Đề tài Tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức chương “từ trường” - Vật lí 11 ban cơ bản

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN ---------------------------- ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Tên đề tài: TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN MỘT SỐ NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƯƠNG “TỪ TRƯỜNG” - VẬT LÍ 11 BAN CƠ BẢN Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ Mã số : 60 14 10 Học viên thực hiện: HOÀNG VĂN LƯỢNG Hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐỖ HƯƠNG TRÀ THÁI NGUYÊN 09-2010 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Việt Nam đang bước trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Viễn cảnh sôi động, tươi đẹp nhưng cũng nhiều thách thức, đòi hỏi ngành Giáo dục – Đào tạo phải có những đổi mới căn bản, mạnh mẽ, đồng bộ về mọi mặt. Trong đó, đặc biệt chú trọng đến đổi mới phương pháp dạy học và phương tiện dạy học. Theo nghị quyết TW 2 khóa VIII đã chỉ rõ “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh…”. Định hướng trên đây đã được pháp chế trong luật giáo dục điều 24.2 “Phương pháp giáo d ục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác đ ộng đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh…”. (Luật giáo d ục năm 2005). Vấn đề đặt ra đối với các trường học là cần không ngừng đổi mới về nội dung và phương pháp dạy học (PPDH). Giáo dục phải gắn chặt với yêu cầu phát triển của đất nước, phù hợp với xu thế thời đại. Song nền giáo dục nước ta trong giai đoạn vừa qua chưa đáp ứng được điều đó. Trong kiểm điểm việc thực hiện nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII đã chỉ rõ những yếu kém và nguyên nhân: “Hoạt động học tập trong các nhà trường ở mọi cấp học chủ yếu vẫn là hướng vào mục đích khoa cử, chưa quan tâm làm cho người dạy ,người học, người quản lý coi trọng thực hiện mục đích học tập đúng đắn. Phương pháp giáo dục nặng về áp đặt thường khuyến khích tiếp thu một cách máy móc, chưa khuy ến khích sự năng động, sáng tạo của người học...” Đã có nhiều phương pháp dạy học tích cực được nghiên cứu và áp dụng thành công ở nhiều nước trên thế giới, ở Việt Nam cũng đang từng bước triển khai áp dụng. Tuy nhiên, trong đề tài này, tôi đề cập đến việc nghiên cứu và vận dụng phương pháp dạy học dự án, hiện đang còn tương đối mới ở Việt Nam. Dạy học dự án (DHDA) là một hình thức dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học định hướng vào người học, quan điểm dạy học định hướng hoạt động và quan điểm dạy học tích hợp. DHDA góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của người học. Ở Việt Nam trong những năm gần đây, với mục đích giáo dục toàn diện cho học sinh, cũng đã có nhiều nghiên cứu vận dụng DHDA, đặc biệt là dạy học một số kiến thức Vật lí. Nhằm giáo dục toàn diện cho học sinh, trang bị cho học sinh những kiến thức, kỹ năng làm việc, kỹ năng sống, chúng ta không chỉ tổ chức các hoạt động học tập trên lớp mà còn phải tổ chức học tập ngoại khóa cho học sinh. Tổ chức học tập trên lớp và tổ chức học tập ngoại khoá là hai bộ phận hữu cơ hợp thành thể thống nhất trong quá trình giáo dục học sinh nhằm thực hiện mục tiêu dạy học. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động ngoại khoá như thế nào để đảm bảo mục tiêu dạy học là rất quan trọng đối với mỗi giáo viên. Từ đầu thế kỉ 20, các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp dự án (Project method) và coi đây là phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện dạy học hướng vào người học nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống. Mục tiêu của DHDA và hoạt động ngoại khoá đều hướng tới giáo dục toàn diện học sinh, không chỉ tập trung vào dạy học kiến thức mà còn đặt sự quan tâm chủ yếu đến phát triển kĩ năng