Kỹ thuật sử dụng màng phủ nông nghiệp trồng một số loại rau

KỸ THUẬT SỬ DỤNG MÀNG PHỦ NÔNG NGHIỆP TRỒNG MỘT SỐ LOẠI RAU-------------------------------------- ThS. Trần Thị BaBộ môn Khoa Học Cây Trồng Khoa Nông Nghiệp & Sinh học ứng dụng, Trường ĐHCT I. GIỚI THIỆU Đậy liếp bằng màng phủ nông nghiệp là phương pháp canh tác phổ biến trong sản xuất rau ở nhiều quốc gia trên thế giới như ở Mỹ, Hàn Quốc, Do Thái, Nhật Bản, Thái Lan, Indonesia, Đài Loan, Malaysia, v.v... trong hơn 10 năm qua. Ở Việt Nam, trường Đại Học Cần Thơ đã bắt đầu nghiên cứu sử dụng màng phủ nông nghiệp từ 1992, nhưng tập trung nhất 1997-2000. Hiện nay, đồng bằng sông Cửu Long có hơn 1.000 ha rau được trồng với màng phủ nông nghiệp. Trong đó tỉnh An Giang đang sử dụng màng phủ hơn 400 ha chủ lực là trồng dưa leo tập trung tại huyện Chợ Mới; tại Tiền Giang, huyện Gò Công Tây khoảng 300 ha chuyên trồng cây dưa hấu. Hầu hết các tỉnh khác đều có sử dụng màng phủ trồng nhiều loại rau khác nhau, nhưng diện tích còn nhỏ chừng vài chục đến 100 ha. Nhu cầu sử dụng màng phủ trong nước ngày càng tăng rõ rệt trong năm vừa qua. Màng phủ nông nghiệp còn gọi là "màng bạt" hay "thảm", là một loại nhựa dẻo, mỏng, chuyên dùng để phủ liếp trồng. Hiện nay trên thị trường Việt Nam chỉ có một loại màng phủ là mặt trên có màu xám bạc và mặt dưới màu đen. Màng phủ Việt Nam do Công ty Bao Bì Sài Gòn (SAPACO) sản xuất đầu tiên từ năm 1994 có chất lượng tốt, ổn định được tiêu thụ mạnh nhất; ngoài ra còn có màng phủ của công ty Bioted; công ty giống Cây Trồng Miền Nam và màng nhập từ Malaysia. Kích cỡ màng phủ có 5 loại, khác nhau về độ rộng của bề khổ: rộng 0,9 m; 1 m; 1,2 m; 1,4 m và 1,6 m; chiều dài mỗi cuồn đều bằng nhau là 400 m; thời gian sử dụng từ 1-4 vụ dưa leo hoặc 6-10 tháng ngoài đồng tuỳ theo chất lượng màng phủ và cách bảo quản. Sử dụng màng phủ nông nghiệp nhằm mục đích tăng hiệu quả kinh tế một cách ổn định cho người trồng rau. II. THUẬN LỢI VÀ BẤT LỢI CỦA MÀNG PHỦ NÔNG NGHIỆP * Thuận lợi: Những kết quả nghiên cứu sử dụng màng phủ để trồng rau trên thế giới và Trường Đại Học Cần Thơ đã cho thấy có nhiều thuận lợi: 1. Hạn chế côn trùng gây hại: Màu xám bạc của màng phủ có tác dụng phản chiếu ánh sáng mặt trời nên cung cấp thêm ánh sáng và xua đuổi rầy mềm, bù lạch (côn trùng môi giới truyền bệnh siêu vi khuẩn gây xoăn đọt), bọ rầy dưa. Ngoài ra còn giảm ấu trùng bọ rầy dưa cắn phá rễ cây dưa; giảm sâu ăn tạp, sâu trưởng thành lẫn trốn dưới đất lên cắn phá cây rau vào ban đêm. Vì vậy sử dụng màng phủ giảm số lần phun xịt thuốc sâu trên rau đặc biệt là giai đoạn cây con (20 ngày sau khi trồng). Hiệu quả giảm sự tấn công của côn trùng gây hại cũng giảm khi tán lá cây càng lớn. 2. Hạn chế bệnh hại: Màng phủ cách ly mầm bệnh tấn công từ đất hay từ rơm lên cây, bề mặt màng phủ khô nhanh sau khi