Đề tài Tạo động lực trong lao động thông qua tiền lương, thực trạng và giải pháp tiền lương với kích thích lao động trong các Doanh nghiệp

h nghiÖp chÝnh lµ sö dông tèi ®a nguån nh©n lùc cña m×nh ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt kinh doanh. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy, doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn mét c¸ch tr¶ l­¬ng hîp lý ®Ó thóc ®Èy ng­êi lao ®éng lµm viÖc, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng. C¸ch tr¶ l­¬ng hîp lý lµ ®ßi hái tiÒn l­¬ng ph¶i g¾n liÒn víi sè l­îng, chÊt l­îng hiÖu qu¶ lao ®éng. Lµm cho tiÒn l­¬ng thÓ hiÖn ®­îc quyÒn lîi s¸t s­ên cña ng­êi lao ®éng vµ g¾n víi kÕt qu¶ lao ®éng. HiÖn nay cã mét sè quan ®iÓm cho r»ng tiÒn l­¬ng lµ mét kho¶n ®Çu t­ vÒ con ng­êi, ®¶m b¶o cho con ng­ßi lao ®éng häc tËp n©ng cao tr×nh ®é lµnh nghÒ. Do vËy n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh doanh. TiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng lµ mét yÕu tè cã t¸c dông ph©n bè l¹i søc lao ®éng gi÷a c¸c nghµnh, c¸c vïng vµ kich thÝch lao ®éng giái. Mét nÒn kinh tÕ lu«n cã nhiÒu ngµnh nhiÒu lÜnh vùc vµ vai trß cña mçi ngµnh, mçi lÜnh vùc rÊt kh¸c nhau. Do vËy nhµ n­íc cÇn cã sù ­u tiªn ph¸t triÓn mét sè nghµnh nhÊt ®Þnh th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng. Nhµ n­íc kh«ng chØ ­u tiªn cho c¸c vïng, ngµnh mµ cÇn cã sù chó ý ®·i ngé ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng giái, nh÷ng nh©n tµi cña ®Êt n­íc. Cã nh­ vËy chóng ta míi cã thÓ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, c¶i tiÕn kü thuËt vµ ph­¬ng ph¸p lµm viÖc. III. T¹o ®éng lùc th«ng qua h×nh thøc tr¶ l­¬ng : 1. H×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm: §©y lµ h×nh thøc tr¶ c«ng dùa vµo khèi l­îng chÊt l­îng vµ ®¬n gi¸ s¶n phÈm hoµn thµnh ®Ó tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng. H×nh thøc nµy chñ yÕu ®­îc ¸p dông cho c«ng nh©n s¶n xuÊt. N¬i mµ cã c¸c ®Þnh møc lao ®éng khoa häc cô thÓ, cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc møc thêi gian hao phÝ cho mét s¶n phÈm vµ tÝnh ®­îc ®¬n gi¸ s¶n phÈm. Tuy nhiªn ®Ó lµm tèt c«ng t¸c tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm cÇn chó ý viÖc x©y dùng c¸c ®Þnh møc lao ®éng, tæ chøc phôc vô n¬i lµm viÖc vµ cã c«ng t¸c nghiÖm thu kiÓm tra chÊt l­îng s¶n phÈm. H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm gåm nhiÒu chÕ ®é kh¸c nhau: * Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n: §©y lµ lo¹i h×nh tr¶ c«ng ¸p dông ®«Ý vãi c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn lao ®éng cña hä c«ng viÖc mang tÝnh chÊt ®éc lËp t­¬ng ®èi cã thÓ kiÓm tra, ®Þnh møc nghiÖm thu râ rµng: TL = §G * Møc s¶n l­îng §G: §¬n gi¸ s¶n phÈm. TL: TiÒn l­¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n. * Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm nhãm: §©y lµ lo¹i h×nh thøc tr¶ l­¬ng còng ®­îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc cÇn mét nhãm ng­êi phèi hîp nh­: l¾p ghÐp thiÕt bÞ, s¶n xuÊt trªn d©y chuyÒn... §¬n gi¸ tiÒn l­¬ng th­êng ®­îc tÝnh dùa trªn c¬ së ®Þnh møc lao ®éng khoa häc vµ kinh nghiÖm. Sau khi hoµn thµnh s¶n phÈm nhãm lao ®éng sÏ cã tæng tiÒn l­¬ng thùc lÜnh dùa trªn ®¬n gi¸ s¶n phÈm vµ khèi l­îng s¶n phÈm hoµn thµnh. TiÒn l­¬ng thùc lÜnh sÏ ®­îc chia theo giê quy ®æi hoÆc hÖ sè quy ®æi: C«ng thøc: TL nhãm = §G * S SL TL : Tæng tiÒn l­¬ng cña nhãm. §G: §¬n gi¸ s¶n phÈm. SSL: Tæng møc s¶n l­îng. * Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm gi¸n tiÕp: §©y lµ lo¹i h×nh tr¶ l­¬ng ¸p dông cho c«ng nh©n phô. C«ng viÖc cña hä cã ¶nh h­ëng ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng cña c«ng nh©n chÝnh h­ëng l­¬ng theo s¶n phÈm. TiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n phô tÝnh b»ng c¸ch lÊy møc ®é hoµn thµnh tiªu chuÈn s¶n phÈm cña c«ng nh©n chÝnh nh©n víi møc tiÒn l­¬ng c«ng nh©n phô. TL = §G * MSL TL : TiÒn l­¬ng c«ng nh©n phô. §G: Møc tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n phô /s¶n phÈm. MSL: Møc s¶n l­îng cña c«ng nh©n chÝnh. * Tr¶ l­¬ng kho¸n: §©y lµ lo¹i h×nh tr¶ l­¬ng ¸p dông ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc mang tÝnh chÊt toµn bé, nÕu giao tõng bé phËn tõng chi tiÕt sÏ kh«ng cã lîi. Toµn bé nh÷ng c«ng viÖc nµy ®­îc giao cho nhãm, tæ, ®éi s¶n xuÊt trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ®­îc tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Sè tiÒn th­êng ®­îc dùa trªn c¬ së phøc t¹p vµ thêi gian ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc ®ã. Trong thùc tÕ sè sè tiÒn kho¶n nµy th­êng ®­îc dùa trªn sù tháa thuËn gi÷a ng­êi giao kho¸n vµ ng­êi thùc hiÖn c«ng viÖc. Lo¹i h×nh tr¶ l­¬ng nµy ®­îc ¸p dông réng r·i trong x©y dùng c¬ b¶n, trong n«ng nghiÖp vµ söa ch÷a... Còng gièng nh­ h×nh thøc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm nhãm. Sau khi nhËn ®­îc tiÒn c«ng kho¸n, viÖc chia l­¬ng cho c¸c thµnh viªn trong nhãm th­êng ®­îc c¨n cø vµo hÖ sè l­¬ng cña tõng thµnh viªn vµ møc ®é tham gia ®ãng gãp cña tõng ng­êi ®èi víi viÖc hoµn thµnh c«ng viÖc chung cña nhãm. * Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm cã th­ëng: ¸p dông cho c¸c tr­êng hîp doanh nghiÖp cÇn hoµn thµnh gÊp mét sè c«ng viÖc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m thùc hiÖn môc ®Ých kinh doanh. Thùc chÊt ®©y lµ h×nh thøc tr¶ l­¬ng s¶n phÈm kÕt hîp víi tiÒn th­ëng theo mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸c s¶n phÈm thùc hiÖn trªn ®Þnh møc. ¦u ®iÓm cña h×nh thøc tr¶ tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm lµ: Thø nhÊt: Nã g¾n thu nhËp vµ tiÒn c«ng víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña mçi ng­êi do ®ã kÝch thÝch n©ng cao ®­îc n¨ng xuÊt. Thø hai : KhuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ, ra søc ph¸t huy s¸ng kiÕn, c¶i tiÕn kü thuËt, c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p lao ®éng ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Thø ba: Gãp phÇn thóc ®Èy c«ng t¸c qu¶n lý doanh nghiÖp, qu¶n lý lao ®éng lµm cho ng­êi lao ®éng tù gi¸c lµm viÖc v× lîi Ých cña m×nh. Tuy nhiªn nã còng cã mét sè h¹n chÕ sau: Thø nhÊt: Muèn thùc hiÖn h×nh thøc tr¶ c«ng theo s¶n phÈm ph¸t huy tèt th× ph¶i cã c«ng t¸c ®Þnh møc lao ®éng vµ tÝnh d¬n gi¸ tiÒn l­¬ng mét c¸ch khoa häc. Thø hai: Ph¶i cã c«ng t¸c nghiÖm thu, kiÓm tra chÊt l­îng s¶n phÈm. Do ng­êi lao ®éng ch¹y theo sè l­îng mµ kh«ng quan t©m ®Õn chÊt l­îng s¶n phÈm, nªn s¶n phÈm x¶n suÊt ra sÏ kh«ng ®¹t yªu cÇu. Lo¹i h×nh nµy kh«ng ®­îc ¸p dông ®èi víi lao ®éng qu¶n lý hay nh÷ng c«ng viÖc kh«ng cã ®Þnh møc lao ®éng. §èi víi lo¹i lao ®éng nµy th× s¶n ph¶m s¶n xuÊt ra lµ nh÷ng dÞch vô . 