sống, khả năng làm việc nhóm, khả năng tư duy sáng tạo…Mặt khác, nếu như dạy học dự án đòi hỏi có nhiều thời gian mà chương trình chính khoá khó có thể thực hiện thì hoạt động ngoại khoá đáp ứng đủ yêu cầu đó. Với thế mạnh của ngoại khoá, giáo viên hoàn toàn có thể triển khai dạy học dự án khi tổ chức các hoạt động ngoại khoá cho học sinh, đặc biệt tổ chức trong các hội thi vật lí sẽ mang lại hiệu quả cao trong học tập, kích thích động cơ hứng thú của người học, phát triển năng lực sáng tạo, giúp học sinh biết vận dụng những tri thức đã học để giải quyết các vấn đề do thực tiễn đời sống đặt ra, đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân lực trong thế kỉ XXI, hưởng ứng phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Trước đây, đã có nhiều đề tài nghiên cứu về việc tổ chức hoạt động ngoại khoá như: “Nghiên cứu việc tổ chức một số buổi học ngoại khoá về phần quang hình cho học sinh lớp 8 trung học cơ sở miền núi”- Đỗ Thị Minh- luận văn thạc sĩ năm 2000 ở trường ĐHSP Hà Nội, “Nghiên cứu việc tổ chức hoạt động ngoại khoá về “động học chuyển động thẳng” ở lớp 10 THPT nhằm phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh” của Nguyễn Hương Lan- Luận văn thạc sĩ giáo dục năm 2007 hay “Nghiên cứu tổ chức hoạt động ngoại khóa về “Tĩnh học vật rắn” ở lớp 10 theo hướng phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh”- Ngô Thị Bình năm 2009…và cũng có một số đề tài nghiên cứu về dạy học dự án như: “Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức phần máy điện chương “Dòng điện xoay chiều” sách giáo khoa vật lí lớp 12 nâng cao trung học phổ thông”- Vũ Văn Dụng- Luận văn thạc sĩ năm 2009, Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức “Dòng điện trong chất bán dẫn” sách giáo khoa vật lí lớp 11 nâng cao trung học phổ thông”- Phạm Văn Hoạch- Luận văn cao học 2009 hay trong luận văn cao học năm 2006 của Trần Thị Thuý Hằng và Đào Thu Thuỷ đã vận dụng dạy học dự án vào việc việc tổ chức các hoạt động nhận thức khi dạy học các kiến thức về bảo toàn năng lượng lớp 9 và cảm ứng điện từ lớp 11, “Tổ chức dạy học dự án qua hoạt động ngoại khoá khi dạy học các nội dung kiến thức chương “Các định luật bảo toàn” Vật lí lớp 10 ban cơ bản - Nguyễn Thị Diệu Linh - luận văn thạc sĩ, năm 2009. Trong chương trình vật lí trung học phổ thông, kiến thức về Từ trường có nhiều ứng dụng trong đời sống, gắn liền với thực tiễn nên tạo được hứng thú học tập cho học sinh, song lại tương đối trừu tượng nên đòi hỏi giáo viên phải tổ chức giờ dạy sao cho học sinh thật thoải mái về tư tưởng nhưng cũng thật nghiêm túc. Vì vậy, tổ chức dạy học nội kiến thức chương Từ trường vận dụng DHDA thông qua hoạt động ngoại khóa là rất hợp lí. Tuy nhiên chưa có nghiên cứu nào về vận dụng dạy học dự án để tổ chức các hoạt động ngoại khoá cho học sinh khi dạy học nội dung kiến thức chương “Từ trường” Vật lí lớp 11 ban cơ bản. Là một học viên cao học đồng thời là một giáo viên dạy học ở trường THPT, tôi nhận thấy việc tổ chức được các hoạt động ngoại khoá cho học sinh là cần thiết và có thể vận dụng dạy học dự án để tổ chức hoạt động ngoại khoá cho học sinh khi dạy học các nội dung kiến thức chương “Từ trường” vật lí lớp 11 ban cơ bản, với hy vọng có thể giúp học sinh vận dụng được các kiến thức vật lí vào đời sống thực tiễn, khơi dậy lòng say mê và phát triển năng lực sáng tạo. Từ những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài: “Tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức chương “Từ trường” Vật lí lớp 11 ban cơ bản”. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Nghiên cứu việc tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức trong chương “Từ trường”- Vật lí 11 ban cơ bản, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, hướng tới phát triển kỹ năng tư duy bậc cao, rèn luyện cho học sinh khả năng giải quyết các vấn đề trong bài học và trong thực tiễn cuộc sống. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh tại một số trường trung học phổ thông trong tỉnh Thái Nguyên, trong tiến trình dạy học một số kiến thức chương “Từ trường”- Vật lí 11 ban cơ bản, vận dụng dạy học dự án thông qua hoạt động ngoại khóa. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu vận dụng cơ sở lí luận của dạy học dự án để tổ chức hoạt động ngoại khoá cho học sinh khi dạy học nội dung kiến thức “Từ trường” Vật lí lớp 11 ban cơ bản thì sẽ giúp học sinh vận dụng được các kiến thức Vật lí vào đời sống thực tiễn, phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Để đạt được mục đích nghiên cứu ở trên, chúng tôi đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: - Nghiên cứu các quan điểm dạy học hiện đại, trong đó đặc biệt quan tâm đến cơ sở lí luận của dạy học dự án. - Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động ngoại khoá, các bước tiến hành ngoại khoá. - Tìm hiểu tính ưu việt của việc vận dụng dạy học dự án để tổ chức buổi ngoại khoá cho học sinh. - Các biểu hiện của tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học dự án thông qua hoạt động ngoại khoá. - Nghiên cứu nội dung kiến thức chương “Từ trường”- Sách giáo khoa vật lí lớp 11 ban cơ bản. Từ đó, vận dụng lí luận của dạy học dự án để tổ chức buổi hoạt động ngoại khoá cho học sinh. - Tìm hiểu thực tế dạy và học môn vật lí đặc biệt là chương “Từ trường” Vật lí lớp 11 ban cơ bản. - Xây dựng nội dung hội thi vật lí của buổi ngoại khoá. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo nội dung và tiến trình đã soạn thảo. Phân tích kết quả thực nghiệm thu được để đánh giá sự vận dụng các kiến thức vật lí vào thực tiễn của học sinh, tính tích cực, chủ động, tính sáng tạo và hợp tác của học sinh trong học tập. Từ đó, nhận xét, rút kinh nghiệm, sửa đổi, bổ sung để có thể xây dựng các buổi ngoại khoá khác trên cơ sở vận dụng lí luận của dạy học dự án cho các nội dung kiến thức khác trong chương trình vật lí trung học phổ thông. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện các nhiệm vụ trên, chúng tôi dử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về cơ sở lí luận của dạy học dự án, của hoạt động ngoại khoá trong dạy học vật lí để làm cơ sở định hướng cho việc thực hiện mục đích nghiên cứu. Nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo để xác định mức độ nội dung kiến thức Vật lí ở chương “Từ trường” mà học sinh cần tiếp thu được. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Tìm hiểu việc dạy (thông qua phỏng vấn, trao đổi với giáo viên) và việc học (thông qua trao đổi với học sinh, phiếu điều tra cơ bản) nhằm sơ bộ đánh giá tình hình dạy học chương “Từ trường” Vật lí lớp 11 ban cơ bản. - Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo kế hoạch. Phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. 7. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI - Làm rõ cơ sở lí luận về dạy học dự án, về tổ chức hoạt động ngoại khoá trong dạy học vật lí. - Vận dụng cơ sở lí luận của dạy học dự án để tổ chức hoạt động ngoại khoá khi dạy học các nội dung kiến thức chương “Từ trường” Vật lí lớp 11 ban cơ bản, có thể làm tư liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học. 8. CẤU TRÚC LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn có ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận. Chương 2: Tổ chức dạy học dự án qua hoạt động ngoại khoá khi dạy học các kiến thức chương “Từ trường” Vật lí lớp 11 ban cơ bản. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 2. Mục đích nghiên cứu 3. Đối tượng nghiên cứu 4. Giả thuyết khoa học 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 6. Phương pháp nghiên cứu 7. Đóng góp của đề tài 8. Cấu trúc luận văn PHẦN II: NỘI DUNG Chương 1: Cơ sơ lí luận: 1.1. Quan điểm hiện đại về dạy học 1.1.1. Bản chất của hoạt động dạy 1.1.2. Bản chất của hoạt động học 1.1.3. Mối quan hệ giữa dạy và học 1.1.4. Các hình thức tổ chức dạy học ở trường THPT 1.1.5. Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học 1.1.6. Vai trò của kiểm tra- đánh giá trong quá trình dạy học 1.2. Dạy học dự án 1.2.1. Khái niệm dạy học dự án 1.2.2. Đặc điểm của dạy học dự án 1.2.3. Phân loại dự án 1.2.4. Yêu cầu của bài học theo dự án 1.2.5. Các bước học theo dự án 1.2.6. Vai trò của GV và HS trong dạy học dự án. 1.2.7. Tác dụng, ý nghĩa của dạy học dự án 1.3. Hoạt động ngoại khoá và vai trò trong dạy học Vật lí ở THPT. 1.3.1. Khái niệm và vị trí của hoạt động ngoại khoá ở THPT. 1.3.2. Nguyên tắc tổ chức hoạt động ngoại khoá ở THPT. 1.3.3. Một số phương pháp tổ chức hoạt động ngoại khoá ở THPT. 1.3.4. Các bước tiến hành hội thi vật lí. 1.3.5. Tác dụng, ý nghĩa của hoạt động ngoại khoá. 1.4. Tổ chức dạy học dự án trong hoạt động ngoại khoá. 1.4.1. Những thuận lợi khi tổ chức dạy học dự án trong hoạt động ngoại khoá 1.4.2. Các biểu hiện của tính tích cực và năng lực sáng tạo của học sinh trong hoạt động ngoại khoá thông qua dạy học dự án. Kết luận chương 1. Chương 2: Tổ chức hoạt động ngoại khoá chương “Từ trường” 2.1. Nội dung kiến thức chương “Từ trường”. 2.1.1. Phân tích nội dung kiến thức SGK chương “Từ trường” lớp 11 THPT. 2.1.2. Mục tiêu dạy học chương “Từ trường”. 2.1.3. Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Từ trường”. 2.1.4. Tìm hiểu tình hình thực tế giảng dạy và tổ chức hoạt động ngoại khoá kiến thức chương “Từ trường” ở phổ thông 2.2. Thiết kế một số dự án khi vận dụng kiến thức chương “Từ trường”. 2.2.1. Dự án 1: (Chế tạo đồ chơi vật lí) 2.2.1.1. Mục tiêu của dự án 2.2.1.2. Xác định bộ câu hỏi định hướng 2.2.1.3. Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong quá trình thực hiện dự án. 2.2.2. Dự án 2: Sưu tầm các video, phân tích và chỉ rõ ứng dụng của từ trường trong các đoạn video đó. 2.2.2.1. Mục tiêu của dự án 2.2.2.2. Xác định bộ câu hỏi định hướng 2.2.2.3. Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong quá trình thực hiện dự án. 2.2.3. Kế hoạch triển khai dạy học dự án qua hoạt động ngoại khoá. 2.2.4. Các tài liệu hỗ trợ thực hiện dự án 2.3. Tiến trình tổ chức hội thi vật lí trong buổi hoạt động ngoại khoá chương “Từ trường”. 2.3.1. Các công việc chuẩn bị để tổ chức hội thi. 2.3.2. Nội dung của hội thi. 2.3.3. Các tiêu chí đánh giá các đội tham gia hội thi. Kết luận chương 2. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 3.1. Mục đích thực nghiệm. 3.2. Đối tượng thực nghiệm. 3.3. Thời điểm thực nghiệm. 3.4. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm và cách khắc phục. 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm. Kết luận chương 3. KẾT LUẬN CHUNG KẾ HOẠCH THỰC HIỆN LUẬN VĂN STT NỘI DUNG CÔNG VIỆC THỜI GIAN 1 Hoàn thiện và bảo vệ đề cương luận văn Tháng 8 - 9 / 2010 2 Nghiên cứu tài liệu và hoàn thành chương 1, 2 Tháng 9 - 12/ 2010 3 Thực nghiệm sư phạm Tháng 12/ 2010 – 3/2011 4 Hoàn thiện và nộp luận văn Tháng 3 - 8/2011 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đảng Cộng sản Việt nam: “Nghị quyết TW 2 khóa VIII”. 2. Bộ Giáo dục và Đào tạo: “Luật Giáo dục”. NXB Tư pháp, 2005. 3. Bộ Giáo dục và Đào tạo: “Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông môn Vật lí”. NXB Giáo dục, 2007. 4. Thái Duy Tuyên: “Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới”. NXB Giáo dục,2007 5. Phạm Hữu Tòng (2005), Lý luận dạy học Vật lý, NXB ĐHSP Hà Nội. 6. Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hưng, Phạm Xuân Quế: “Phương pháp dạy học Vật lí ở trường phổ thông”. NXB Đại học sư phạm, 2002. 7. Một số website: