Luận án Nghiên cứu đặc điểm phân bố theo sinh cảnh và mối quan hệ sinh thái của quần thể bò tót (bos gaurush. smith, 1827) ở vườn quốc gia cát tiên phục vụ cho quản lý và bảo tồn

tr¶ng cá ven bµu SÊu vµ c¸c bµu l©n cËn. C¸c loµi cá ph¸t triÓn ë ven bµu bß tãt −a thÝch nh− cá mùc (Eclipta prostrata (L.)L.), cá cøt heo (Ageratum conyzoides L.), rau tµu bay (Erechtites valerianifolia (Wolf) DC.), cá b¹c ®Çu (Kyllinga nemoralis (J.R.et G. Forst.) Dandy ex Hutch. et Dalz.), rau dõa n−íc (Ludwigia adscendens (L.) Hara), cá chØ (Cynodon dactylon (L.) Pers.),… nh−ng còng ¨n mét sè loµi c©y bôi hoÆc c©y gç nhá nh− tãp mì (Flemingia grahamiana W. et Arn.), kim méc (Securinega virosa (Willd.) Pax et Hoffm.), … d©y leo nh− d©y cho¹i (Stenochlaena palustris (Burm.f.) Bedd.). Vµo mïa m−a, kho¶ng th¸ng 7 ®Õn th¸ng 9 hµng n¨m, khi c¸c vïng ven bµu bÞ ngËp, còng lµ thêi ®iÓm c¸c bôi m¨ng ph¸t triÓn, chóng ph©n t¸n thµnh c¸c ®µn nhá vµo s©u trong rõng ®Ó t×m m¨ng c¸c loµi tre nh− tre gai (Bambusa blumeana Schultes), lå « (Bambusa balcoa Roxb.),…, chåi non cña c¸c c©y bôi, c©y gç nhá, d©y leo. M¨ng c¸c loµi tre nøa ph¸t triÓn trong suèt mïa m−a. Sau 1 th¸ng, m¨ng lå « non cã thÓ cao h¬n 2 m. Bß tãt thÝch ¨n m¨ng lå « h¬n c¸c lo¹i m¨ng tre kh¸c. Hµng n¨m vµo mïa kh«, ë c¸c vïng ven bµu SÊu, tr¶ng cá Nói T−îng, c¸c vïng ®åi cá tranh ven rõng ®−îc lùc l−îng kiÓm l©m ph¸t dän cá, ®èt më b¨ng phßng chèng ch¸y rõng, kÝch thÝch cá míi ph¸t triÓn ®Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng cá cho bß tãt vµ c¸c loµi thó mãng guèc kh¸c. C¸c tr¶ng cá tranh sau khi ®èt, ë c¸c vïng ®Êt Èm, c¸c l¸ non cã thÓ ph¸t triÓn cao tõ 0,3 m ®Õn 0,5 m chØ sau 2 ®Õn 3 tuÇn. NÕu cã nh÷ng trËn m−a rµo, cá cã thÓ ph¸t triÓn nhanh h¬n. §©y lµ nguån thøc ¨n v« tËn cña bß tãt hµng n¨m. C«ng viÖc thµnh c«ng víi viÖc xuÊt hiÖn ®Òu ®Æn cña bß tãt sau khi ®èt cá nh− lµ chØ ®Þnh cña viÖc c¶i thiÖn chÊt l−îng sinh c¶nh, ho¹t ®éng nµy cÇn tiÕp tôc duy tr× [70]. - Nguån n−íc: C¸c bµu n−íc vµ c¸c suèi cã n−íc quanh n¨m, nèi liÒn víi s«ng §ång Nai, chÊt l−îng n−íc tèt, lµ nguån n−íc v« tËn cña bß tãt. - Cã s½n nguån muèi kho¸ng. Trong khu vùc bµu SÊu, ®· ph¸t hiÖn cã 8 ®iÓm muèi kho¸ng tù nhiªn gåm bµu SÊu, bµu c¸nh m¸y bay, ®åi Hæ, bµu Sen lín, bµu 100 Sen nhá, bµu c¸ trª, bµu 105, bµu 102 (nhãm I). §©y lµ nh÷ng ®iÓm kho¸ng giµu vÒ hµm l−îng can-xi, cao nhÊt lµ ë bµu C¸nh m¸y bay lµ 45,89 mg/l. - KiÓu rõng: Bao quanh khu vùc bµu SÊu cßn cã c¸c vïng ®Êt t−¬ng ®èi cao, tho¶i, cã c¸c bôi cá ®Õ, lau l¸ch xen lÉn víi kiÓu rõng b¸n th−êng xanh, rõng lå «, rõng lå « thuÇn loµi thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng tró Èn, nghØ ng¬i, sinh s¶n. §åi Hæ cã kiÓu rõng th−êng xanh, thuËn lîi cho bß tãt tró Èn trong mïa m−a. Khu vùc bµu SÊu d−êng nh− lµ n¬i héi tô cña nhiÒu bÇy ®µn bß tãt tr−íc khi di chuyÓn ®Õn c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c ë khu Nam C¸t Tiªn. - §−êng di chuyÓn: Bß tãt th−êng tËp trung theo ®µn t×m kiÕm thøc ¨n ë ven bµu SÊu vµ t¹o nh÷ng lèi di chuyÓn theo ®µn rÊt râ tõ bµu SÊu ®Õn c¸c bµu l©n cËn, hoÆc më ®−êng di chuyÓn tõ bµu SÊu ®Õn c¸c bµu ë §µ Cé, Nói T−îng, §µ Cé, §µ L¾c, §µ Mý, Sa M¸ch, §åi §Êt ®á. • C¸c ®Æc ®iÓm vÒ x· héi: Bµu SÊu n»m c¸ch biÖt víi c¸c khu vùc d©n c−. Lµ vïng an toµn, Ýt bÞ t¸c ®éng bëi con ng−êi. Trong khu vùc, cã tr¹m kiÓm l©m Bµu SÊu b¶o vÖ t¹i chç. Ngoµi ra cßn cã tr¹m §¾c Lua, tr¹m C10 vµ ®éi kiÓm l©m c¬ ®éng hç trî cho tr¹m Bµu SÊu khi cÇn thiÕt. 3.5.2 Dù b¸o biÕn ®éng kÝch th−íc quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn Dù b¸o biÕn ®éng kÝch th−íc quÇn thÓ bß tãt ®−îc x©y dùng trong ph¹m vi kÝch th−íc vïng ph©n bè hiÖn nay cña Nam C¸t Tiªn, T©y C¸t Tiªn vµ víi phÇn diÖn tÝch rõng hiÖn cßn ë vïng ®Öm cña tØnh §ång Nai vµ B×nh Ph−íc lµ cã tÝnh kh¶ thi. Víi søc Ðp nh− hiÖn nay, rÊt khã dù b¸o cho c«ng t¸c b¶o tån sè l−îng c¸ thÓ cßn kho¶ng 3 ®µn, 15 c¸ thÓ bß tãt ë khu C¸t Léc. Gi¶ sö trong t−¬ng lai sÏ cã ph−¬ng ¸n di dêi toµn bé chóng vÒ khu Nam C¸t Tiªn. ¸p dông hµm m« pháng qu¸ tr×nh quÇn thÓ sinh tr−ëng kh«ng liªn tôc, v× bß tãt sinh s¶n theo mïa ®Ó −íc ®o¸n diÔn biÕn sè l−îng c¸ thÓ bß tãt trong t−¬ng lai. trong ®ã t lµ n¨m, Nt lµ kÝch th−íc quÇn thÓ ë n¨m thø t. 101 r lµ tèc ®é t¨ng tr−ëng. Dùa vµo sè liÖu n¨m 2000 (70 c¸ thÓ), n¨m 2004 (86 c¸ thÓ), n¨m 2009 (22 ®µn, 111 c¸ thÓ), tÝnh ®−îc r = 0,0677. K lµ søc chøa cña quÇn thÓ. C¬ së ®Ó tÝnh ®Ó tÝnh K, dùa vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Ên §é (138 c¸ thÓ/78km2 lµ 1,7 c¸ thÓ/km2) cã thÓ ®−îc xem lµ mËt ®é c¸ thÓ thÝch hîp cña bß tãt [62]. MÆt kh¸c, mËt ®é bß tãt cña Ên §é còng gÇn t−¬ng ®−¬ng víi mËt ®é bß tãt cña VQG C¸t Tiªn n¨m 1986 lµ 2 c¸ thÓ/km2 [32]. mËt ®é bß tãt cña Ên §é nh©n víi diÖn tÝch kÝch th−íc vïng sèng cña bß tãt ë khu Nam C¸t Tiªn, T©y C¸t Tiªn vµ vïng ®Öm lµ 882 km2. Ta cã K = 1560. BiÓu ®å 3.5 - Dù b¸o kÝch th−íc cña quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn trong t−¬ng lai 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 2070 2080 2090 2100 2110 2120 2130 2140 2150 2160 2170 2180 2190 2200 Năm Số lư ợn g cá th ể Gi¶ thiÕt r»ng sè c¸ thÓ bß tãt bÞ s¨n b¾n b»ng 0, sinh c¶nh ®−îc b¶o vÖ æn ®Þnh, VQG C¸t Tiªn cÇn mÊt kho¶ng h¬n 100 n¨m míi cã thÓ phôc håi ®−îc mËt ®é c¸ thÓ bß tãt gÇn b»ng n¨m 1986. Xem biÓu ®å dù ®o¸n kÝch th−íc cña quÇn thÓ bß tãt t¨ng dÇn tõ n¨m 2000 vµ ®¹t møc b·o hßa vµo n¨m 2166 víi 1.560 c¸ thÓ (xem biÓu ®å 3.5 vµ phô lôc 16). Theo kÕt qu¶ dù b¸o nµy, trong t−¬ng lai VQG C¸t Tiªn cÇn ph¶i më réng sinh c¶nh ®Ó t¹o kh«ng gian sèng cho quÇn thÓ bß tãt ph¸t triÓn. 3.6 X©y dùng chiÕn l−îc b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn 3.6.1 T×nh tr¹ng b¶o tån quÇn thÓ bß tãt hiÖn nay cña VQG C¸t Tiªn • N¨ng lùc b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn - C«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng 102 C«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng lu«n lµ c«ng t¸c träng yÕu vµ liªn tôc trong c¸c ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña VQG C¸t Tiªn. HiÖn nay VQG C¸t Tiªn ®· x©y dùng ®−îc 16 tr¹m kiÓm l©m ë c¸c khu vùc xung yÕu vµ 2 ®éi c¬ ®éng th−êng xuyªn tuÇn tra b¶o vÖ rõng. C¸c tr¹m, ®éi ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c trang bÞ, ph−¬ng tiÖn cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ rõng vµ §DSH. VQG C¸t Tiªn lu«n quan t©m ®Õn c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d−ìng cho lùc l−îng kiÓm l©m b»ng c¸c khãa ®µo t¹o ng¾n vµ dµi ngµy. Lùc l−îng kiÓm l©m ngµy cµng ®−îc n©ng cao vÒ phÈm chÊt, trÝ tuÖ, søc kháe vµ n¨ng lùc chuyªn m«n ®Ó cã ®ñ b¶n lÜnh ®èi mÆt víi nhiÒu vô vi ph¹m nghiªm träng, ph¸ vì nhiÒu nhiÒu b¨ng nhãm cã tæ chøc quy m«. HiÖn nay t×nh tr¹ng l©m tÆc chèng ®èi ng−êi thi hµnh c«ng vô ®· vµ ®ang trë nªn phæ biÕn lµm cho c«ng t¸c b¶o vÖ rõng vèn dÜ ®· cã nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p nay l¹i cµng khã kh¨n, phøc t¹p h¬n. - C«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc Dù ¸n b¶o tån VQG C¸t Tiªn (dù ¸n vïng lâi) ®· ®−îc thùc hiÖn tõ n¨m 1998 ®Õn 2004 do ChÝnh Phñ Hµ Lan vµ ChÝnh Phñ ViÖt Nam ®ång tµi trî nh»m n©ng cao n¨ng lùc b¶o tån §DSH cho VQG C¸t Tiªn, ®· thùc hiÖn nhiÒu ch−¬ng tr×nh ®iÒu tra, gi¸m s¸t c¸c loµi thó lín (voi, bß tãt, tª gi¸c); ®iÒu tra c¸c loµi chim n−íc; c¸c loµi chim trÜ; phôc håi loµi c¸ sÊu n−íc ngät trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn; ®iÒu tra vµ x©y dùng tiªu b¶n ®éng thùc vËt rõng gióp cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu khoa häc cña VQG C¸t Tiªn ®−îc tiÕp cËn víi c¸c chuyªn gia trong vµ ngoµi n−íc, n©ng cao vÒ kiÕn thøc vµ tr×nh ®é vÒ b¶o tån §DSH, cã nhiÒu kinh nghiÖm x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn. C¸c c¸n bé khoa häc kü thuËt ®· nhanh chãng tiÕp