªm nghÒ. N¨m 1994 ­íc tÝnh c¶ n­íc cã kho¶ng 1,3 triÖu hé thuÇn n«ng, c¸c nghÒ truyÒn thèng ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ bÞ mai mét, sa sót trong thêi gian bao cÊp nay ®ang kh«i phôc l¹i. §· xuÊt hiÖn nhiÒu lµng nghÒ ®å méc cao cÊp, s¬n mµi ë Hµ B¾c, ch¹m kh¶m ®¸ quý ë Qu¶ng Nam, §µ N½ng, ch¹m b¹c vµ lµm c¸c s¶n phÈm mü nghÖ b»ng b¹c ë §«ng X©m Th¸i B×nh. N¨m 1998 tØnh Hµ T©y ph¸t triÓn lµng nghÒ thu hót kho¶ng 73.000 hé víi gÇn 150.000 lao ®éng. Tû lÖ thêi gian lao ®éng trong n«ng nghiÖp gi¶m ®i, n¨m 1998 cßn 71,13% so víi 73,14 cña n¨m 1997. Lao ®éng trong n«ng nghiÖp kh«ng ®­îc tËn dông mét mÆt do søc Ðp vÒ t¨ng d©n sè ë n«ng th«n, mÆt kh¸c do chuyÓn dich c¬ cÊu lao ®éng tõ n«ng nghiÖp thuÇn tuý sang ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n còng nh­ sang c¸c khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô diÔn ra rÊt chËm. Sè lao ®éng phi n«ng nghiÖp n¨m 1998 chiÕm 25,2% t¨ng 0,4% so víi n¨m 1997, nh­ng chØ cã 67% cã viÖc lµm th­êng xuyªn, sè cßn l¹i thiÕu hoÆc kh«ng cã viÖc lµm. Nãi chung nÐt chuyÓn dÞch nghÒ ë n«ng th«n chñ yÕu lµ chuyÓn dÞch vÒ th­êi gian lao ®éng ®­îc sö dông cho c¸c nghÒ, kh«ng phaØ dÞch chuyÓn ng­êi lao ®éng cô thÓ. Mét d¹ng chuyÓn dÞch kh¸ phæ biÕn kh¸c lµ chuyÓn dÞch c¸c nghÒ trong néi bé nhãm nghÒ n«ng th«n theo h­íng ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp. 3. ChuyÓn dich theo kh«ng gian. ChuyÓn dÞch lao ®éng theo kh«ng gian hiÖn nay lµ kh¸ ®a d¹ng, kh«ng cßn bÞ giíi h¹n bëi h×nh thøc chuyÓn dÞch d©n c­ - lao ®éng ®i x©y d¹ng vïng kinh tÕ míi. §· xuÊt hiÖn h×nh thøc di d©n tù do mµ c­êng ®é ngµy cµng lín. §Æc biÖt ph¶i kÓ ®Õn sù chuyÓn dÞch d©n c­ - lao ®éng vµo c¸c thµnh phå lín, c¸c trung t©m kinh tÕ. Cã hai luång di chuyÓn lao ®éng chÝnh: -Di chuyÓn n«ng th«n - n«ng th«n. Thêi gian võa qua t×nh h×nh di d©n vµ di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n diÔn ra theo h­íng lµ di chuyÓn ngay trong tõng vïng vµ tõ vïng nµy sang vïng kh¸c, d­íi hai h×nh thøc cã tæ chøc vµ tù do. Hµng n¨m luång di chuyÓn cña ng­ d©n B¾c trung bé ®i lµm thuª ng­ nghiÖp ë Nam trung bé, di chuyÓn c¬ cÊu lao ®éng nhãm nghÒ phi n«ng nghiÖp ®Õn c¸c vïng miÒn nói phÝa b¾c rÊt lín. -Di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n - thµnh thÞ. Di d©n n«ng th«n - thµnh thÞ mét hiÖn t­îng phæ biÕn ®an diÔn ra ë n­íc ta trong th­êi gian qua vµ cã xu h­íng gia t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. PhÇn lín c¸c tr­êng hîp di chuyÓn lµ sù tù do vµo c¸c thµnh phè, khu c«ng nghiÖp cã xu h­íng t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Sù h×nh thµnh dßng lao ®éng khi chuyÓn tõ n«ng th«n thµnh thÞ mang tÝnh hai mÆt: Nã lµm t¨ng søc Ðp vÒ nh©n khÈu vµ viÖc lµm vèn ®· c¨ng th¼ng ë thµnh thÞ, nh­ng nã còng gi¶i to¶ ®­îc nh÷ng c«ng viÖc lao ®éng nÆng nhäc mµ ng­êi d©n thµnh thÞ kh«ng muèn lµm, hoÆc lµm víi gi¸ cao. Sù di chuyÓn lao ®éng tù do gi÷a c¸c vïng, ngµnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh thÞ tr­êng søc lao ®éng trong c¶ n­íc. VÝ dô t¹i TP Hå ChÝ Minh th­êng xuyªn cã 70.000 vµ Hµ Néi kho¶ng 20.000 lao ®éng tõ c¸c tØnh ®Õn t×m viÖc lµm (Nguån tin tõ Bé Lao ®éng th­¬ng binh & XH 1998 - Ph¹m Hång TiÕn, 2000) 4. ChuyÓn dÞch chÊt l­îng lao ®éng. Tr×nh ®é häc vÊn cña nguån nh©n lùc cao, tû lÖ d©n sè biÕt ch÷ chiÕm 93%. Riªng lùc l­îng lao ®éng biÕt ch÷ chiÕm kho¶ng 95,2% tæng lùc l­îng lao ®éng ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn n¨m 2000. ChØ sè ph¸t triÓn con ng­êi (HDI) cña ViÖt Nam vµo lo¹i kh¸ (n¨m 1999 xÕp thø 101/162 vµ n¨m 2001 xÕp thø 89/162 n­íc trªn thÕ giíi). N¨m 1996 so víi 2000, sè ng­êi thuéc lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së trë lªn còng nh­ sè ng­êi tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®Òu t¨ng lªn c¶ vÒ t­¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi. Nh­ng tèc ®é t¨ng vµ møc tuyÖt ®èi t¨ng thªm ë thµnh thÞ ®Òu v­ît xa n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ sè lao ®éng hoat ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn tèt nghiÖp PTTH. ë thµnh thÞ sè lao ®éng PTTH ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn t¨ng thªm 1044238 ng­êi víi tèc ®é t¨ng thªm 6,3%, trong khi ë n«ng th«n c¸c chØ sè nµy chØ lµ 771151 ng­êi víi 2,3%. Theo sè liÖu ta thÊy n¨m 1996, sè ng­êi cã tr×nh ®é tèt nghiÖp PTCS trë lªn chiÕm 46% lùc l­îng lao ®éng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn (thµnh thÞ 61%, n«ng th«n 42%), sè ng­êi tèt nghiÖp PTTH chiÕm 13, 8% lùc l­îng lao ®éng (thµnh thÞ 31,8%, n«ng th«n 9,2%). N¨m 2000 th× tr×nh ®é cña ng­êi lao ®éng ®· ®­îc n©ng cao râ rÖt c¸c sè ng­êi cã tr×nh ®é tèt nghiÖp PTCS trë lªn chiÕm 50,2% lùc