Đề tài Thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nhật Bản vào ngành công nghiệp dịch vụ ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

điện. Đây là những lĩnh vực có vai trò quan trọng đối với sự phát triển tổng thể của nền kinh tế vì nó ảnh hưởng tới hầu hết tất cả các ngành nghề sản xuất khác trong xã hội. Nhận vốn đầu tư vào những lĩnh vực này, chúng ta có điều kiện để nâng cao chất lượng dịch vụ giao thông và viễn thông của mình. 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 55 Hạn chế Thứ nhất, FDI của Nhật Bản đầu tư vào ngành Công nghiệp Dịch vụ tuy đạt được những thành tích nhất định nhưng thực sự vẫn chỉ là những con số rất khiêm tốn so với tiềm lực kinh tế của Nhật Bản. Trong khi trên thế giới đang tồn tại xu hướng chuyển dịch FDI sang lĩnh vực Công nghiệp Dịch vụ thì tỷ trong FDI của Nhật Bản đầu tư vào Công nghiệp Dịch vụ ở Việt Nam không thể hiện xu hướng đó. Biểu đồ: Tỷ trọng FDI Nhật Bản đầu tƣ vào các ngành (chỉ tính các dự án còn hiệu lực cho tới tháng 8/2008) (Nguồn: Cục đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Tỷ trọng FDI đầu tư vào ngành Công nghiệp Dịch vụ trên thực tế tăng giảm thất thường trong 8 năm qua và trung bình chỉ chiếm 12% lượng vốn FDI của Nhật đầu tư vào Việt Nam. Nói một cách khách quan thì đa số các nhà đầu tư Nhật Bản tìm đến Việt Nam trong những năm gần đây quan tâm Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 56 tới lĩnh vực Công nghiệp – Xây dựng với tỷ trọng vốn đăng ký đầu tư vào lĩnh vực này lên đến 85%. Cũng không quá khó để lý giải tại sao tỷ trọng FDI Công nghiệp – Xây dựng lại cao đến thế. Bởi lẽ Nhật Bản vốn được đánh giá là một đất nước nghèo nào tài nguyên nhưng có lực lượng sản xuất trình độ cao với phí nhân công đắt đỏ nên hoạt động đầu tư ra nước ngoài với mục đích tìm kiếm nguồn tài nguyên và lao động rẻ tiền luôn được ưu tiên. Chính bởi thế, trong tổng số vốn đầu tư ra nước ngoài của đất nước này, tỷ trọng đầu tư vào Công nghiệp – Xây dựng vẫn luôn chiếm ưu thế. Mặt khác, Việt Nam có đầy đủ thế mạnh về mặt này thay vì những yếu kém trong chất lượng cơ sở hạ tầng, trình độ lao động…Đây chính là điểm còn hạn chế trong hoạt động thu hút FDI của chúng ta đối với lĩnh vực Công nghiệp Dịch vụ. Thứ hai, hoạt thu hút FDI vào các địa phương không đồng đều. Hầu hết các dự án FDI Công nghiệp Dịch vụ đều đổ vào các thành phố lớn đặc biệt là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Điều đó sẽ tạo ra một lực hút lao động về hai trung tâm kinh tế này. Người lao động đổ dồn về đây đặt ra nhu cầu bức thiết về nhà ở, giáo dục, phúc lợi xã hội…gây ra những tác động tiêu cực tới giao thông và môi trường đô thị. Như vậy, FDI không những không giúp san bằng chênh lệch khoảng cách thành thị nông thôn mà càng làm gia tăng hơn nữa mức chênh lệch về phát triển kinh tế giữa các vùng miền trên cả nước. Thứ ba, tỷ lệ vốn thực hiện/ vốn đăng ký của các dự án FDI Nhật Bản đầu tư vào ngành Công nghiệp Dịch vụ rất thấp. Nếu như hàng ngày chúng ta vẫn được nghe các thông tin đại chúng thông báo những con số thu hút FDI kỷ lục thì vần phải biết rằng đó chỉ là vốn đăng ký tức vốn mà chủ đầu tư cam kết sẽ đầu tư vào dự án. Còn trên thực tế, để con số đăng ký ấy được đưa vào kinh doanh, sản xuất, được đưa vào vòng luân chuyển vốn của nền kinh tế thì vẫn còn một khoảng cách khá xa. Tỷ lệ vốn thực hiện/vốn đăng ký giúp ta thấy mức độ hiện thực hóa các dự án đầu tư, giúp người tiếp nhận thông tin có Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 57 cái nhìn chân thực hơn về các hoạt động đầu tư đang diễn ra bởi chính vốn thực hiện mới là lượng vốn đem lại thu nhập cho nền kinh tế quốc dân, đem lại việc làm cho người lao động …Tỷ lệ này trong các dự án FDI Công nghiệp Dịch vụ của Nhật chỉ mới đạt khoảng 30%. Xét một cách toàn diện thì tỷ lệ này đang giảm dần trong các năm 2006, 2007, 2008. Điều đó có nghĩa là, mặc dù vốn đăng ký tăng kỷ lục nhưng hầu như có rất ít dự án được thực thi trong thời gian này hoặc có được thực thi thì cũng với tiến độ giải ngân rất chậm. Nguyên nhân Theo một báo cáo của JBIC năm 2007, ba e ngại lới nhất đối với các nhà đầu tư Nhật Bản (đã có mặt và chưa có mặt) khi thực hiện đầu tư vào Việt Nam là hệ thống pháp lý, chính sách không rõ ràng, hệ thống cơ sở hạ tầng còn yếu kém và khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn lao động có trình độ. Hệ thống pháp lý còn yếu kém Mặc dù đã được cải cách và sửa đổi rất nhiều nhưng theo kết quả điều tra do Jetro thực hiện năm 2007, có tới 61% doanh nghiệp FDI Nhật Bản phàn nàn về sự quản lý chính sách không rõ ràng của Việt Nam. Nhiều luật Doanh nghiệp và luật Đầu tư được ban hành liên tục từ năm 1990 đến nay đã khiến thủ tục thành lập doanh nghiệp và thủ tục đầu tư ngày nay khá thông thoáng, ngay cả so sánh với các nước khác trong khu vực. Tuy nhiên, trong những chính sách, luật pháp khác nhưng có liên quan tới và chi phối khá nặng nề hoạt động của một doanh nghiệp như các quy định về thuế, hải quan, lao động, đất đai, xây dựng, bảo vệ môi trường, giải quyết tranh chấp dân sự…thì chúng ta lại quá chậm chân. Lịch thảo luận và thông qua các dự án luật của Quốc hội trong nhiệm kỳ vừa qua và nhiệm kỳ hiện nay cho thấy hệ thống Nhà nước phải chạy nước rút như thế nào để giảm bớt tình trạng chậm chân này. Nhưng bên cạnh sự chậm trễ về thời gian, điều đáng quan tâm hơn là sự bất cập về Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 58 nội dung. Tình trạng quy định không cụ thể, không rõ ràng, không hợp thực tế, thậm chí mâu thuẫn nhau khiến việc thi hành không khả thi vẫn còn phổ biến là nguyên nhân đầu tiên khiến nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư nước ngoài chưa cảm thấy yên tâm. Hệ thống cơ sở hạ tầng chưa đủ khả năng đáp ứng nhu cầu đầu tư So với một số nước trong khu vực thì hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt, cảng biển, sân bay của chúng ta còn yếu. Chất lượng đường xá và xe tải đang là một vấn đề khiến giá thành vận chuyển cao, mà nếu cải thiện được có thể sẽ giúp doanh nghiệp hạ giá thành vận chuyển ít nhất là 30%. Ngoài hạ tầng giao thông thì hạ tầng điện với nguồn điện thiếu ổn định của Việt Nam hiện đang là mối