cËn c«ng nghÖ th«ng tin trong c«ng t¸c qu¶n lý tµi nguyªn rõng nh− x©y dùng c¬ së d÷ liÖu ®iÒu tra, sè hãa b¶n ®å. Trong thêi gian qua, Bé NN vµ PTNT ®· giao mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Nhµ n−íc vµ cÊp Bé cho VQG C¸t Tiªn, do c¸c c¸n bé khoa häc kü thuËt ®¶m nhiÖm. Qua nghiÖm thu ®Ò tµi, ®−îc Héi ®ång khoa häc cña Bé ®¸nh gi¸ cao. - Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i vµ gi¸o dôc m«i tr−êng Ngay tõ khi míi thµnh lËp VQG C¸t Tiªn, du lÞch sinh th¸i ®· ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng thÕ m¹nh cña VQG C¸t Tiªn. Sè l−îng du kh¸ch ®Õn VQG C¸t Tiªn 103 mÆc dï cã t¨ng gi¶m ë tõng n¨m, song lu«n ®¹t ë møc gÇn 2 v¹n l−ît ng−êi/n¨m (xem b¶ng 3.25). B¶ng 3.25 - Sè l−ît du kh¸ch ®Õn VQG C¸t Tiªn qua c¸c n¨m Kh¸ch 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 trong n−íc 11.372 11.590 15.570 18.103 14.268 12.924 12.074 11.716 14.744 n−íc ngoµi 600 1.054 1.216 1.553 1.779 2.177 2.082 2.968 2.890 Tæng céng 11.972 12.644 16.786 19.656 16.047 15.101 14.156 14.684 17.634 Nguån: Trung t©m du lÞch sinh th¸i vµ gi¸o dôc m«i tr−êng (2009) MÆc dï lµ lÜnh vùc míi mÎ ®èi víi VQG C¸t Tiªn, nh−ng qua thùc tÕ c«ng t¸c ph¸t triÓn du lÞch vµ gi¸o dôc m«i tr−êng cã nhiÒu ph¸t triÓn, ®· ®óc kÕt ®−îc nhiÒu kinh nghiÖm trong viÖc gi¸o dôc c¸c ®èi t−îng lµ häc sinh, du kh¸ch vµ céng ®ång ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, nhËn thøc b¶o vÖ rõng cña ng−êi d©n ®−îc n©ng cao, gi¶m søc Ðp vµo VQG C¸t Tiªn. - Ph¸t triÓn céng ®ång VQG C¸t Tiªn cã nhiÒu kinh nghiÖm thùc hiÖn c¸c dù ¸n kÕt hîp gi÷a b¶o tån §DSH vµ ph¸t triÓn céng ®ång (ICDP). VQG C¸t Tiªn ®· phèi hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn céng ®ång tõ nguån vèn cña dù ¸n b¶o vÖ rõng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n (dù ¸n vïng ®Öm) do ChÝnh Phñ ViÖt Nam, ChÝnh Phñ Hµ Lan vµ Ng©n Hµng ThÕ giíi ®ång tµi trî cho 36 x· vïng ®Öm, thuéc 8 huyÖn, 4 tØnh §ång Nai, L©m §ång, B×nh Ph−íc vµ §¾c N«ng tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2006 nh»m n©ng cao ®êi sèng cho ng−êi d©n nh»m gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng tiªu cùc vµo tµi nguyªn rõng. VQG C¸t Tiªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n ®−îc h−ëng lîi sím nhÊt tõ dù ¸n, t¹o c¸c nguån thu nhËp thay thÕ ®Ó gi¶m møc ®é sö dông tµi nguyªn rõng nh− cung cÊp vËt t−, c©y gièng, vËt nu«i cã chÊt l−îng cao; ®Çu t− x©y dùng c¬ së h¹ tÇng phôc vô s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t; giao kho¸n b¶o vÖ rõng; x©y dùng dÞch vô hç trî n«ng nghiÖp; x©y dùng c¸c m« h×nh tr×nh