l­îng lao ®éng (thµnh thÞ: 65,5% vµ n«ng th«n: 45,8%), sè ng­êi tèt nghiÖp PTTH chiÕm 17,2% (thµnh thÞ: 38% vµ n«ng th«n: 11,2%). §©y lµ mét thÕ m¹nh cña lùc l­îng lao ®éng nÕu biÕt ®Çu t­ vµ khai th¸c tèt sÏ lµ tiÒm n¨ng to lín ®Ó thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Sè l­îng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña lùc l­îng lao ®éng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn trªn c¶ n­íc ®· t¨ng, n¨m 1996 cã 4331723 ng­êi chiÕm 12,31%, nh­ng ®Õn n¨m 2000 ®· t¨ng lªn 5974254 ng­êi chiÕm 15,46%. Trong ®ã sè cã tr×nh ®é cao (tõ c«ng nh©n kü thuËt cã b»ng trë lªn) t¨ng tõ 2989250 ng­êi chiÕm 8,5% vµo n¨m 1996 lªn 4514699 ng­êi chiÕm 11,65% vao n¨m 2000. ë khu vùc thµnh thÞ, sè ng­êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña lùc l­îng lao ®éng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn t¨ng nhanh vµ cao h¬n h¼n ë n«ng th«n. N¨m 1996 sè ng­êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt lµ 2261671ng­êi chiÕm 31,6% nh­ng n¨m 2000 lµ: 3211912 ng­êi chiÕm 36,8%, víi con sè nµy ë n«ng th«n th×: n¨m 1996: 2070052 ng­êi, chiÕm 7,39%; n¨m 2000 lµ: 2762342 ng­êi chiÕm 9,23% Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o cã xu h­íng t¨ng lªn, b×nh qu©n hµng n¨m lao ®éng qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt trung b×nh t¨ng thªm kho¶ng 0,8%. §Õn n¨m 2000 sè lao ®éng ®· qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt chiÕm 13,11% lùc l­îng lao ®éng. Nh×n chung xu h­íng chuyÓn dÞch chÊt l­îng lao ®éng ë n­íc ta vÉn cßn chËm vµ ch­a hîp lý. III. Mét sè nhËn xÐt vÒ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ë VIÖt Nam nh÷ng n¨m qua. 1. Nh÷ng mÆt ®· lµm ®­îc vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng a. Nhµ n­íc ®· kÞp thêi ban hµnh c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Ó xö lý lao ®éng d­ d«i trong khu vùc nhµ n­íc do chuyÓn ®æi c¬ chÕ. Nhê c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ra ®êi kÞp thêi vÒ s¾p xÕp sè lao ®éng vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm mµ chØ trong vßng 2-3 n¨m, tõ n¨m 1989 ®Õn n¨m 1992 chóng ta ®· c¬ b¶n xö lý xong kho¶ng 80 v¹n lao ®éng d«i d­ trong khu vùc nhµ n­íc trong ®ã, khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh kho¶ng 70 v¹n. C¸c kÕt qu¶ vÒ s¾p xÕp lao ®éng ë trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn quan träng cho c¸c doanh nghiÖp ®i vµo s¶n xuÊt vµ dÇn dÇn thÝch nghi ®­îc víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. b. Nhµ n­íc ®· ban hµnh mét sè chÝnh s¸ch quan träng vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh, cã t¸c dông khuyÕn khÝch chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng, t¹o viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Trong 10 n¨m qua §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· cã c¸c chÝnh s¸ch lín quan träng cã t¸c dông khuyÕn khÝch chuyÓn dÞch cí cÊu lao ®éng vµ t¹o viÖc lµm nh­: chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng l©u dµi cho hé n«ng d©n sö dông coi hé n«ng d©n lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh chñ ®éng, ban hµnh chÕ ®é vay tÝn dông ­u ®·i cho n«ng d©n vµ ®Çu t­ lµm c¸c c«ng tr×nh thuû lîi lín, hç trî n«ng d©n kiªn cè ho¸ kªnh m­¬ng, x©y dùng ®­êng giao th«ng n«ng th«n, h×nh thµnh c¸c vïng c©y c«ng nghiÖp lín, lµng nghÒ… TÊt c¶ c¸c chñ tr­¬ng nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm míi. c.Nhµ n­íc ®· h×nh thµnh quü quèc gia hç trî viÖc lµm vµ ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ viÖc lµm. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng th× viÖc cung cÇu lao ®éng chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng. Nh­ng ®èi víi nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é tay nghÒ thÊp kÐm, søc khoÎ yÕu vµ ë nh÷ng vïng n«ng th«n xa x«i hÎo l¸nh kh«ng cã thÞ tr­êng lao ®éng, hoÆc thÞ tr­êng lao ®éng ch­a ph¸t triÓn th× kh«ng thÓ gi¶i quyÕt viÖc lµm b»ng c¬ chÕ thÞ tr­êng mµ ph¶i b»ng c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®Ó hç trî cho ng­êi lao ®éng tù t¹o viÖc lµm. §©y lµ thÞ tr­êng thø 2 vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm trong c¬ chÕ thÞ tr­êng cã t¸c dông “quÐt” c¸c ®èi t­îng mµ ë thÞ tr­êng 1 kh«ng xö lý ®­îc. ChÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm ë thÞ tr­êng thø 2 cña n­íc ta tõ n¨m 1992 ®Õn nay lµ thµnh lËp quü quèc gia hç trî viÖc lµm ®Ó cho vay c¸c dù ¸n nhá gi¶i quyÕt viÖc lµm cho 25-30% trong tæng sè 1,5 triÖu ng­êi cã viÖc lµm míi hµng n¨m. d. Nhµ n­íc ®· h×nh thµnh ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n vÒ thÞ tr­êng lao ®éng Quèc héi nhµ n­íc ViÖt Nam ®· ban hµnh Bé luËt lao ®éng. §· luËt ho¸ møc