quan tâm nhức nhối của các nhà đầu tư Nhật Bản. Mặc dù chính phủ Việt Nam đang có kế hoạch phát triển nguồn điện cho đất nước, song mức độ phát triển của Việt Nam có thể sẽ vượt qua sự phát triển của ngành điện. Đồng thời, khi Việt Nam thu hút thêm được nhiều dự án đầu tư thì thiếu điện sẽ gây ra rủi ro càng lớn. Bên cạnh đó, giá điện lại thay đổi thất thường khiến cho các doanh nghiệp Nhật Bản không thể dự đoán được dẫn đến các nguồn lợi nhuận giảm và các dự án đầu tư không mang lại hiệu quả cao như dự tính. Cơ sở hạ tầng vừa yếu vừa thiếu, đặc biệt là ở vùng nông thôn cũng góp phần tạo nên hiện tượng thu hút FDI không đồng đều giữa các khu vực, gây ảnh hưởng không nhỏ tới sự phát triển của nền kinh tế. Nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế Có thể nói, Việt Nam đang có lợi thế về nguồn lao động giá rẻ tuy nhiên ngành Công nghiệp Dịch vụ có đặc thù đòi hỏi kỹ năng và trình độ lao động rất cao nên nếu chỉ có “giá rẻ” , nguồn nhân lực Việt Nam sẽ không thể được coi là “có lợi thế”. Trong các cuộc khảo sát của Jetro, những bất cập trong vấn đề này đã lộ ra rõ nét. Tạm chia lực lượng lao động thành 3 nhóm: công nhân, kỹ sư và quản lý trung gian. Ta có bảng so sánh mức lương trung Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 59 bình của mỗi nhóm lao động ở các thành phố lớn của Việt Nam và Trung Quốc như sau: Bảng: Mức lƣơng nhân công tại một số thành phố Đơn vị: USD Trung Quốc Việt Nam Thượng Hải Thẩm Quyến Hà Nội TP. HCM Công nhân 272~362 123~509 87~198 122~216 Kỹ sư 441~641 194~794 243~482 329~453 QL trung gian 663 528~1060 597~859 681~1690 (Nguồn: Báo cáo về lương công nhân ở Châu á, Jetro, 2006) Về lực lượng công nhân và kỹ sư, Việt Nam có thuận lợi về chi phí nhân công nhưng nhìn chung lại thiếu trình độ kỹ thuật và ngoại ngữ tiếng Nhật. Theo khảo sát của Quỹ Nhật Bản, năm 2005, số người Việt Nam đạt chứng chỉ tiếng Nhật, kể cả trình độ sơ cấp đến các trình độ cao hơn là 5.248 người. Bất lợi hơn, khu vực phía Nam Trung Quốc ngay sát Việt Nam lại rất dồi dào về lao động thạo tiếng Nhật (con số tương ứng là 126.422 người), tạo thế cạnh tranh về thu hút FDI từ Nhật Bản. Còn về lực lượng quản lý trung gian thì phải khẳng định rằng chúng ta đang thiếu nghiêm trọng. Điều đó đã làm cho mức lương chi trả cho một người ở vị trí quản lý trung gian ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh lên đến xấp xỉ 1000 USD, cao hơn 20% ~ 30% so với Trung Quốc và cao nhất trong số các nước Asian. Có đến 59% doanh nghiệp FDI Nhật Bản thừa nhận rằng họ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm đội ngũ quản lý trung gian phù hợp. Thêm vào đó, đội ngũ này lại hay có xu hướng “nhảy việc” , thường xuyên tìm đến những chỗ có mức lương cao hơn Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 60 vì thế càng gây khó khăn cho các doanh nghiệp trong việc tiếp cận và bồi dưỡng nhân sự. Chính những đặc điểm này của đội ngũ lao động Việt Nam là nguyên nhân lý khiến Việt Nam vẫn chưa hấp thụ được trình độ quản lý của người Nhật một cách hiệu quả. Ngoài ba khiếm khuyết lớn mà các nhà đầu tư Nhật Bản e ngại nhất được đề cập đến ở trên thì hoạt động thu hút FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ vẫn còn hạn chế bởi hoạt động xúc tiến nhiều nhưng chưa hiệu quả, thủ tục hành chính còn rườm rà, thiếu minh bạch, các chính sách khuyến khích đầu tư dàn trải thiếu tập trung, và một số nguyên nhân khác…. Hoạt động xúc tiến đầu tư nhiều nhưng chưa hiệu quả Hoạt động xúc tiến tỏ ra kém hiệu quả ngay trong nội dung kêu gọi bởi chỉ đưa ra kết quả cuối cùng mà ta muốn trong khi rất thiếu thông tin về những yếu tố cần thiết khiến cho một lời chào mời trở nên hấp dẫn. Hơn nữa, các hoạt động xúc tiến đầu tư thiếu sự gắn kết chặt chẽ với nhu cầu phát triển ưu tiên nên dẫn đến hiện tượng thu hút tràn lan, không đồng đều và kém hiệu quả. Thủ tục hành chính còn rườm rà, thiếu minh bạch Chúng ta nói “cải cách hành chính” đã bao nhiêu năm, nói đến “một cửa một dấu” đã từ lâu nhưng đến nay, gánh nặng thủ tục hành chính vẫn còn rất nặng nề, gây mệt mỏi cho các nhà đầu tư. Ví dụ như về nộp thuế, các cuộc khảo sát cho thấy ở Việt Nam, các doanh nghiệp phải thanh toán thuế 32 lần một năm, mất 1.050 giờ để thực hiện việc này và chịu 41,6% chi phí tổng lợi nhuận để đóng thuế. Việt Nam xếp 120 trên tổng số 175 quốc gia về sự thuận lợi trong đóng thuế, thua Thái Lan, Singapore, Malaysia và cả Campuchia, Philipines về việc này. Nguyên nhân sâu xa là do năng lực quản lý yếu kém, đồng thời làm cho nạn tham ô, tham nhũng tồn tại và phổ biến trong hệ thống quan chức nhà nước, gây phiền nhiễu cho các nhà đầu tư. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 61 Ngoài ra, còn một số nguyên nhân khác đang tồn tại khiến cho ngành Công nghiệp Dịch vụ của Việt Nam trở nên kém hấp dẫn trong mắt các nhà đầu tư Nhật Bản như việc đưa ra các chính sách khuyến khích đầu tư một cách tản mạn, thiếu tập trung, đồng bộ. Hiện nay có quá nhiều các loại ưu đãi đầu tư khác nhau được quy định rải rác trong các luật và văn bản dưới luật khác nhau, gây khó khăn cho các cơ quan nhà nước trong công tác quản lý ưu đãi đầu tư cũng như cho doanh nghiệp trong việc nhận biết các ưu đãi. Sự phức tạp càng được nhân lên do các địa phương, đến lượt mình lại đưa ra các ưu đãi riêng một cách tùy tiện để cạnh tranh thu hút đầu tư. Một nguyên nhân nữa khiến tỷ lệ giải ngân FDI thấp là năng lực quản lý của các ngành các cấp đối với hoạt động đầu tư còn kém, khiến cho rất nhiều dự án đăng ký để đấy, không giải ngân được mà vẫn không thấy một sự tác động nào từ phía các ban ngành chức năng. Trên đây là toàn bộ thực trạng thu hút FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ của Việt Nam hiện nay. Những phân tích được đưa ra đã chứng minh khả năng thu hút vốn của Việt Nam tuy nhiên, nhưng lợi thế và tiềm năng đó đã không phát huy được hết sức mạnh của chúng bởi vẫn còn tồn tại quá nhiều yếu kém và hạn chế. Tuy nhiên, quốc gia nào, nền kinh tế nào, dù có phát triển đến đâu cũng vẫn luôn tồn tại hai mặt như thế. Chính bởi vậy, việc quan trọng hơn đó là tìm ra những giải pháp để phát huy thế mạnh và khắc phục những hạn chế, để thu hút được nhiều hơn nữa FDI của Nhật Bản vào công cuộc phát triển ngành Công nghiệp Dịch vụ ở Việt Nam, đưa đất nước tiến xa hơn trên con đường hội nhập. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 62 Chƣơng 3 GIẢI PHÁP THU HÚT FDI CỦA NHẬT BẢN VÀO NGÀNH CÔNG NGHIỆP DỊCH VỤ Ở VIỆT NAM 3.1. Cơ hội và thách thức đối với thu hút FDI của Nhật Bản vào ngành Công nghiệp Dịch vụ ở Việt Nam 3.1.1. Cơ hội Các nghiên cứu được tiến hành trong 20 năm qua đã chỉ ra mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế nhanh và phát triển các ngành Công nghiệp Dịch vụ chủ chốt.16 Nói chung, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, một số ngành dịch vụ hay các phân ngành dịch vụ nhất định sẽ trở nên quan trọng hơn và là động lực thúc đẩy phát triển. Thông thường, trong việc tạo dựng cơ sở cho nền kinh tế, dịch vụ tiện ích và xây dựng là 2 ngành quan trọng đầu tiên. Vận tải và viễn thông là hai ngành quan trọng tiếp theo trong cung cấp các cơ sở hạ tầng kinh tế. Tiếp theo đó, dịch vụ kinh doanh và dịch vụ tài chính sẽ trở nên phức tạp hơn, hỗ trợ cho quá trình tăng trưởng liên tục và tạo ra chuyên môn hóa. Đồng thời, cũng có sự di chuyển từ các ngành công nghiệp kỹ năng thấp và dịch vụ tiêu dùng (như dịch vụ bán lẻ) sang các ngành công nghiệp kỹ năng cao được hỗ trợ bởi các dịch vụ trung gian (như dịch vụ kinh doanh). Thông thường khi nền kinh tế trở thành nền kinh tế phát triển, phần lớn quá trình sản xuất trung gian sẽ bao gồm các dịch vụ cung ứng cho các công ty dịch vụ khác. Ngành Công nghiệp Dịch vụ đóng góp trung bình khoảng 70% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu, với tỷ trọng ngày càng tăng trong tổng thu nhập quốc dân tính theo đầu người (GNI). Sự mở rộng và phát triển của ngành Công 16 Báo cáo “Một số lựa chọn và kiến nghị cho Chiến lược tổng thể phát triển khu vực dịch vụ ở Việt Nam đến 2010”, UNDP, 2005. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 63 nghiệp Dịch vụ trên toàn thế giới là một động lực thúc đẩy sự gia tăng đầu tư trực tiếp nước ngoài vào khu vực này. Trong những năm gần đây, dòng FDI trên thế giới, và đặc biệt là dòng FDI vào Châu á có xu hướng dịch chuyển mạnh sang khu vực Dịch vụ. Sự tăng trưởng của FDI dịch vụ ngày càng được tiếp sức bởi sực ép cạnh tranh ở thị trường trong nước, dẫn đến việc các công ty xuyên quốc gia (TNCs) phải tìm kiếm các thị trường mới và phát huy lợi thế cạnh tranh của họ. Những điều kiện hấp dẫn các TNCs dịch vụ là: khả năng tiếp cận nguồn thông tin và cơ sở hạ tầng vận tải tốt, các thể chế công nghiệp phát triển vững mạnh và nguồn nhân lực có kỹ năng với chi phí cạnh tranh. Việt Nam đã chính thức gia nhập WTO được hơn 2 năm, và việc chúng ta hội nhập, trở thành một bộ phận trong sự vận động chung của dòng FDI trên thế giới là một điều tất yếu. Theo lộ trình cam kết gia nhập WTO, tới đây chúng ta sẽ mở cửa lần lượt hầu hết các lĩnh vực thuộc ngành Công nghiệp Dịch vụ được cho là những ngành nhạy cảm mà trước đây được bảo hộ chặt chẽ. Theo đó, sau 2 năm gia nhập (tức là từ năm 2009) chúng ta buộc phải thực hiện không hạn chế tiếp cận thị trường dối với các nhà đầu tư nước ngoài trong các lĩnh vực dịch vụ kinh doanh (kiến trúc, tư vấn, máy tính và các dịch vụ liên quan…), dịch vụ phân phối và dịch vụ giáo dục; sau 3 năm đến 5 năm gia nhập (tức là từ năm 2010 hoặc 2012) sẽ mở cửa toàn diện các lĩnh vực thuộc dịch vụ viễn thông, dịch vụ tài chính(ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm…), sau 4 năm gia nhập (tức là từ năm 2011) sẽ mở cửa ngành dịch vụ môi trường… Với lộ trình này, nhiều nhà đầu tư Nhật hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ đã khảo sát thị trường và đang cố gắng có mặt ở Việt Nam sớm. Các nhà phân tích cho rằng trong những năm tới đây, đầu tư của Nhật sẽ chuyển hướng vào ngành dịch vụ kinh doanh, vận chuyển và phân phối tại Việt Nam thay vì lâu nay chỉ tập trung vào sản xuất công nghiệp và gia công. Việc tập Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 64 trung vào sản xuất công nghiệp và gia công trong thời gian qua được cho là bởi chúng ta chưa mở cửa rộng rãi lĩnh vực dịch vụ. Sự quan tâm và mong muốn đầu tư vào lĩnh vực dịch vụ của các nhà đầu tư Nhật Bản được chứng minh bởi nỗ lực tiếp cận thị trường dịch vụ Việt Nam bằng nhiều cách khác nhau khi mà thời điểm mở cửa còn chưa tới. Điển hình là trường hợp của Daiso – Japan, một thương hiệu siêu thị đồng giá nổi tiếng của Nhật đã xuất hiện trên thị trường Việt Nam thông qua nhượng quyền thương mại. Nhờ nhượng quyền cho Công ty TNHH Trí Phúc mà hàng hóa của Daiso đã có mặt tại cửa hàng đầu tiên nằm trong siêu thị miễn thuế Fuso, thuộc khu kinh tế Mộc Bài, tỉnh Tây Ninh và sau đó là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Tương tự, tập đoàn Best Denki của Nhật Bản cũng quyết định vào Việt Nam sớm thông qua hình thức liên doanh với một đối tác Việt Nam. Đại diện của Best Denki cho biết tiềm năng thị trường bán lẻ, đặc biệt là thị trường điện máy của Việt Nam là rất lớn. Cả hai nhà đầu tư này đều trong tình trạng sẵn sàng chờ “giờ mở cửa” nhưng đã quyết định tham gia vào thị trường sớm để chiếm thị phần. Ngoài ra Takashimaya – tập đoàn phân phối hàng đầu của Nhật cũng có kế hoạch khảo sát thị trường phân phối bán lẻ tại Việt Nam. Đây rõ ràng là một triển vọng rất sáng sủa đối với Việt Nam trong việc thu hút FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ khi bước sang năm 2009 này. Ngoài ra, quan hệ song phương giữa hai nước đang trên đà phát triển vô cùng tốt đẹp. Điều này thể hiện ở hiệp định đối tác kinh tế vừa ký kết được với Nhật Bản hồi cuối năm 2008, mở ra triển vọng đối với một làn sóng đầu tư mới của Nhật Bản vào Việt Nam. Theo báo cáo điều tra của Ngân hàng Quốc tế Nhật Bản (JBIC) hồi đầu tháng 2 năm 2009, Việt Nam hiện xếp thứ 3 về triển vọng phát triển trung hạn đối với các doanh nghiệp Nhật Bản tại Châu Á (tăng liên tục từ vị trí thứ 8 năm 2000). Và theo kết quả điều tra thường niên của tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản (Jetro) trên 1.745 doanh Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 65 nghiệp Nhật Bản đang hoạt động tại châu Á, thì có tới 92,6% doanh nghiệp sản xuất và 88% doanh nghiệp dịch vụ dự