diÔn; më c¸c líp tËp huÊn vÒ khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m; ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng cho ®ång bµo d©n téc. C¸c dù ¸n ®· thùc hiÖn thµnh c«ng vµ ®−îc c¸c nhµ tµi trî ®¸nh gi¸ cao. HiÖn nay VQG C¸t Tiªn ®ang phèi hîp víi Tæ chøc WWF ViÖt Nam thùc hiÖn dù ¸n ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë VQG C¸t Tiªn do ChÝnh Phñ §an M¹ch tµi trî tõ n¨m 2009 ®Õn 2011 nh»m ph¸t triÓn du lÞch céng ®ång, t¹o sinh kÕ cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng 3 x· Nam C¸t Tiªn, Tµ Lµi vµ §¾c Lua (huyÖn T©n Phó, §ång Nai) 104 th«ng qua c¸c ho¹t ®éng du lÞch sinh th¸i. C¸c ho¹t ®éng nµy b−íc ®Çu ®· ph¸t huy t¸c dông vµ ®−îc ng−êi d©n h−ëng øng vµ phÊn khëi tham gia. • Nh÷ng thuËn lîi, c¸c mèi ®e däa ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o tån bß tãt ë VQG C¸t Tiªn - Nh÷ng thuËn lîi + HiÖn nay vÊn ®Ò b¶o vÖ rõng, b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o vÖ c¸c loµi §VHD ®· trë thµnh vÊn ®Ò quan t©m chung cña toµn cÇu, kh«ng chØ giíi h¹n trong ph¹m vi cña mét quèc gia. + NhËn thøc cña chÝnh quyÒn vµ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vÒ c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ b¶o vÖ §DSH ngµy cµng cao. M« h×nh giao kho¸n b¶o vÖ rõng tõ Dù ¸n 661 cña ChÝnh Phñ ViÖt Nam còng ®· gãp phÇn t¹o c¬ héi cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng sèng ven rõng tham gia c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng, gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc vµ thu nhËp cho c¸c céng ®ång. + C¸c sinh c¶nh cña bß tãt ®Òu n»m trong ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt, thuËn lîi cho c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ vµ nghiªn cøu khoa häc. + VQG C¸t Tiªn ®· vµ ®ang tiÕp tôc thu hót c¸c dù ¸n kÕt hîp b¶o tån vµ ph¸t triÓn tõ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc khoa häc trong vµ ngoµi n−íc nh»m ph¸t triÓn tµi nguyªn §DSH cña VQG C¸t Tiªn, kÕt hîp n©ng cao cho ®êi sèng ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nh»m lµm gi¶m c¸c ¸p lùc x©m h¹i tµi nguyªn rõng. • c¸c mèi ®e däa - T×nh tr¹ng s¨n b¾n, bÉy thó rõng tr¸i phÐp. Sù s¨n b¾n, bÉy thó rõng tr¸i phÐp lµ nguyªn nh©n chÝnh ®· lµm sè l−îng c¸ thÓ gi¶m sót nhanh chãng vµ thu hÑp c¸c vïng c− tró cña bß tãt trong 30 n¨m qua. Trong n¨m 2007 vµ 2008, lùc l−îng kiÓm l©m mçi n¨m ®· ph¸ hñy vµ thu gom h¬n 20 ngµn bÉy thó c¸c lo¹i. Møc ®é c¸c ®èi t−îng s¨n bÉy thó ®ang cã xu h−íng t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Theo thèng kª, tõ n¨m 2006 ®Õn nay, Ýt