2. H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian: * TiÒn c«ng tr¶ theo th¬× gian chñ yÕu ®­îc ¸p dông ®èi víi ng­êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý vµ mét bé phËn cña c«ng nh©n s¶n xuÊt kh«ng thÓ tiÕn hµnh mét c¸ch chÆt chÏ. Thùc chÊt cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ dùa vµo thêi gian lµm viÖc vµ ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng cña mét ®¬n vÞ thêi gian nh­ giê, ngµy, th¸ng... * TiÒn l­¬ng tr¶ theo thêi gian gåm cã hai chÕ ®é: - ChÕ ®é tr¶ l­¬ng theo thêi gian ®¬n gi¶n: Lµ chÕ ®é mµ tiÒn l­¬ng nhËn ®­îc cña mçi ng­êi c«ng nh©n do møc l­¬ng cÊp bËc vµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña mçi ng­êi . TL = Lcbcv * T TL: TiÒn l­¬ng tr¶ theo thêi gian. Lcbcv: Møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc. T:Thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña ng­êi lao ®éng. - ChÕ ®é tr¶ l­¬ng theo thêi gian cã th­ëng. Thùc chÊt cña chÕ ®é nµy lµ sù kÕt hîp gi÷a chÕ ®é tr¶ l­¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n víi tiÒn th­ëng khi ®¹t ®­îc nh÷ng chØ tiªu vÒ sè vµ chÊt l­îng quy ®Þnh. TL = Lg® + TT TL: TiÒn l­¬ng theo thêi gian cã th­ëng. Lg®: TiÒn l­¬ng tr¶ theo thêi gian ®¬n gi¶n. TT: TiÒn th­ëng. ¦u ®iÓm cña h×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian lµ ®¬n gi¶n, dÔ tÝnh, ngoµi ra ®«i khi cßn cã t¸c dông khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng ®i lµm ®Çy ®ñ vµ n©ng cao tr×nh ®é thµnh th¹o ®Ó n©ng cao møc l­¬ng cÊp bËc vµ do ®ã n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng. Tuy nhiªn h×nh thøc nµy cßn nhiÒu h¹n chÕ: Ch­a g¾n tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña ng­êi ®ã . H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian kh«ng khuyÕn khÝch sö dông thêi gian mét c¸ch hîp lý, kh«ng tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu thËm chÝ cßn kh«ng tËp trung vµo c«ng viÖc. Ch­¬ngII: thùc tr¹ng tiÒn l­¬ng víi vÊn ®Ò kÝch thÝch lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. I. T×nh h×nh thùc hiÖn tiÒn l­¬ng tiÒn th­ëng trong c¸c doanh nghiÖp: 1.Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc: HiÖn nay cã kho¶ng trªn 5.900 doanh nghiÖp nhµ n­íc víi tæng sè lao ®éng kho¶ng trªn 1.8 triÖu lao ®éng. Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña doanh nghiÖp mµ c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn mét sè h×nh thøc tr¶ l­¬ng sau: Vt ¨C¸ch 1: Ti =-----------------* ni *hi å ni * hi Trong ®ã : Ti: TiÒn l­¬ng nhËn ®­îc cña ng­êi thø i. ni: Ngµy c«ng thùc tÕ cña ng­êi thø i. m: Sè ng­êi cña bé phËn l­¬ng thêi gian. Vt: Quü l­¬ng t­¬ng øng cña bé phËn lµm theo thêi gian. ThËm chÝ mét sè cßn ®­a ra c¸c h×nh thøc tr¶ l­¬ng t­¬ng tù nh­ng ®¬n gi¶n h¬n: VD: ë c«ng ty giÇy th¨ng long Ti= §G * n * hi. §G: §¬n gi¸/ngµy l­¬ng . n : Sè ngµy lµm viÖc trong mét th¸ng. h : HÖ sè cña ng­êi c«ng nh©n i . HÖ sè nµy thÓ hiÖn vai trß vÞ trÝ cña ng­êi thø i trong nhãm. ¨C¸ch 2: Ti = Tcb + Tcv. Tcb: TiÒn l­¬ng theo cÊp bËc cña ng­êi i. Tcv: TiÒn l­¬ng theo c«ng viÖc ®­îc giao g¾ víi møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc vµ sè ngµy c«ng thùc tÕ cña ng­êi i. Tcb = ni * hi. ni: Sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ. hi: Møc l­¬ng ngµy theo hÖ sè cña ng­êi i. Tcv = §G * ni * hi. Tcv: Møc l­¬ng theo c«ng viÖc. §G: §¬n gi¸ b×nh qu©n cña mçi ng­êi. ni : Sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ cña mçi ng­êi . hi : HÖ sè tiÒn l­¬ng t­¬ng øng víi c«ng viÖc ®­îc giao, møc ®é phøc t¹p vµ møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc. - §èi víi bé phËn lµm l­¬ng kho¸n, l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ th× cã thÓ tr¶ l­¬ng theo c¸ch sau: Mét sè bé phËn c«ng nh©n l©u n¨m ®· cã cÊp bËc th©m niªn c«ng t¸c th× tr¶ theo hÖ sè møc l­¬ng quy ®Þnh ë nghÞ ®Þnh 26/ CP vµ hÖ sè møc ®é ®ãng gãp : Vsp Ti = ------------------- * ni * ti * hi å nj * tj * hj Trong ®ã: Ti: TiÒn l­¬ng cña ng­êi thø i. Vsp: L­îng s¶n phÈm cña nhãm. ni: Sè ngµy c«ng cña ng­êi thø i. ti: HÖ sè møc l­¬ng xÕp theo cÊp bËc. hi: HÖ sè møc ®é ®ãng gãp ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc. Mét sè bé phËn c«ng nh©n míi vµo theo hîp ®ång, ch­a cã th©m niªn c«ng t¸c th× tiÒn l­¬ng ®­îc tÝnh nh­ sau: Vsp Ti = ----------------------- * di * ni å * dj *nj Hay : Ti = §G * di * ni Trong ®ã: Ti : TiÒn l­¬ng cña ng­êi thø i. §G : §¬n gi¸ tiÒn l­¬ng cña mét ng­êi lµm viÖc trung b×nh. di : §iÓm ®¸nh gi¸ møc ®é ®ãng gãp cña ng­êi thø i. ni : Sè ngµy c«ng thùc tÕ cña ng­êi thø i. Mét sè bé phËn tr¶ l­¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n, nªn c¬ së x¸c ®Þnh ®­îc møc lao ®éng. Doanh nghiÖp tiÕn hµnh x¸c ®Þnh cña gi¸ tiÒn l­¬ng cho tõng chi tiÕt cña bé phËn mµ c«ng nh©n thùc hiÖn. TLi = §Gi * SLi: TLi: TiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n i . §Gi : §¬n gi¸ chi tiÕt mµ ng­êi i thùc hiÖn. SLi : Sè s¶n l­îng mµ ng­êi i lµm ®­îc. Ngoµi ra trong thùc tÕ doanh nghiÖp cßn h×nh thµnh quü tiÒn th­ëng, quü nµy phô thuéc rÊt lín vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Hµng n¨m doanh nghiÖp ®iÒu chØnh mét tØ lÖ % laÜ nhÊt ®Þnh c¸c quü tiÒn th­ëng ®Ó th­ëng cho nh©n viªn. 2. Trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. a. Trong doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh : HiÖn nay n­íc ta cã mét hÖ thèng ®å sé c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nh­: Doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, ngoµi ra cßn cã c¸c tæ hîp s¶n xuÊt xÝ nghiÖp... ViÖc chi tr¶ l­¬ng cho ng­¬× lao ®éng trong khu vùc nµy ®­îc tiÕn hµnh tïy thuéc vµo quy m« t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña tõng doanh nghiÖp. Nh­ng nh×n chung chia thµnh hai cÊp ®é sau: * §èi víi doanh nghiÖp quy m« lín nh­ mét sè c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, mét sè c«ng ty cæ phÇn vµ doanh nghiÖp t­ nh©n th× c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng d­îc ¸p dông gièng nh­ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Tøc lµ doanh nghiÖp cã hÖ thèng tæ chøc thang b¶ng l­¬ng ng¹ch l­¬ng. §ång thêi ®èi víi c«ng nh©n s¶n xuÊt doanh nghiÖp còng ¸p dông chÕ ®é tr¶ l­¬ng cÊp bËc vµ h×nh thøc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm. §èi víi c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nhá nh­ c¬ së s¶n xuÊt, hé gia ®×nh kinh doanh th× viÖc thùc hiÖn tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng cßn ®¬n gi¶n thñ c«ng. ViÖc thùc hiÖn tiÒn l­¬ng chñ yÕu dùa vµo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ sù tháa thuËn gi÷a ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng. ViÖc tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng cho ng­êi lao ®éng ë khu vùc kinh tÕ nµy dùa trªn nguyªn t¾c tèi ®a lîi Ých vµ gi¶m thiÓu chi phÝ. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n hiÖn nay tham gia hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Æc biÖt nh÷ng ngµnh ph©n phèi s¶n phÈm vµ s¶n xuÊt thñ c«ng, nh÷ng ngµnh nµy yªu cÇu vèn nhá, cã sù linh ho¹t trong ho¹t ®éng kinh doanh. TiÒn l­¬ng trong khu vùc nµy chÞu ¶nh h­ëng cña cung cÇu søc lao ®éng. NÕu cung trªn thÞ tr­êng lín h¬n cÇu dÉn ®Õn tiÒn l­¬ng cña ng­o× lao ®éng thÊp vµ ng­îc l¹i. Cô thÓ lµ trªn thÞ tr­êng søc lao ®éng ViÖt nam th× cung lao ®éng lín h¬n cÇu rÊt nhiÒu. §iÒu nµy lµm cho tiÒn l­¬ng ë khu vùc t­ nh©n qu¸ thÊp kh«ng kÝch thÝch ®­îc ng­êi lao ®éng. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña viÖn nghiªn cøu KH vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cho thÊy: BiÓu 1: Thu nhËp b×nh qu©n lao ®éng cña c¸c ngµnh thuéc lÜnh vùc t­ nh©n: §¬n vÞ 1000®/ng­êi th¸ng. Ngµnh 1995 1996 1. C¬ khÝ 445,6 601,2 2. ChÕ biÕn l©m s¶n 392,9 586,8 3.DÖt may 344,0 457,9 4.ChÕ biÕn l­¬ng thùc 906,6 549,3 5.X©y dùng 369,4 406,6 6.Sµnh sø thñy tinh 451,6 515,8 7.DÞch vô 469,0 728,0 Chung 481,3 549,4 Nguån : ViÖn KH lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi. Tõ b¶ng trªn ta thÊy n¨m 1995 møc chªnh lÖch gi÷a ngµnh cã thu nhËp b×nh qu©n cao nhÊt vµ ngµnh cã thu nhËp b×nh qu©n thÊp nhÊt lµ: 906,9/344=2,5 lÇn. Cßn trong n¨m1996 lµ 1,8 lÇn. Nh­ vËy trong khu vùc t­ nh©n chªnh lÖch vµ kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a c¸c ngµnh nghÒ gi¶m dÇn. Gi¶i thÝch cho ®iÒu nµy lµ sù can thiÖp cña thÞ tr­êng nãi chung vµ thÞ tr­êng søc lao ®éng nãi riªng. Nh­ng trong tõng ngµnh l¹i cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ: VD Nh­ ngµnh x©y dùng, ng­êi cã thu nhËp cao nhÊt chªnh lÖch víi ng­êi cã thu nhËp thÊp nhÊt lµ 1686/201=8,39 lÇn. Cßn trong ngµnh c¬ khÝ l¹i cã møc chªnh lÖch nhá nhÊt lµ 2,56 lÇn. §iÒu nµy lµ do trong nÒn kinh tÕ thi tr­êng cã sù lîi thÕ vÒ vèn, vÒ kü thuËt, quy m« s¶n xuÊt dÉn ®Õn c¸c doanh nghiÖp nµy cã møc tiÒn l­¬ng trung b×nh lín h¬n c¸c doanh nghiÖp kh¸c. b. Trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi: TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1999 ®· cã 2667 dù ¸n cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc cÊp giÊy phÐp trong ®ã cã 2152 dù ¸n ®ang ho¹t ®éng víi tæng sè vèn ®Çu t­ 35,1 tØ USD cña n­íc ngoµi ®Çu t­ t¹i ViÖt nam. C¸c doang nghiÖp ®ã ®· t¹o viÖc lµm cho h¬n 300000 lao ®éng trùc tiÕp vµ hµng ngµn lao ®éng gi¸n tiÕp bªn ngoµi doanh nghiÖp nh­: x©y dùng, gia c«ng, dÞch vô, gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. C¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chñ yÕu ®ang ho¹t ®éng theo c¸c h×nh thøc: Doanh nghiÖp liªn doanh, doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Trong lÜnh vùc tiÒn l­¬ng ë khu vùc nµy, ChÝnh phñ ®· bèn lÇn thay ®æi møc l­¬ng tèi thiÓu cho phï hîp. Vµ tõ ngµy 1-7-1999 Bé L§-TBXH ®· cã quyÕt ®Þnh ¸p dông tr¶ l­¬ng b»ng VN§ víi 3 møc l­¬ng: 487000®-556000® vµ 626000® tïy theo vïng l·nh thæ. §ång thêi ChÝnh phñ còng ®· cã nghÞ ®Þnh 197/CP ngµy 31-12-1999 vµ Bé L§-TBXH cã th«ng t­ sè 11/L§-TBXH ra ngµy 3-5-1995 quy ®Þnh vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý tiÒn l­¬ng trong doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Thùc tÕ cho thÊy mét sè doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· chÊp hµnh ph¸p luËt ViÖt Nam, thùc hiÖn ®óng quy ®Þnh vµ h­íng dÉn cña ChÝnh Phñ, Bé L§-TBXH trong viÖc x©y dùng vµ tæ chøc qu¶n lý tiÒn c«ng cho ng­êi lao ®éng. Cô thÓ lµ: c«ng ty liªn doanh chÕ t¹o ®· xÕp l­¬ng bËc mét cho nh©n viªn b¶o vÖ 35USD/ th¸ng, c«ng nh©n kü thuËt cã 7 bËc trong ®ã bËc1lµ 9 USD/th¸ng, bËc 7 lµ:120,75 USD/th¸ng. Trung cÊp kü thuËt cã 16 bËc víi møc l­¬ng bËc 1 lµ: 51,1 USD/ th¸ng, bËc 16 lµ: 116,55 USD/th¸ng... Cßn trong xÝ nghiÖp chÕ biÕn tr¸i c©y Food Tech ë tØnh Long An còng xÕp l­¬ng cho l¸i xe lµ: 36 USD/th¸ng, thñ kho lµ 50USSD/th¸ng, kÕ to¸n lµ: 82 USD/ th¸ng. Tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu doanh nghiÖp ch­a thùc hiÖn ®óng quy chÕ tr¶ l­¬ng g©y ra c¸c tranh chÊp lao ®éng. Th«ng th­êng c¸c doanh nghiÖp th­êng vi ph¹m møc l­¬ng tèi thiÓu quy ®Þnh, vi ph¹m viÖc s¾p xÕp thang b¶ng l­¬ng ®ång thêi còng vi ph¹m viÖc tr¶ th­ëng, tr¶ c«ng thªm giê cho ng­êi lao ®éng. Nh­ng nh÷ng vi ph¹m nµy Nhµ n­íc khã mµ qu¶n lý ®­îc. V× c¸c doanh nghiÖp rÊt Ýt b¸o c¸o vµ c¸c c¬ quan nhµ n­íc muèn vµo kiÓn tra th× kh«ng dÔ dµng chót nµo. §ång thêi c¸c c«ng ty còng ch­a cã mét tæ chøc c«ng ®oµn hoµn chØnh mang ®óng nhiÖm vô chøc n¨ng cña nã. Do vËy tÊt yÕu sÏ tån t¹i nh÷ng bÊt cËp vÒ tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng trong khu vùc nµy. II. §¸nh gi¸ vÒ tiÒn l­¬ng , tiÒn th­ëng trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. 1. MÆt ®­îc: Nh×n chung tõ khi thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l­¬ng míi th¸ng 4-1993 vµ sau nh÷ng ®ît c¶i c¸ch vÒ tiÒn l­¬ng chóng ta ®· ®¹t ®­îc mét sè môc tiªu sau: - Trong nh÷ng n¨m ®Çu gi¸ c¶ æn ®Þnh, tiÒn l­¬ng thùc tÕ cña ng­êi h­ëng l­¬ng vµ trî cÊp ®­îc n©ng lªn ®ång thêi kiÒm chÕ ®­îc l¹m ph¸t. §iÒu nµy lµ mét b­íc tiÕn lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®¹t ®­îc trong nh÷ng n¨m qua. Nã ®· ®¶m b¶o cho ng­êi lao ®éng cã thu nhËp ®Ó ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu, n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n, khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng kh«ng ngõng häc tËp n©ng cao tr×nh ®é. Quü l­¬ng t¨ng thªm hµng n¨m kh«ng v­ît qu¸ sè Quèc héi cho phÐp, ®iÒu nµy kh¸c h¼n so víi nh÷ng n¨m tr­íc ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m bao cÊp v­ît chi ng©n s¸ch ë møc b¸o ®éng mµ chñ yÕu lµ chi th­êng xuyªn trong ®ã cã chi tr¶ c«ng nh©n viªn chøc. B­íc ®Çu x¾p xÕp ®éi ngò c«ng nh©n viªn chøc vµo ®óng ngh¹ch, bËc l­¬ng ®¶m b¶o cho ng­êi lao ®éng phï hîp víi c«ng viÖc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n kÕt qu¶ cña ng­êi lao ®éng gi¶m sù b×nh qu©n trong tiÒn l­¬ng, t¨ng tÝnh c«ng b»ng ®èi víi ng­êi lao ®éng, gi¸ trÞ tiÒn l­¬ng dÇn ®­îc kh«i phôc víi ®óng nghÜa cña nã. - Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tiÒn l­¬ng ngµy cµng ph¶n ¸nh ®óng gi¸ trÞ søc lao ®éng.Thùc chÊt tiÒn l­¬ng chÝnh biªñ hiÖn gi¸ c¶ søc lao ®éng. Do vËy nÕu tiÒn l­¬ng b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng bá ra cña ng­êi lao ®éng th× ®¶m b¶o sù c«ng b»ng kÝch thÝch ®­îc ng­êi lao ®éng nh­ng thùc tÕ tiÒn l­¬ng hiÕm khi b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng vµ th­êng Ýt h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng. §iÒu nµy lµ do nh÷ng nguyªn nh©n sau: Thø nhÊt lµ gi¸ trÞ søc lao ®éng cña mçi ng­êi rÊt kh¸c nhau. Nã phô thuéc vµo ®Æc tÝnh n¨ng lùc tr×nh ®é cña mçi ng­êi lao ®éng do vËy sÏ rÊt khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ søc lao ®éng cña mçi ng­êi bá ra. Thø hai lµ gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ mét hµng hãa ®Æc biÖt. Nã ®­îc thanh to¸n sau khi mua b¸n song vµ rÊt khã x¸c ®Þnh ®o ®¹c ®­îc chóng. Do vËy muèn x¸c ®Þnh ®­îc tiÒn l­¬ng phï hîp víi gi¸ trÞ søc lao ®éng th× ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ trÞ søc lao ®éng. Thø ba lµ ®Ó tr¶ ®­îc tiÒn l­¬ng b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng, c¸c doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ donah nghiÖp nhµ n­íc ph¶i bá ra mét sè l­îng tiÒn khæng lå, nãi c¸ch kh¸c lµ ph¶i cã mét quü l­¬ng ®ñ lín. ViÖc nµy kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu cã thÓ ®¸p øng ®­îc do ho¹t ®éng s¶n xu©t kinh doanh yÕu kÕm, ®éi ngò c«ng nh©n viªn ®å sé ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. Thø t­ lµ do quy ®Þnh vÒ møc l­¬ng tèi thiÓu trong doanh nghiÖp cña Nhµ n­íc qu¸ thÊp th­êng kh«ng thÝch øng ®­îc víi sù thay ®æi cña thÞ tr­êng dÉn ®Õn tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®iÒu chØnh theo sau thÞ tr­êng lao ®éng, mµ c¸c doanh nghiÖp l¹i dùa vµo tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®Ó tr¶ c«ng. V× vËy møc l­¬ng thùc tÕ mµ ng­êi lao ®«ng nhËn ®­îc th­êng thÊp