định mở rộng đầu tư, kinh doanh tại Việt Nam. năm 2007, 77.78% doanh nghiệp Nhật tại Việt Nam làm ăn có lãi (trung bình các năm đạt 70,8%) cao hơn mức bình quân chung 70% trong khu vực châu Á. 17 Như vậy, rõ ràng cơ hội để Việt Nam thu hút FDI của Nhật Bản là vô cùng rộng mở. THỨ HẠNG TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN TRUNG HẠN CỦA MỘT SỐ NƢỚC CHÂU Á ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NHẬT BẢN (Nguồn: JBIC 3.1.2. Thách thức 17 Báo điện tử của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch Hut-Fdi-Se-Sang-Loc-Du-An.html Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 66 Mặc dù có rất nhiều yếu tố khách quan lẫn chủ quan bảo đảm triển vọng tốt đẹp của việc thu hút FDI Nhật Bản vào ngành Công nghiệp Dịch vụ Việt Nam nhưng bên cạnh đó không phải là không có những thách thức. Trước hết phải thừa nhận rằng, ít nhất là trong ngắn hạn, những hạn chế về cơ sở hạ tầng, về hệ thống pháp lý và nguồn nhân lực… được đề cập tới ở chương 2 là chưa thể xóa bỏ. Ngoài ra, thách thức còn đến từ chính bản thân luồng vốn FDI đầu tư ra nước ngoài của Nhật Bản. Trung Quốc hiện đang là địa điểm thu hút vốn đầu tư của Nhật Bản lớn nhất nhì thế giới với bạt ngàn những khu công nghiệp sản xuất hàng điện tử để từ đây, hàng hóa được mang đi phân phối khắp thế giới dưới thương hiệu hàng hóa của Nhật. Nhưng những năm gần đây, do quan hệ Trung Quốc – Nhật Bản gặp nhiều rắc rối cộng với việc sau một thời gian đầu tư ồ ạt vào đây, nhiều công ty đa quốc gia nhận thấy rằng không nên quá tập trung vào một thị trường mà cần phân tán một phần các cơ sở sang các nước khác để tránh rủi ro, các nhà đầu tư Nhật Bản coi Việt Nam như một trong những sự lựa chọn thay thế tiềm năng. Trở thành một bộ phận trong chiến lược tái cấu trúc mạng lưới sản xuất ở Châu Á của các doanh nghiệp Nhật Bản nghĩa là Việt Nam có nhiều tiềm năng thu hút FDI vào ngành Công nghiệp sản xuất và chế tạo. Còn xét về lĩnh vực dịch vụ, mặc dù ngành dịch vụ của Nhật phát triển hơn nhiều Việt Nam nhưng nếu đem so sánh với các nước Châu Âu thì vẫn được coi là “sinh sau đẻ muộn” . Điều đó đặt ra một câu hỏi rằng liệu chúng ta có đủ quyết tâm thu hút và liệu Nhật Bản có đủ “mặn mà” với lĩnh vực Công nghiệp Dịch vụ này? 3.2. Giải pháp 3.2.1. Đổi mới nhận thức về dịch vụ, vai trò của dịch vụ và việc thu hút FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ Trong chừng mực nào đó, biện pháp này có ảnh hưởng quyết định tới các biện pháp khác. Nhận thức có liên quan đến tư duy, lý trí, quan điểm, tư Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 67 tưởng của con người. Nhận thức có đúng đắn, tư tưởng chỉ đạo có thông suốt thì hành động mới kịp thời, phù hợp và có hiệu quả. ở hầu hết các nước đang phát triển và chậm phát triển, trong đó có Việt Nam, ngành Công nghiệp Dịch vụ vẫn chưa được đánh giá đúng vai trò quan trọng, thậm chí còn tồn tại những quan điểm sai lầm về lĩnh vực này. Một nhận thức sai lầm khá phổ biến là nếu một nền kinh tế đang chuyển đổi hay đang phát triển khan hiếm nguồn lực thì ưu tiên phát triển thường là ngành công nghiẹp chứ không phải ngành Công nghiệp Dịch vụ. Nhận thức sai lầm này dựa trên quan điểm cho rằng “dịch vụ” chủ yếu là dịch vụ cho người tiêu dùng hay cho nhu cầu cuối cùng hay đó là các “giao dịch không bắt buộc”. Trên thực tế, ít nhất một nửa số dịch vụ được tạo ra trong một nền kinh tế là các dịch vụ “trung gian” hay các dịch vụ được bán cho các doanh nghiệp khác. Nếu một nước muốn có khu vực chế tạo cạnh tranh thì cần một phạm vi rộng nguồn đầu vào là các dịch vụ chất lượng cao như giao thông vận tải, đóng gói, kho hàng, viễn thông, ứng dụng kỹ thuật, thiết kế, nghiên cứu thị trường… Các dịch vụ đầu vào trở nên đặc biệt quan trọng nếu muốn tăng giá trị gia tăng trong sản xuất công nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành định hướng xuất khẩu. Bên cạnh đó, các dịch vụ đầu vào như đào tạo nhân viên cũng làm tăng hiệu quả sử dụng các nguồn lực khan hiếm. Một trong những thách thức khó khăn nhất là yêu cầu về chuyển đổi cơ cấu việc làm từ một nền kinh tế lấy nông nghiệp làm cơ sở sang một nền kinh tế lấy dịch vụ làm cơ sở. Do đó, giáo dục và đào tạo các kỹ năng “mềm” là thiết yếu trong tiến trình này. Nhưng cũng quan trọng không kém là giá trị và vị thế liên quan tới các loại việc làm khác nhau. Để thu hút người lao động vào quá trình đào tạo (lại) cho các công việc dịch vụ, cần xác lập vị trí cũng như tầm quan trọng của các việc làm đó trong cộng đồng cũng như trong toàn bộ nền kinh tế. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 68 Một quan điểm sai lầm nữa thường gặp đó là các nền kinh tế đang phát triển không có lợi thế so sánh trong dịch vụ và xuất khẩu rất ít dịch vụ theo đúng nghĩa của nó. Trên thực tế, các nền kinh tế đang phát triển hoặc đang chuyển đổi là những nhà xuất khẩu dịch vụ vô cùng tích cực. Nghiên cứu của trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC), thuộc Hội nghị về Thương mại và Phát triển của Liên Hiệp Quốc/ Tổ chức thương mại thế giới (UNCTAD/WTO) cho thấy các nền kinh tế đang phát triển và chuyển đổi đã xuất khẩu trung bình 68 loại hình dịch vụ tới 33 thị trường khác nhau. Khoảng hai phần ba lượng trao đổi thương mại này được thực hiện với các nền kinh tế đang phát triển và chuyển đổi khác. Ở vào hoàn cảnh của Việt Nam, khi mà nguồn lực nội tại còn hạn chế để có thể phát triển đồng đều mọi lĩnh vực nhất là Công nghiệp Dịch vụ thì việc huy động nguồn vốn nước ngoài nói chung và vốn FDI của Nhật Bản nói riêng là cần thiết, tất yếu. Người Nhật có một đặc điểm là không dễ dàng bắt tay làm ăn với người lạ, nhưng một khi họ đã tin tưởng và đặt quan hệ làm ăn thì người Nhật là những người bạn làm ăn trung thành nhất. Với mối quan hệ đối tác chiến lược như hiện nay giữa Việt Nam – Nhật Bản, chúng ta phải ý thức triệt để tầm quan trọng của việc tranh thủ nguồn vốn FDI của Nhật để tăng cường phát triển ngành dịch vụ. Không nên đóng cửa bởi sợ những tác động theo chiều ngược lại của FDI (gây ra cạnh tranh làm phá sản các doanh nghiệp nội địa nhỏ lẻ, yếu kém, tình trạng ép giá và bóc lột sức lao động của một số công ty nước ngoài, du nhập thói quen mới có