nhÊt ®· cã 10 c¸ thÓ bß tãt bÞ chÕt nguyªn nh©n lµ do bÞ dÝnh bÉy. - T×nh tr¹ng khai th¸c l©m s¶n tr¸i phÐp ®· vµ ®ang lµm thu hÑp vµ chia c¾t sinh c¶nh cña quÇn thÓ bß tãt. 105 Thµnh phÇn ng−êi vi ph¹m gåm ®a sè lµ nh÷ng ng−êi lµm n«ng nghiÖp (77%) vµ häc sinh (23%). §êi sèng kinh tÕ hä lµ nh÷ng hé nghÌo ë ®Þa ph−¬ng (80%). Theo tiªu chÝ cña tØnh §ång Nai ¸p dông cho c¸c hé nghÌo cã møc thu nhËp d−íi 450.000 ®ång/ng−êi/th¸ng. Tû lÖ hé nghÌo ë mét sè x· gi¸p VQG C¸t Tiªn nh− Tµ Lµi 47,4%, §¾c Lua 56,8%, Nam C¸t Tiªn 25,28% (2009). Nh−ng còng cã ®êi sèng kh¸ trë lªn, hä khai th¸c tµi nguyªn rõng ®Ó t¨ng thu nhËp. Nh÷ng ng−êi vi ph¹m hoµn toµn ý thøc ®−îc vi ph¹m cña b¶n th©n, thÊy tr−íc ®−îc hËu qu¶ cña hµnh vi vi ph¹m vµ ®Ó mÆc cho hËu qu¶ x¶y ra. HiÖn nay c¸c ®èi t−îng vi ph¹m cã nhiÒu thñ ®o¹n tinh vi, liÒu lÜnh, g©y nhiÒu thiÖt h¹i nghiÖm träng. Trong ®ã cã mét sè ®èi t−îng ®· tÝnh to¸n vµ bµn b¹c kü l−ìng tr−íc khi bÞ ph¸t hiÖn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ë VQG C¸t Tiªn ®· xuÊt hiÖn nhiÒu vô chèng ®èi ng−êi thi hµnh c«ng vô ®· vµ ®ang phæ biÕn vµ cã tÝnh hÖ thèng. NÕu kh«ng ®−îc ®iÒu tra vµ xö lý triÖt ®Ó, c¸c ®èi t−îng nµy tiÕp tôc tá th¸i ®é th¸ch thøc ph¸p luËt, hËu qu¶ sÏ trë nªn nghiªm träng vµ phøc t¹p h¬n. Löa rõng lµ nh©n tè nguy hiÓm nhÊt g©y hñy ho¹i tµi nguyªn rõng vµ hÖ sinh th¸i ®ång cá. Nguyªn nh©n g©y löa rõng hÇu hÕt lµ do c¸c ho¹t ®éng v« ý thøc cña con ng−êi nh− ®èt löa trong rõng, dän rÉy ch¸y lan, ®èt c¸c c¸nh ®ång cá ®Ó ch¨n th¶ gia sóc, khai th¸c mËt ong, khai th¸c dÇu chai, chai côc,... BiÓu ®å 3.6 - Sè ng−êi vi ph¹m VQG C¸t Tiªn trong c¸c n¨m 401 802 906 917 580 521 399 405 416 266 550 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Năm Số n gư ời vi p hạ m Nguån: H¹t KiÓm l©m VQG C¸t Tiªn (2010) 106 - Nhu cÇu ®Êt s¶n xuÊt cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ngµy cµng cao. Do ¸p lùc cña viÖc gia t¨ng d©n sè, nhu cÇu ®Êt n«ng nghiÖp t¨ng lªn, dÉn ®Õn nhiÒu diÖn tÝch rõng ®· bÞ x©m h¹i lµm n«ng nghiÖp. C¸c khu vùc cã nguy c¬ x©m chiÕm ®Êt rõng cao lµ §¾c Lua, §a B«ng Cua, Tµ Lµi, vµ mét sè khu vùc ë C¸t Léc nh− Ph−íc S¬n, Ph−íc Th¸i,... C¸c ho¹t ®éng s¨n b¾t bÉy chim thó rõng tr¸i phÐp, khai th¸c l©m s¶n nh− gç, song m©y tr¸i phÐp vÉn tiÕp tôc x¶y ra (xem biÓu ®å 3.6). - T×nh tr¹ng ch¨n th¶ tr©u bß r«ng ë c¸c khu vùc ven VQG C¸t Tiªn ®ang cã nguy c¬ lµm ph¸t t¸n dÞch bÖnh, lai t¹p gen cho c¸c loµi ®éng vËt hoang d·, t¹o nªn sù c¹nh tranh trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp nguån thøc ¨n tù nhiªn gi÷a bß tãt vµ c¸c loµi tr©u, bß nhµ. §Æc biÖt