l­¬ng tèi thiÓu, ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch vÒ b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ vµ thµnh lËp 144 trung t©m dÞch vô viÖc lµm ®Ó lµm cÇu nèi gi÷a cung lao ®éng vµ cÇu lao ®éng. Nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn ®©y ®· t¹o c¬ së b­íc ®Çu ®Ó thÞ tr­êng lao ®éng. Tuy nhiªn, ®©y míi chØ lµ buæi s¬ khai cña thÞ tr­êng lao ®éng n­íc ta. 2. Nh÷ng tån t¹i ch­a lµm ®­îc ®Ó thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng t¹o thªm viÖc lµm. a. C¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu ®Çu t­ trong nh÷ng n¨m qua ch­a t¹o ®­îc sù chuyÓn dÞch m¹nh mÏ vÒ c¬ cÊu lao ®éng vµ t¹o viÖc lµm. Do ®Çu t­ cho ngµnh c«ng nghiÖp nÆng sö dông Ýt lao ®éng nh­ ®iÖn than, dÇu khÝ, xi m¨ng, thÐp trong giai ®o¹n 1991 – 1996 ®­îc tËp trung ®Çu t­ lín, trong khi toµn ngµnh c«ng nghiÖp chØ t¨ng ®Çu t­ 1,88 lÇn. Trong khi ®ã, c¸c ngµnh cã dung l­îng vèn ®Çu t­ thÊp nh­ng sö dông nhiÒu lao ®éng nh­ ®iÖn tö, dÖt, may, da giÇy, chÕ biÕn l­¬ng thùc, thùc phÈm…chØ t¨ng h¬n 10% so víi toµn ngµnh nªn kh«ng t¹o ®­îc sù chuyÓn dÞch m¹nh mÏ vÒ c¬ cÊu lao ®éng vµ t¹o viÖc lµm. Khu vùc dÞch vô lµ khu vùc cã nhiÒu tiÒm n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng, nh­ng tû lÖ lao ®éng dÞch vô tÝnh trªn 10000 d©n cßn thÊp, míi ®¹t 648/10000 d©n b»ng 1/3 cña c¸c n­íc trong khu vùc. b. Ch­a t¹o ®­îc mét hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®ñ m¹nh ®Ó khai th¸c mäi tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn s¶n xuÊt thu hót lao ®éng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng. Tuy trong nh÷ng n¨m qua, chóng ta ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch, song vÉn cßn thiÕu sù ®ång bé vµ ch­a ®ñ m¹nh ®Ó t¹o sù bøt ph¸ vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng. c. C«ng t¸c ®µo t¹o nghÒ ch­a ®¸p øng ®Èy m¹nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng. §Ó chuyÓn dÞch sang mét ngµnh míi th× ®iÒu kiÖn tr­íc tiªn ph¶i ®­îc ®µo t¹o nghÒ vµ víi 10 triÖu lao ®éng d­ thõa trong n«ng th«n hiÖn nay cÇn ph¶i ®­îc ®µo t¹o nghÒ míi. §ã lµ ch­a kÓ sè míi t¨ng thªm hµng n¨m kho¶ng 70-80 v¹n ng­êi. Song, trªn thùc tÕ viÖc ®µo t¹o nghÒ ch­a ®­îc më réng ®Õn vïng n«ng th«n. d. ChÝnh s¸ch qu¶n lý hé khÈu cña chóng ta hiÖn nay còng ch­a t¹o ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng cho viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang phi n«ng nghiÖp. Chóng ta ®Òu biÕt, vÊn ®Ò di d©n lao ®éng tõ nh÷ng vïng cã cuéc sèng khã kh¨n, thiÕu viÖc lµm, ®Õn c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn sèng tèt h¬n, dÔ t×m viÖc lµm h¬n lu«n lu«n diÔn ra vµ lµ tÊt yÕu kh¸ch quan v× ®ã lµ kh¸t väng cña con ng­êi lu«n lu«n h­íng vÒ nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp h¬n, ®ång thêi còng lµ nhu cÇu cña c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ lín cÇn tuyÓn lao ®éng míi ë c¸c vïng kh¸c ®Õn. Nh­ng hiÖn nay ta ch­a cã chÝnh s¸ch hé khÈu th«ng tho¸ng nh»m khuyÕn khÝch chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang phi n«ng nghiÖp. Ch­¬ng III. mét sè gi¶i ph¸p nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ë ViÖt nam I: h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng tõ 2001 – 2010 1. Dù b¸o d©n sè vµ sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng trêi kú 2001 2010 D©n sè ViÖt Nam vµo n¨m 2000 lµ 77,8 triÖu ng­êi, n¨m 2005 lµ 83,07 triÖu ng­êi vµ n¨m 2010 lµ 88,28 triÖu ng­¬i. Sè ng­êi d­íi ®é tuæi lao ®éng gi¶m tõ 25,7 triÖu ng­êi n¨m 2000 xuèng cßn 24,29 triÖu ng­êi n¨m 2005 vµ 23,27 triÖu ng­êi n¨m 2010, tû träng trong d©n sè gi¶m tõ 33,1% n¨m 2000 xuèng cßn 26,3% n¨m 2010. Sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng t¨ng tõ 45,17 triÖu ng­êi n¨m 2000 lªn 51,58 triÖu ng­êi n¨m 2005 vµ gÇn 57,1 triÖu ng­êi n¨m 2010. Tû träng trong d©n sè ®· t¨ng 58% n¨m 2000 lªn 64,6% n¨m 2010. Sè ng­êi giµ trªn (tuæi lao ®éng) còng t¨ng tõ 6,9 triÖu ng­êi n¨m 2000 lªn 7,9 triÖu ng­êi n¨m 2010, tû träng d©n sè t¨ng 8,86% lªn 8,97% n¨m 2010. Nh­ vËy, nÕu tÝnh tõ n¨m 1970 ®Õn tr­íc n¨m 2000 d©n sè n­íc ta cã qu¸ tr×nh trÎ ho¸ chiÕm ­u thÕ, th× ®Çu nh÷ng n¨m 2000 cã hiÖn t­îng ngõng trÎ ho¸vµ kho¶ng 2010 trë ®i th× qu¸ tr×nh giµ ho¸ sÏ chiÕm vÞ trÝ chi phèi trong sù biÕn ®æi c¬ cÊu tuæi cña d©n sè ViÖt Nam. §©u lµ hiÖn t­îng biÕn ®æi quan träng cÇn ®­îc n¾m v÷ng vµ ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch míi ®Ó xö lý vÊn ®Ò d©n sè giµ ho¸. D©n sè trong ®é tuæi lao ®éng t¨ng nhanh trong thêi kú tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2005 sau ®ã møc gia t¨ng gi¶m dÇn. Sè lao ®éng trÎ (tõ 15 ®Õn 29 tuæi) sÏ gi¶m tõ 48,53% trong d©n sè ®é tuæi lao ®éng n¨m 