Đề tài Một số vấn đề về chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam trong thời gian tới

g, c¸c mÆt hµng th©m dông kü thuËt vµ chÊt x¸m. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ trong ®Ò ¸n trªn ®©y còng ®· x¸c ®Þnh môc tiªu chuyÓn ®æi c¬ cÊu ngµnh hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 lµ: a. Gi¶m dÇn hµng th« vµ s¬ chÕ, t¨ng hµng chÕ biÕn s©u, hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao. Gi¶m tû träng xuÊt khÈu nhãm hµng nguyªn nhiªn liÖu tõ h¬n 20% n¨m 2001 chØ cßn 3,5% ®Õn n¨m 2010. b. Gi¶m tû träng xuÊt khÈu nhãm hµng n«ng - l©m - thuû s¶n tõ 25 - 26% (n¨m 2001) xuèng cßn 17,2% ®Õn n¨m 2010. Tuy nhiªn, trong sè ®ã, hµng thuû s¶n vÉn t¨ng m¹nh, ®¹t trªn 40% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña toµn ngµnh n«ng - l©m - thuû s¶n; hµng rau qu¶ vµ h¹t ®iÒu còng t¨ng nhiÒu; cµ phª, cao su t¨ng Ýt, riªng g¹o hÇu nh­ kh«ng t¨ng (chØ gi÷ ë møc 4,0 - 4,5 triÖu tÊn). T¨ng tû träng c¸c nhãm hµng: c«ng nghiÖp nÆng, c«ng nghiÖp nhÑ tiÓu - thñ c«ng nghiÖp. c. T¨ng m¹nh tû träng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc ®Õn n¨m 2010, ph¶i chiÕm trªn 40% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸. Thuéc nhãm mÆt hµng nµy cã dÖt may, giµy dÐp, thñ c«ng mü nghÖ, thùc phÈm chÕ biÕn, ho¸ phÈm tiªu dïng, c¬ khÝ ®iÖn, nhùa vµ c¶ nh÷ng s¶n phÈm kü thuËt cao nh­ phÇn mÒm, ®iÖn tö cao cÊp, c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi... tÊt c¶ ®Òu ph¶i cã tû träng cao vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng cao h¬n h¼n so víi hiÖn nay. §Ó ®¹t c¸c môc tiªu trªn, §Ò ¸n ChiÕn l­îc cßn dù kiÕn nhÞp ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu nhanh gÊp ®«i nhÞp ®é t¨ng tr­ëng GDP, tøc lµ kho¶ng 14,4%/n¨m, trong ®ã n«ng s¶n xuÊt khÈu qua chÕ biÕn ®¹t kim ng¹ch 6 -7 tû USD vµo n¨m 2010, l­¬ng thùc b×nh qu©n 4 - 5 triÖu tÊn/n¨m, kho¸ng s¶n ®¹t kim ng¹ch kho¶ng 3 tû USD, s¶n phÈm c«ng nghiÖp chiÕm 70 - 80% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu 14,4%/n¨m lµ nhiÖm vô kh«ng ®¬n gi¶n v×: - XuÊt ph¸t ®iÓm cña thêi kú 2001 - 2010 cao h¬n nhiÒu so víi thêi kú 1991 - 2000 (13,5 tû USD so víi 2,4 tû USD). Víi nh÷ng h¹n chÕ cßn tån t¹i trong nhiÒu lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng h¹n chÕ mang tÝnh c¬ cÊu, th× viÖc gia t¨ng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi ë møc trªn 2 tû USD/n¨m ®ßi hái sù nç lùc cao ®é trong c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu. - NÕu tèc ®é t¨ng tr­ëng cña xuÊt khÈu lµ 14,4%/n¨m, cña GDP lµ 7,2%/n¨m th× tíi n¨m 2010 xuÊt khÈu sÏ chiÕm trªn 80% GDP. Tû träng nµy ®èi víi ViÖt Nam lµ qu¸ cao v× nÒn kinh tÕ n­íc ta trong nh÷ng n¨m tíi ®©y ch­a thÓ cã ®é më nh­ Singapore hoÆc Hongkong. - Khu vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi (FDI) tuy cã nh÷ng lîi thÕ trªn tr­êng quèc tÕ nh­ vèn, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, qu¶n lý hiÖn ®¹i, nguån lao ®éng rÎ vµ tay nghÒ cao, song cã ®iÒu l¹ lµ ®Çu t­ ë ViÖt Nam l¹i kÐm hiÖu qu¶ so víi ®Çu t­ ë c¸c n­íc trong khu vùc, ®iÓn h×nh lµ so víi Trung Quèc. §iÒu nµy ®­îc ph¶n ¸nh qua c¸c chØ sè b×nh qu©n n¨m 1998 trªn 1 triÖu USD ®Çu t­ thùc hiÖn nh­: thu hót sè lao ®éng ViÖt Nam lµ 23 ng­êi, Trung Quèc 117 ng­êi, doanh thu xuÊt khÈu (USD) t­¬ng øng 168.000; 342.000 vµ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch (USD) 26.800; 53.000. Nh­ vËy, c¸c chØ sè cña ViÖt Nam chØ b»ng 50%, riªng vÒ møc th©m dông lao ®éng chØ b»ng 20% so víi Trung Quèc. NÕu xÐt trong mèi t­¬ng quan víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam th× doanh nghiÖp FDI cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao nhÊt. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp FDI còng kh«ng næi tréi. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1998 cña ViÖt Nam lµ 9,3 tû USD, trong ®ã, doanh nghiÖp FDI chØ xuÊt ®­îc 1,9 tû USD, chiÕm 20,4%, cßn nÕu so víi tæng doanh thu cña khèi doanh nghiÖp nµy th× tû lÖ xuÊt khÈu chØ chiÕm ®­îc 28,6%, cßn l¹i 71,4% doanh thu ®­îc thùc hiÖn néi ®Þa. Cã thÓ thÊy, lÏ ra thu hót ngo¹i lùc lµ ®Ó ph¸t huy néi lùc, nh­ng ng­îc l¹i, ngo¹i lùc ®ang cã khuynh h­íng chiÕm lÜnh thÞ phÇn néi ®Þa, chÌn Ðp néi lùc. T×nh tr¹ng suy gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ nÕu chØ diÔn ra ®èi víi khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc ViÖt Nam th× cßn cã thÓ biÖn lý ®­îc, ®»ng nµy l¹i diÔn ra ngay c¶ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp FDI, vèn lµ nh÷ng tËp ®oµn hïng m¹nh, ®· tõ l©u cã tiÕng t¨m trong “lµng c¹nh tranh quèc tÕ” th× thËt lµ mét nghÞch lý. Do vËy, nguyªn nh©n cña nã kh«ng ph¶i lµ c¸i g× kh¸c ngoµi m«i tr­êng ®Çu t­, trong ®ã cã sù nu«ng chiÒu, che ch¾n bëi c¬ chÕ b¶o hé. H¬n 10 n¨m qua, khèi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· ®ãng gãp mét phÇn kh¸ lín cho t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu, më ra nh÷ng mÆt hµng míi vµ khai ph¸ c¸c thÞ tr­êng míi. KÓ tõ n¨m 1998, ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam cã chiÒu h­íng ch÷ng l¹i vµ gi¶m dÇn. HiÖn nay ch­a râ kh¶ n¨ng cã chÆn ®øng ®­îc chiÒu h­íng nµy kh«ng. NÕu chiÒu h­íng ®ã cßn tiÕp diÔn th× cã thÓ ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ tíi tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu, chÝ Ýt lµ trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thêi kú 2001 - 2010. Tuy nhiªn, yªu cÇu t¨ng nhanh quy m« vµ tèc ®é xuÊt khÈu lµ mét nhiÖm vô cÊp thiÕt ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Mét mÆt nã kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu kh«ng chØ ®èi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi mµ ngay c¶ víi c¸c n­íc trong khu vùc. HiÖn nay kim ng¹ch xuÊt khÈu cña Malaysia cao h¬n ta kho¶ng 6 lÇn, Th¸i Lan h¬n ta kho¶ng 4,5 lÇn. NÕu ViÖt Nam phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 60 tû USD vµ víi møc t¨ng tr­ëng nh­ hiÖn nay cña hai n­íc th× kho¶ng c¸ch ®ã cã thÓ rót ng¾n xuèng b»ng 1/3 Malaysia vµ 1/2 Th¸i Lan. MÆt kh¸c, nã cßn t¹o ra nguån ngo¹i tÖ c©n ®èi nhËp khÈu, t¨ng tÝch luü ngo¹i tÖ, tiÕp cËn nÒn khoa häc c«ng nghÖ cao cña thÕ giíi phôc vô CNH - H§H ®Êt n­íc, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Dùa trªn kinh nghiÖm h¬n 10 n¨m qua kÕt hîp víi nh÷ng dù b¸o vÒ s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng trong nh÷ng n¨m tíi vµ trªn c¬ së ph¸t huy néi lùc, cã tÝnh ®Õn sù thay ®æi cã tÝnh ®ét biÕn, Bé Th­¬ng m¹i ®Ò xuÊt ph­¬ng ¸n phÊn ®Êu t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu hµng ho¸ thêi kú 2001 - 2010 nh­ sau: ¨ Tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n trong thêi kú 2001 - 2010 lµ 15%/n¨m, trong ®ã thêi kú 2001 - 2005 t¨ng 16%/n¨m, thêi kú 2006 - 2010 t¨ng 14%/n¨m. ¨ Gi¸ trÞ t¨ng tõ kho¶ng 13,5 tû USD n¨m 2000 lªn 28,4 tû USD vµo n¨m 2005 vµ 54,6 tû USD vµo n¨m 2010, gÊp h¬n 4 lÇn n¨m 2000. 