ảnh hưởng không tốt đến truyền thống văn hóa, đạo đức xã hội, …) Thực vậy, đây là nguồn vốn bổ sung rất đáng kể, không những thế mà còn là một cơ hội tốt để Việt Nam có thể học hỏi, tiếp cận với khoa học công nghệ và trình độ quản lý tiên tiến của nước ngoài nói chung và của Nhật Bản nói riêng và xa hơn nữa là để Việt Nam có thể hội nhập sâu rộng hơn với thế giới. Thu hút FDI vào ngành Công nghiệp Dịch vụ có vai trò quan trọng, phục vụ cho sự nghiệp Công nghiệp hóa Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 69 – Hiện đại hóa đất nước. Việt Nam không thể làm ngơ trước xu hướng đang diễn ra trên thế giới – xu hướng chuyển dịch đầu tư trực tiếp nước ngoài sang lĩnh vực dịch vụ. Nếu Việt Nam chần chừ, đợi cho đến khi các điều kiện đã chín muồi mới mở cửa rộng rãi thu hút FDI để phát triển dịch vụ thì khi đó có khi thế giới đã tiến rất xa hoặc giả lại xuất hiện xu hướng mới và Việt Nam mãi mãi vẫn chỉ là một nước đi sau. Đổi mới nhận thức cần được thực hiện ở tất cả các ngành, các cấp, từ trung ương đến địa phương, từ cơ quan ban hành đường lối chính sách, văn bản pháp luật … đến các cơ quan tổ chức thực hiện, thi hành. Nhận thức đúng đắn sẽ góp phần xây dựng nên các biện pháp, chính sách phù hợp với thực tiễn khách quan. Ở Việt Nam, nhiều khi có tình trạng đường lối chỉ đạo của cấp trên thì đúng đắn nhưng khi cấp dưới thực hiện lại làm nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực mà người ta vẫn thường nói là “trên thông nhưng dưới chưa thông”. Do đó cần quán triệt tư tưởng chỉ đạo một cách thống nhất, phải thường xuyên tự đổi mới theo kịp thời đại; nên có một cách nhìn khách quan, công bằng, toàn diện; cân đối giữa lợi ích và những ảnh hưởng tiêu cực để có thể đưa ra giải pháp phù hợp. 3.2.2. Xây dựng kế hoạch thu hút đầu tư có chọn lọc, có trọng điểm nhằm phục vụ cho chiến lược phát triển lâu dài. Từ trước đến nay, Việt Nam luôn hô vang khẩu hiệu thu hút đầu tư với phương châm càng nhiều càng tốt. Không biết đó là do Việt Nam luôn ở trong tình trạng “khát” vốn hay do chưa nhận thức được vấn đề một cách toàn diện?! Nhưng thực tế là hiện nay, khi FDI đang ồ ạt đổ vào ngành Công nghiệp Dịch vụ với rất nhiều dự án sân golf gây tai tiếng thì các cơ quan chức năng buộc phải nhìn nhận lại chiến lược thu hút FDI của mình. Dường như không có một khái niệm “chọn lọc dự án” nào được đề cập đến trong cả chục năm nay. Chúng ta mới chỉ quan tâm đến việc thẩm tra dự án xem có “được Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 70 hay không được” chứ chưa nghĩ đến khía cạnh “nên hay không nên” . Để đảm bảo cho sự phát triển bền vững, chính phủ cần đưa ra một kế hoạch phát triển kinh tế dài hạn với những mục tiêu rõ ràng. Việc này sẽ giúp các cơ quan chức năng có cơ sở thống nhất để làm căn cứ xét duyệt dự án, tránh hiện tượng cấp phép tràn lan để lại hậu quả cho nền kinh tế. Đồng thời, khi các nhà đầu tư nắm bắt được chiến lược phát triển dài hạn của ta, họ cũng sẽ cảm thấy yên tâm để xây dựng chiến lược kinh doanh lâu dài. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các nhà đầu tư Nhật Bản bởi họ là những người có truyền thống làm việc theo kế hoạch định trước và thường có xu hướng làm ăn lâu bền. Ngoài ra, chúng ta nên tập trung thu hút FDI vào những ngành dịch vụ mang tính “lan tỏa bền vững” như giáo dục - đào tạo, tài chính - ngân hàng, khoa học – công nghệ. Những ngành này không chỉ tạo ra lợi nhuận cho bản thân nó mà còn mang lại giá trị gia tăng cho toàn bộ nền kinh tế trong dài hạn. 3.2.3. Tiếp tục hoàn thiện cơ sở hạ tầng Theo các chuyên gia Nhật Bản thì sở dĩ dòng vốn đầu tư nước ngoài của Nhật Bản vào Việt Nam nói chung và vào ngành Công nghiệp Dịch vụ ở Việt Nam nói riêng chưa cao sở dĩ là do điều kiện cơ sở hạ tầng của Việt Nam còn yếu kém. Vì vậy, cải thiện cơ sở hạ tầng có thể được coi là một trong những nhóm biện pháp chính thúc đẩy thu hút FDI của Nhật Bản trong những năm tới, bao gồm: - Tiến hành tổng rà soát, điều chỉnh, phê duyệt và công bố các quy hoạch về kết cấu hạ tầng đến năm 2020 làm cơ sở thu hút đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng. Tranh thủ tối đa các nguồn lực để đầu tư và phát triển kết cấu hạ tầng đặc biệt là nguồn vốn ODA; ưu tiên các lĩnh vực cấp, thoát nước, vệ sinh môi trường. Triển khai thực hiện có hiệu quả việc khuyến khích tư nhân đầu tư xây dựng kết cấu hạ tâng với chính sách ưu đãi để khai thác, sử dụng hiệu quả các dự án đã hoàn thành. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 71 - Điện sử dụng đang là một vấn đề bức xúc được các nhà đầu tư quan tâm và lo ngại khi đầu tư vào Việt Nam, do đó trong thời gian tới, Nhà nước cần có những biện pháp cụ thể như: giảm bù chéo đối với với giá điện sản xuất và các nhóm khách hàng khác nhằm có giá điện sản xuất cạnh tranh với các nước trong khu vực. Tiếp tục nỗ lực thực hiện cung cấp điện có chất lượng và ổn định cho người sử dụng điện, để làm được điều đó nhà nước phải tiến hành xây dựng các nhà máy điện theo đúng lộ trình của quy hoạch tổng thể. - Cải thiện hạ tầng viễn thông: Giảm giá cước viễn thông quốc tế (bao gồm phí điện thoại quốc tế, phí dịch vụ thuê đường truyền quốc tế) bằng cách đẩy mạnh hiệu quả sản xuất, giảm giá dịch vụ cho các doanh nghiệp tham gia vào thị trường. Bên cạnh đó, hỗ trợ các nhà cung cấp Internet nâng cao năng lực để đảm bảo an ninh, độ tin cậy và hiệu quả của mạng. - Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng nông thôn, rút ngắn khoảng cách nông thôn – thành thị nhằm mục đích thu hút một phần FDI vào các ngành dịch vụ ở ngoài các thành phố lớn, giảm các ảnh hưởng tiêu cực của đô thị hóa và tập trung lao động. 3.2.4. Phát triển nguồn nhân lực có chất lượng Do đặc điểm của ngành Công nghiệp Dịch vụ là tạo ra dịch vụ – sản phẩm có hàm lượng tri thức và công nghệ cao nên đòi hỏi phải có đội ngũ người lao động được đào tạo, có trình độ về chuyên môn và kỹ năng tiếp thu, vận dụng những kỹ năng và công nghệ mới. Ngày nay, cạnh tranh về lực lượng lao động dồi dào, giá rẻ không phải là vấn đề mang tính cốt lõi, mà trên hết đó là hiệu quả mà lực lượng lao động đó có thể mang lại. Nguồn nhân lực được đề cập tới ở đây đặc biệt nhấn mạnh tới đội ngũ quản lý trung