h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng hay thÊp h¬n gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Nh­ vËy viÖc thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l­¬ng míi lµm cho tiÒn l­¬ng ngµy cµng ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt gi¸ trÞ søc lao ®éng. Nã cã ý nghÜa rÊt quan träng trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. - TiÒn l­¬ng ®· g¾n víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn râ nhÊt lµ trong khu vùc ngoµi quèc doanh ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp t­ nh©n. NÕu nh÷ng doanh nghiÖp nµy lµm ¨n thua lç, kh«ng cã hiÖu qu¶ th× liÖu ng­êi lao ®éng cã ®­îc h­ëng mét møc l­¬ng cao hay kh«ng? ThËm chÝ trong doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi còng vËy. Mét khi doanh nghiÖp lµm ¨n ph¸t ®¹t th× ng­êi c«ng nh©n viªn, ng­êi lao ®éng còng ®­îc tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng cao h¬n møc b×nh th­êng. §iÒu nµy kh¸c h¼n víi thêi kú bao cÊp, ng­êi lao ®éng chØ biÕt lµm viÖc vµ h­ëng mét l­îng l­¬ng cè ®Þnh kh«ng phô thuéc vµo hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. Sù bÊt hîp lý nµy lµm triÖt tiªu ®éng lùc cña ng­êi lao ®éng. Ng­êi lao ®éng kh«ng lµm mµ còng ®­îc h­ëng l­¬ng, doanh nghiÖp thua lç nh­ng vÉn ®­îc cÊp ng©n s¸ch. - TiÒn l­¬ng trong thêi kú ®æi míi ®· g¾n liÒn víi chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ søc lao ®éng. ThÓ hiÖn ®iÒu nµy chÝnh lµ viÖc tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng theo s¶n phÈm, theo c¸c thang b¶ng l­¬ng, cã ®Þnh møc lao ®éng khoa häc. Ng­êi nµo lµm nhiÒu h­ëng nhiÒu, lµm Ýt h­ëng Ýt ®· ®­îc ng­êi lao ®éng biÕt ®Õn. Trong c¸c doanh nghiÖp ng­êi lao ®éng ngµy cµng ph¶i cè g¾ng ®i lµm ®­îc nhiÒu s¶n phÈm nhÊt vµ chÊt l­îng ®¹t tiªu chuÈn. Kh¸c h¼n víi thêi kú tr­íc ng­êi lao ®éng kh«ng cÇn biÕt ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng cña m×nh nh­ thÕ nµo, cã ®¹t hay kh«ng? Mµ chØ cÇn biÕt m×nh lµm ë bé phËn nµo h­ëng l­¬ng bao nhiªu. Nh­ng ngµy nay th× kh¸c h¼n, hái cã doanh nghiÖp nµo l¹i tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng kh«ng hoµn thµnh mét s¶n phÈm hay mét c«ng viÖc nµo. NÕu lµm viÖc th× ng­êi ®ã tr­íc sau còng bÞ sa th¶i. Nh­ng nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ tiÒn l­¬ng ®· g¾n chÆt víi chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ lao ®éng. NÕu ta ®Æt ra c©u hái: ChÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ lao ®éng lµ g×? Chóng ®­îc ®¸nh gi¸ qua c¸i g×? Cã ph¶i lµ c¸c v¨n b»ng, chøng chØ kh«ng hay lµ mét c¸i g× kh¸c th× chóng ta sÏ nh×n thÊy ngay sù bÊt cËp cña nã trong vÊn ®Ò tr¶ l­¬ng. Tr¶ lêi c©u hái nµy sÏ dµnh ë phÇn sau: Nh÷ng ®iÒu cßn tån t¹i trong viÖc tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng. Qua nh÷ng ®iÒu ®· ®¹t ®­îc cã chi tr¶ chóng ta cã thÓ ®¸nh gi¸ l¹i ®­îc tr×nh ®é cña lùc l­äng lao ®éng trong c¸c lÜnh vùc, ngµnh, ®ång thêi t¹o ®éng lùc kÝch thÝch lao ®éng t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng ®¹t hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt kinh doanh. 2. MÆt tån t¹i : Cã thÓ nãi tuy ®· ®¹t ®­îc mét sè c¸c môc tiªu nhÊt ®Þnh nh­ng chÕ ®é tiÒn l­¬ng hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i nhiÒu bÊt hîp lý, nh÷ng mÆt cßn h¹n chÕ ®Æc biÖt lµ trong khu vùc Nhµ n­íc. Sù bÊt hîp lý ®­îc thÓ hiÖn ra ngoµi nh­ lµ sù kh«ng c«ng b»ng trong tr¶ l­¬ng. Chªnh lÖch qu¸ lín gi÷a c¸c doanh nghiÖp, gi÷a c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc thËm chÝ lµ c¸c vïng c¸c khu kinh tÕ vµ tiÒn l­¬ng qu¸ thÊp kh«ng ®ñ ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. §Ó nghiªn cøu ®iÒu nµy chóng ta cÇn ®i vµo tõng lÜnh vùc tõng doanh nghiÖp cô thÓ: a.Trong doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh hay trong khu vùc nhµ n­íc: Theo sè liÖu ®iÒu tra cña viÖn KHL§ vµ c¸c vÊn ®Ò XH n¨m 1999: Møc tiÒn l­¬ng b×nh qu©n chung cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ 505.000/th¸ng/ng­êi. Vµ nÕu xÐt vÒ gãc ®é t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng th× møc l­¬ng nµy ®· ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng ch­a, nÕu ch­a th× nã ®¶m b¶o ë møc nµo! Nguyªn nh©n t¹i sao? Cßn xÐt vÒ gãc ®é ®¶m b¶o nhu cÇu cho ng­êi lao ®éng vµ b¶n th©n gia ®×nh hä th× møc l­¬ng nh­ thÕ ®· ®ñ ch­a. NÕu ch­a ®ñ th× ng­êi lao ®éng cã thu nhËp tõ ®©u ra! Víi møc l­¬ng lµ 505.000®/th¸ng lµ qu¸ thÊp so víi khu vùc ngoµi quèc doanh vµ khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nã kh«ng ®ñ t¸i s¶n xuÊt më réng søc lao ®éng. Gi¶ sö ng­êi lao ®éng cã møc thu nhËp 505.000®/th¸ng sèng ë Hµ néi th× ng­êi nµy ph¶i chØ tiªu ¨n, mÆc, ë... Nh÷ng kho¶n chi tiªu nµy cã còng v­ît qu¸ 505.000®, chØ tiªu nµy cßn ch­a tÝnh ®Õn ng­êi lao ®éng ph¶i nu«i con ®i häc ®¹i häc hay nu«i bè mÑ giµ. Râ rµng møc l­¬ng nh­ vËy lµ qu¸ thÊp, nã chØ cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu cÇn thiÕt cña ng­êi lao ®éng. Cßn c¸c nhu cÇu kh¸c nh­ nhu cÇu ®¶m b¶o cho cuéc sèng gia ®×nh, nhu cÇu gi¶i trÝ, nhu cÇu ®­îc hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn m×nh th× ch­a ®­îc ®¸p øng. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ ng­êi lao ®éng trong khu vùc nhµ n­íc vÉn cã ®ñ thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o c¸c kho¶n chi tiªu cña hä. Qua cuéc ®iÒu tra cña Bé L§TB-XH th× chi tiªu cña mét gia ®×nh ë Hµ néi lµ gÇn 1.400.000®/th¸ng, trong ®ã thu nhËp cña hai vî chång chØ trªn d­íi 1000000®. Nh­ vËy sè tiÒn thªm vµo tõ ®©u ra? Cã ph¶i lµ c¸c c«ng nh©n viªn chøc ph¶i ®i lµm thªm hay nhËn ®­îc mét kho¶n tiÒn tõ ngoµi nµo kh¸c. §iÒu nµy lµm cho lao ®éng trong khu vùc nhµ n­íc kh«ng g¾n víi kÕt qu¶ lao ®éng, bëi nh÷ng thu nhËp cña hä kh«ng chØ lÊy tiÒn l­¬ng lµm c¬ së chÝnh. Nã ®· gi¶m kÝch lao ®éng trong khu vùc nhµ n­íc. Kh«ng nh÷ng thÕ t×nh tr¹ng thu nhËp ngoµi l­¬ng cßn lµ mét tÖ n¹n cña x· héi nh­: §i lµm ngoµi giê, hèi lé... §Æc biÖt nghiªm träng h¬n lµ víi xu thÕ ph¸t triÓn cña x· héi th× nh÷ng tÖ n¹n nµy còng kh«ng thÓ kiÓm so¸t næi. Mäi cè g¾ng cña hä lµ tèi ®a thu nhËp ngoµi l­¬ng. TiÒn l­¬ng trong khu vùc nhµ n­íc ch­a ph¶n ¸nh ®óng kÕt qu¶ lao ®éng bá ra. Tøc lµ nã ch­a g¾n víi chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ lao ®éng. Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cña chóng ta hÖ thèng x¸c ®Þnh møc lao ®éng, tiªu chuÈn xÕp l­¬ng cÊp bËc c«ng nh©n, cÊp bËc c«ng viÖc ®Òu cã. Nh­ng chóng ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo míi lµ ®iÒu quan träng vµ trªn thùc tÕ chóng ®­îc sö dông hoµn toµn sai lÖch, chóng ®· thay thÕ cho viÖc kiÓm so¸t lao ®éng thùc sù. Ng­êi lao ®éng ®­îc ®¸nh gi¸ qua giÊy tê b»ng cÊp vµ c¸c chøng chØ. Nãi kh¸c ®i ë ®©y thiÕu v¾ng c¸c chñ thÓ qu¶n lý, kiÓm so¸t lao ®éng. ThËm chÝ trong nhiÒu n¨m hµng lo¹t c¸c b¸o c¸o cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cã c¸c thµnh tÝch r«m r¶ ®Çy kh¶ quan nh­ng nÒn kinh tÕ vÉn dËm ch©n t¹i chç, ®Æc biÖt lµ khu vùc nhµ n­íc. §èi víi lao ®éng t¹o ra c¸c s¶n phÈm cô thÓ, æn ®Þnh th× viÖc kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ lao ®éng cßn cã Ýt nhiÒu t¸c dông. Cßn ®èi víi c¸c lo¹i h×nh phøc t¹p ®Æc thï kh«ng cã s¶n phÈm cô thÓ th× viÖc ®¸nh gi¸ ë hÖ thèng cña chóng ta hoµn toµn bÊt lùc. VËy viÖc ®¸nh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c hay kh«ng ®¸nh gi¸ ®­îc lao ®éng lµm cho tiÒn l­¬ng xa rêi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, xa rêi chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ lao ®éng. H¬n n÷a trong khu vùc nµy nguyªn t¾c lîi Ých tèi ®a vµ chi phÝ tèi thiÓu cµng ®­îc ph¸t huy tÝch cùc. Trong kinh tÕ vi m« mét nguyªn t¾c c¬ b¶n chi phèi hµnh vi cña con ng­êi kinh tÕ lµ so s¸nh lîi Ých thu ®­îc vµ chi phÝ bá ra, kh«ng ai chÊp nhËn khi lîi Ých thu vÒ thÊp h¬n lîi Ých bá ra. Con ng­êi lao ®éng còng vËy, víi mét møc l­¬ng ®· ®Þnh s½n ng­êi lao ®éng cµng muèn tèi thiÓu hãa møc lao ®éng bá ra. Hä kh«ng ph¶i thi ®ua hay phÊn ®Êu lµm theo ng­êi cã n¨ng lùc giái nhÊt bëi v× hä lµm giái còng chØ cã bÊy nhiªu. Mµ thay vµo ®ã hä lµm viÖc nh­ ng­êi cã n¨ng lùc kÐm nhÊt. §iÒu nµy trong thêi kú bao cÊp x¶y ra th­êng xuyªn vµ hiÖn nay trong c¸c doanh nghiÖp vÉn cßn x¶y ra. Nh­ vËy thö hái lµm sao cã thÓ kÝch thÝch ®­îc ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Gi¶i ph¸p nµo ®èi víi c«ng t¸c tæ chøc tr¶ l­¬ng tr¶ th­ëng cho hîp lý ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng tÝch cùc h¬n? Mét ®Æc ®iÓm quan träng trong tr¶ c«ng ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ kh«ng cã tr¶ vµ lµm cho ai. §©y lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸i mµ chóng ta gäi lµ v« h¹n. TiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng ®­îc qu¶n ®èc ký tr¶ l­¬ng nh­ng chóng ®­îc tr¶ tõ quü ®· cã quyÕt ®Þnh cô thÓ lµ ng©n s¸ch nhµ n­íc. Mét ®Æc ®iÓm quan träng trong phÝa c«ng ty c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ kh«ng râ ai tr¶ vµ b¸n cho ai? §©y lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸i mµ chóng ta gäi lµ v« chñ. TiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng ®­îc gi¸m ®èc ký tr¶ nh­ng chóng ®­îc tr¶ tõ quü tiÒn c¸i ®ã quyÕt ®Þnh cô thÓ lµ ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ ng­êi lao ®éng lu«n tr«ng chê ë sè phËn. Cã khi hä “lµm thËt th× ¨n ch¸o, lµm l¸o nh¸o th× ¨n c¬m”. Hä thÊy r»ng tiÒn c«ng kh«ng phô thuéc vµo trÝ ãc vµo ®«i tay hä n÷a. §iÒu quyÕt ®Þnh ®èi víi hä lµ xin ®­îc lµm ë ®©u? Møc l­¬ng bao nhiªu chø kh«ng ph¶i hä lµm viÖc nh­ thÕ nµo? Vµ mét c¬ chÕ nh­ vËy th× lµm sao khuyÕn khÝch ®­îc lao ®éng ®Æc biÖt lµ lao ®éng phæ th«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cao. TiÒn l­¬ng trong khu vùc nhµ n­íc vÉn cßn mang tÝnh b×nh qu©n. TiÒn l­¬ng b×nh qu©n cña c¸c lao ®éng trong cïng mét doanh nghiÖp hay toµn bé nÒn kinh tÕ bï cho gi¸ trÞ lao ®éng ®ã mµ mçi ng­êi lµ t­¬ng ®­¬ng nhau. §iÒu nµy kh«ng ®óng bëi v× r»ng lùc l­îng lao ®éng cña mçi ngµnh kh¸c nhau vµ nh­ vËy kh«ng thÓ cã møc l­¬ng t­¬ng ®­¬ng nhau. b. Trong khu vùc ngoµi quèc doanh Trong khu vùc ngoµi quèc doanh nãi chung vµ t­ nh©n nãi riªng, Nhµ n­íc ch­a cã chÝnh s¸ch cô thÓ cã hiÖu lùc ®Ó qu¶n lý viÖc tr¶ l­¬ng tr¶ th­ëng. TiÒn l­¬ng tiÒn th­ëng ®ã Nhµ n­íc chØ mang tÝnh ®Þnh l­îng, h­íng dÉn cho khu vùc ngoµi quèc doanh. Do vËy tiÒn l­¬ng trong khu vùc ngoµi quèc doanh chÞu ¶nh h­ëng lín cña thÞ tr­êng søc lao ®éng. Mµ ®ã lµ thÞ tr­êng th× thùc tÕ ®· tån t¹i mét sè mÆt ch­a ®­îc nh­ sau: TiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng cßn qu¸ thÊp ch­a ®¶m b¶o cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng. Theo sè liÖu cña Tæng côc thèng kª th× cã kho¶ng 32% doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cã møc l­¬ng b×nh qu©n tõ 300.000® trë xuèng. Trong ®ã nhiÒu doanh nghiÖp ch­a ®¶m b¶o ®­îc møc l­¬ng tèi thiÓu. C¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh do bÞ thÊp thang b¶ng l­¬ng vµ quy chÕ tr¶ l­¬ng. Nhµ n­íc còng ch­a cã c¬ chÕ qu¶n lý chÆt chÏ, c¸c doanh nghiÖp nµy ®ang bÞ bu«ng láng th¶ næi vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng mµ ë ®©y chÝnh lµ ý ®Þnh chñ quan cña ng­êi sö dông lao ®éng. V× vËy tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng trong khu vùc nµy cßn nhiÒu bÊt cËp, ch­a kÝch thÝch ®­îc ng­êi lao ®éng lµm viÖc. Hä lµm viÖc chØ lµ do cuéc sèng qu¸ khã kh¨n, do nh÷ng nhu cÇu tr­íc m¾t ®Ó cã thÓ tån t¹i ®­îc. C¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ch­a cã c¬ së ®Þnh møc khoa häc ®Ó tr¶ l­¬ng. Nguyªn t¾c tr¶ l­¬ng trong khu vùc hµnh chÝnh lµ nguyªn t¾c “s¶n phÈm lao ®éng gi¶m dÇn”. Tøc lµ víi mét t­ liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh th× nÕu thªm sè ng­êi lao ®éng vµo th× s¶n phÈm t¹o ra cña mét ng­êi sÏ ngµy cµng Ýt ®i. V× ng­êi sö dông sÏ thuª ng­êi lao ®éng cho ®Õn khi gi¸ trÞ cña sè s¶n phÈm nµy t¹o ra b»ng søc tiÒn c«ng mµ ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i tr¶. Møc chªnh lÖch cã tr¶ l­¬ng qua c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cßn qu¸ lín. Cô thÓ lµ trong khi cã 32% doanh nghiÖp cã møc l­¬ng b×nh qu©n tõ 300.000® trë xuèng cßn l¹i 60% doanh nghiÖp ®¶m b¶o tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng t­¬ng ®­¬ng hoÆc cao h¬n tiÒn l­¬ng theo chÕ ®é ®ã, c«ng nh©n viªn chøc trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Ngoµi ra møc chªnh lÖch cña tiÒn l­¬ng qua c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp còng rÊt lín: C¸c nhµ l·nh ®¹o trong khu vùc t­ nh©n cã møc tiÒn l­¬ng lµ 1.083.300®/th¸ng trong khi ë khu vùc tËp thÓ lµ 372.500®/th¸ng. c. Trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi: MÆc dï tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cßn lín so víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, nh­ng trong qóa tr×nh thùc hiÖn còng cßn mét sè tån t¹i nh­: - ChØ cã kho¶ng 38% doanh nghiÖp x©y dùng thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc. §iªï nµy chøng tá nhµ n­íc còng ch­a cã chÝnh s¸ch qu¶n lý chÆt chÏ c¸c doanh nghiÖp thuéc lo¹i h×nh nµy. C¸c doanh nghiÖp cña 65% cßn l¹i thùc hiÖn tr¶ l­¬ng tù do, Nhµ n­íc ch­a qu¶n lý ®­îc. NhiÒu doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong s¶n xuÊt thùc hiÖn tr¶ l­¬ng tù do, nhµ n­íc ch­a qu¶n lý ®­îc. NhiÒu doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong s¶n xuÊt, kinh doanh tr¶ l­¬ng thÊp s¸t møc l­¬ng tèi thiÓu cho lao ®éng cã tr×nh ®é tay nghÒ cao. NhiÒu doanh nghiÖp x©y dùng ®Þnh møc s¶n phÈm qu¸ cao cho nªn lµm gi¶m thu nhËp cña ng­êi lao ®éng. Ng­êi lao ®éng ph¶i lµm viÖc thªm giê míi hoµn thµnh ®Þnh møc nh÷ng kh«ng ®­îc tr¶ l­¬ng bï thªm giê. Kho¶ng c¸ch tiÒn l­¬ng cã thu nhËp gi÷a c¸c ®¬n vÞ lao ®éng ViÖt Nam vµ n­íc ngoµi hay cïng mét doanh nghiÖp cã sù chªnh lÖch qu¸ lín. §Êy chøng tá mét sù bÊt c«ng hay tr×nh ®é cña lao ®éng ViÖt Nam qu¸ thÊp. NhiÒu doanh nghiÖp møc l­¬ng tho¶ thuËn víi ng­êi lao ®éng ghi trong hîp ®ång tr¸i víi quy ®Þnh cña nhµ n­íc. Mét sè doanh nghiÖp ch­a thùc sù trÝch lËp quü khen th­ëng Ýt nhÊt b»ng 1 th¸ng l­¬ng tõ lîi nhuËn cßn l¹i ®Ó th­ëng c¶ n¨m cho ng­êi lao ®éng. ViÖc qu¶n lý cña nhµ n­íc vÒ tiÒn l­¬ng ë c¸c doanh nghiÖp nµy còng ch­a thèng nhÊt ë mét sè ®Çu mèi vµ thùc sù Nhµ n­íc ch­a n¾m ®­îc thùc tr¹ng tiÒn l­¬ng ë khu vùc nµy. Nh÷ng tån t¹i tiÕp diÔn c¸c cuéc tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ lao ®éng trong doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Ngoµi nh÷ng tån t¹i trong c¸c doanh nghiÖp nªu trªn cßn mét sè tån t¹i vÒ tiÒn l­¬ng tiÒn th­ëng gi÷a c¸c vïng kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¸c lÜnh vùc lao ®éng, ®Ó thÊy râ ®iÒu nµy chóng ta sÏ nghiªn cøu b¶ng sau: TiÒn l­¬ng/tiÒn c«ng cña mét lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng chia theo nhãm nghÒ cÊp 1 vµ khu vùc thµnh phÇn kinh tÕ cña khu vùc thµnh thÞ 1999: ®¬n vÞ 1000 ® Danh môc nghÒ nghiÖp cÊp I M· sè TiÒn l­¬ng/tiÒn c«ng th¸ng b×nh qu©n cña 1 L§ lµm c«ng ¨n l­¬ng (1000®) Chia theo khu vùc thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc (1000®) TËp thÓ (1000®) T­ nh©n (1000®) C¸ thÓ, hé gia ®×nh (1000®) Hçn hîp (1000®) A B 1 2 3 4 5 6 Chung cho c¸c nghÒ 0000 529,0 505,0 566,4 560,3 494,6 685,3 1.C¸c nhµ l·nh ®¹o trong c¸c ngµnh, c¸c cÊp vµ c¸c ®¬n vÞ 1000 584,3 569,9 372,5 1083,3 836,0 2.Chuyªn m«n kü thuËt bËc cao trßng c¸c lÜnh vùc 2000 583,7 546,3 913,6 893,1 462,5 983,6 3.Chuyªn m«n kü thuËt bËc trung trong c¸c lÜnh vùc 3000 481,4 460,8 414,2 712,1 520,7 725,9 4.Nh©n viªn chuyªn m«n s¬ cÊp, nh©n viªn kü thuËt lµm viÖc t¹i v¨n phßng, bµn giÊy trong c¸c lÜnh vùc 4000 520,5 464,4 664,0 650,0 925,0 652,3 5.Nh©n viªn dÞch vô c¸ nh©n, b¶o vÖd trËt t­-an toµn x· héi vf b¸n hµng cã kü thuËt 5000 510,6 465,5 391,7 580,7 496,6 783,9 6.lao ®éng cã kü thuËt trong n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n 6000 449,0 406,2 350,0 432,6 445,6 450,0 7.Thî thñ c«ng cã kü thuËt vµ c¸c thî kü thuËt kh¸c cã liªn quan 7000 505,6 487,5 459,6 529,0 475,6 535,1 8.Thî cã kü thuËt l¾p r¸p vµ vËn hµnh m¸y mãc thiÕt bÞ 8000 622,0 582,6 794,4 620,3 656,8 717,3 9.Lao ®éng gi¶n ®¬n 9000 480,2 477,2 562,2 468,7 464,7 594,0 Nh­ vËy, tiÒn l­¬ng gi÷a c¸c ngµnh còng cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ, sù kh¸c biÖt lín nhÊt lµ gi÷a c¸c nhµ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý cã lao ®éng kü thuËt trong n«ng nghiÖp. Ngoµi ra chóng cßn kh¸c biÖt h¬n n÷a ë mçi lo¹i h×nh doanh nghiÖp v× vËy viÖc ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng sao cho hîp lý vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i. Kh«ng nh÷ng thÕ tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng vµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ, gi÷a miÒn nói vµ ®ång b»ng còng cã sù chªnh lÖch. Theo sè liÖu ®Çu t­ cña bé lao ®éng kÕ ho¹ch ta cã: Vïng Møc thu nhËp b×nh qu©n (2000) >600 £ 200 201-400 400-600 MiÒn B¾c 0.00 62,50 12,50 25,00 MiÒn Trung 0,00 53,33 26,67 20,00 MiÒn Nam 0,00 27,27 45,45 27,28 Møc TM b×nh qu©n xÐt theo c¬ cÊu (%) Nh­ vËy ë miÒn B¾c thu nhËp b×nh qu©n tõ 201-400 vÉn ch­a ®a sè tøc lµ thÊp h¬n miÒn Trung vµ miÒn Nam. MiÒn Nam cã thu nhËp l¹i tËp trung chñ yÕu tõ 401-600, râ rµng møc l­¬ng ë c¸c vïng lµ kh¸c nhau. Kh«ng nh÷ng thÕ sù chªnh lÖch vÒ møc l­¬ng c¸c vïng còng rÊt kh¸c nhau. Cô thÓ lµ miÒn Nam cã møc thu nhËp chªnh lÖch h¬n c¶, trong c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n møc chªnh lÖch tíi 4,91 lÇn (møc chªnh lÖch gi÷a vïng cho thÊy c¶ miÒn Nam cã vïng thÊp nhÊt cña miÒn Nam) 3. Nguyªn nh©n tån t¹i §Ó ®i s©u vµo nh÷ng mÆt cßn tån t¹i cña tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng chóng ta nguyªn nh©n cña sù tån t¹i: TiÒn l­¬ng cßn qu¸ thÊp doanh nghiÖp nµy do nh÷ng nguyªn nh©n sau: - Cung lao ®éng rÊt lín trong khi cÇu l¹i kh«ng ®¸p øng ®­îc lµ tÊt yÕu x¶y ra cña cung lín h¬n cÇu. Do ®ã gi¸ c¶ cña hµng ho¸ søc lao ®éng sÏ thÊp. Trong thùc tÕ t×nh tr¹ng “mua viÖc” x¶y ra th­êng xuyªn theo l«gic tù nhiªn th× ng­êi thuª lao ®éng ph¶i tr¶ tiÒn l­¬ng tiÒn c«ng. VËy mµ ë chóng ta l¹i phæ biÕn hiÖn t­îng ®i mua viÖc. NhiÒu ng­êi cã thÓ ®¬n gi¶n nghÜ r»ng ®ã lµ do viÖc Ýt, ng­êi t×m viÖc nhiÒu. Nh­ng thö hái cã ai ®i xin viÖc ë doanh nghiÖp t­ nh©n l¹i ph¶i mÊt tiÒn? ë c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc th× Nhµ n­íc lµ ng­êi cÇn thuª. Nh­ng ®øng gi÷a ng­êi lao ®éng vµ Nhµ n­íc lµ ng­êi trung gian vµ ng­êi nµy kh«ng ph¶i lu«n ho¹t ®éng v× Nhµ n­íc. Hä ng¨n c¶n ng­êi lao ®éng vµ chñ thÓ (Nhµ n­íc) gÆp nhau t¹o ra mét c¨n cø ®Ó kiÕm tiÒn. Do møc l­¬ng tèi thiÓu cña Nhµ n­íc quy ®Þnh qu¸ thÊp vµ th­ëng còng kh«ng ®­îc ®iÒu chØnh th­êng xuyªn cho thÝch hîp. N¨m 1993 møc l­¬ng tèi thiÓu lµ 120 ngh×n ®ång hiÖn nay lµ 110 ngh×n ®ång dù kiÕn n¨m 2001 lµ 210 ngh×n ®ång: Tõ n¨m 1993-1997 Nhµ n­íc míi ®iÒu chØnh møc l­¬ng tèi thiÓu. Sau 3 n¨m n÷a Nhµ n­íc míi l¹i ®iÒu chØnh. Nh­ vËy kho¶ng thêi gian ®iÒu chØnh møc l­¬ng tèi thiÓu t­¬ng ®èi dï trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ngµy cµng t¨ng vµ yªu cÇu thay ®æi møc l­¬ng tèi thiÓu ngµy cµng rót ng¾n. Cø mét lÇn t¨ng møc l­¬ng tèi thiÓu Nhµ n­íc ph¶i bá ra mét kho¶n ng©n s¸ch khæng lå. Theo b¸o c¸o cña Bé L§TBXH th× n¨m 2000 Nhµ n­íc ph¶i bá thªm riªng 4000 tû ®ång ViÖt Nam ®Ó tr¶ l­¬ng cho c«ng nh©n viªn vµ nh÷ng ng­êi h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch. H¬n n÷a sù ®iÒu chØnh cña Nhµ n­íc th­êng theo sau thÞ tr­êng. Khi kh¶o s¸t thÊy møc l­¬ng thÞ tr­êng t¨ng lªn th× Nhµ n­íc míi chuÈn bÞ n©ng l­¬ng. Vµ ë ®©y ®· cã hai kho¶ng c¸ch gi÷a lóc ®iÒu tra vµ khi thùc hiÖn møc l­¬ng míi. §iÒu nµy ®· h­íng Nhµ n­íc vµ Bé L§TBXH ph¶i c¨n cø cßn hÖ sè tr­ît gi¸ cã tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó ®iÒu chØnh møc l­¬ng tèi thiÓu. Do nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn kÐm ph¸t triÓn, lao ®éng n«ng nghiÖp ch­a ®Õn 72%. C¸c kho¶n thu tõ ng©n s¸ch th­êng kh«ng ®ñ h¬n n÷a ngoµi viÖc tr¶ l­¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc cßn ph¶i ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Cßn trong c¸c doanh nghiÖp, khi nÒn kinh tÕ tr× trÖ, chËm ph¸t triÓn th× doanh thu cña doanh nghiÖp kh«ng cao, lîi nhuËn Ýt, yªu cÇu t¨ng tiÒn l­¬ng còng khã ®­îc thùc hiÖn. Nh­ vËy: viÖc t¨ng møc l­¬ng tèi thiÓu lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi ng­êi lao ®éng nh­ng trªn thùc tÕ do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan ®· c¶n trë viÖc nµy. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n cÇn ph¶i ®­îc th¸o gì cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. - Møc chªnh lÖch vÒ tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng gi÷a c¸c doanh nghiÖp, c¸c vïng vµ c¸c ngµnh kinh tÕ cßn qu¸ cao. Thø nhÊt lµ do quy ®Þnh vÒ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu trong c¸c khu vùc kinh tÕ nµy rÊt kh¸c nhau. Trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ 126.000 ® cßn trong doanh nghiÖp n­íc ngoµi chia lµm 3 møc lµ 627.000 ® trong ®ã Thµnh phè Hµ Néi vµ Hå ChÝ Minh lµ 587.000, c¸c quËn huyÖn ngo¹i thµnh thµnh phè vµ c¸c thµnh phè lo¹i II 556.000® ®èi víi c¸c tØnh thµnh phè cßn l¹i. Thø hai lµ quy m« c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng còng kh¸c nhau mµ cßn kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, phøc t¹p cña c«ng viÖc, c¸c lÜnh vùc mµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt. H¬n n÷a mét sè doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc n»m gi÷a cã mét ngµnh quyÒn trong lÜnh vùc Êy. Tõ ®ã doanh nghiÖp ®Èy