2000 xuèng cßn 45,87% n¨m 2010. VÒ giíi tÝnh: tû lÖ giíi tÝnh trong d©n sè t¨ng dÇn tõ 96,1 nam trªn 100 n÷ n¨m 2000 lªn 97,1 nam trªn 100 n÷ n¨m 2010, tû lÖ nµy cho phÐp chóng ta yªn t©m vÒ sù c©n b»ng giíi trong d©n sè. 2. §Þnh h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng t¹o viÖc lµm trong thêi kú 2001-2010 §Þnh h­íng c¬ cÊu lao ®éng t¹o viÖc lµm thêi kú 2001-2010 ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m 2001-2010 vµ kÕ ho¹ch 5 n¨m 2001-2005 ®· ®­îc ®¹i héi IX cña §¶ng th«ng qua lµ; ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m 2001-2010 nh»m: §­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. Nguån lùc con ng­êi, n¨ng lùc khoa häc c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®­îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n; vÞ thÕ n­íc ta trªn tr­êng quèc tÕ ®­îc n©ng cao. N¨m 2010 tæng s¶n phÈm trong n­íc t¨ng Ýt nhÊt gÊp ®«i so víi n¨m 2000, chuyÓn dÞch m¹nh mÏ c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng, gi¶m tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp xuèng cßn 50%. VÒ môc tiªu cô thÓ n¨m 2010: N¨ng cao ®¸ng kÓ chØ tiªu ph¸t triÓn con ng­êi cña n­íc ta. Tèc ®é t¨ng d©n sè ®Õn n¨m 2010 cßn kho¶ng 1,1%. Xo¸ hé ®ãi, gi¶m hé nghÌo. Gi¶i quyÕt viÖc lµm cho c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n, thÊt nhiÖp ë thµnh thÞ d­íi 5%, quü thêi gian lao ®éng ®­îc sö dông ë n«ng th«n 80-85%; n©ng tû lÖ lao ®éng ®­îc ®µo t¹o nghÒ lªn kho¶ng 40%. Môc tiªu cô thÓ vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng t¹o viÖc lµm trong 5 n¨m 2001-2005 lµ: Trong 5 n¨m tíi, tËp trung t¹o viÖc lµm vµ æn ®iÞnh viÖc lµm cho kho¶ng 7,5 triÖu ng­êi/n¨m; phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2005 gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ xuèng cßn kho¶ng 5,4% vµ n©ng quü sö dông thêi gian lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n lªn 80%. ChuyÓn dich c¬ cÊu lao ®éng theo h­íng t¨ng lao ®éng cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, x©y dùng tõ 16% n¨m 2000 lªn 20-21% n¨m 2005, lao ®éng trong c¸c ngµnh dÞch vô tõ 21% lªn 22-23%. Gi¶m lao ®éng n«ng, l©m, ng­ nghiÖp c¶ vÒ sè tuyÖt ®èi vµ tû träng tõ 63% xuèng cßn 56-57%. T¨ng nhanh lao ®éng cã kü thuËt tõ 20% n¨m 2000lªn 30% vµo n¨m 2005. Nh­ vËy cã c¸c h­íng chuyÓn dÞch sau: + H­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu chÊt l­îng lao ®éng vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt: H­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu chÊt l­îng lao ®éng trong c¸c n¨m tíi lµ nh»m ®¸p øng ®­îc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, ®¸p øng nhu cÇu héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ tõng b­íc x©y dùng nÒn kinh tÕ tri thøc. + H­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng t¹o viÖc lµm trong ngµnh: Nh»m gi¶m nhanh c¶ vÒ sè tuyÖt ®èi vµ tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp trong lùc l­îng lao ®éng nh»m thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. + H­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo vïng l·nh thæ: + H­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng t¹o viÖc lµm: II. nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ChuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng 1. X©y dùng chiÕn l­îc ®µo t¹o nguån nh©n lùc X©y dùng chiÕn l­îc ®µo t¹o nguån nh©n lùc lµ vÊn ®Ò quan träng cÇn ®­îc gi¶i quyÕt ngay trong thêi kú hiÖn nay. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn nguån nh©n lùc ë n­íc ta kh«ng hîp lý trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o. §Ó cho nguån lao ®éng n­íc ta hîp lý th× cÇn ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch nh­: - Tõng b­íc hiÖn ®¹i hãa c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ c¸c c¬ së ®µo t¹o. §µo t¹o nghÒ ph¶i ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi ®¶m b¶o sè l­îng, chÊt l­îng c¬ cÊu ngµnh nghÒ hîp lý. Ph¶i båi d­ìng ®éi ngò gi¸o viªn d¹y nghÒ, Dù b¸o sè c«ng nh©n kü thuËt cÇn ®µo t¹o, yªu cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng, t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. CÇn tiÕn hµnh x©y dùng chiÕn l­îc ®µo t¹o nguån nh©n lùc cña n­íc ta ®Õn n¨m 2020 ®¸p øng môc tiªu ®Õn n¨m 2020 ®­a n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp vµ ph©n kú thêi gian thùc hiÖn song song víi c¸c chiÕn l­îc 10 n¨m vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ cô thÓ ho¸ thµnh c¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Ó thùc hiÖn. §æi míi m¹nh mÏ h¬n n÷a c¸c quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch ®Çu t­ cho gi¸o dôc ®µo t¹o theo c¸c néi dung: + §¶m b¶o tû lÖ ®Çu t­ cho gi¸o dôc ®µo t¹o/GDP