gian, những người trực tiếp làm việc với đội ngũ quản lý người Nhật và lực lượng Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 72 công nhân, kỹ sư Việt Nam. Với những hạn chế đã phân tích ở phần trước, trong những năm tới đây, khâu đào tạo nguồn nhân lực cần chú ý tới những điểm sau: - Đẩy nhanh việc triển khai kế hoạch tổng thể về đào tạo nhằm nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo. Theo đó, ngoài việc nâng cấp đầu tư hệ thống các trường đào tạo nghề hiện có lên ngang tầm khu vực và thế giới, sẽ phát triển thêm các trường đào tạo nghề, các trung tâm đào tạo dưới nhiều hình thức (như đào tạo từ xa) và từ nhiều nguồn vốn khác nhau. - Các doanh nghiệp Nhật Bản thường có những luật lệ, quy định rất khắt khe với người lao động vì vậy, bên cạnh đào tạo chuyên môn chúng ta cũng cần nâng cao hiểu biết, tuyên truyền và giáo dục pháp luật cho người lao động, người sử dụng lao động trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài để đảm bảo chính sách, pháp luật về lao động và tiền lương được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc. - Về công nghệ thông tin, một số năm gần đây, các cơ quan chính phủ trung ương và chính quyền địa phương đã nối mạng, các doanh nghiệp tư nhân cũng đang tích cực áp dụng thương mại điện tử. Ngoài ra, Việt Nam đang tập trung phát triển ngành phần mềm vì vậy việc phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực công nghệ thông tin trở nên vô cùng quan trọng. Để đạt được điều đó cần tiếp tục công tác đào tạo và đào tạo lại nguồn nhân lực để đáp ứng cho nhu cầu phát triển trong giai đoạn mới, kể cả cán bộ quản lý các cấp và cán bộ kỹ thuật bằng cách mở cửa thị trường đào tạo nghề cho đầu tư nước ngoài. Chú ý bồi dưỡng, phát triển đội ngũ lao động chất xám, khuyến khích việc nghiên cứu khoa học và có biện pháp để bảo vệ kết quả các công trình nghiên cứu, sáng chế, giải pháp hữu ích. - Đẩy nhanh việc nghiên cứu một mặt bằng lương tối thiểu trong các loại hình doanh nghiệp, không phân biệt doanh nghiệp đầu tư nước ngoài hay Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 73 doanh nghiệp trong nước. Tiếp tục thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế và ngăn chặn đình công bất hợp pháp. - Tăng cường mở rộng các trường và trung tâm dạy ngoại ngữ tiếng Nhật nhằm phát triển đội ngũ lao động biết tiếng Nhật. Đồng thời với giảng dạy ngoại ngữ cần tăng cường các hoạt động tuyên truyền, giao lưu giúp văn hóa Nhật Bản trở nên không quá xa lạ với người Việt Nam, tạo cơ sở thuận lợi cho các hoạt động sản xuất kinh doanh và hợp tác với Nhật Bản. 3.2.5. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách Với tình trạng cải cách, sửa đổi hàng loạt nhưng hệ thống pháp luật vẫn tỏ ra yếu kém thì việc hoàn thiện hệ thống luật pháp vẫn luôn là một nhu cầu bức thiết. Nói là thế nhưng cải cách luật pháp là nhiệm vụ muôn thuở của mọi thời đại. ở thời điểm hiện tại và trong phạm vi liên quan tới FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ thì có 2 vấn đề nổi trội cần được tiến hành càng nhanh càng tốt, đó là: tăng cường cơ sở pháp lý cho hoạt động mua lại và sáp nhập (M&A) các dự án FDI Công nghiệp Dịch vụ và nhanh chóng ban hành những văn bản hướng dẫn thực hiện các cam kết quốc tế mà nội dung của nó có độ “vênh” với các quy định hiện hành. Về vấn đề mua bán và sáp nhập, trước khi có luật đầu tư thống nhất năm 2005, Việt Nam chưa có một quy định nào điều chỉnh hoạt động này. Nói như vậy không có nghĩa là hiện nay đã có khung pháp lý chặt chẽ cho vấn đề M&A. Chỉ có điều, theo luật đầu tư 2005 thì M&A được coi là một hoạt động thuộc đầu tư trực tiếp. Hiện nay hoạt động mua lại và sáp nhập ở Việt Nam chưa thực sự phổ biến và còn im lìm vô cùng so với sự sôi động của nó đang diễn ra trên thế giới. Có tới 60% các vụ mua lại và sáp nhập trên thế giới là thuộc ngành Công nghiệp Dịch vụ 18. Đây là một hình thức thâm nhập được các nhà đầu tư lĩnh vực Công nghiệp Dịch vụ trên thế giới ưa chuộng bởi thay 18 Global trends: sustained growth in FDI flow Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 74 vì phải bỏ ra một khoản vốn lớn đầu tư mới hoàn toàn thì nhà đầu tư nước ngoài sẽ thuận lợi hơn nhiều nếu nắm quyền quản lý những doanh nghiệp đã và đang tồn tại. Tuy nhiên, ở Việt Nam, khung pháp lý còn hạn chế, nhất là việc định giá tài sản, xác định nghĩa vụ thuế, chính sách đối với lao động, khách hàng… nên các nhà đầu tư nước ngoài hầu như chỉ dám đứng ngoài nhìn. Nếu bỏ qua kênh đầu tư này thì chúng ta sẽ tuột mất rất nhiều cơ hội thu hút FDI vào ngành Công nghiệp Dịch vụ trong thời gian tới. (Nguồn: UNCTAD ) Để tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án mua lại và sáp nhập, cần tiếp tục cải tiến các thủ tục và quy trình mua bán, sáp nhập. Đồng thời cũng cần phải nâng cao vai trò quản lý của nhà nước đối với hoạt động này nhằm hạn chế các trường hợp sử dụng M&A như một chiêu bài để gây thiệt hại cho phía Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 75 Việt Nam (chấp nhận thua lỗ ban đầu để rồi sau đó chính phía Việt Nam phải bán lại cổ phần của mình cho đối tác nước ngoài, như vậy từ hình thức liên doanh chuyển sang doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài). Về vấn đề thực hiện các cam kết quốc tế, hiện nay chúng ta đang gặp phải một số rắc rối khi nội dung của các cam kết quốc tế, cam kết song phương không thống nhất, thậm chí mâu thuẫn nhau và mâu thuẫn với các quy định của pháp luật hiện hành. Ví dụ như theo cam kết WTO thì lĩnh vực giáo dục sẽ được mở cửa sau 2-3 năm, lĩnh vực y tế sau 3-5 năm nhưng theo Hiệp định bảo hộ đầu tư ký với Nhật Bản thì các lĩnh vực này đã được mở cửa từ lâu. Vấn đề nảy sinh ở chỗ, khi xét duyệt các dự án đầu tư, các cơ quan chức năng lại có những cách hiểu và thi hành không thống nhất hoặc có những khi không biết làm thế nào thì từ chối dự án của nhà đầu tư với lý do “an toàn”!! Điều này gây ảnh hưởng vô cùng lớn đến uy tín của Việt Nam với các nhà đầu tư nước ngoài nói chung và các nhà đầu tư Nhật Bản nói riêng. Chính bởi vậy, cần có những văn bản hướng dẫn việc thi hành cam kết một cách cụ thể để đảm bảo sự thống nhất, công bằng giữa các nhà đầu tư mà vẫn không vi phạm cam kết. Ngoài ra, để tránh tình trạng như trên, các cơ quan chức năng cần có một cơ chế trao đổi và thông qua hợp lý trước khi đàm phán, ký kết các hiệp ước, cam kết quốc tế để đảm bảo sự thống nhất giữa các cam kết. Đồng thời chúng ta cũng nên chủ động soạn thảo một mẫu Hiệp định bảo hộ đầu tư với các nước để có thể tiến hành đàm phán chủ động, thay vì luôn để bên đối tác đề xuất như hiện nay. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 76 3.2.6. Nâng cao vai trò và năng lực của bộ máy quản lý nhà nước Đối với doanh nghiệp FDI, bộ máy quản lý nhà nước vốn có vai trò hướng dẫn doanh nghiệp thực hiện đầu tư và giúp doanh nghiệp hoàn thành các nghĩa vụ đối với nước sở tại. Tuy nhiên bộ máy đó của chúng ta hiện nay do năng lực yếu kém đang làm việc kém hiệu quả với những quy trình, thủ tục rườm rà không những không giúp hoạt động đầu tư của doanh nghiệp được thuận lợi hơn mà còn có xu hướng gây phiền toái cho doanh nghiệp. Chính vì vậy, để hoạt động đầu tư ở Việt Nam trở nên có sức hút hơn thì việc cải tổ bộ máy này là vô cùng quan trọng. Hải quan: Có nhiều vấn đề được chỉ ra liên quan đến tính minh bạch và độ tin cậy của nghiệp vụ hải quan. Hải quan Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đơn giản hóa và đồng bộ hoá qui trình thủ tục hải quan. Nói chung quá trình đơn giản hoá thủ tục hải quan đã có những bước tiến đáng kể nhưng vẫn còn rất nhiều thủ tục xuất nhập khẩu rườm rà, phức tạp liên quan đến nhiều cơ quan hành chính cần phải được cải tiến kịp thời. Để thúc đẩy quá trình cải thiện những vấn đề trên cần củng cố chức năng về mặt tổ chức của hải quan và nâng cao năng lực cán bộ. Thuế: Với những nổ lực của Chính phủ Việt Nam, cơ quan thuế đã có những bước cải thiện đáng kể. Tuy nhiên vẫn còn tồn đọng một số vấn đề cần cải thiện như rút ngắn thời gian làm thủ tục về thuế, rút ngắn thời gian hoàn thuế, áp dụng chặt chẽ các điều khoản pháp luật về thuế, xóa bỏ sự chồng chéo trong các qui định về thuế, xoá bỏ cơ chế kiểm tra thuế thường xuyên đối với doanh nghiệp. Củng cố chức năng của cơ quan thuế vụ và nâng cao năng lực cán bộ là những yếu tố không thể thiếu trong việc giải quyết triệt để các vấn đề nêu trên. Bên cạnh đó tham nhũng là mộ căn bệnh nguy hiểm mà cho đến nay Việt Nam vẫn chư thể chữa khỏi, nó ảnh hưởng rất nhiều đến lòng tin của các Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 77 nhà đầu tư. Kẻ hở luật pháp và chính sách đã để cho người ta tham nhũng, nó là căn bệnh tồn tại trong bất kỳ nền tài chính nào, chúng ta không thể xoá bỏ nó mà chỉ có thể bằng cách nào đó hạn chế nó mà thôi. Do đó, Chính phủ Việt Nam cần thực hiện các biện pháp sau nhằm đấu tranh chống nạn tham nhũng: - Tiếp tục xây dựng kế hoạch hành động và các biện pháp đầu tranh chống tham nhũng - Củng cố chức năng đường dây nóng giữa chính phủ và doanh nghiệp - Nhà nước cho phép báo chí và các phương tiên truyền thông đưa tin về tham nhũng, để người ta luôn phải lo ngại bị vạch trần, đó là cách hiệu quả để hạn chế tham nhũng. - Ngoài ra tăng lương cho bộ máy công chức nhà nước cũng là một biện pháp tốt để chống tham nhũng, người ta sẽ sợ bị mất việc làm và họ có thể sồng bằng đồng lương của mình. Các cơ quan liên quan trực tiếp tới đầu tư: từng bước hình thành một đội ngũ tinh thông nghiệp vụ đầu tư quốc tế, am hiểu kinh tế thị trường và tập quán, thông lệ quốc tế. Để làm được việc này, ngoài việc tăng thêm nguồn nhân lực, đối với lớp cán bộ công nhân viên chưa hoặc không đủ tiêu chuẩn, phải vừa đào tạo lại (nếu còn trẻ) vừa mạnh dạn thuyên chuyển công tác sang những vị trí phù hợp hơn. Ở nước ta hiện nay, nguồn nhân lực đạt các yêu cầu về chuyên môn nghiệp vụ không phải là thiếu nhưng có lẽ là chưa được dùng đúng chỗ. Bộ máy quản lý dự án: chúng ta cũng cần quản lý chặt chẽ hơn việc thực hiện dự án của các nhà đầu tư nước ngoài. Chính phủ có thể lập một cơ quan riêng biệt nhằm theo dõi triển khai các dự án FDI, tiếp nhận các khiếu nại, phàn nàn về những cơ quan chức năng không thi hành đúng luật hoặc làm sai các quy định cho phép. Cơ quan này phải kịp thời phát hiện vấn đề và giải quyết ngay những vướng mắc trong quá trình triển khai các dự án FDI. Việc Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 78 thành lập một cơ quan chuyên trách như vậy sẽ giúp nhanh chóng tháo gỡ những rắc rối phát sinh trong quá trình giải ngân vốn đầu tư, giúp nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội của dòng vốn FDI cam kết. 3.2.7. Nâng cao chất lượng hoạt động xúc tiến đầu tư Xúc tiến đầu tư theo nghĩa đơn giản nhất là quảng cáo về môi trường đầu tư của nước mình, thuyết phục các nhà đầu tư bỏ vốn thực hiện các dự án đồng thời cũng bao gồm các hoạt động “chăm sóc” cần thiết đối với các nhà đầu tư hiện tại. Để có được chiến lược xúc tiến hiệu quả trước hết chúng ta phải xác định đối tượng hướng đến để tập trung tìm hiểu đặc điểm, thế mạnh, điểm yếu của đối tác. Đối với Nhật Bản, có một đặc điểm mà các cơ quan xúc tiến đầu tư không thể không biết đó là : quan hệ chính phủ có tác dụng quan trọng trong việc khai thông mở đường cho các hoạt động của nhà đầu tư. Doanh nghiệp Nhật Bản coi nhưng cam kết, những lời hứa, lời mời … giữa hai chính phủ như một công cụ bảo đảm tin cậy. Điều này cũng là do văn hóa kinh doanh khép kín và cẩn trọng của người Nhật. Ngược lại, một khi được đảm bảo, một khi họ thấy tin tưởng thì mọi việc lại được xúc tiến rất nhanh. Chúng ta cần chủ động tiếp cận nhà đầu tư Nhật Bản theo hướng bám sát các động thái của hai chính phủ thì sẽ đạt được hiệu quả cao nhất ví dụ như: tuyên truyền quảng bá hình ảnh Việt Nam trong những chuyến thăm chính thức giữa cấp cao hai nước, thường xuyên tổ chức những cuộc thăm quan, các buổi tọa đàm giữa các bộ ngành liên quan đến đầu tư của Việt Nam và Nhật Bản. Ngoài ra, cần phải chủ động, sáng tạo hơn trong nội dung quảng bá thay vì những nội dung đơn thuần, cũ rích. Hoạt động xúc tiến đầu tư cũng giống như hoạt động marketing bán hàng, nhưng ở đây là bán “cơ hội đầu tư”. Để xúc tiến hiệu quả, chúng ta phải liên tục cập nhật, tìm hiểu nguyện vọng của nhà đầu tư để có những chính sách điều chỉnh thích hợp. Cần kết hợp nhu cầu nguyện vọng của nhà đầu tư với nhu cầu phát triển