cao thu nhËp cña ng­êi lao ®éng. Thø ba lµ Do sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng vïng, sù ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt kinh doanh còng kh¸c nhau. Cã nh÷ng vïng kinh tÕ ph¸t triÓn còng nh­ cã nh÷ng vïng lµm ¨n ph¸t ®¹t ®· gãp phÇn n©ng cao møc sèng, n©ng cao thu nhËp cña ng­êi lao ®éng vµ ë ®©y hä còng ®· ®­îc tr¶ mét møc l­¬ng cao h¬n c¸c vïng kh¸c. VÝ dô nh­ ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh møc thu nhËp b×nh qu©n n¨m 1999 lµ gÇn 1100USD/ng­êi/n¨m cßn ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c chØ ®¹t gÇn 80$/ng­êi/n¨m - TiÒn l­¬ng cßn l¹i tÝnh b×nh qu©n, ph¶n ¸nh ®óng gi¸ thµnh ng­êi lao ®éng bá ra. §©y lµ do mét sè nguyªn nh©n sau: + Thø nhÊt lµ do viÖc x©y dùng vµ sö dông ®Þnh møc lao ®éng cßn nhiÒu yÕu kÐm, ®­îc sö dông hoµn toµn sai lÖch. HÖ thèng ®Þnh møc lao ®éng ®· ®­îc sö dông do cho viÖc ®¸nh gi¸ kiÓm so¸t c«ng viÖc hay nãi c¸ch kh¸c lµ viÖc c¸c giÊy tê b»ng cÊp lµ chÝnh mµ kh«ng lÊy c¬ së cña viÖc thùc hiÖn c«ng lµ chÝnh. Cã nh÷ng ng­êi kh«ng ®­îc sö dông ®Ó thùc hiÖn ë c«ng viÖc nµo ®ã th× ng­êi ®ã cã nªn ®­îc tr¶ l­¬ng hay kh«ng, hay cßn ph¶i tuú thuéc c¸i ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc g×, hoµn thµnh ®Õn møc ®é nµo. Thùc tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay mét sè doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn dùa vµo b»ng cÊp ®Ó tr¶ l­¬ng. Nã ph¶n ¸nh kh«ng ®óng gi¸ trÞ søc lao ®éng bá ra lµm lÖch l¹c tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng ®èi víi ng­êi lao ®éng. ChÝnh sù viÖc ®¸nh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc, kh«ng cã x©y dùng mét ®¬n gi¸ hîp lý, nhiÒu s¶n phÈm cßn ch­a ®­îc x¸c ®Þnh ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng ®· lµm cho tiÒn l­¬ng mang nÆng tÝnh chÊt b×nh qu©n gi÷a c¸c lao ®éng trong cïng nhãm nghÒ, lµm gi¶m sù kÝch thÝch lao ®éng. + Thø hai lµ do c¸ch qu¶n lý cña nhµ n­íc vÒ tiÒn l­¬ng cßn nhiÒu yÕu kÐm. Nhµ n­íc khã cã thÓ kiÓm so¸t thùc hiÖn tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng . Do ®ã mét sè doanh nghiÖp tù do thay ®æi møc l­¬ng thang b¶ng l­¬ng vµ cßn vi ph¹m c¸c møc l­¬ng tèi thiÓu do nhµ n­íc quy ®Þnh. Mét sè doanh nghiÖp cßn kh«ng coi viÖc thùc hiÖn tiÒn th­ëng, nghØ phÐp theo quy ®Þnh do bé luËt lao ®éng biªn so¹n n¨m 1994, ng­êi lao ®éng bÞ chÌn Ðp kh«ng cã cuéc sèng, v× miÕng c¬m manh ¸o cña hä ph¶i chÞu dùng ®Ó nhËn ®­îc mét kho¶n tiÒn l­¬ng Ýt ái. Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng. §Ó biÕt ®­îc ng­êi lao ®éng h¬n n÷a mçi doanh nghiÖp mçi tæ chøc ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p thiÕt thùc h¬n ®èi víi doanh nghiÖp m×nh. Tuú thuéc vµo tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña doanh nghiÖp, mµ doanh nghiÖp cã thÓ cã nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c nhau. Nh­ng nh×n chung, chóng ®Òu ph¶i tiÕp tôc ®­îc hoµn thiÖn ®Ó n©ng cao møc sèng cña ng­êi lao ®éng, ®ång thêi b¶o ®¶m sù c«ng b»ng hîp lý hay sù ph©n phèi tiÒn l­¬ng. Trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ tõng doanh nghiÖp nãi riªng th× nhµ n­íc còng cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó qu¶n lý, kiÓm so¸t viÖc tr¶ l­¬ng. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta nªn cã nh÷ng gi¶i ph¸p nµo? gi¶i ph¸p nµy ®­îc thùc hiÖn nh­ thÕ nµo? ai thùc hiÖn? thùc hiÖn khi nµo? ë ®©u?. Sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p tiªu biÓu: 1. Gi¶i ph¸p trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm tiÒn l­¬ng kh«ng chØ lµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng nã cßn lµ mét kho¶n chi phÝ trong s¶n xuÊt. Kho¶n chi phÝ nµy còng cÇn ph¶i ®­îc ®Çu t­ nh­ nh÷ng chi phÝ m¸y mãc thiÕt bÞ. Do vËy víi quan ®iÓm chi phÝ tiÒn l­¬ng chÝnh lµ viÖc ®Çu t­ cho con ng­êi ®Ó n©ng cao tr×nh ®é, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Th× viÖc t¨ng kho¶n ®Çu t­ nµy còng nh­ t¨ng tiÒn l­¬ng lµ yªu cÇu tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. §Ó t¨ng tiÒn l­¬ng tr­íc hÕt lµ ph¶i t¨ng møc l­¬ng tèi thiÓu chung b»ng c¸ch ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng thu ng©n s¸ch cho nhµ n­íc. T¨ng hÖ sè l­¬ng cho ng­êi lao ®éng b»ng c¸ch n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña hä ®Ó hä ®ãn nhËn nh÷ng c«ng viÖc phøc t¹p h¬n. Xu h­íng l©u dµi nhµ n­íc sÏ ban hµnh mét møc l­¬ng tèi thiÓu chung thèng nhÊt trong tÊt c¶ c¸c khu vùc quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh. Møc tèi thiÓu nµy lµm c¬ së ®Ó ®iÒu chØnh møc tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng thóc ®Èy ng­êi lao ®éng n©ng cao tr×nh ®é, viÖc t¨ng l­¬ng cßn cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt, kÝch cÇu tiªu dïng ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng th¸ng gi¶m ph¸t triÓn qua, ®ång thêi còng h¹n chÕ viÖc tham «, tham nh÷ng do thiÕu tiÒn vµ bÞ ®ång tiÒn chi phèi. - Kh«ng ngõng c¶i c¸ch chÕ ®é tiÒn l­¬ng míi cho phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nghiªn cøu vÒ møc biÕn ®éng cña gi¸ hµng tiªu dïng, nghiªn cøu vÒ thÞ tr­êng lao ®éng vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc ®Ó cã thÓ ®Þnh ra ®­îc møc l­¬ng tèi thiÓu. §ång thêi qua viÖc nghiªn cøu nµy c¸c doanh nghiÖp còng cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp trong viÖc tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng ®Ó thu hót ng­êi lao ®éng. - TiÕn hµnh x©y dùng ®Þnh møc lao ®éng mét c¸ch chÝnh x¸c ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng, ®¸nh gi¸ ®óng viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc 2. KiÕn nghÞ cã gi¶i ph¸p ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc: - §Ó thùc hiÖn tèt viÖc c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng trong khu vùc nhµ n­íc chóng ta ph¶i thùc hiÖn ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ x· héi nh­: tinh gi¶m biªn chÕ, gi¶i thÓ hay cæ phÇn ho¸ nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç. HiÖn nay chóng ta ®ang cã mét ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc cång kÒnh trung chÐo lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ ®ang ®­îc h­ëng l­¬ng tõ ngoµi ng©n s¸ch. ViÖc tinh gi¶m biªn chÕ sÏ lµm trong s¹ch bé m¸y nhµ n­íc, lµm gi¶m sè ng­êi h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch vµ gi¶m bít kho¶n chi th­êng xuyªn, thùc hiÖn chÕ ®é tuÇn lµm viÖc 40 giê. §ång thêi vÒ l©u dµi lµm nghiªn cøu tiÕp tôc thùc hiÖn c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, cÇn nghiªn cøu l¹i tæ chøc vµ c¬ chÕ cña khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh theo h­íng: giao cho doanh nghiÖp tù x©y dùng l¹i thang b¶ng l­¬ng, c¸c chÕ ®é phô cÊp l­¬ng phï hîp víi tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp. Nhµ n­íc chØ h­íng dÉn ph­¬ng ph¸p x©y dùng hÖ thèng tiÒn l­¬ng, ®Þnh møc lao ®éng, ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng cã quy ®Þnh tiÒn l­¬ng b×nh qu©n theo ng­êi; h­íng dÉn ph­¬ng ph¸p tÝnh n¨ng suÊt lao ®éng g¾n víi tiÒn l­¬ng, kiÓm so¸t ph©n phèi tiÒn l­¬ng trong doanh nghiÖp. Theo h­íng nµy doanh nghiÖp cã quyÒn ký ®Þnh ho¹ch c¬ chÕ tr¶ l­¬ng trong khu«n khæ mµ nhµ n­íc quy ®Þnh. - T¨ng c­êng viÖc ®¸nh gi¸ vµ kiÓm so¸t lao ®éng, x©y dùng c¸c hÖ thèng ®Þnh møc lao ®éng, tiªu chuÈn xÕp l­¬ng, cÊp bËc c«ng nh©n, cÊp bËc c«ng viÖc trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, gi¶m t×nh tr¹ng ph©n phèi tiÒn l­¬ng b×nh qu©n, xo¸ bá bao cÊp tiÒn l­¬ng còng nh­ viÖc thùc hiÖn tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l­¬ng. - CÇn ph¶i tiÕn hµnh ®µo t¹o c¸c c¸n bé chuyªn m«n vÒ lao ®éng - tiÒn l­¬ng ®Ó nghiªn cøu vµ x©y dùng mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng hîp lý. H¬n n÷a trong c¸c doanh nghiÖp còng cÇn ph¶i cã nh÷ng c¸n bé chuyªn m«n giái vÒ ®Þnh møc ®Ó lµm c¨n cø cho viÖc x©y dùng tiÒn l­¬ng tiÒn th­ëng. - Ban hµnh c¸c h×nh thøc tiÒn th­ëng cho hîp lý ®¶m b¶o sù c«ng b»ng hîp lý trong quy chÕ th­ëng. Tuú thuéc vµo tõng doanh nghiÖp, tõng môc tiªu cña doanh nghiÖp mµ doanh nghiÖp ¸p dông c¸c h×nh thøc th­ëng kh¸c nhau. X©y dùng c¸c h×nh thøc th­ëng chÆt chÏ, ®óng ng­êi, ®óng viÖc ®¶m b¶o sùu kÝch thÝch lao ®éng. 3. KiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi: Trªn c¬ së c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh, chóng ta cÇn ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp trong c¸c ®¬n vÞ nµy t¨ng c­êng chøc n¨ng qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp ph¸t huy tèt kh¶ n¨ng cña m×nh s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ lµm c¬ së t¨ng tiÒn l­¬ng cã thu nhËp cho ng­êi lao ®éng. Nh­ng gi¶i ph¸p nh­ thÕ nµo, b­íc ®i cô thÓ ra sao th× ®ßi hái nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp cÇn ph¶i nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ còng cã thÓ lµ ph¶i qua mét thêi gian thö nghiÖm. Tr­íc hÕt, ®èi víi Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p thiÕt thùc trong viÖc kiÓm tra gi¸m s¸t trong khu vùc nµy. VÝ dô: quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp b¾t buéc ph¶i cã tæ chøc c«ng ®oµn, quy ®Þnh vÒ møc l­¬ng tèi thiÓu, hay vÒ sè l­îng; còng cã thÓ c¸c doanh nghiÖp cuèi n¨m ph¶i nép c¸c sè l­îng, hay b¶n b¸o c¸o cho c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn. Tr¸nh t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp cóp l­¬ng ng­êi lao ®éng, g©y ra c¸c tranh chÊp lao ®éng trong khu vùc nµy. §ång thêi nhµ n­íc còng cÇn cã chÝnh s¸ch ph©n phèi l¹i thu nhËp trong khu vùc nµy ®¶m b¶o chªnh lÖch kh«ng qu¸ cao. §· cã c¸c doanh nghiÖp, ng­êi chñ doanh nghiÖp cÇn nhËn thøc tiÒn l­¬ng lµ hai kho¶n chi phÝ trªn sù ph¸t triÓn. Tõ ®ã cã sù tÝnh to¸n chi phÝ cho hîp lý nguån kÕt qu¶ thu ®­îc vµ chi phÝ. Ngµy nay nguån nh©n lùc cña doanh nghiÖp lµ mét yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.ThiÕu nã th× doanh nghiÖp kh«ng thÓ tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®­îc, do vËy doanh nghiÖp cÇn cã chÝnh s¸ch cã tiÒn l­¬ng tiÒn th­ëng vµ c¸c kho¶n phô cÊp còng nh­ c¸ch ®èi xö cña doanh nghiÖp ®èi víi ng­êi lao ®éng sao cho phï hîp ®¶m b¶o kÝch thÝch ®­îc lao ®éng. Do vËy ®Ó lµm l¹i cßn ph¶i hiÓu ®­îc l©u dµi doanh nghiÖp cÇn cã mét møc l­¬ng æn ®Þnh, ®¶m b¶o ®­îc møc sèng cña ng­êi lao ®éng. H¬n thÕ n÷a ph¶i cã chÝnh s¸ch tiÒn th­ëng cho nh÷ng lao ®éng giái ®Ó thu hót hä vÒ doanh nghiÖp. KÕt luËn TiÒn l­¬ng lµ mét kh©u ®éc lËp trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, th«ng qua tiÒn l­¬ng nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc trong qu¸ tr×nh lao ®éng, trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng ®­îc thùc hiÖn. Kh¶ n¨ng sö dông tiÒn l­¬ng nh­ lµ ®ßn bÈy kinh tÕ hoµn toµn phô thuéc vµo møc ®é tho¶ m·n nhu cÇu vËt chÊt c¬ b¶n ®èi víi ng­êi lao ®éng cña chÝnh tiÒn l­¬ng. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ muèn x¸c ®Þnh ®óng møc tiÒn l­¬ng cÇn ph¶i c¨n cø vµo sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng, sè l­îng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm cña mçi ng­êi vµ mçi tËp thÓ lao ®éng. Hå Chñ TÞch ®· nãi: “C«ng nh©n trong nhµ m¸y, lao ®éng trÝ ãc vµ ch©n tay ®Òu cã l­¬ng bæng. L­¬ng bæng theo søc lao ®éng cña m×nh, tuú theo møc s¶n xuÊt, chÊt l­îng s¶n xuÊt. Lµm tèt, lµm nhiÒu: h­ëng nhiÒu; lµm xÊu, lµm Ýt: h­ëng Ýt, cã khi ph¶i båi th­êng l¹i cho nhµ n­íc. ChÝnh phñ kh«ng ph¸t l­¬ng cho ng­êi ngåi ¨n kh«ng .”(toµn tËp, tËp 7, NXB sù thËt Hµ Néi 1987, trang 607-608) TiÒn l­¬ng g¾n chÆt víi quy luËt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ tiÕt kiÖm thêi gian lao ®éng. Bëi v× t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ c¬ së ®Ó t¨ng tiÒn l­¬ng, ®ång thêi phÇn tiÕt kiÖm ®­îc do n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ dïng ®Ó t¨ng l­¬ng l¹i lµ ®éng lùc thóc ®Èy chÊt l­îng s¶n phÈm. N©ng cao vai trß khuyÕn khÝch vËt chÊt cña tiÒn l­¬ng, x¸c ®Þnh ®óng ®¾n mèi quan hÖ trùc tiÕp gi÷a thu nhËp víi cèng hiÕn cña ng­êi lao ®éng hay cña tËp thÓ lao ®éng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt x· héi lµ ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña tæ chøc tiÒn l­¬ng hiÖn nay. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ nh©n sù - NguyÔn H÷u Th©n 2. Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ nh©n lùc - PGS . PTS Ph¹m §øc Thµnh 3. Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ nh©n sù - Vò ViÖt H»ng 4. Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ häc- NguyÔn H¶i S¶n 5. Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ doanh nghiÖp - NguyÔn H¶i S¶n 6. 101 bÝ quyÕt thµnh c«ng khuyÕn khÝch nh©n viªn-NXB Thanh niªn 7. Gi¸o tr×nh tæ chøc lao ®éng khoa häc trong xÝ nghiÖp TËp 1 - NXB GD 8. Gi¸o tr×nh kinh tÕ lao ®éng - TS Mai Quèc Ch¸nh TS TrÇn Xu©n CÇu 9. Gi¸o tr×nh t©m lý häc qu¶n lý - NguyÔn §×nh Xu©n Vò §øc §¸n 10. T¹p chÝ lao ®éng vµ x· héi: Sè th¸ng 4/2000, sè 186(tõ 1-15/3/2002) Sè 180 th¸ng11/2001 11. T¹p chÝ x©y dùng Th¸ng 10/2001 12. Bµi gi¶ng m«n hµnh vi tæ chøc - TS Bïi Anh TuÊn Môc lôc Lêi nãi ®Çu 1 Ch­¬ng I: T¹o ®éng lùc trong lao ®éng th«ng qua tiÒn l­¬ng I. T¹o ®éng lùc trong lao ®éng 2 1. B¶n chÊt cña t¹o ®éng lùc 2 2. C¸c häc thuyÕt t¹o ®éng lùc 3 3. C¸c biÖn ph¸p t¹o ®éng lùc 6 II. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña tiÒn l­¬ng 7 III.T¹o ®éng lùc th«ng qua c¸c h×nh thøc tr¶ l­¬ng 8 1. H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm 8 2. H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian 10 Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng tiÒn l­¬ng víi vÊn ®Ò kÝch thÝch lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay I. T×nh h×nh thùc hiÖn tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp 11 1. Trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc 11 2. Trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi 13 II. §¸nh gi¸ vÒ tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. 15 1. MÆt ®­îc. 15 2. MÆt tån t¹i 17 3. Nguyªn nh©n tån t¹i 23 Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn hÖ thèng tiÒn l­¬ng 1. Gi¶i ph¸p trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp. 25 2. KiÕn nghÞ cã gi¶i ph¸p ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc 26 3. KiÕn nghÞ cã gi¶i ph¸p ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. 26 KÕt luËn: 28 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 29