b»ng møc tû lÖ trung b×nh cña n­íc ®ang ph¸t triÓn kho¶ng 5%-6%/GDP so víi 3,18% hiÖn nay hoÆc 20-25% tæng chi ng©n s¸ch. NÕu ng©n s¸ch kh«ng ®¶m b¶o ®­îc møc nµy th× cã thÓ ®i vay ®Ó ®Çu t­ cho gi¸o dôc ®µo t¹o, bao gåm c¶ nhµ n­íc vµ c¸c tr­êng ®µo t¹o tù vay. + Ngoµi ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Çu t­, ph¶i huy ®éng c¸c nguån kh¸c v»ng 50% møc ®Çu t­ cña nhµ n­íc cho gi¸o dôc ®µo t¹o. Vêi chñ tr­¬ng nµy, dù kiÕn n¨m 2005 sÏ cã 45000 tû ®ång (trong ®ã ng©n s¸ch 30000 tû, huy ®éng c¸c nguån kh¸c15000 tû) vµ n¨m 2010 sÏ cã 75000 tû (trong ®ã ng©n s¸ch nhµ n­íc 50000 tû c¸c nguån kh¸c 25000 tû). + VÒ chÝnh s¸ch ®Çu t­: §èi víi c¸c khèi cao ®¼ng, ®¹i häc trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ nhµ n­¬c ®Çu t­ chñ yÕu vµo c¬ së h¹ tÇng, trang thiÕt bÞ gi¶ng d¹y vµ båi d­ìng gi¸o viªn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc; cßn chi phÝ th­êng xuyªn sÏ cã cí chÕ chÝnh s¸ch ®Ó c¸c tr­êng tù t¹o nguån lµ chÝnh, nhµ n­íc chØ hç trî c¸c ®èi t­îng chÝnh s¸ch vµ c¸c ngµnh nghÒ cÇn thiÕt. §èi víi khèi gi¸o dôc phæ th«ng, chñ tr­¬ng hç trî cña nhµ n­íc ë møc cao ®èi víi c¸c cÊp häc d­íi vµ ®èi víi c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói, h¶i ®¶o nh»m cñng cè kÕt qu¶ cña phæ th«ng tiÓu häc ®· ®¹t ®­îc vµ ®¹t môc tiªu phæ cËp trung häc c¬ së vµo n¨m 2010 Thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch x· héi ho¸ gi¸o dôc ®µo t¹o theo nguyªn t¾c: Ph¶i x¸c ®Þnh râ viÖc g× mµ d©n lo ®­îc vµ thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña d©n lµ chÝnh th× nhµ n­íc t¹o c¬ chÕ ®Ó d©n lo; cßn viÖc g× mµ d©n klh«ng lo ®­îc vµ thuéc tr¸ch nhiÖm cña nhµ n­íc lµ chñ yÕu th× nhµ n­íc phai lo vµ ph¶i lµm thËt tèt ®em l¹i lßng tin cho d©n. Tr¸nh t×nh tr¹ng nhµ n­íc bao biÖn nh­ hiÖn nay vµ lµm kh«ng tèt ®Ó d©n kªu ca, phµn lµn. H×nh thµnh métn bé phËn qu¶n lý chuyªn tr¸ch ®èi víi khu vùc gi¸o dôc ngoµi c«ng lËp tõ Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®Õn c¸c tØnh thµnh phè ®Ó võa gióp ®ì, võa gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¬ së nµy theo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cña nhµ n­íc vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña ngµnh. + §æi míi c¬ chÕ tµi chÝnh ®èi víi c¸c c¬ së ®µo t¹o cao ®¼ng, ®¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ h­íng nhµ n­íc giao quyÒn chñ ®éng vÒ kinh phÝ cho nhµ tr­êng vµ c«ng bè c¸c phÇn hç trî vÒ ®Çu t­ khuyÕn khÝch, cßn tiÒn l­¬ng nhµ n­íc chØ h­íng dÉn khung thang b¶ng l­¬ng cßn møc tr¶ l­¬ng do ®¬n vÞ quyÕt ®Þnh 2. Gi¶i ph¸p chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng t¹o viÖc lµm theo ngµnh H­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh trong thêi kú 2001-2010 lµ gi¶m nhanh c¶ vÒ sè tuyÖt ®èi vµ tû träng lao ®éng trong n«ng nghiÖp nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Môc tiªu vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh cña thêi kú nµy ®­îc §¹i héÜ IX cña §¶ng ®Ò ra lµ gi¶m tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp trong lùc l­îng lao ®éng cßn 56-57% vµo n¨m 2005 vµ 50% vµo n¨m 2010. C¨n cø vµo môc tiªu t¨ng tr­ëng GDP thêi kú 2001-2010 cña n­íc ta lµ b×nh qu©n 7,2%/n¨m dù kiÕn t¨ng sè ng­êi lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh ®Õn n¨m 2005 vµ n¨m 2010 nh­ sau: B¶ng 10: Dù b¸o nhu cÇu lao ®éng lam viÖc trong ngµnh kinh tÕ §¬n vÞ: Ngh×n ng­êi vµ % 2000 2005 2010 sè tuyÖt ®èi Tû träng % sè tuyÖt ®èi Tû träng % sè tuyÖt ®èi Tû träng % Tæng sè lao ®éng lµm viÖc trong nÒn KTQD 37783 100 43000 100 47000 100 Trong ®ã N«ng nghiÖp 25134 67 24510 57 23500 50 C«ng nghiÖp vµ XD 5252 13,9 8600 20 11280 24 Th­¬ng m¹i dÞch vô 7216 19,1 9890 23 12220 26 Sè liÖu dù b¸o th«ng tin thÞ tr­êng Thùc hiÖn viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh nh­ trªn th× trong 10 n¨m 2001-2010, b×nh qu©n mçi n¨m gi¶m ®­îc 1,7% tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp trong lùc l­îng lao ®éng, gÇn t­¬ng ®­¬ng víi møc gi¶m cña c¸c n­íc trong khu vùc trong thËp kû 80 vµ 90, mçi n¨m t¹o chç lµm viÖc míi cho 1-1,1 triÖu lao ®éng (ch­a kÓ sè lao ®éng cã viÖc lµm do thay thÕ ng­êi vÒ h­u trong ®ã tû lÖ n÷ chiÕm kho¶ng 47-48%). 