mưa, bộ lá chân luôn khô ráo, không thuận lợi cho nấm bệnh phát triển nên giảm được bệnh do nấm Rhizoctonia, Sclerotium trên gốc thân, giảm bệnh đốm phấn, thán thư trên bộ lá dưa leo. 3. Hạn chế cỏ dại: Màng phủ có một mặt đen ngăn cản ánh sáng mặt trời, làm hạt cỏ bị chết trong màng phủ, không cần làm cỏ trên mặt liếp trong suốt thời gian cây rau ở ngoài đồng. Cỏ dại không những cạnh tranh dinh dưỡng với rau mà còn là nơi trú ngụ của côn trùng gây hại, làm cỏ không những tốn chi phí mà còn làm làm động rễ ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây rau. 4. Điều hoà độ ẩm mặt đất và giữ cấu trúc dất: Mùa nắng mặt đất có màng phủ ngăn cản sự bốc hơi, giữ độ ẩm tốt, đỡ công tưới nước. Mùa mưa, lượng nước mưa không trực tiếp rơi trên mặt liếp nên rễ cây không bị úng nước, mặt liếp không bị xói mòn, không lèn mặt, đất giữ cấu trúc tơi xốp và độ ẩm ổn định trong suốt mùa vụ nên bộ rễ phát triển tối đa, rộng khắp mặt liếp. 5. Giữ phân bón: Màng phủ ngăn cản sự bốc hơi của phân đạm (Urea), làm giảm sự thẩm lậu và rửa trôi của phân bón khi tưới nước hoặc mưa to. Sự hấp thu các chất dinh dưỡng N, P, K, Ca, Mg từ bộ rễ cây trồng có sử dụng màng phủ cao hơn 1,4-1,5 lần so với mặt đất trần (không phủ); phân bón sử dụng cho rau hữu hiệu hơn. 6. Hạn chế độ phèn, mặn: Đất nhiễm phèn, mặn có sử dụng màng phủ sẽ hạn chế bớt vì màng phủ làm giảm sự bốc hơi qua mặt đất nên phèn, mặn được giữ ở tầng đất sâu, giúp bộ rễ hoạt động tốt hơn, năng suất cây trồng tăng cao hơn. 7. Tăng nhiệt độ đất: Màng phủ giữ ấm mặt đất vào ban đêm, đặc biệt là trong mùa lạnh hoặc khi mưa dầm thiếu nắng mặt đất bị lạnh, bộ rễ phát triển kém; màng phủ giúp duy trì nhiệt độ đất, bộ rễ phát triển tổn định, cây tăng trưởng khoẻ. 8. Hạn chế chuột: Bề mặt màng phủ trơn, láng không thuận lợi cho chuột bò vào nên sản phẩm rau ít bị hại ở giai đoạn thu họach trái như cà chua, ớt, dưa leo và đậu cove nếu như trồng có làm giàn cao ráo. Có thể dùng màng phủ thay thế cao su bao quanh ruộng lúa, ruộng rau tránh chuột vì rẽ tiền hơn cao su thường dùng. 9. Tăng giá trị sản phẩm: Vì màng phủ cung cấp thêm ánh sáng cho cây, giúp màu sắc vỏ trái đẹp, trái không tiếp xúc với mặt đất nên sạch sẽ, bán cao giá hơn và tỉ lệ trái loại bỏ cũng ít. Nói chung, màng phủ nông nghiệp làm thay đổi tiểu khí hậu dưới tán cây, tạo điều kiện thuận lợi cho cây phát triển, cây khoẻ mạnh ngay từ lúc nhỏ. Có thể nói màng phủ là tấm lá chắn sự tấn công của dịch hại trên cây rau. * Bất lợi: 1. Màng phủ được làm bằng nhựa khó phân hủy trong điều kiện tự nhiên, do đó sau khi sử dụng xong cần thu gom tàn dư màng phủ tập trung lại đốt hoặc tìm chổ chôn sâu. Nếu vứt bừa bãi, màng phủ lưu tồn lâu ngày trong đất dễ gây ô nhiễm môi trường. 