3.1.2. Ph­¬ng h­íng ®æi míi c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu. C¬ cÊu hµng hãa xuÊt khÈu trong giai ®o¹n 2001 - 2010 cÇn ®­îc ®æi míi theo c¸c h­íng chñ yÕu sau ®©y: - Tr­íc m¾t huy ®éng mäi nguån lùc cã thÓ ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, thu ngo¹i tÖ. - §ång thêi cÇn chñ ®éng gia t¨ng xuÊt khÈu s¶n phÈm chÕ biÕn vµ chÕ t¹o víi gi¸ trÞ gia t¨ng ngµy cµng cao, chó träng c¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng c«ng nghÖ vµ tri thøc cao, gi¶m dÇn tû träng hµng th«. - MÆt hµng, chÊt l­îng, mÉu m· cÇn ®¸p øng nhu cÇu cña tõng thÞ tr­êng. - RÊt chó träng viÖc gia t¨ng c¸c ho¹t ®éng dÞch vô. TiÕc r»ng, c¸c mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu míi ®­îc ®Ò cËp chñ yÕu ë tr¹ng th¸i “tÜnh”, ch­a thÓ dù b¸o ®­îc nh÷ng mÆt hµng sÏ xuÊt hiÖn trong t­¬ng lai do thÞ tr­êng m¸ch b¶o vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña ta. Theo c¸c h­íng nãi trªn, chÝnh s¸ch c¸c nhãm hµng cã thÓ h×nh dung nh­ sau: Nhãm hµng nguyªn nhiªn liÖu HiÖn nay nhãm nµy, víi hai mÆt hµng chÝnh lµ dÇu th« vµ than ®¸, ®ang chiÕm kho¶ng trªn 20% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Sau khi nhµ m¸y läc dÇu Dung QuÊt ®i vµo ho¹t ®éng, l­îng dÇu th« xuÊt khÈu sÏ gi¶m dÇn. Dù kiÕn vµo n¨m 2005 l­îng dÇu th« xuÊt khÈu sÏ chØ cßn kho¶ng 12 triÖu tÊn (hiÖn nay lµ 16 triÖu tÊn). Tíi n¨m 2010 cã hai ph­¬ng ¸n, tuú thuéc vµo l­îng khai th¸c: - NÕu khai th¸c 14 -16 triÖu tÊn th× sÏ sö dông trong n­íc kho¶ng 12 triÖu tÊn, xuÊt khÈu 2 - 4 triÖu tÊn. - NÕu khai th¸c 20 triÖu tÊn th× cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu kho¶ng 8 triÖu tÊn. Dï theo ph­¬ng ¸n nµo th× kim ng¹ch dÇu th« còng sÏ gi¶m ®¸ng kÓ vµo n¨m 2010 (theo ph­¬ng ¸n 1 th× tØ träng dÇu th« trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu dù kiÕn sÏ chØ cßn d­íi 1% so víi 22% hiÖn nay, theo ph­¬ng ¸n 2 th× tØ lÖ ®ã sÏ cßn kho¶ng 3%). ThÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh sÏ vÉn lµ Australia, Singapore, NhËt B¶n, Trung Quèc, cã thÓ thªm Hoa K×. ViÖc xuÊt khÈu dÇu th« sÏ ®i ®«i víi viÖc gi¶m nhËp khÈu x¨ng dÇu tõ n­íc ngoµi. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2010 s¶n xuÊt trong n­íc sÏ ®¸p øng ®­îc gÇn 80% nhu cÇu vÒ s¶n phÈm dÇu vµ khÝ, tøc lµ kho¶ng 13 triÖu tÊn s¶n phÈm/n¨m, trÞ gi¸ trªn 3 tû USD. NhËp khÈu x¨ng dÇu vµo n¨m 2010 chØ cßn kho¶ng 4 triÖu tÊn, gi¶m 50% so víi 8 triÖu tÊn hiÖn nay, nÕu tÝnh theo thêi gi¸ 2000 th× sÏ gi¶m 850 - 900 triÖu USD. VÒ than ®¸, dù kiÕn nhu cÇu néi ®Þa sÏ t¨ng ®¸ng kÓ do x©y dùng c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn míi nªn dï s¶n l­îng cã lªn tíi 15 triÖu tÊn (n¨m 2000 lµ 15 triÖu tÊn/n¨m), xuÊt khÈu còng sÏ chØ dao ®éng ë møc 4 triÖu tÊn (trong thêi gian tõ 2001- 2010 mang l¹i kim ng¹ch mçi n¨m kho¶ng 120 - 150 triÖu USD). Nh×n chung, gi¸ xuÊt khÈu than ®¸ khã cã kh¶ n¨ng t¨ng ®ét biÕn do nguån cung trªn thÞ tr­êng thÕ giíi t­¬ng ®èi dåi dµo, v¶ l¹i v× lý do m«i tr­êng nªn cÇu cã xu h­íng gi¶m. NhiÖm vô chñ yÕu trong nh÷ng n¨m tíi lµ duy tr× nh÷ng thÞ tr­êng hiÖn cã nh­ NhËt B¶n, Trung Quèc, T©y ¢u... vµ t¨ng c­êng th©m nhËp vµo thÞ tr­êng Th¸i Lan, Hµn Quèc... Kh¶ n¨ng xuÊt khÈu c¸c lo¹i kho¸ng s¶n kh¸c ®Ó bï vµo thiÕu hôt cña dÇu th« lµ rÊt h¹n chÕ. Cho ®Õn n¨m 2010, quÆng apatit khai th¸c ra chØ ®¸p øng mét phÇn cho nhu cÇu s¶n xuÊt ph©n bãn, ch­a cã kh¶ n¨ng tham gia xuÊt khÈu. Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu alumin ch­a thËt ch¾c ch¾n do cßn chê dù ¸n liªn doanh ®­îc triÓn khai (nÕu cã th× chØ tõ sau 2005). QuÆng s¾t khã cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu lín bëi nhu cÇu trong n­íc sÏ t¨ng m¹nh, vÊn ®Ò khai th¸c quÆng Th¹ch Khª cßn ch­a râ nÐt. §Êt hiÕm tuy cã nh­ng tr÷ l­îng th­¬ng m¹i kh«ng nhiÒu, viÖc xuÊt khÈu l¹i rÊt khã kh¨n do c«ng nghÖ chÕ biÕn phøc t¹p, cung cÇu thÕ giíi ®· æn ®Þnh. C¸c lo¹i quÆng kh¸c tr÷ l­îng kh«ng ®¸ng kÓ. Nh­ vËy, tíi n¨m 2005, nhãm nguyªn nhiªn liÖu cã kh¶ n¨ng chØ cßn ®ãng gãp ®­îc kho¶ng 9% kim ng¹ch xuÊt khÈu (2,5 tØ USD) so víi trªn 20% hiÖn nay; ®Õn n¨m 2010, tØ träng cña nhãm nµy sÏ gi¶m xuèng cßn ch­a ®Çy 1% (d­íi 500 triÖu USD) hoÆc 3,5% (kho¶ng 1,75 tØ USD), tuú theo ph­¬ng ¸n khai th¸c dÇu th«. V× vËy, viÖc t×m ra c¸c mÆt hµng míi ®Ó thay thÕ xuÊt khÈu lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu. Nhãm hµng n«ng, l©m, thñy s¶n HiÖn nay nhãm nµy ®ang chiÕm gÇn 25% kim ng¹ch xuÊt khÈu víi nh÷ng mÆt hµng chñ yÕu lµ cµ phª, g¹o, chÌ, cao su, rau qu¶, h¹t tiªu vµ nh©n ®iÒu (trõ mÆt hµng chÌ cßn l¹i tÊt c¶ c¸c mÆt hµng ®Òu ®¹t kim ng¹ch trªn 100 triÖu USD/n¨m). Do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¶i chÞu nh÷ng h¹n chÕ mang tÝnh c¬ cÊu (nh­ diÖn tÝch cã h¹n, kh¶ n¨ng khai th¸c vµ ®¸nh b¾t cã h¹n...) nªn theo dù th¶o chiÕn l­îc chung, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nhãm nµy sÏ chØ ë møc 4%/n¨m trong toµn k× 2001 - 2010. Bªn c¹nh ®ã, nhu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi còng cã h¹n, gi¸ c¶ l¹i kh«ng æn ®Þnh. V× vËy dï kim ng¹ch tuyÖt ®èi cña nhãm vÉn t¨ng nh­ng tû träng sÏ gi¶m dÇn xuèng cßn 22% (t­¬ng ®­¬ng 5,85 tØ USD vµo n¨m 2005) vµ 17,2 % (t­¬ng ®­¬ng 8 - 8,6 tØ USD vµo n¨m 2010). §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ mang tÝnh c¬ cÊu, h­íng ph¸t triÓn chñ ®¹o cña nhãm hµng nµy trong nh÷ng n¨m tíi ®©y lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu toµn lÜnh vùc, trong mçi ngµnh thËm chÝ trong tõng lo¹i s¶n phÈm, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ gi¸ trÞ gia t¨ng. CÇn cã sù ®Çu t­ thÝch ®¸ng vµo kh©u gièng vµ c«ng nghÖ sau thu ho¹ch, kÓ c¶ ®ãng gãi, b¶o qu¶n, vËn chuyÓn... ®Ó t¹o ra nh÷ng ®ét ph¸ vÒ n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. Theo Bé Th­¬ng m¹i, h¹t nh©n t¨ng tr­ëng cña nhãm sÏ lµ mÆt hµng thñy s¶n bëi tiÒm n¨ng khai th¸c vµ nu«i trång cßn nhiÒu, nhu cÇu thÞ tr­êng thÕ giíi l¹i t¨ng kh¸ æn ®Þnh. N¨m 1985 xuÊt khÈu thuû s¶n thÕ giíi míi ®¹t 17,2 tØ USD, tíi n¨m 1992 ®· ®¹t 52 tØ USD, tøc lµ b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 13%. §iÒu nµy liªn quan ®Õn xu h­íng tiªu dïng cña thÕ giíi lµ gi¶m tiªu thô thÞt, t¨ng tiªu thô thuû s¶n. Víi s¶n l­îng dù kiÕn ®¹t 3,7 triÖu tÊn th× kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n cña ta dù kiÕn sÏ ®¹t 2,5 tØ USD vµo n¨m 2005 vµ 3,2 - 3,5 tØ USD vµo n¨m 2010, chiÕm 40% tæng kim ng¹ch cña nhãm hµng n«ng l©m h¶i s¶n. ThÞ tr­êng chÝnh sÏ lµ EU, NhËt B¶n, Trung Quèc... §Ó ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng tr­ëng æn ®Þnh cho mÆt hµng nµy, cÇn chó träng ®Çu t­ ®Ó ®¸nh b¾t xa vµ nu«i trång, chuyÓn tõ qu¶ng canh sang th©m canh, ph¸t triÓn nh÷ng mÆt hµng cã kim ng¹ch cao nh­ t«m, nhuyÔn thÓ. C«ng nghÖ sau thu ho¹ch còng cÇn cã sù quan t©m tho¶ ®¸ng ®Ó n©ng cao chÊt l­îng, t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng vµ vÖ sinh thùc phÈm cña s¶n phÈm xuÊt khÈu. VÒ g¹o, do nhu cÇu thÕ giíi t­¬ng ®èi æn ®Þnh, kho¶ng trªn 20 triÖu tÊn/n¨m, nhiÒu n­íc nhËp khÈu nay chó träng an ninh l­¬ng thùc, th©m canh t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, gia t¨ng b¶o hé, gi¶m nhËp khÈu. Trong hoµn c¶nh ®ã, dù kiÕn suèt thêi k× 2001 - 2010 nhiÒu l¾m ta còng chØ cã thÓ xuÊt khÈu ®­îc 4 - 4,5 triÖu tÊn/n¨m, thu vÒ mçi n¨m kho¶ng trªn 1 tØ USD. §Ó n©ng cao h¬n n÷a kim ng¹ch, cÇn ®Çu t­ ®Ó c¶i thiÖn c¬ cÊu vµ chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu, khai th¸c c¸c thÞ tr­êng míi nh­ Trung §«ng, Ch©u Phi, Nam Mü... vµ æn ®Þnh c¸c thÞ tr­êng ®· cã nh­ Indonesia, Philippines..., nghiªn cøu kh¶ n¨ng phèi hîp víi Th¸i Lan ®Ó ®iÒu tiÕt nguån cung, æn ®Þnh gi¸ c¶ thÞ tr­êng, t¨ng hiÖu qu¶ xuÊt khÈu g¹o. VÒ nh©n ®iÒu cßn cã thÓ t¨ng kim ng¹ch tõ 115 triÖu USD n¨m 2000 lªn tíi kho¶ng 400 triÖu hay cao h¬n vµo n¨m 2010 v× nhu cÇu cßn lín, liªn tôc t¨ng (mét sè dù b¸o cho thÊy nhu cÇu cã thÓ t¨ng b×nh qu©n 7%/n¨m trong 10 n¨m tíi vµ sÏ ®¹t møc 160 - 200 ngh×n tÊn, gi¸ xuÊt khÈu còng t¨ng, tõ 3.799 USD/tÊn n¨m 1994 lªn 5.984USD/tÊn), v¶ l¹i tiÒm n¨ng cña n­íc ta cßn lín. ThÞ tr­êng chñ yÕu lµ Mü, EU, Australia, Trung Quèc. H¹t tiªu xuÊt khÈu ra thÞ tr­êng thÕ giíi kho¶ng 200.000 tÊn/n¨m, gi¸ c¶ dao ®éng lín. Ta cã kh¶ n¨ng më réng s¶n xuÊt, gia t¨ng s¶n l­îng, tõ ®ã cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn ®Õn 230 - 250 triÖu USD so víi 160 triÖu USD hiÖn nay. ThÞ tr­êng chñ yÕu lµ Ch©u ¢u, Mü, NhËt, Trung Quèc, Trung §«ng. VÒ c¸c lo¹i rau, hoa vµ qu¶ kh¸c, thñ t­íng ChÝnh phñ ®· cã quyÕt ®Þnh sè 182/1999/Q§-TTg ngµy 03/9/1999 phª duyÖt ®Ò ¸n ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2010, theo ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu rau, hoa vµ qu¶ sÏ ®­îc ®­a lªn kho¶ng 1,2 tØ USD víi thÞ tr­êng lµ NhËt, Nga, Trung Quèc, ch©u ¢u. NÕu cã quy ho¹ch c¸c vïng chuyªn canh vµ ®Çu t­ tho¶ ®¸ng vµo c¸c kh©u nh­ gièng, kÜ thuËt trång vµ ch¨m sãc, c«ng nghÖ sau thu ho¹ch... th× thËm chÝ cã thÓ thùc hiÖn v­ît môc tiªu trªn, ®¹t kim ng¹ch 1,6 tØ USD. VÒ cµ phª, do s¶n l­îng vµ gi¸ c¶ phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt nªn rÊt khã dù b¸o chuÈn x¸c vÒ khèi l­îng vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m tíi. FAO dù b¸o tíi n¨m 2005, s¶n l­îng cña toµn thÕ giíi sÏ ®¹t kho¶ng 7,3 triÖu tÊn so víi 6,3 - 6,6 triÖu tÊn hiÖn nay. NÕu thuËn lîi, xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam cã thÓ ®¹t 750 ngµn tÊn vµo n¨m 2010 víi kim ng¹ch kho¶ng 850 triÖu USD, ®­a ViÖt Nam v­ît qua Colombia ®Ó trë thµnh n­íc xuÊt khÈu cµ phª lín thø hai thÕ giíi. §Ó ®¹t gi¸ trÞ cao, nªn chó träng ph¸t triÓn cµ phª chÌ (arabica), tù tæ chøc hoÆc thu hót ®Çu t­ vµo lÜnh vùc chÕ biÕn cµ phª rang xay vµ cµ phª hoµ tan. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh vÉn lµ EU, Hoa Kú, Singapore vµ NhËt B¶n. Nãi chung, xuÊt khÈu cµ phª sÏ kh«ng gÆp khã kh¨n lín vÒ thÞ tr­êng nh­ng gi¸ c¶ sÏ khã æn ®Þnh. Víi hai mÆt hµng quan träng lµ cao su vµ chÌ, ChÝnh phñ ®Òu ®· cã ®Ò ¸n ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, cÇn tÝnh l¹i vÊn ®Ò ph¸t triÓn cao su v× nhu cÇu thÕ giíi t¨ng chËm, chØ trªn 2%/n¨m, n¨m 2000 kho¶ng 7 triÖu tÊn, gi¸ c¶ cã xu h­íng xuèng thÊp. Dù kiÕn kim ng¹ch xuÊt khÈu cao su cã thÓ ®¹t 500 triÖu USD vµo n¨m 2010. Nhu cÇu chÌ trªn thÕ giíi tiÕp tôc t¨ng, hiÖn nay ®¹t møc 1,3 triÖu tÊn/n¨m; ta cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn, cã thÓ ®­a kim ng¹ch xuÊt khÈu chÌ lªn 200 triÖu USD, tøc lµ gÊp 4 lÇn hiÖn nay, trong ®ã cÇn nç lùc n©ng cao tØ träng chÌ chÊt l­îng cao cho c¸c thÞ tr­êng khã tÝnh nh­ NhËt B¶n, §µi Loan, Trung §«ng ®i ®«i víi viÖc hîp t¸c ®ãng gãi t¹i Nga ®Ó ®Èy m¹nh tiªu thô ë thÞ tr­êng nµy. VÒ thÞt th× hiÖn nay s¶n l­îng cña ViÖt Nam cßn rÊt nhá bÐ (chØ b»ng 0,7% cña thÕ giíi), chÊt l­îng cßn kÐm xa so víi ®ßi hái cña thÞ tr­êng thÕ giíi. Muèn gia t¨ng s¶n phÈm ch¨n nu«i th× kh©u then chèt lµ ph¶i ®Çu t­ vµo kh©u n©ng cao chÊt l­îng vËt nu«i, phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ tr­êng, c¶i thiÖn m¹nh mÏ c«ng nghÖ chÕ biÕn, vÖ sinh thùc phÈm, ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn, ®æi míi ph­¬ng thøc ch¨n nu«i tõ s¶n xuÊt nhá sang s¶n xuÊt lín, hiÖn ®¹i. ThÞ tr­êng ®Þnh h­íng tr­íc m¾t lµ Hång K«ng, Nga, vÒ l©u dµi lµ Singapore vµ NhËt B¶n. Ngoµi ra, mét lo¹t s¶n phÈm cßn cã thÓ ph¸t triÓn ®Ó hoÆc thay thÕ nhËp khÈu hoÆc gãp phÇn xuÊt khÈu nh­ c©y hä ®Ëu, c©y cã dÇu, t¬ t»m, b«ng... §èi víi toµn bé nhãm n«ng thuû s¶n cÇn chó träng kh©u chÕ biÕn, b¶o qu¶n, vÖ sinh thùc phÈm, chuyªn chë, ®ãng gãi, ph©n phèi ®Ó cã thÓ ®­a th¼ng tíi kh©u tiªu dïng, tõ ®ã n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng. Nh×n chung l¹i, kim ng¹ch cña nhãm s¶n phÈm th« (nguyªn nhiªn liÖu vµ n«ng - l©m - h¶i s¶n) sÏ ®¹t tõ 10 ®Õn 10,35 tØ USD vµo n¨m 2010, chiÕm kho¶ng 20 - 21% kim ng¹ch xuÊt khÈu so víi trªn 40% hiÖn nay theo h­íng gia t¨ng chÊt l­îng vµ gi¸ trÞ gia t¨ng. PhÇn cßn l¹i ph¶i lµ c¸c mÆt hµng chÕ biÕn vµ chÕ t¹o. §©y lµ bµi to¸n chñ yÕu cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu trong thêi gian tõ nay ®Õn n¨m 2010. S¶n phÈm chÕ biÕn vµ chÕ t¹o HiÖn nay kim ng¹ch cña nhãm nµy ®· ®¹t trªn 4 tØ USD, tøc lµ trªn 30% kim ng¹ch xuÊt khÈu. Môc tiªu phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 lµ 20 - 21 tØ USD, t¨ng h¬n 5 lÇn so víi hiÖn nay vµ chiÕm kho¶ng 40% kim ng¹ch xuÊt khÈu so víi 30% hiÖn nay. H¹t nh©n cña nhãm, cho tíi n¨m 2010 vÉn sÏ lµ hai mÆt hµng dÖt may vµ giµy dÐp, víi kim ng¹ch cña mçi mÆt hµng ph¶i ®¹t kho¶ng 7 - 7,5 tØ USD. Nh­ vËy, dÖt may ph¶i t¨ng b×nh qu©n 14%/n¨m, giµy dÐp t¨ng b×nh qu©n 15 - 16%/n¨m. Trªn c¬ së ®· kÝ ®­îc hiÖp ®Þnh ViÖt Nam - Hoa Kú th× môc tiªu t¨ng tr­ëng trªn lµ kh¶ thi. Tuy nhiªn vÉn cÇn ph¶i tiÕp tôc më réng thÞ tr­êng Trung §«ng vµ T©y ¢u. Trung Quèc hiÖn nay ®· lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ Trung Quèc, trong ®ã cã dÖt may vµ giµy dÐp, vèn ®· rÊt m¹nh, sÏ ®­îc n©ng lªn do ®­îc h­ëng nh÷ng ­u ®·i míi trªn c¸c thÞ tr­êng réng lín nh­ Hoa Kú vµ EU, g©y khã kh¨n kh«ng nhá cho hµng ho¸ ViÖt Nam. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hai ngµnh dÖt may vµ giµy dÐp tõ nay ®Õn n¨m 2010 lµ gia t¨ng nç lùc th©m nhËp c¸c thÞ tr­êng míi, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng Mü, Trung §«ng vµ Ch©u §¹i D­¬ng; æn ®Þnh vµ t¨ng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr­êng quen thuéc nh­ EU, NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng NhËt B¶n v× ®©y lµ thÞ tr­êng phi quota; chuyÓn dÇn tõ h×nh thøc gia c«ng lµ chÝnh sang néi ®Þa ho¸ trªn c¬ së t¨ng c­êng ®Çu t­ s¶n xuÊt nguyªn phô liÖu ®Çu vµo, t¹o nh·n hiÖu cã uy tÝn; chuyÓn m¹nh sang b¸n FOB; thu hót m¹nh ®Çu t­ n­íc ngoµi; nhÊt lµ ®Çu t­ tõ EU, Mü, NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan... ®Ó t¨ng c­êng n¨ng lùc th©m nhËp trë l¹i c¸c thÞ tr­êng nµy vµ ®i vµo c¸c thÞ tr­êng kh¸c. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña Nhµ n­íc, mµ cô thÓ lµ chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch thÞ tr­êng, cÇn hç trî ®¾c lùc cho tiÕn tr×nh nµy. Do môc tiªu kim ng¹ch cña toµn nhãm chÕ biÕn, chÕ t¹o vµo n¨m 2010 lµ trªn 20 tØ USD nªn ngoµi dÖt may vµ giµy dÐp cÇn nç lùc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ, dù b¸o nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng ®Ó tõ ®ã kh«ng nh÷ng ®¸p øng mµ cßn cè t¹o ra nh÷ng ngµnh hµng míi. Tr­íc m¾t, chñ yÕu dùa trªn c¬ cÊu ®Çu t­ vµ thùc tiÔn xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m qua còng nh­ thÞ tr­êng quèc tÕ, cã thÓ dù b¸o nh÷ng mÆt hµng nh­: Thñ c«ng mü nghÖ: Kim ng¹ch hiÖn nay ®· ®¹t xÊp xØ 200 triÖu USD. §©y lµ ngµnh hµng mµ ta cßn nhiÒu tiÒm n¨ng, dung l­îng thÞ tr­êng thÕ giíi cßn lín. NÕu cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n ®Ó kh¬i dËy tiÒm n¨ng th× cã thÓ n©ng kim ng¹ch lªn 800 triÖu USD vµo n¨m 2005 vµ 1,5 tû USD vµo n¨m 2010, trong ®ã hµng gèm sø chiÕm kho¶ng 60%. ThÞ tr­êng ®Þnh h­íng lµ EU, NhËt B¶n vµ Hoa Kú. C¸c thÞ tr­êng nh­ Trung §«ng, Ch©u §¹i D­¬ng còng lµ thÞ tr­êng tiÒm tµng, cÇn nç lùc ph¸t triÓn ( Bé Th­¬ng m¹i ®· tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ ®Ò ¸n riªng vÒ mÆt hµng nµy). Thùc phÈm chÕ biÕn : Kim ng¹ch hiÖn nay míi ®¹t 100 triÖu USD, tËp trung chñ yÕu vµo nh÷ng mÆt hµng kh«ng ®ßi hái qu¸ kh¾t khe vÒ chÊt l­îng nh­ b¸nh kÑo, s÷a, mú ¨n liÒn, phë ¨n liÒn, bét ngät, dÇu thùc vËt... TiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña ngµnh hµng nµy cßn kh¸ lín bëi ë mét sè n­íc cã nhu cÇu, ch­a kÓ céng ®ång ng­êi ViÖt ë n­íc ngoµi kh¸ ®«ng. Dù b¸o tíi n¨m 2005 kim ng¹ch xuÊt khÈu cã kh¶ n¨ng v­ît 200 triÖu USD vµ tíi n¨m 2010 ®¹t 700 triÖu USD víi thÞ tr­êng tiªu thô chñ yÕu lµ Nga, §«ng ¢u, EU, ¤-xtr©y-lia vµ Hoa Kú. Trong nhãm nµy, cÇn hÕt søc chó träng mÆt hµng dÇu thùc vËt bëi n­íc ta lµ n­íc cã tiÒm n¨ng vÒ c©y cã dÇu (dõa, ®Ëu nµnh, võng, l¹c...). Nhµ n­íc cÇn cã biÖn ph¸p quy ho¹ch l¹i c¸c vïng trång c©y cã dÇu ®Ó tËp trung nguån nguyªn liÖu ®ñ dïng cho c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn, h¹n chÕ dÇn l­îng dÇu nguyªn liÖu nhËp khÈu. Trung Quèc vµ Trung §«ng lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu ®Çy tiÒm n¨ng ®èi víi mÆt hµng nµy. S¶n phÈm gç : Víi thÕ m¹nh vÒ nh©n c«ng vµ tay nghÒ, ®©y lµ ngµnh cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ë n­íc ta. Ngµnh cßn cã mét thuËn lîi n÷a lµ nhu cÇu thÕ gíi t¨ng kh¸ æn ®Þnh (b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng kho¶ng 7 - 8 % trong suèt thêi gian tõ 1994 ®Õn 1998). Sau khi chuyÓn h­íng sang sö dông nguyªn liÖu nhËp, kim ng¹ch xuÊt khÈu s¶n phÈm gç cña ta (kh«ng kÓ gç mü nghÖ) ®ang håi phôc dÇn. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2005 cã thÓ ®¹t 600 triÖu USD vµ tíi n¨m 2010 cã thÓ ®¹t 1,2 tû USD. §Ó ph¸t triÓn ngµnh nµy, cÇn cã ®Çu t­ tho¶ ®¸ng vµo kh©u trång rõng vµ ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc trong xuÊt khÈu s¶n phÈm gç, nhÊt lµ s¶n phÈm gç rõng tù nhiªn. Ho¸ phÈm tiªu dïng: §©y lµ ngµnh hµng míi xuÊt hiÖn trong vµi n¨m gÇn ®©y víi h¹t nh©n lµ bét giÆt, chÊt tÈy röa, mü phÈm... Kim ng¹ch hµng n¨m, theo thèng kª s¬ bé cña h¶i quan, ®· ®¹t xÊp xØ 30 triÖu USD. ThÞ tr­êng tiªu thÞ chÝnh lµ Trung Quèc, Campuchia, I-r¾c vµ mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn. Mét sè l­îng nhá ®· ®­îc xuÊt sang c¸c n­íc ASEAN vµ EU. Ta hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng nµy. Môc tiªu kim ng¹ch vµo n¨m 2005 lµ 200 triÖu USD, vµo n¨m 2010 lµ 600 triÖu USD. ThÞ tr­êng chÝnh trong thêi kú 2001 - 2005 vÉn sÏ lµ Trung Quèc, Campuchia, c¸c n­íc ASEAN vµ mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn; sang thêi kú 2006 - 2010 cè g¾ng len vµo c¸c thÞ tr­êng kh¸c nh­ EU, NhËt B¶n, Nga, Hoa Kú. S¶n phÈm c¬ khÝ, ®iÖn: §©y sÏ lµ nh÷ng ngµnh hµng hoµn toµn míi trong 10 n¨m tíi. MÆc dï kim ng¹ch hiÖn nay míi ®¹t trªn d­íi 10 triÖu USD nh­ng hoµn toµn cã kh¶ n¨ng t¨ng kim ng¹ch lªn 300 triÖu USD vµo n¨m 2005 vµ 1 tû USD vµo n¨m 2010. Nªn cã chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi h­íng vÒ xuÊt khÈu. Trong lÜnh vùc nµy, ®ang cã nh÷ng dÊu hiÖu kh¸ tÝch cùc (vÝ dô: C«ng ty Cadivi ®· b¾t ®Çu xuÊt khÈu c¸p ®iÖn ra n­íc ngoµi víi khèi l­îng lín; 14 dù ¸n s¶n xuÊt xe ®¹p 100% vèn §µi Loan ®· ®­îc cÊp giÊy phÐp, 16 dù ¸n n÷a ®ang chê cÊp giÊy phÐp, tæng c«ng suÊt kho¶ng 6 triÖu xe/n¨m, xuÊt khÈu 80%; qu¹t ®iÖn, m¸y xay x¸t, ®éng c¬... còng ®ang tÝch cùc t×m ®­êng xuÊt khÈu ra n­íc ngoµi). ThÞ tr­êng ®Þnh h­íng ®èi víi xe ®¹p lµ EU vµ Hoa Kú, víi c¸c s¶n phÈm kh¸c lµ c¸c n­íc ASEAN, Trung §«ng vµ ch©u Phi. S¶n phÈm nhùa : KÕt qu¶ xuÊt khÈu s¶n phÈm nhùa trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ ®¸ng khÝch lÖ. Tõ chç ®¸p øng chñ yÕu nhu cÇu trong n­íc, ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu xuÊt khÈu sang Campuchia, Lµo, Trung Quèc vµ c¸c n­íc Nam ¸ nh­ Ên §é, SriLanka. MÆt hµng chñ yÕu lµ b¹t nhùa vµ ®å nhùa gia dông. Trong nh÷ng n¨m tíi, cÇn cã ®Çu t­ tho¶ ®¸ng vµo kh©u chÊt l­îng vµ mÉu m· ®Ó më réng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr­êng hiÖn cã, t¨ng c­êng th©m nhËp c¸c thÞ tr­êng míi nh­ NhËt B¶n, EU vµ Hoa Kú. VÒ s¶n phÈm bªn c¹nh ®å nhùa gia dông cÇn chó ý ph¸t triÓn nhùa c«ng nghiÖp vµ ®å ch¬i b»ng nhùa. NÕu lµm ®­îc nh÷ng viÖc nµy, kim ng¹ch cã thÓ ®¹t 200 triÖu USD vµo n¨m 2005 vµ 600 triÖu USD vµo n¨m 2010. BiÓu 10: Dù kiÕn quy m« hµng ho¸ xuÊt khÈu 2001 - 2010 Tªn hµng 2000 2005 2010 L­îng (tÊn) TrÞ gi¸ (triÖu USD) L­îng (tÊn) TrÞ gi¸ (triÖu USD) L­îng (tÊn) TrÞ gi¸ (triÖu USD) 1.Kho¸ng s¶n 3.296 2.520 1.750 DÇu th« vµ s¶n phÈm dÇu 16.800.000 3.200 11.800.000 2.400 8.000.000 1.600 Than ®¸ 3.100.000 96 4.000.000 120 5.000.000 150 C¸c lo¹i quÆng 0 0 0 2.N«ng l©m thuû s¶n chÝnh 3.158 5.845 8.600 L¹c nh©n 77.000 40 130.000 75 180.000 100 Cao su vµ cao su chÕ biÕn 245.000 153 300.000 250 500.000 500 Cµ phª vµ cµ phª chÕ biÕn 630.000 500 700.000 700 750.000 850 ChÌ 40.000 50 78.000 100 140.000 200 G¹o 3.800.000 720 4.500.000 1.000 4.500.000 1.200 Rau qu¶ vµ rau qu¶ chÕ biÕn 180 800 1.600 Thuû s¶n vµ thuû s¶n chÕ biÕn 1.200 2.500 3.500 Nh©n ®iÒu 23.000 115 40.000 200 80.000 400 H¹t tiªu 50.000 200 50.000 220 60.000 250 3.Hµng chÕ biÕn chÝnh 4.240 11.500 20.600 Thñ c«ng mÜ nghÖ 280 800 1.500 DÖt may 1.950 5.000 7.500 Giµy dÐp 1.650 4.000 7.000 Thùc phÈm chÕ biÕn 100 200 700 S¶n phÈm gç 200 600 1.200 Ho¸ phÈm tiªu dïng 30 200 600 S¶n phÈm nhùa 10 200 600 S¶n phÈm c¬ khÝ - ®iÖn 10 300 1.000 VËt liÖu x©y dùng 10 200 500 4.Hµng chÕ biÕn cao 750 2.500 7.000 §iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh 750 2.000 6.000 PhÇn mÒm 0 500 1.000 Tæng c¸c mÆt hµng trªn 11.444 22.365 37.950 Hµng kh¸c 2.056 4.635 12.050 Dù kiÕn tæng kim ng¹ch 13.500 27.000 50.000 Nguån: Bé Th­¬ng m¹i. Nh­ vËy, bªn c¹nh dÖt may vµ giµy dÐp, trong 8 n¨m tíi ®©y cÇn chó ý ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh kÕt hîp gi÷a lao ®éng gi¶n ®¬n víi c«ng nghÖ trung b×nh mµ cô thÓ lµ thñ c«ng mü nghÖ, thùc phÈm chÕ biÕn, s¶n phÈm gç, ho¸ phÈm tiªu dïng, s¶n phÈm nhùa vµ s¶n phÈm c¬ khÝ - ®iÖn; phÊn ®Êu ®­a kim ng¹ch cña nhãm hµng chñ lùc míi nµy lªn 4,5 - 5 tû USD hoÆc h¬n vµo n¨m 2010. Cã thÓ nãi ®©y lµ kh©u ®ét ph¸ cña xuÊt khÈu ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t (2001 - 2005). S¶n phÈm hµm l­îng c«ng nghÖ vµ chÊt x¸m cao: §©y lµ ngµnh hµng míi xuÊt hiÖn nh­ng ®· mang l¹i kim ng¹ch xuÊt khÈu kh¸ lín, kho¶ng 700 triÖu USD vµo n¨m 2000. H¹t nh©n lµ hµng ®iÖn tö vµ tin häc. Víi xu thÕ ph©n c«ng lao ®éng theo chiÒu s©u trªn thÕ giíi hiÖn nay, ta hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn h¬n n÷a nh÷ng mÆt hµng nµy, tr­íc m¾t lµ gia c«ng råi tiÕn tíi néi ho¸ dÇn. VÊn ®Ò cèt lâi lµ cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Môc tiªu kim ng¹ch xuÊt khÈu ®Æt ra cho ngµnh lµ 2,5 tØ USD vµo n¨m 2005 (riªng phÇn mÒm Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng dù kiÕn lµ 350 - 500 triÖu USD) vµ 6 - 7 tØ USD vµo n¨m 2010 (riªng phÇn mÒm lµ 1 tØ USD). VÒ thÞ tr­êng th× nh»m vµo c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (phÇn mÒm) vµ c¶ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn (phÇn cøng). CÇn coi ®©y lµ kh©u ®ét ph¸ trong 5 n¨m cuèi cña thêi k× 2001 - 2010. BiÓu 11: Dù kiÕn c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001 - 2010 Tªn hµng 2000 (%) 2005 (%) 2010 (%) 1.Kho¸ng s¶n 24,4 9,3 3,5 DÇu th« vµ s¶n phÈm dÇu 23,7 8,9 3,2 Than ®¸ 0,7 0,4 0,3 C¸c lo¹i quÆng 0 0 0 2.N«ng l©m thuû s¶n chÝnh 23,4 21,6 17,2 L¹c nh©n 0,3 0,28 0,2 Cao su vµ cao su chÕ biÕn 1,13 0,93 1 Cµ phª vµ cµ phª chÕ biÕn 3,7 2,6 1,7 ChÌ 0,37 0,37 0,4 G¹o 5,33 3,7 2,4 Rau qu¶ vµ rau qu¶ chÕ biÕn 1,33 2,96 3,2 Thuû s¶n vµ thuû s¶n chÕ biÕn 8,9 9,26 7 Nh©n ®iÒu 0,85 0,74 0,8 H¹t tiªu 1,48 0,81 0,5 3.Hµng chÕ biÕn chÝnh 31,4 42,6 41,2 Thñ c«ng mÜ nghÖ 2,07 2,96 3 DÖt may 14,44 18,52 15 Giµy dÐp 12,22 14,81 14 Thùc phÈm chÕ biÕn 0,74 0,74 1,4 S¶n phÈm gç 1,48 2,22 2,4 Ho¸ phÈm tiªu dïng 0,22 0,74 1,2 S¶n phÈm nhùa 0,07 0,74 1,2 S¶n phÈm c¬ khÝ - ®iÖn 0,07 1,11 2 VËt liÖu x©y dùng 0,07 0,74 1 4.Hµng chÕ biÕn cao 5,6 9,3 14,0 §iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh 5,6 7,41 12 PhÇn mÒm 0 1,85 2 5.C¸c mÆt hµng kh¸c 15 17 24 Nguån: Bé Th­¬ng m¹i 3.2. C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam thêi k× ®Õn n¨m 2010 N©ng cao chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan bøc b¸ch, lµ môc tiªu cã ý nghÜa chiÕn l­îc, ®ång thêi lµ ph­¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®­îc ®óng h­íng, v÷ng ch¾c vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. V× vËy, trong thêi gian tíi cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu, cô thÓ nh­ sau: §a d¹ng vÒ mÉu m·, phong phó vÒ chñng lo¹i s¶n phÈm. §©y lµ mét viÖc lµm thiÕt thùc, cÇn ph¶i hµnh ®éng ngay v×: - Mét mÆt, nh»m tho¶ m·n nhu cÇu, ®¸p øng thÞ hiÕu cña c¸c khu vùc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. - MÆt kh¸c, trªn th­¬ng tr­êng quèc tÕ, c¹nh tranh lµ ®iÒu khã tr¸nh khái gi÷a c¸c n­íc, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu vÒ c¬ cÊu mÆt hµng, chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ s¶n phÈm, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp ngµy nay. Trong thêi gian qua, hµng ho¸ cña ViÖt Nam liªn tôc ph¶i chÞu søc Ðp tõ phÝa hµng Trung Quèc trªn cïng mét thÞ tr­êng xuÊt khÈu do chÊt l­îng tèt h¬n, gi¸ c¶ rÎ h¬n, mÉu m· ®Ñp, chñng lo¹i phong phó. Tr­íc t×nh h×nh trªn, nh÷ng biÖn ph¸p cÇn ph¶i thùc thi lµ: Ø Ph¶i cã sù phèi hîp gi÷a Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp nh»m thu thËp th«ng tin, hç trî cho viÖc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, ®¸p øng thÞ hiÕu, kh¶ n¨ng thu nhËp cña kh¸ch hµng, phong tôc tËp qu¸n ë c¸c thÞ tr­êng mµ ViÖt Nam dù ®Þnh th©m nhËp. Qua ®ã, ph¸t triÓn m¹nh c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî cho xuÊt khÈu. HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i “cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin” cho hä. Thùc ra, c¸i mµ doanh nghiÖp cÇn kh«ng ph¶i lµ th«ng tin mµ lµ kÕt qu¶ ph©n tÝch th«ng tin. C¸c c©u hái mµ doanh nghiÖp th­êng xuyªn ®Æt ra lµ: nªn trång døa hay trång s¾n, nªn ®Çu t­ vµo n­íc qu¶ hay mú ¨n liÒn, nÕu cÇn xuÊt khÈu ch«m ch«m th× t×m kh¸ch hµng ë ®©u, gi¸ cµ phª liÖu sang n¨m sÏ lªn hay xuèng... §Êy lµ nh÷ng c©u hái kh«ng ®óng ®Þa chØ. §Þa chØ ®óng ph¶i lµ c¸c c«ng ty chuyªn ph©n tÝch th«ng tin vµ lµm dÞch vô t­ vÊn cho doanh nghiÖp. Trong hoµn c¶nh lo¹i h×nh dÞch vô trªn cßn ch­a ph¸t triÓn, Nhµ n­íc cã thÓ cè g¾ng lµm thay thÕ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu bøc xóc cña c¸c doanh nh©n. Tuy nhiªn, viÖc lµm thay ®ã kh«ng thÓ kÐo dµi bëi sÏ g©y t©m lý û l¹i tõ phÝa doanh nghiÖp, t­ duy kinh doanh thô ®éng, chê ®îi th«ng tin, chê ®îi kh¸ch hµng sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn. BiÖn ph¸p tèt nhÊt lµ cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu, kÓ c¶ më cöa thÞ tr­êng cho c¸c c«ng ty cung øng dÞch vô n­íc ngoµi ®Ó nhanh chãng ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô nµy. Ø X©y dùng m¹ng l­íi vÖ tinh cung cÊp nguyªn vËt liÖu, b¸n thµnh phÈm. §Æc biÖt cÇn chó ý ®Õn nguån nguyªn liÖu t¹i chç víi gi¸ rÎ, rñi ro Ýt h¬n ®Ó thay thÕ nguyªn vËt liÖu nhËp khÈu. Ø CÇn quan t©m ®Õn chiÕn l­îc hµng ho¸ cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, nghiªn cøu s¶n phÈm cña ®èi thñ, tõ chç häc tËp kinh nghiÖm ®Õn viÖc ®æi míi, kh¸c biÖt ho¸ s¶n phÈm. Hµng ho¸ s¶n xuÊt ra ph¶i phï hîp víi tiªu chuÈn quèc tÕ vµ ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn. Mét ®iÒu dÔ nhËn thÊy lµ hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam rÊt khã x©m nhËp vµo nh÷ng thÞ tr­êng “khã tÝnh” nh­ EU, NhËt B¶n, Mü... do ch­a ®¸p øng ®­îc tiªu chuÈn cña c¸c thÞ tr­êng nµy. NÕu hµng cña ta cã kh¶ n¨ng tiªu thô tèt ë nhãm thÞ tr­êng nµy th× gi¸ trÞ thu vÒ sÏ lín h¬n rÊt nhiÒu; thÞ tr­êng ®­îc më réng, æn ®Þnh; vÞ thÕ c¹nh tranh trªn tr­êng quèc tÕ ngµy cµng ®­îc cñng cè th«ng qua sù tÝn nhiÖm cña kh¸ch hµng, khèi l­îng hµng xuÊt khÈu t¨ng; mÆt kh¸c sÏ tr¸nh bÞ kiÖn tông, hµng ho¸ bÞ tr¶ l¹i g©y thiÖt h¹i cho c¶ doanh nghiÖp, ng­êi tiªu dïng vµ Nhµ n­íc. C¸c gi¶i ph¸p cÇn thiÕt lµ: Ø ChÊt l­îng s¶n phÈm t¹o ra ph¶i ®­îc b¶o ®¶m trong suèt chu tr×nh sèng cña s¶n phÈm, víi sù ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c yÕu tè cã liªn quan, chø kh«ng ph¶i chØ do kiÓm tra mµ cã. Ø ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý tiªu chuÈn ®o l­êng chÊt l­îng vµo c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh hµng xuÊt khÈu vµ c¸c tæ chøc kh¸c. Coi ®ã lµ c«ng cô qu¶n lý kh«ng thÓ thiÕu ®­îc nh»m tho¶ m·n nhu cÇu ng­êi tiªu dïng, ®Ó b¸n ®­îc s¶n phÈm vµ dÞch vô, ®Ó ®¹t ®­îc sù tÝn nhiÖm cña kh¸ch hµng, ®Ó hç trî ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu. Ø B¶o ®¶m an toµn thùc phÈm §©y lµ vÊn ®Ò míi næi lªn trong thêi gian gÇn ®©y vµ cã thÓ ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn xuÊt khÈu n«ng thuû s¶n cña ta, ®Æc biÖt lµ thuû s¶n. NÕu kh«ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy mét c¸ch quyÕt liÖt vµ triÖt ®Ó th× hËu qu¶ sÏ rÊt lín, hµng ViÖt Nam sÏ bÞ mÊt uy tÝn trªn nhiÒu thÞ tr­êng chÝnh. Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu lµ: - Nghiªm cÊm sö dông c¸c lo¹i kh¸ng sinh, ho¸ chÊt trong danh môc cÊm sö dông cña Bé Thuû s¶n vµ Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n trong tÊt c¶ c¸c kh©u tõ nhËp khÈu, s¶n xuÊt cho ®Õn l­u th«ng, b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn s¶n phÈm. - C¸c c¬ quan H¶i quan, Biªn phßng cÇn t¨ng c­êng kiÓm tra, kiÓm so¸t ë c¸c cöa khÈu ®èi víi lo¹i hµng nµy. - C¸c nhµ m¸y chÕ biÕn thùc phÈm xuÊt khÈu ph¶i ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn vÒ an toµn thùc phÈm. §æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, tay nghÒ cña ng­êi lao ®éng. HiÖn nay, tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ cña ViÖt Nam cßn l¹c hËu so víi thÕ giíi tõ 10 - 20 n¨m. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®­îc trang bÞ m¸y mãc thiÕt bÞ cã nguån gèc tõ Liªn X« cò vµ c¸c n­íc §«ng ¢u, c¸c n­íc ASEAN, B¾c ¢u vµ c¸c n­íc kh¸c thuéc c¸c thÕ hÖ kh¸c nhau. §ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho chÊt l­îng s¶n phÈm - dÞch vô thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh. H¬n n÷a, c«ng nghÖ thÊp còng lµm cho doanh nghiÖp khã kh¨n trong viÖc t¸i ®Çu t­ n©ng cao c«ng nghÖ vµ më réng s¶n xuÊt, gia c«ng chÕ biÕn. §iÒu ®ã tÊt yÕu sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn th­¬ng tr­êng, khiÕn cho gi¸ trÞ kinh tÕ thu vÒ ngµy cµng thÊp. ChÝnh v× thÕ, c¸c viÖc cÇn ph¶i lµm ngay lµ: - Ph¸t triÓn m¹nh h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ DCs sang LDCs vµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ nh÷ng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, tèi t©n mµ cèt yÕu lµ ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong n­íc. - Nhanh chãng triÓn khai c«ng t¸c ®µo t¹o nguån nh©n lùc phï hîp víi qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ, n©ng cao tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng, nh»m thÝch øng víi viÖc ®æi míi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Thu hót vèn ®Çu t­ cho qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. §Ó thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt nãi chung vµ c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu nãi riªng, cÇn ph¶i cã ®Çu t­. V× vËy, trong nh÷ng n¨m qua, Nhµ n­íc ®· ban hµnh rÊt nhiÒu chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­, bao gåm c¶ ®Çu t­ trong n­íc vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Çu t­ trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt phôc vô xuÊt khÈu. §©y lµ khèi doanh nghiÖp cã vèn lín, c«ng nghÖ cao nªn s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cã tû lÖ chÊt x¸m lín. Do ®ã, hµng ho¸ sÏ dÔ dµng x©m nhËp vµo c¸c thÞ tr­êng ®ßi hái chÊt l­îng cao, lîi nhuËn t¨ng lªn t­¬ng øng. Ø Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc quyÒn xuÊt khÈu hµng ho¸ nh­ th­¬ng nh©n ViÖt Nam. HiÖn nay, doanh nghiÖp FDI ®· ®­îc phÐp xuÊt khÈu vµ nhËn uû th¸c xuÊt khÈu hµng ho¸ kh«ng phô thuéc vµo néi dung cña giÊy phÐp ®Çu t­ trõ c¸c mÆt hµng nh¹y c¶m nh­: g¹o, ®éng vËt rõng, ®¸ quý... NÕu hµng nhËp khÈu dïng ®Ó phôc vô cho xuÊt khÈu, còng ®­îc xÐt vµo diÖn trªn. Tuy nhiªn, viÖc cÇn lµm gÊp lµ Bé Th­¬ng m¹i nªn bµn b¹c víi c¸c Bé, ngµnh h÷u quan ®Ó quyÕt ®Þnh cô thÓ vÒ ph¹m vi kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña khèi FDI. Ø C¸c ­u ®·i dµnh cho s¶n xuÊt, kinh doanh hµng xuÊt khÈu ph¶i ®­îc minh b¹ch ho¸ mét c¸ch tèi ®a, ¸p dông b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c nhµ ®Çu t­ vµ phæ biÕn réng r·i tíi mäi chñ thÓ ®Çu t­ tiÒm n¨ng. Ø Song song víi viÖc dµnh ­u ®·i cho ®Çu t­, cÇn hÕt søc chó ý æn ®Þnh m«i tr­êng ®Çu t­: Bªn c¹nh viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch th× viÖc duy tr× mét m«i tr­êng ®Çu t­ æn ®Þnh nh»m t¹o t©m lý tin t­ëng cho nhµ ®Çu t­ mang ý nghÜa cùc kú quan träng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. N¨m 2002 võa qua, dï ®· më ®­îc thÞ tr­êng Mü, ViÖt Nam l¹i ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ®iÓm ®Õn an toµn nh­ng vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ta, tÝnh ®Õn ngµy 20/11, vÉn tiÕp tôc gi¶m kho¶ng 45%. ViÖc nµy cã phÇn do luång vèn FDI trªn thÕ giíi kh«ng cßn dåi dµo nh­ tr­íc, Trung Quèc l¹i ®· vµo WTO vµo trë thµnh ®iÓm thu hót FDI cùc kú hÊp dÉn. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan ®ã, còng cã mét sè nguyªn nh©n chñ quan mµ nhiÒu nhµ ®Çu t­ ®· chØ ra, trong ®ã cã sù æn ®Þnh cña c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch ®èi víi ®Çu t­ n­íc ngoµi. Lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®ang ë trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, l¹i thiÕu kinh nghiÖm xö lý c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m«, c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña ta kh«ng thÓ tr¸nh khái viÖc ph¶i ®iÒu chØnh, bæ sung vµo lóc nµy hay lóc kh¸c. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lµm sao ®Ó c¸c nhµ ®Çu t­ th«ng c¶m víi nh÷ng khã kh¨n cña chóng ta vµ kh¼ng ®Þnh víi hä nguyªn t¾c ®· ®­îc ®Ò cËp trong LuËt §Çu t­ n­íc ngoµi: nÕu sù thay ®æi cña quy ®Þnh ph¸p luËt lµm thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých cña nhµ ®Çu t­ th× Nhµ n­íc sÏ cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng ®èi víi quyÒn lîi cña nhµ ®Çu t­. ChØ b»ng c¸ch ®ã, chóng ta míi cã thÓ duy tr× ®­îc lßng tin cña nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, míi cã thÓ thu hót ®­îc nguån vèn FDI cÇn thiÕt cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu, nhÊt lµ trong bèi c¶nh c¹nh tranh vÒ thu hót FDI ®ang diÔn ra hÕt søc gay g¾t. Do ®ã, trong thêi gian tíi ®©y, qu¸ tr×nh xem xÐt ®iÒu chØnh luËt ph¸p vÒ ®Çu t­ n­íc ngoµi nªn chuyÓn träng t©m tõ “­u ®·i” sang “æn ®Þnh, minh b¹ch vµ hµi hoµ quyÒn lîi”. Suy cho cïng, c¸i mµ c¸c nhµ ®Çu t­ cÇn nhÊt chÝnh lµ mét m«i tr­êng thÓ chÕ æn ®Þnh, ®­îc ®iÒu hµnh mét c¸ch minh b¹ch vµ b×nh ®¼ng chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ c¸c ­u ®·i ë møc ®é cao. TËp trung nguån lùc ®Ó hç trî cho c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa (SME). Trong nh÷ng n¨m qua, khu vùc doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, trong ®ã ®a sè lµ c¸c SME, ®· ®ãng gãp tÝch cùc vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Tû träng cña khu vùc nµy trong xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp 100% vèn ViÖt Nam ®· lªn tíi 48,5% vµo n¨m 2002, xÊp xØ b»ng khu vùc quèc doanh. §Æc biÖt, cã nh÷ng ngµnh mµ sù tham gia cña khu vùc SME chiÕm tû träng lín nh­ xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ, s¶n phÈm gç, s¶n phÈm nhùa... §Ó khuyÕn khÝch tÝnh n¨ng ®éng cña khu vùc nµy, nhÊt lµ SME cã tham gia xuÊt khÈu hoÆc ®èi víi mét sè mÆt hµng cÇn khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, xuÊt khÈu, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh quy chÕ giao cho c¸c tØnh thµnh tù ®øng ra thµnh lËp c¸c quü b¶o l·nh tÝn dông cho SME. Tuy nhiªn, tiÒm lùc tµi chÝnh ë c¸c n¬i nµy lµ cã h¹n, l¹i kh«ng ®ång ®Òu. NÕu mçi tØnh thµnh ®Òu ph¶i tù t×m nguån ®Ó thµnh lËp quü cho riªng m×nh th× hiÖu qu¶ thùc tÕ sÏ kh«ng cao do nguån lùc bÞ dµn tr¶i. §ã lµ ch­a kÓ SME ë nh÷ng tØnh cã hoµn c¶nh khã kh¨n sÏ ë vµo thÕ bÊt lîi h¬n so víi SME ë nh÷ng tØnh cã tiÒm n¨ng. VÊn ®Ò tÝn dông cho doanh nghiÖp nãi chung vµ cho SME nãi riªng hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò hÕt søc bøc xóc. V× vËy, nªn cã mét c¬ chÕ tËp trung nguån lùc ®Ó thµnh lËp mét quü b¶o l·nh tÝn dông cho SME t¹i Trung ­¬ng. Quü nµy sÏ cã ®¹i lý lµ chi nh¸nh c¸c quü hç trî ph¸t triÓn hoÆc tæ chøc tÝn dông ®­îc thµnh lËp ë ®Þa ph­¬ng. Khi cã nhu cÇu, mäi “®¹i lý” ®Òu cã thÓ tiÕp cËn víi nguån lùc tËp trung, hiÖu qu¶ thùc tiÔn sÏ cao h¬n, SME t¹i tÊt c¶ c¸c tØnh còng ë vµo thÕ b×nh ®¼ng h¬n. TiÕp tôc thùc thi chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc chiÕm sè l­îng lín trong toµn bé c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i cña Nhµ n­íc. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm ¨n liªn tôc thua lç, tû lÖ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch Nhµ n­íc kh«ng t­¬ng xøng víi nh÷ng g× Nhµ n­íc bá ra. H¬n n÷a, yªu cÇu cña sù nghiÖp ®æi míi ®ßi hái doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng thay ®æi thÝch øng phï hîp víi xu thÕ héi nhËp. Tr­íc t×nh h×nh trªn, Nhµ n­íc ®· triÓn khai thùc hiÖn chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh­ng hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc kh«ng cao. V× vËy, c¸c gi¶i ph¸p cÇn thùc hiÖn triÖt ®Ó lµ: - §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp lín, cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc th× doanh nghiÖp sÏ chia sÎ quyÒn së h÷u vµ n¾m cæ phÇn khèng chÕ. BiÖn ph¸p nµy mang l¹i nhiÒu lîi Ých, ®ã lµ: gi¶m g¸nh nÆng vèn cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc, t¨ng tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cho ng­êi lao ®éng (do b¸n cæ phÇn cho hä). - Cßn víi nh÷ng doanh nghiÖp nhá, lµm ¨n thua lç kh«ng thÓ kh¾c phôc næi th× Nhµ n­íc nªn trùc tiÕp b¸n, kho¸n, cho thuª doanh nghiÖp. Thu hót vèn ®Çu t­ trong d©n. Nhu cÇu vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ngµnh th­¬ng m¹i nãi chung vµ cho qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu nãi riªng lµ rÊt lín nh­ng kh¶ n¨ng ®¸p øng l¹i cã h¹n. HiÖn nay, nguån vèn trong d©n cßn kh¸ nhiÒu nh­ng ch­a ®­îc huy ®éng cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh. Nh÷ng gi¶i ph¸p ®Æt ra lµ: - Mét lµ, ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ ph¶i cã c¸ch thøc qu¶n lý nghiÖp vô thÞ tr­êng nµy nh»m cung cÊp th«ng tin cho ng­êi d©n vµ doanh nghiÖp, hoÆc khuyÕn khÝch ng­êi d©n göi tiÒn vµo ng©n hµng. - Hai lµ, thóc ®Èy ng­êi d©n ®Çu t­ trùc tiÕp vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt - kinh doanh ®Ó thu lîi nhuËn. Thóc ®Èy n©ng cao hµm l­îng néi ®Þa cña s¶n phÈm. Mét trong nh÷ng lý do khiÕn hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam gi¶m søc c¹nh tranh trªn th­¬ng tr­êng quèc tÕ lµ ph¶i nhËp khÈu nhiÒu nguyªn liÖu n­íc ngoµi víi gi¸ cao. H¬n n÷a, trong thêi kú ®Çu, ViÖt Nam ®­îc biÕt ®Õn lµ mét n­íc chuyªn gia c«ng hµng cho n­íc ngoµi. Víi lo¹i h×nh s¶n xuÊt nµy, ta thu ®­îc kh¸ nhiÒu lîi Ých nh­: tËn dông nguån lao ®éng dåi dµo, nh©n c«ng rÎ m¹t; ng­êi s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lo l¾ng t×m kiÕm nguån nguyªn liÖu ®Çu vµo còng nh­ thÞ tr­êng tiªu thô... Nh­ng khi b­íc sang thêi kú ®æi míi, t­ t­ëng trªn ®· trë nªn lçi thêi, t©m lý “û l¹i, ¨n s½n” cÇn ph¶i ®­îc bá ®i. Thay vµo ®ã, chóng ta cÇn chñ ®éng t¨ng tû lÖ néi ®Þa hãa s¶n phÈm b»ng c¸ch: - Nhanh chãng quy ho¹ch ph¸t triÓn c¸c vïng nguyªn liÖu. VÝ dô nh­: ph¸t triÓn trång b«ng phôc vô ngµnh dÖt, ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c nhµ m¸y thuéc da phôc vô da giµy xuÊt khÈu... - Thuª t­ vÊn n­íc ngoµi ®Ó chuyÓn giao c«ng nghÖ cho s¶n xuÊt nguyªn phô liÖu. - Nhµ n­íc cÇn nghiªn cøu ¸p dông mét tû lÖ néi ®Þa ho¸ b¾t buéc trong c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nguyªn phô liÖu, gi¶m chi phÝ cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu còng nh­ tr¸nh thÊt thu cho Nhµ n­íc khi ph¶i nhËp khÈu nhiÒu nguyªn liÖu ®Çu vµo ph¶i miÔn thuÕ. - Cã chÝnh s¸ch ­u ®·i ®Çu t­, tÝn dông cho c¸c tr­êng hîp ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ hoÆc ®Çu t­ x©y dùng c¬ së míi trong lÜnh vùc s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu. - Cho phÐp c¸c doanh nghiÖp vÖ tinh (s¶n xuÊt b¸n thµnh phÈm ®Ó giao l¹i cho mét doanh nghiÖp kh¸c s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu) ®­îc h­ëng c¸c ­u ®·i vÒ thuÕ nh­ ®èi víi s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. §iÒu nµy gãp phÇn c©n b»ng chÝnh s¸ch ­u ®·i gi÷a nguyªn liÖu néi vµ nguyªn liÖu ngo¹i, thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp sö dông ngµy cµng nhiÒu h¬n ®Çu vµo s¶n xuÊt trong n­íc. §Èy m¹nh xóc tiÕn xuÊt khÈu. Xóc tiÕn xuÊt khÈu lµ mét bé phËn cña xóc tiÕn th­¬ng m¹i. §ã lµ c¸c ho¹t ®éng ®­îc thiÕt kÕ ®Ó t¨ng xuÊt khÈu cña mét quèc gia hay mét c«ng ty. Xóc tiÕn xuÊt khÈu cã vai trß quan träng trong viÖc c¶i thiÖn kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp, ®¶m b¶o thùc hiÖn môc tiªu t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cña ®Êt n­íc, më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu nh»m qu¶ng b¸ s¶n phÈm vµ kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ. ë cÊp quèc gia (vÜ m«) ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu cÇn ®­îc tiÕn hµnh trªn c¸c ph­¬ng diÖn: - X©y dùng chiÕn l­îc, ®Þnh h­íng xuÊt khÈu - Ban hµnh c¸c biÖn ph¸p, chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu. - LËp c¸c ViÖn nghiªn cøu cung cÊp th«ng tin cho c¸c nhµ xuÊt khÈu, t¨ng c­êng m¹nh mÏ c«ng t¸c th«ng tin vÒ c¸c thÞ tr­êng: tõ t×nh h×nh chung cho tíi c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña c¸c n­íc, dù b¸o c¸c chiÒu h­íng cung - cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô, t×m kiÕm kh¸ch hµng... cho c¸c doanh nghiÖp. - §µo t¹o c¸n bé, chuyªn gia gióp c¸c nhµ xuÊt khÈu. - §Èy m¹nh ®µm ph¸n th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng ®Ó t¹o hµnh lang ph¸p lý cho c¸c doanh nghiÖp, cô thÓ lµ ®µm ph¸n më cöa thÞ tr­êng míi, ®µm ph¸n ®Ó tiÕn tíi th­¬ng m¹i c©n b»ng víi nh÷ng thÞ tr­êng mµ ta th­êng xuyªn nhËp siªu, ®µm ph¸n ®Ó thèng nhÊt ho¸ c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh, tiªu chuÈn kü thuËt vµ ®µm ph¸n ®Ó níi láng c¸c hµng rµo phi quan thuÕ. C«ng t¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu vµ thÞ tr­êng nhËp khÈu ®­îc g¾n kÕt chÆt chÏ víi nhau ®Ó võa t¨ng c­êng søc m¹nh trong ®µm ph¸n quèc tÕ, võa gãp phÇn chuyÓn dÇn nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp tõ thÞ tr­êng nhËp siªu (ch©u ¸) sang thÞ tr­êng xuÊt siªu (B¾c Mü vµ T©y ¢u). - N©ng cao tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao cña ViÖt Nam ë n­íc ngoµi. §Æt c¬ quan ®¹i diÖn th­¬ng m¹i ë mét sè n­íc mµ hiÖn nay ch­a cã (khu vùc ch©u Phi, T©y Nam ¸). T¨ng c­êng chÊt l­îng ho¹t ®éng cña hÖ thèng Th­¬ng vô ngoµi n­íc, phôc vô ®¾c lùc cho viÖc th©m nhËp vµ më réng thÞ tr­êng cña c¸c doanh nghiÖp. - X©y dùng mèi quan hÖ vµ tæ chøc th­êng xuyªn viÖc ®èi tho¹i gi÷a c¸c c¬ quan ChÝnh phñ víi doanh nghiÖp c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ë cÊp doanh nghiÖp (vi m«), ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu gåm: - §Èy m¹nh tiÕp thÞ ®Ó kÞp thêi n¾m b¾t xu thÕ thÞ tr­êng, b¸m s¸t c¸c thay ®æi trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh, tiÕn hµnh qu¶ng c¸o ®Ó b¸n hµng ra n­íc ngoµi. - Trùc tiÕp vµ th­êng xuyªn tiÕp xóc víi thÞ tr­êng thÕ giíi th«ng qua héi th¶o khoa häc, héi chî triÓn l·m. - Cö c¸c ®oµn c¸n bé ra n­íc ngoµi nghiªn cøu thÞ tr­êng hµng ho¸, th­¬ng nh©n vµ chÝnh s¸ch nhËp khÈu cña n­íc mua hµng. - Tù m×nh chñ ®éng lo t×m b¹n hµng, thÞ tr­êng, tù m×nh lo tæ chøc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu theo nhu cÇu vµ thÞ hiÕu cña thÞ tr­êng, tr¸nh t­ t­ëng û l¹i vµo c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc hoÆc tr«ng chê trî cÊp, trî gi¸. - §Æc biÖt chó träng gi÷ “ch÷ tÝn” trong kinh doanh ®Ó duy tr× chç ®øng trªn thÞ tr­êng. - Phèi hîp víi nhau trong viÖc ®i t×m vµ quan hÖ víi b¹n hµng. - LËp v¨n phßng ®¹i diÖn ë n­íc ngoµi hay ë c¸c trung t©m th­¬ng m¹i quèc tÕ lín. kÕt luËn C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu lµ mét bé phËn cña c¬ cÊu kinh tÕ, bÞ chi phèi bëi c¬ cÊu cña ngµnh kinh tÕ kh¸c vµ nã ®­îc nghiªn cøu d­íi nhiÒu tiªu thøc, quan ®iÓm kh¸c nhau. Trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ bªn c¹nh ®ã còng ®Ó chuÈn bÞ tiÒn ®Ò ®­a ViÖt Nam c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020, ®ßi hái ngay tõ b©y giê ph¶i cã ®Þnh h­íng chiÕn l­îc vµ chÝnh s¸ch ®æi míi c¬ cÊu c¸c ngµnh kinh tÕ theo h­íng CNH - H§H... V× vËy, ®æi míi c¬ cÊu c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu sÏ ®ãng gãp mét phÇn lín trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung. §Ò tµi “Mét sè vÊn ®Ò vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi” ®· cè g¾ng ph©n tÝch, luËn gi¶i c¸c néi dung nh»m môc ®Ých ®æi míi c¬ cÊu ®Ó ph¸t huy lîi thÕ c¹nh tranh cña hµng ho¸ xuÊt khÈu. Tõ lý luËn, thùc tr¹ng vµ triÓn väng vÒ thÞ tr­êng cña ViÖt Nam trªn con ®­êng tù do ho¸ th­¬ng m¹i, ®Ò tµi ®· chØ ra nh÷ng tån t¹i, c¬ héi, th¸ch thøc cÇn ph¶i gi¶i quyÕt trªn con ®­êng ph¸t triÓn ®Ó tiÕn tíi mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ h­íng m¹nh vµo xuÊt khÈu, ngµy cµng n©ng cao kh¶ n¨ng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam ra thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi. Tuy nhiªn, kho¶ng c¸ch gi÷a mong muèn vµ kh¶ n¨ng, gi÷a môc tiªu vµ kÕt qu¶, gi÷a lý thuyÕt vµ thùc tÕ lín hay nhá sÏ phô thuéc kh«ng Ýt vµo c¸ch tiÕp cËn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ s¶n xuÊt, xuÊt khÈu hµng ho¸ nãi riªng cña ViÖt Nam tõ nay ®Õn n¨m 2010. Hi väng r»ng, ViÖt Nam víi nh÷ng tiÒm n¨ng dåi dµo s½n cã c¶ vÒ ®Êt ®ai, ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ nguån lao ®éng, víi ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong viÖc t¨ng c­êng, ph¸t huy néi lùc, chóng ta cã trong tay mét lùc l­îng ngµnh hµng hïng hËu, ®a d¹ng, ®ñ søc c¹nh tranh trªn tr­êng quèc tÕ. B¶n ký hiÖu tãm t¾t - CNH, H§H: C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ - XHCN: x· héi chñ nghÜa - LDCs: c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn - DCs: c¸c n­íc ph¸t triÓn - NSNN: ng©n s¸ch Nhµ n­íc - CN: c«ng nghiÖp - KS: kho¸ng s¶n - TTCN: tiÓu thñ c«ng nghiÖp - SME: doanh nghiÖp nhá vµ võa Danh môc tµi liÖu tham kh¶o B¸o c¸o s¬ kÕt NghÞ quyÕt TW4 (kho¸ VIII): “ChuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr­êng vµ th­¬ng m¹i nh»m gãp phÇn thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Çu t­”, Bé Th­¬ng m¹i. B¸o c¸o chuyªn ®Ò: “Mét sè vÊn ®Ò vÒ ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn xuÊt khÈu n¨m 2003” ,Bé Th­¬ng m¹i. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu thêi k× 2001 - 2010 , Bé Th­¬ng m¹i ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i trong ®iÒu kiÖn héi nhËp (s¸ch tham kh¶o), Tr­êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, PGS.TS. Hoµng §øc Th©n (chñ biªn), NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2001. ChÆn ®µ tôt hËu vµ ChiÕn l­îc khuyÕn khÝch c¹nh tranh, xuÊt khÈu; PGS.TS. §ç V¨n Thµnh, Gi¸m ®èc. Trung t©m §µo t¹o C¸n bé TC, T¹p chÝ tµi chÝnh, th¸ng 11/1999. ChØ thÞ cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ ChiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô thêi k× 2001 - 2010 (sè 22/2000/CT.TTg, ngµy 27/10/2000), T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, sè 21/2000. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng xuÊt khÈu n¨m 2002 ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn xuÊt khÈu n¨m 2003. T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, sè 7/2003 §æi míi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam theo h­íng CNH, NguyÔn Xu©n Dòng, Trung t©m KHXH&NV Quèc gia, T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ, sè 271, 12/2000. §æi míi c«ng nghÖ ®Ó néi ®Þa ho¸ gi¸ trÞ xuÊt khÈu, TS.NguyÔn M¹nh Hïng, T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ, 8/2002. Gi¸o tr×nh Th­¬ng m¹i quèc tÕ, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, khoa Th­¬ng m¹i, Bé m«n Th­¬ng m¹i quèc tÕ, Hµ Néi, n¨m 1997. H­íng ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu 1996 - 2000, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Trung t©m th«ng tin, Hµ Néi, 7/1996. H¬n mét thËp niªn më cöa kinh tÕ. C¬ cÊu xuÊt khÈu ®ang chuyÓn dÞch tÝch cùc, Tõ Thanh Thuû, ViÖn NC Th­¬ng m¹i, T¹p chÝ Th­¬ng nghiÖp thÞ tr­êng ViÖt Nam, sè 8/2000. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu 2003 vµ nh÷ng gi¶i ph¸p t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu n¨m 2004, PGS.TS. §oµn ThÞ Hång V©n, T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ, th¸ng1/2004. Kinh tÕ ®èi ngo¹i, Tr­êng §¹i häc Kinh tÕ Thµnh phè Hå ChÝ Minh, PGS.TS.Vâ Thanh Thu, NXB Thèng kª, 3/1994. Lµm g× ®Ó xuÊt khÈu tiÕp tôc t¨ng tr­ëng ®¹t chØ tiªu cña Quèc héi, T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, sè 14/2004. Lµm g× ®Ó xuÊt khÈu n¨m 2004 t¨ng 12%, NguyÔn Duy NghÜa, T¹p chÝ Th­¬ng M¹i, sè 3+4+5/2004. Mét sè suy nghÜ vÒ thùc hiÖn chiÕn l­îc xuÊt nhËp khÈu, NguyÔn V¨n Long, T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, sè11/2003. Nh÷ng th¸ch thøc cßn ®ã ®èi víi xuÊt khÈu n¨m 2004, Träng Hå, T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, sè 7/2004. Ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam tõ 1991 - 2000: Nh÷ng thµnh tùu vµ suy nghÜ, TS.Vâ Hïng Dòng, VCCI CÇn Th¬, T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, sè 293, 10/2002. Ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam tõ 1991 - 2000: Nh÷ng thµnh tùu vµ suy nghÜ (tiÕp theo vµ hÕt) TS.Vâ Hïng Dòng, VCCI CÇn Th¬, T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, sè 294, 10/2002. Tæ chøc qu¶n lý nghiÖp vô kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng, Vò H÷u Töu, NXB Gi¸o dôc, 2000. Th­¬ng m¹i n¨m 2003 nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm, NguyÔn Duy NghÜa, T¹p chÝ Th­¬ng m¹i, sè 1+2/2004. XuÊt khÈu cña ViÖt Nam n¨m 2000. Nh×n ë gãc ®é c¬ cÊu ngµnh hµng, PGS.TS. Hoµng ThÞ ChÝnh, T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ, sè 124/2001.