3. Gi¶i ph¸p chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo vïng l·nh thæ C¨n cø vµo chñ tr­¬ng ®« thÞ ho¸ vµ tèc ®é c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc trong 10 n¨m tíi, dù kiÕn møc cÇu lao ®éng ë khu vùc thµnh thÞ trong thêi kú 2001-2010 lµ h¬n 8,3 triÖu ng­êi, b×nh quÇn mçi n¨m kho¶ng 830 ngµn lao ®éng. §iÒu nµy cho thÊy chØ cã chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng th× míi t¹o ra c«ng viÖc lµm. C¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh nh¶y vät ®øt ®o¹n ngay tõ n«ng nghiÖp sang phi n«ng nghiÖp mµ lµ qu¸ tr×nh diÔn ra tõng b­íc tö n«ng nghiÖp sang b¸n phi n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp nªn cÇn ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn míi ®Ó ph¶n ¸nh c¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n. 4. CÇn ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng t¹o viÖc lµm thêi kú 2001-2005 Nhãm 1: C¸c chÝnh s¸ch ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng 4.1 C¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch më réng thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm chñ yÕu ë khu vùc n«ng th«n bao gåm: Gi¶m mäi phiÒn hµ trong qu¸ tr×nh doanh nghiÖp t×m kiÕm thÞ tr­êng hoÆc tiªu thô s¶n phÈm trong ph¹m vi luËt ph¸p cho phÐp. Tæ chøc dÞch vô th«ng tin thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc ®Õn c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. Hç trî ®µo t¹o qu¶n lý kinh doanh, tiÕp thÞ. Cã chÝnh s¸ch ­u ®·i vÒ thuÕ vµ æn ®Þnh vÒ c¸c chi phÝ ®Çu vµo nh­ gi¸ ®iÖn, x¨ng dÇu, ph©n bãn ®Ó bµ con phÊn ®Êu h¹ gi¸ thµnh. a) ChÝnh s¸ch ®Çu t­ ®Æc biÖt ®èi víi khu vùc n«ng th«n + VÒ chÝnh s¸ch vµ c¬ cÊu ®Çu t­ chung: vÊn ®Ò lín nhÊt vÒ chÝnh s¸ch vµ c¬ cÊu ®Çu t­ cña thêi kú 2001-2010 lµ huy ®éng ®­îc tæng nguån lùc cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ bè trÝ c¬ cÊu ®Çu t­ hîp lý, g¾n víi môc tiªu chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xó©t, t¹o viÖc lµm vµ t¨ng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm. Dù kiÕn ®Ó t¹o viÖc lµm míi cho 11 triÖu lao ®éng trong 10 n¨m 2001-2010 cÇn ph¶i bè trÝ tæng møc ®Çu t­ kho¶ng 1960 ngµn tû ®ång (t­¬ng ®­¬ng 130-140 tû USD) víi c¬ cÊu: N«ng l©m nghiÖp chiÕm 20%, c«ng nghiÖp, x©y dùng chiÕm 40% trong ®ã c¸c ngµnh ®iÖn, xi m¨ng, ho¸ chÊt, dÇu khÝ chiÕm 25%, giao th«ng v©n t¶i, b­u ®iÖn 15%, gi¸o dôc ®µo t¹o 6%, khoa häc c«ng nghÖ 4%, y tÕ 5% v¨n ho¸ vµ c¸c ngµnh kh¸c 10%. Trong tæng møc ®Çu t­ trªn th× vèn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc (kh«ng kÓ ODA) chiÕm kho¶ng 14-15%. + VÒ chÝnh s¸ch ®Çu t­ ®èi víi khu vùc n«ng th«n: Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn nhanh nh­ hµn Quèc, §µi Loan, Th¸i Lan va t×nh h×nh thùc tÕ ë n­íc ta hiÖn nay cho thÊy muèn ph¸t triÓn ®­îc khu vùc n«ng th«n cÇn ph¶i cã ®Çu t­ manh mÏ h¬n n÷a tõ nhiÒu nguån nh­: - Vèn tÝn dông, ph¶i ®æi míi c¶ vÒ thÓ chÕ cho vay vµ møc vay ®Ó 100% sè hé n«ng d©n cã nhu cÇu vay cho s¶n xuÊt ®Òu ®­îc vay vèn cña Ng©n hµng. C¸c hé n«ng d©n cã hîp ®éng s¶n xuÊt, hoÆc n»m trong khu vùc ®­îc qui hoach chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt ®Òu ®­îc vay kh«ng ph¶i thÕ chÊp. -§èi víi c¸c vïng ®· ®­îc quy ho¹ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt nhµ n­íc sÏ ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng t¹o thuËn lîi cho n«ng d©n chuyÓn ®æi s¶n xuÊt. §Æc biÖt, ®èi víi c¸c vïng c©y c«ng nghiÖp, nhµ n­íc ph¶i ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng vÒ ®­êng s¸, ®iÖn n­íc, v­ên thÝ nghiÖm vµ c¸c c¬ së chÕ biÕn, sau ®ã khi ®· ®i vµo æn ®Þnh th× cæ phÇn ho¸ ®Ó d©n lo. - TiÕp tôc ®Çu t­ c¸c c¬ së h¹ tÇng x· héi, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò vÖ sinh m«i tr­êng ë c¸c lµng nghÒ theo nguyªn t¾c ®èi víi c¸c huyÖn, vïng ®ång b»ng th× nhµ n­íc hç trî tèi ®a 50% tæng møc ®Çu t­, ®èi víi c¸c huyÖn miÒn nói sÏ hç trî 70-80%; cßn l¹i huy ®éng søc d©n ®ãng gãp. - H×nh thµnh c¸c khu kinh tÕ tËp trung cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, c¸clang nghÒ chuyÒn thèng. c) ChÝnh s¸ch ®µo t¹o nghÒ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ X©y dùng ë mçi huyÖn Ýt nhÊt tõ 1-2 trung t©m d¹y nghÒ tæng hîp cho thanh niªn. Néi dung ho¹t ®éng cña c¸c trung t©m nµy tr­íc hÕt lµ d¹y c¸c ngµnh nghÒ mµ ®Þa ph­¬ng cã thÕ m¹nh, c¸c ngµnh nghÒ ®· ®­îc qui ho¹ch ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt. §ång thêi d¹y c¶ c¸c kiÕn thøc qu¶n lý kinh doanh, kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng vµ g¾n víi c¸c chuyÓn giao c«ng nghÖ. Nguån vèn ®Ó x©y dùng c¸c c¬ së nµy tr­íc m¾t lµ cña nhµ n­íc vµ n»m trong chiÕn l­îc chung vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. H×nh thµnh ë mçi x· mét tæ c¸n bé lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng, l©m, ng­ vµ c«ng nghiÖp g¾n víi chuyÓn giao c«ng nghÖ. HiÖn nay, trong c¸c ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ viÖc lµm, ch­¬ng tr×nh 135 ®Òu cã c¸c dù ¸n khuyÕn n«ng, l©m, ng­ nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. CÇn ®­a c¸c dù ¸n nµy ®Õn tËn x·. C¸c huyÖn vµ tØnh thµnh phè cÇn bè trÝ ®ñ cho tÊt c¶ c¸c x· cña c¶ n­íc Ýt nhÊt lµ tõ mét ®Õn hai c¸n bé