của Việt Nam để tạo Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 79 ra những lợi ích mới, hấp dẫn hơn đối với nhà đầu tư thông qua các chính sách ưu đãi như: ưu đãi về thuế, liên kết đào tạo lao động giữa doanh nghiệp với nhà nước, hỗ trợ tuyển dụng… Để chủ động tiếp cận với các nhà đầu tư Nhật Bản thay vì chờ họ đến hỏi và ta trả lời thì Bộ Kế hoạch - Đầu tư nên tiến hành xây dựng các Trung tâm xúc tiến đầu tư tại các thành phố lớn của Nhật Bản, và các địa điểm thu hút đầu tư trọng yếu tại Việt Nam. Các trung tâm này cần có đủ thẩm quyền để thay mặt Bộ tiếp nhận hồ sơ đăng ký đầu tư và đảm bảo có câu trả lời cho nhà đầu tư trong vòng 45 ngày theo đúng luật định. Cần tăng cường triển khai hệ thống đăng ký đầu tư điện tử qua mạng internet, giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho nhà đầu tư. Duy trì các hoạt động đối thoại với các nhà đầu tư hiện tại cũng là một hoạt động quan trọng trong chiến lược xúc tiến. Có thể thành lập ra các câu lạc bộ hoặc hiệp hội các doanh nghiệp FDI ngành Công nghiệp Dịch vụ có quy mô lớn (có thể đưa ra các tiêu chí như doanh thu hoặc tổng vốn đầu tư…) Hiệp hội này sẽ được chính phủ đặc biệt quan tâm bằng các biện pháp như tổ chức gặp mặt, đối thoại với thủ tướng định kỳ, được lấy ý kiến trước mỗi thay đổi của chính sách liên quan đến FDI…. Làm như vậy vừa giúp các doanh nghiệp có một môi trường để trao đổi thông tin vừa giúp chính nước chủ nhà chúng ta cập nhật được các vấn đề hiện hành liên quan đến FDI. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 80 KẾT LUẬN Qua quá trình phân tích những yếu tố tác động tới thu hút FDI của Nhật Bản vào ngành Công nghiệp Dịch vụ cũng như việc đánh giá kết quả thu hút FDI đã cho chúng ta thấy rõ hơn thực trạng thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài của Nhật Bản vào ngành này, đồng thời chỉ ra những hướng đi mà Việt Nam cần vươn tới trong tương lai. Có thể thấy rằng mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng hoạt động thu hút FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ vẫn chưa đạt được hiệu quả tương xứng với tiềm năng thu hút của chúng ta. Sự tăng trưởng của khối lượng vốn, tỷ trọng vốn và số lượng dự án đầu tư vào Công nghiệp Dịch vụ không ổn định cho thấy lĩnh vực này của chúng ta chưa thực sự thu hút được nhiều sự quan của các nhà đầu tư Nhật Bản. Tuy nhiên, đầu tư cho ngành Công nghiệp Dịch vụ đang đóng vai trò chủ chốt trong sự phát triển kinh tế và hội nhập của Việt Nam nên nguồn bổ sung vốn này cần được quan tâm và thu hút mạnh mẽ hơn nữa trong thời gian tới. Đặc biệt là sự phát triển tốt đẹp trong quan hệ hai nước những năm gần đây đang tạo ra cơ hội vàng cho chúng ta trong việc thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp này của Nhật Bản. Mặc dù cũng vẫn tồn tại những thách thức không nhỏ nhưng triển vọng thu hút FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ trong 5 đến 10 năm tới là rất lớn. Chính vì thế, hơn lúc nào hết, chúng ta cần phải vạch ra những bước đi cụ thể để tận dụng triệt để cơ hội này, thu hút hiệu quả FDI của Nhật vào ngành Công nghiệp Dịch vụ, góp phần phát triển Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa đất nước. Đây cũng là cái đích cuối cùng mà cá nhân tác giả muốn đạt đến thông qua luận văn này. Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tiếng Việt 1. Vũ Chí Lộc (1997), Giáo trình đầu tư nước ngoài, NXB Giáo dục 2. Luật Doanh nghiệp (2005), NXB Thống kê 3. Luật Đầu tư (2005), NXB Thống kê 4. Luật Thương Mại (2007), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội 5. 20 năm đầu tư nước ngoài – Nhìn lại và hướng tới 1987 – 2007 (2008), NXB Tri thức 6. GS-TS Nguyễn Thị Mơ (2004), Lựa chọn bước đi và giải pháp để Việt Nam mở cửa về dịch vụ thương mại 7. Phạm Thị Miên (2003), “Vai trò của cơ quan đại diện ngoại giao trong việc hỗ trợ, xúc tiến đầu tư nước ngoài vào Việt Nam”, tạp chí Nghiên cứu kinh tế số tháng 8/2003 8. Lê Xuân Bá, Việt Nam gia nhập WTO và nhu cầu cấp bách về phát triển nhân lực chất lượng cao, Viện nghiên cứu quản lý kinh tế 9. Ths. Bùi Huy Nhượng (2004), “Vấn đề mua lại và sáp nhập các dự án FDI ở Việt Nam – thực trạng và kiến nghị”, tạp chí Những vấn đề kinh tế thế giới số 2(94)/2004 10. Phạm Quỳnh Trang, lớp A14K40, KTĐN, ĐH Ngoại Thương HN, luận văn “Xu hướng dịch chuyển FDI sang lĩnh vực dịch vụ trên thế giới – thực trạng và giải pháp đối với Việt Nam” 11. Hiệp định tự do, xúc tiến và bảo hộ đầu tư giữa hai nước Việt Nam-Nhật Bản 12. Sáng kiến chung Việt Nam – Nhật Bản 13. Cam kết thương mại Dịch vụ (Cam kết WTO của Việt Nam) 14. Tạp chí nghiên cứu Nhật Bản 15. Kỷ yếu đầu tư nước ngoài 2007 Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 82 16. Số liệu thống kê của Vụ quản lý dự án, Cục đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư 17. Số liệu thống kê của đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam 18. Báo điện tử Tin nhanh Việt Nam 19. Trang web của Trung tâm báo chí và hợp tác truyền thông Quốc tế 20. Trang web của Trung tâm thông tin kinh tế – phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam 21. Trang web của Tổng cục thống kê Việt Nam 22. Trang web Thông tin Nhật Bản 23. UNDP (2005), “Một số lựa chọn và kiến nghị cho Chiến lược tổng thể phát triển khu vực dịch vụ ở Việt Nam đến 2010” Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 83 Tài liệu tiếng Nhật 1. 世界国勢図絵 2007/08、矢野恒太記念会 編集・発行 2. Jica’s World No2.2008 独立行政法人 国際協力機構 3. ベトナム株完全投資ガイド、日本実業出版社 4. 日経(2009)、業界地図、日本経済新聞出版社 5. Jetro（3/2009）、在アジア・オセアニア日系企業活動実態調査 6. 日本貿易振興機構のホームページ 7. 日本経済産業省 8. 日本銀行 9. 10. 対ベトナム直接投資の課題と展望（2008） Lê Thanh Hằng - Lớp Nhật 1 - K44E - Kinh tế & Kinh doanh Quốc tế 84 Tài liệu tiếng Anh 1. World Invest Review (2008), United Nations Conference on Trade and Development 2. Asean – Japan Center 3. World Population Prospect ( 2008) 4. World Urbanization Prospect (2007) 5. Organization for Economic Co-oporation and Development 6. United States CSI Coalition of Service Industries 7. KPMG’s Corporate and Indirect Tax Rate Survey, 2008 ges/Corporateindirecttaxsurvey2008.aspx 8. The 18 th Survey of Investment-Related Cost Comparison in Major Cities and Regions in Asia, 2008