2. Giá màng phủ cao, đầu tư ban đầu nhiều, nông dân nghèo gặp khó khăn mặc dù lợi nhuận đem lợi khá hấp dẫn. III. HIỆU QUẢ CỦA MÀNG PHỦ NÔNG NGHIỆP Những kết quả nghiên cứu sử dụng màng phủ để trồng rau (dưa leo, cà chua, ớt, khổ qua, đậu que, ...) của Bộ Môn Khoa Học Cây Trồng, Khoa Nông Nghiệp, Trường Đại Học Cần Thơ 1997-2000 đã cho thấy: Trồng rau sử dụng màng phủ nông nghiệp: - Năng suất rau bình quân quanh năm cao hơn phương pháp canh tác truyền thống (phủ rơm hoặc không phủ) từ 10 - 30% trong điều kiện canh tác bình thường, tuy nhiên ở những vùng đất có nhiều khó khăn như tỉ lệ cát cao, nưới tưới khan hiếm (nước mặn) như huyện Thạnh Trị, vùng ven biển huyện Vĩnh Châu, tỉnh Sóc Trăng... năng suất có thể cao hơn 50-100%. Rõ ràng màng phủ khắc phục được một phần yếu tố bất lợi của môi trường - Tiền lời tăng cũng khoảng 20-30% so với phủ rơm (tương ứng với phần năng suất tăng) sau khi đã trừ hết các chi phí đầu tư kể cả chi phí màng phủ. Bởi vì sử dụng màng phủ giảm chi phí làm cỏ, thuốc trừ sâu bệnh và phân bón. - Cải thiện phương pháp canh tác cổ truyền (phủ rơm), giúp nông dân đở cực khổ hơn trong việc chăm sóc hàng ngày (như tưới nước, làm cỏ, phun thuốc sâu). Kỹ thuật mới tương đối đơn giản, người dân có thể thực hiện được trên đất chuyên rẫy hoặc đất trồng lúa để trồng rau quanh năm. - Làm thay đổi bộ mặt nông thôn, sản xuất theo hướng công nghiệp hoá và đời sống người nông dân từng bước được nâng cao bởi thu nhập khá hơn. IV. KỸ THUẬT SỬ DỤNG MÀNG PHỦ NÔNG NGHIỆP TRỒNG RAU 1. Chuẩn bị trước khi trồng: - Lên liếp: Rất cần thiết vì có lên liếp thì bộ rễ cây mới phát triển tốt, tưới nước được dễ dàng. Liếp cao trung bình 15-40 cm tuỳ theo mùa, mùa nắng lên liếp thấp, mưa lên liếp cao. Thông thường liếp đơn rộng 0,7 - 1,0 m trồng 1 hàng rau như ớt, cà phổi, cà chua, dưa leo, khổ qua; sử dụng màng phủ khổ 0,9 m hoặc 1 m. Nhưng trồng dưa hấu, bí đỏ, bí đao, bầu, mướp... nên dùng khổ 1,2 m trồng 1 hàng trên liếp; lên liếp rộng 1 - 1,2 m vì bộ rễ chúng phát triển rất rộng. Nếu trồng hàng đôi (2 hàng/liếp) đối với cà phổi, cà chua, ớt, dưa leo,đậu đũa, đậu cove... dùng màng phủ khổ 1,2 - 1,4 m. Trên đất ruộng, trồng hàng đôi có thể lên liếp rộng 1,2 - 1,5 m trồng 2 hàng dưa leo, nhưng dùng 2 màng phủ (khổ 1 m) đậy song song theo chiều dài liếp, chừa rảnh giữa rộng khoảng 10 cm và sâu 10 cm để đi lại và tưới thêm lúc thu hoạch trái rộ sẽ cho năng suất tăng đáng kể. Những nông dân trồng rau có kinh nghiệm sử dụng màng phủ nông nghiệp thích dùng màng phủ khổ rộng hơn mặt liếp, trùm kín chân liếp vì khỏi phải làm cỏ xung quanh mé liếp và giữ độ ẩm tốt hơn. - Rãi phân lót: Gồm toàn bộ vôi, phân chuồng và khoảng 1/4-1/3 tổng lượng phân hoá học. Bón bằng cách rãi phân trên toàn bộ mặt liếp, rồi xới trộn đều. Nên bón lót lượng phân nhiều hơn trồng phủ rơm vì phân bón nằm dưới màng phủ ít bị mất mác và khi đã đậy màng phủ khó giở