cña c¸c ngµnh trªn cho mçi x· kÕt hîp víi mét sè n«ng d©n s¶n xuÊt giái ë ®Þa ph­¬ng ®Ó h×nh thµnh tæ khuyÕn n«ng, l©m, ng­ vµ c«ng nghiÖp cña x·. Kinh phÝ ho¹t ®éng ngoµi nguån cña dù ¸n cã thÓ thu thªm tõ nguån chuyÓn giao kü thuËt, dÞch vô cung cÊp gièng c©y míi hoÆc ng©n s¸ch cña tØnh huyÖn hç trî thªm. Nhãm 2: C¸c chÝnh s¸ch vÒ ®Þnh h­íng cho chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng C¸c tØnh, thµnh phè cÇn cã qui ho¹ch cô thÓ vÒ h­íng ph¸t triÓn c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc vµ c¸c vïng cô thÓ cña ®Þa ph­¬ng trªn c¬ së ®ã, x¸c ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ cña ®Þa ph­¬ng lµm c¨n cø cho viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ ®åi rõng khai th¸c b·i båi ven s«ng, ven biÓn vµ kinh tÕ biÓn, th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ vÒ ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng thuû lîi, ®­êng s¸ c¸c c¬ së cung cÊp gièng c©y con vµ tiªu thô s¶n phÈm. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch hç trî cho n«ng d©n theo h­íng:x©y dùng quü b¶o hiÓm xuÊt khÈu ®Ó xö lý khi thÞ tr­êng biÕn ®éng. Quy ho¹ch h×nh thµnh c¸c vïng nguyªn liÖu c«ng nghiÖp vµ cã chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch h×nh thµnh th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch hç trî ban ®Çu vÒ vèn, æn ®Þnh gi¸ cung cÊp gièng, phßng chèng dÞch bÖnh vµ tiªu thô hÕt s¶n phÈm cho n«ng d©n. Quy ho¹ch vµ cã chÝnh s¸ch h×nh thµnh c¸c khu ®« thÞ dan c­ míi. §©y lµ mét biÖn ph¸p rÊt quan träng t¸c ®éng ®Õn viÖc chuyÓn dÞch nhanh c¬ cÊu lao ®éng. Song nguyªn t¾c cña ®Òn bï ®Êt ®ai ®èi víi khu vùc nµy ph¶i ®¹t ®­îc 2 môc tiªu: Ng­êi bÞ mÊt nhµ ®Êt ph¶i cã nhµ ë míi cã ®iÒu kiÖn tèt h¬n va ng­êi lao ®éng ph¶i ®­îc gi¶ quyÕt viÖc lµm. Nh­ vËy, tiÒn ®Òn bï tr­íc hÕt lµ ®Ó lµm 2 viÖc: x©y dùng nhµ ë khu ®Þnh c­ míi cho nh÷ng ng­êi bÞ mÊt nhµ ®Êt vµ t¹o cho ng­êi lao ®éng cã viÖc lµm míi do bÞ mÊt ®Êt canh t¸c. Nh÷ng ng­êi ®Çu c¬ mua ®Êtkh«ng cã hé khÈu chÝnh ë ®©y sÏ chØ ®­îc ®Òn bï gi¸ ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nhãm 3: C¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn viÖc lµm th«ng tho¸ng vÒ ®¨ng ký hé khÈu vµ th«ng tin thÞ tr­¬ng lao ®éng. §©y lµ nhãm chÝnh s¸ch liªn quan trùc tiÕp ®Õn nhiÒu ng­êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng nªn cÇn th¸o gì nh÷ng ¸ch t¾c hiÖn nay theo h­íng: + Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n­¬c ®­îc phÐp tuyÓn chän trùc tiÕp lao ®éng ë tÊt c¶ c¸c tØnh thµnh phè kh¸c nhau. + TÊt c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng tõ c¸c tØnh kh¸c tíi nÕu cã giÊy cña Uû ban nh©n d©n x· cho phÐp tù t×m viÖc lµm vµ x¸c nhËn lµ ng­êi lµm ¨n l­¬ng thiÖn kh«ng cã tiÒn ¸n, tiÒn sù ®Òu ®­îc Uû ban nh©n d©n x·, ph­êng, thÞ trÊn cho phÐp ®¨ng ký t¹m tró ®Ó t×m viÖc vµ ®­îc c¸c trung t©m viÖc lµm t­ vÊn, giíi thiÖu viÖc lµm hoÆc d¹y nghÒ. ë mçi quËn, huyÖn cña c¸c thµnh phè lín cÇn dµnh mét m¶nh ®Êt ®Ó x©y dùng nhµ ë ®Ó cho nh÷ng lao ®éng ngo¹i tØnh ®Õn thuª. T¨ng c­êng c«ng t¸c th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng b»ng c¸c biÖn ph¸p: - ë mçi tØnh, thµnh phè cÇn chän 1 trong sè c¸c trung t©m dÞch vô viÖc lµm vµ giao nhiÖm vô cho trung t©m nµy chÞu tr¸ch nhiÖm thu thËp c¸c th«ng tin vÒ cung cÇu lao ®éng vµ t×nh h×nh gi¸ c¶ tiÒn c«ng, tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng, b¸o c¸o vÒ trung ­¬ng lµ Bé Lao ®éng th­¬ng binh x· héi; Tæ chøc ®µo t¹o ®éi ngò c¸c bé cña c¸c trung t©m vÒ kiÕn thøc thÞ tr­êng lao ®éng vµ ®iÒu tra thÞ tr­êng lao ®éng. Thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch ­u tiªn ®èi víi lao ®éng n÷ nh­: §èi víi doanh nghiÖp cã lao ®éng n÷ tõ 65% trë lªn nªn ®Ó l¹i cho doanh nghiÖp 4-5% tiÒn thuÕ ph¶i nép ®Ó x©y dùng c¸c quü phóc lîi; ®èi víi nh÷ng ngµnh ®µo t¹o nh­ th­¬ng m¹i, du lÞch, gi¸o dôc, y tÕ cÇn cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ tuyÓn lao ®éng n÷ hoÆc n÷ ®­îc ­u tiªn céng thªm 1-2 ®iÓm so víi nam vµo c¸c ngµnh nµy. Nhãm 4: Mét sè m« h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng cÇn ®­îc khuyÕn khÝch më réng a) M« h×nh xÝ nghiÖp n«ng th«n: ë n«ng th«n n­íc ta ®· h×nh thµnh m« h×nh s¶n xuÊt kiÓu xÝ nghiÖp nh­: c¬ së s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, chÕ biÕn n«ng s¶n, c¸c trang tr¹i. §©y lµ mét kiÓu xÝ nghiÖp nhá cã kh¶ n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng vµ chuyÓn dÞch lao ®éng t¹i chç l¹i Ýt tèn kÐm vÒ ®Çu t­ cÇn ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn b»ng c¸c chÝnh s¸ch ®· nãi ë trªn. b) M« h×nh lµng nghÒ truyÒn thèng M« h×nh c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng lµ biÖn ph¸p rÊt quan träng vµ cã kh¶ thi cao ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng vµ c«ng nghiÖp ho¸ n«ng th«n. Mçi tØnh, mçi thµnh phè cÇn tæ chøc ®iÒu tra n¾m l¹i nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng trªn ®Þa bµn vµ x©y dùng ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn cho tõng lµng nghÒ b»ng c¸c chÝnh s¸ch hç trî cô thÓ vµ quy ho¹ch t¸ch ho¹t ®éng s¶n xuÊt ra khái khu d©n c­. c) M« h×nh doanh nghiÖp nhá ë thµnh thÞ ­u ®iÓm cña nã lµ vèn ban ®Çu Ýt, quy m« nhá nªn dÔ thÝch nghi víi nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. Ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp nhá sÏ lµ tiÒn ®Ò ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ lín. d) M« h×nh c«ng ty cæ phÇn §Ó t¹o mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n vµ ng­êi trång nguyªn liÖu. e) M« h×nh doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi §©y lµ h­íng quan träng ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng cã chÊt l­îng cao IV. KÕt LuËn ChuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò lín cã liªn quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ kinh tÕ, x· héi chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng cã vai trß lín lµm c¬ së cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Song do tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn thÊp, ch­a tho¸t khái ng­ìng cña mét n­íc nghÌo l¹i ph¶i chÞu thªm mét ¸p lùc lµ møc t¨ng tù nhiªn cña nguån lao ®éng nhanh nªn dÉn ®Õn c¬ cÊu lao ®éng n­íc ta hiÖn nay rÊt l¹c hËu so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, so víi yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, sè ng­êi qua ®µo t¹o lµ 20% vµo n¨m 2000. Sè ng­êi kh«ng cã viÖc lµm vµ thiÕu viÖc lµm lín chiÕm 6,5% d©n sè, ®ang lµ vÊn ®Ò næi cém ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®­îc x· héi quan t©m. ChÝnh v× vËy mµ Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch hîp lý h¬n ®Ó thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, vµ c¸c lÜnh vùc cã liªn quan ®Ó lµm cho c¬ cÊu lao ®éng hîp lý h¬n ®Ó ®Õn n¨m 2010 ®­a n­íc ta cã mét c¬ cÊu lao ®éng hîp lý nh­ ®· ®Ò ra lµ: VÒ sè lao ®éng lµm viÖc trong ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng: 11280 ngµn ng­êi chiÕm 24%. VÒ sè lao ®éng lµm viÖc trong ngµnh n«ng nghiÖp: 23500 ngµn ng­êi chiÕm 50%. VÒ sè lao ®éng lµm viÖc trong ngµnh th­¬ng m¹i vµ dÞch vô: 12220 ngµn ng­êi chiÕm 26%. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Niªn gi¸m thèng kª vÒ lao ®éng viÖc lµm 1996-2000 Gi¸o tr×nh Kinh tÕ häc chÝnh trÞ M¸c-Lªnin, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia. Gi¸o tr×nh Qu¶n lý häc kinh tÕ quèc d©n (tËp I,II), Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt. TrÇn V¨n Hoan: Mét sè t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Õn ph¸t triÓn nguåc nh©n lùc n­íc ta, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 3/2002 TS. Lª Duy §ång: Thùc tr¹ng thÞ tr­êng ViÖt nam vµ ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn giai ®o¹n 2001- 2010, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 1/2002 ThS.Ph¹m §¨ng QuyÕt: Mét sè vÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸ vµ lao ®éng trong x· héi c«ng nghiÖp , Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 1/2002 TS.Do·n MËu DiÖp: Nh÷ng ®Æc tr­ng cña thÞ tr­êng lao ®éng trong nÒn kinh tÕ míi, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 6/2001 Thùc tr¹ng lao ®éng viÖc lµm ë ViÖt nam n¨m 2002 trªn c¸c mÆt chñ yÕu, Th«ng tin thÞ tr­êng sè 4/2001. NguyÔn Träng Phu, Tæ chøc hÖ thèng th«ng tin thèng kª thÞ tr­êng lao ®éng trong kinh tÕ thÞ ë ViÖt Nam thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 3/2001. TS.Lª Duy §ång: ChiÕn l­îc viÖc lµm trong 10 n¨m ®Çu thÕ kû, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 1/2001. TS.Tr­¬ng V¨n Phóc: Thùc tr¹ng lùc l­îng lao ®éng ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1996 – 2000vµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt viÖc lµm, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 6/2000. PGS, TS. NguyÔn ViÕt Sù: Th¸ch thøc míi cña thÞ tr­êng lao ®éng trong nÒn kinh tÕ tri thøc ®èi víi nguån nh©n lùc ViÖt Nam, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 6/2000. Lª Trung: Nh×n l¹i vÊn ®Ò viÖc lµm sau 15 n¨m ®æi míi, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 5/2000. Ph¹m §¨ng QuyÕt: Thùc tr¹ng viÖc lµm biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn nh©n lùccña ®Êt n­íc, Th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng sè 2/2000 Ph¹m Hång TiÕn: VÊn ®Ò viÖc lµm ë ViÖt Nam hiÖn nay, T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ sè 260 (th¸ng 1/2000) Hµ Néi.