ra để bón phân. - Cách phủ màng phủ: Trong mùa nắng, sau khi phơi đất, lên liếp, bón phân lót nên tưới nước trên mặt liếp trước khi đậy màng phủ, đặc biệt ngay hàng sẽ trồng cây. Mùa mưa, không phơi đất được sau khi cuốc lên liếp, bón phân lót (có thể bồi bùn như ở huyện Gò Công Tây, Tiền Giang để vài ngày cho đất ráo, mặt đất hơi răn nứt) rồi đậy màng phủ. Cần 2 người thực hiện thao tác đậy màng phủ, dùng cây tròn đường kính 3-5 cm xỏ xuyên qua lõi cuồn màng phủ, một người cố định ở một đầu liếp và một người khác kéo màng phủ theo chiều dài liếp, đến cuối liếp rồi cắt ngang. Nên phủ kín cả hai bên chân liếp để tránh cỏ mọc và giữ bộ rễ được tốt, trên nền đất lúa giữ mực nước cách mặt liếp 25-30 cm. Cố định màng phủ tránh gió tốc bằng cách dùng dây chì bẻ hình chữ U mỗi cạnh khoảng 10 cm ghim hai bên mé màng phủ (dây chì sử dụng được nhiều năm) hoặc dùng tre chẻ lạc ghim mé liếp (trên đất có nhiều sét, mềm và dẽo), cũng có thể lắp đất tấn xung quanh mé liếp. Trên nền đất lúa, đa số bà con trồng dưa hấu ở Tiền Giang dùng dây ni long cột mỗi đầu dây một đoạn cây dài khoảng 15 cm, chiều dài dây bằng độ rộng của màng phủ, giăng dây ngang mặt màng phủ khoảng cách 1,2-1,5m một dây. Cách này dễ vén lên để tưới nước hoặc bón phân sau này, nhưng dễ bị gió lùa vén màng phủ dồn lên trên mặt liếp lúc cây mới trồng. - Đục lổ màng phủ: Dùng lon sữa bò, có khoét lổ thông gió xung quanh chân lon, làm cán để cầm, cột dây chì vòng miệng lon chừa râu dài 50 - 70 cm để đo khoảng cách, đốt than nóng cho vào trong lon. Cách này thao tác đục lổ rất nhanh và đều mà không cần làm dấu vị trí lổ đục trước đó (1.000m2 đục lổ trong 30 phút), thực hiện dễ dàng trong mùa nắng. Còn trong mùa mưa, mặt màng phủ ướt việc đục lổ bằng than nóng khó thực hiện hơn, nên dùng lon có đường kính nhỏ 6 - 7 cm như lon nước yến hoặc lon cá mòi cắt bỏ viền cứng ở miệng lon, mài bén mép lon rồi đặt lon lên màng phủ, tay vừa ấn xuống và vừa xoay tròn, chỉ áp dụng dễ dàng trên mặt liếp bằng phẳng, rất dễ thực hiện trên đất ruộng, mềm và mặt liếp có bồi bùn vài ngày sau. - Xom lổ mặt đất: Dùng chày tỉa xom lổ đường kính rộng 7-8 cm. Độ sâu tùy cách gieo hột: gieo thẳng (xom lổ cạn 2-3 cm), còn đặt cây con (xom sâu 5-7 cm). - Xử lý mầm bệnh: Phun thuốc trừ nấm bệnh như Copper B (20 g/10 lít) hoặc Validacin (20 cc/10lít) vào lổ trước khi đặt cây con . 2. Trồng cây: Rãi một ít đất mịn hoặc rơm hoặc trấu mục vào trong lổ (không nên dùng nhiều tro trấu, nhất là trong mùa nắng vì sức nóng của màng phủ và của tro làm cây con bị hóc, phát triển yếu), gieo hột hoặc đặt cây con vào lổ rồi lắp đất xung quanh gốc. Có sử dụng màng phủ nên cấy cây con sớm hơn bình thường (cà chua, ớt khoảng 15-20 ngày thay vì 25-30 ngày). Nếu trồng trễ hơn cây cao quá, khi trồng trên màng phủ gặp nắng mạnh, cây bị héo lá hoặc chóp ngọn chạm đất bị cháy, cây mất sức, chậm phục hồi. Cần xử lý côn trùng phá hại cây con bằng thuốc hột như Basudin 10H, Regent rãi xung quanh gốc sau khi gieo hột hoặc sau khi cấy cây con (2 kg/1.000 m2). 3. Chăm sóc sau khi trồng: - Tưới nước: Trồng - 2 tuần sau khi trồng: Bộ rễ cây còn nhỏ, ăn cạn chưa cần nhiều nước, chỉ cần đủ ẩm nên dùng thùng vòi thùng búp sen tưới đều trên mặt liếp giống như tưới nước trồng không màng phủ, tưới 3-5 lần/ngày trong mùa nắng. Chú ý tăng số lần tưới vào buổi trưa, giúp làm giảm nhiệt độ mặt liếp, cây con ít bị sốc. Để tránh cây con bị xoáy gốc có thể dùng rơm chặt ngắn 10 - 15 cm đậy trên hốc sau khi gieo hoặc sau khi cấy. Ở những vùng gió nhiều, khi cây con lên khỏi mặt màng phủ dùng một ít đất tấn xung quanh gốc giúp cây đứng vững. Giai đoạn này cây con trong màng phủ sinh trưởng chậm hơn cây con phủ rơm, do sức nóng của màng phủ và việc cung cấp nước khó khăn. Sau 2 tuần: Bộ rễ cây phát triển đầy đủ về chiều sâu và rộng, nếu trồng trong mùa nắng tiến hành tưới thấm, bơm nước vào rảnh, thường 2 - 4 ngày mới tưới một lần. Trên nền đất cát, bơm nước đầy rảnh ngang đỉnh mặt liếp nước thấm từ từ vào trong liếp. Trên đất thịt (thịt pha sét) nền ruộng lúa, bơm nước cách mặt đỉnh liếp 10- 15 cm, chờ nước thấm vào liếp chừng 20-30 phút, dở màng phủ theo dõi độ ẩm đất rồi xả nước ra bớt, giữ mực nước trong rảnh cách mặt liếp 25 - 30 cm là tốt nhất, mỗi ngày tưới nước một lần bằng cách đi dưới mương vén màng phủ lên dùng thau tát nước (phổ biến ở Tiền Giang). Giai đoạn 1 tháng sau khi trồng cây trong màng phủ tăng trưởng tốt hơn trồng phủ rơm. - Bón phân thúc: Tưới phân vào gốc: Giai đoạn cây nhỏ (dưới 20 ngày tuổi) dùng lon, ấm hoặc thùng vòi pha phân loãng tưới ngay gốc cây (trong lổ đục) chỉ sử dụng các loại phân dễ tan (Urea hặc DAP) với số lượng ít. Rải phân vào đất: Thường 2 lần vào các ngày (15-20 ngày và 30-40 ngày sau khi trồng đối với rau ngắn ngày như dưa leo, khổ qua, đậu đũa, đậu cove,... rải 3 lần đối với rau dài ngày như cà chua, ớt, cà phổi, đậu bắp (ngoài 2 lần trên bón thêm 1 lần 50-60 ngày). Mỗi lần khoảng 1/4 tổng lượng phân, có đủ các thành phần dinh dưỡng NPK. Cách bón phân tống: Có hai cách Dùng lon đục lổ giữa 2 gốc cây rau hoặc 2 bên gốc cây rau, dùng chày tỉa xom xuống đất sâu 15 cm, rồi dùng muỗng cà phê múc phân bỏ vào lổ, phân sẽ tan từ từ rất an toàn, nhưng nên bón phân hơn sớm. Giở màng phủ lên một bên rãi phân đều cách gốc 15-20 cm, cách này tốn công và cây dễ bị ngộ độc phân vì rễ non của cây nằm sát mặt đất (chỉ nên rãi lượng phân nhỏ hoặc nên pha phân loãng để tưới nhiều lần cho hiệu quả tốt hơn). Các loại rau thu hoạch nhiều lần, trong thời gian thu trái cũng nên tưới phân hỗn hợp N-P-K xen kẻ phân các đợt thu hoạch để kéo dài thời gian thu hoạch hơn và giảm tỉ lệ trái đèo.