lµ ë khu vùc VQG C¸t Tiªn tiÕp gi¸p víi c¸c khu vùc d©n c− nh− Tµ Lµi vµ §¾c Lua (khu Nam C¸t Tiªn), th«n 3, th«n 4, Ph−íc S¬n, Tiªn Hoµng, Gia ViÔn (C¸t Léc), §a B«ng Cua (T©y C¸t Tiªn). C¸c hµnh vi ®èt c¸c tr¶ng cá, t¹o cá non cho gia sóc còng lµ nh÷ng nguy c¬ lµm mÊt hoÆc gi¶m chÊt l−îng nguån thøc ¨n tù nhiªn cña loµi bß tãt vµ g©y ch¸y rõng vµo mïa kh« hµng n¨m. §−îc sù hç trî cña dù ¸n b¶o tån bß hoang d·, VQG C¸t Tiªn ®· x©y dùng 4.500 m hµng rµo kÏm gai ng¨n chÆn tr©u bß nhµ x©m nhËp vµo VQG C¸t Tiªn ë mét sè khu vùc d©n c−, trong ®ã, Tµ Lµi: 3.000 m, §¾c Lua: 900 m, Ph−íc S¬n: 600 m. Hµng rµo ®· ph¸t huy t¸c dông tèt. Trong thêi gian tíi, cÇn tiÕp tôc x©y dùng c¸c hµng rµo ë c¸c khu vùc kh¸c. • C¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o tån bß tãt ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· sím nhËn thøc vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn §DSH, tham gia ký kÕt nhiÒu c«ng −íc quèc tÕ vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc nh− C«ng −íc Ramsar (1988), NghÞ ®Þnh th− Cartagena vÒ an toµn sinh häc, C«ng −íc §DSH (1993), C«ng −íc CITES (1994). ë ViÖt Nam ®· cã mét hÖ thèng chÝnh s¸ch t−¬ng ®èi sím vµ ®Çy ®ñ vÒ qu¶n lý bu«n b¸n c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d·. ChØ tÝnh tõ n¨m 1958 ®Õn nay ®· cã kho¶ng gÇn 100 v¨n b¶n ph¸p quy vÒ b¶o tån §DSH, trong ®ã cã h¬n 50 v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ viÖc qu¶n lý bu«n b¸n c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d· gåm luËt b¶o vÖ m«i tr−êng (2005), luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (2004), luËt §DSH (2008), KÕ ho¹ch b¶o tån §DSH cña ViÖt Nam (2006), quyÕt ®Þnh 186/2006/Q§-TTg ngµy 107 14/8/2006 cña Thñ t−íng ChÝnh Phñ vÒ quy chÕ qu¶n lý 3 lo¹i rõng [8]; QuyÕt ®Þnh 192/2003/Q§-Ttg ngµy 17/9/2003 vÒ chiÕn l−îc qu¶n lý hÖ thèng khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 [5]. B¶o tån §DSH ®· ®−îc lång ghÐp trong c¸c ch−¬ng tr×nh, chiÕn l−îc, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña quèc gia nh− Ch−¬ng tr×nh NghÞ sù 21 cña ViÖt Nam. ChÝnh phñ ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh 1021/Q§-Ttg ngµy 27/9/2004 vÒ phª duyÖt KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ t¨ng c−êng kiÓm so¸t bu«n b¸n ®éng vËt, thùc vËt hoang d· ®Õn n¨m 2010 [6] ®· gãp phÇn kiÓm tra, ng¨n chÆn c¸c hiÖn t−îng khai th¸c, s¨n b¾t, bu«n b¸n c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d·. §èi víi loµi bß tãt lµ ®èi t−îng lu«n bÞ ®e däa bëi c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi nh− s¨n b¾t, bÉy vµ ph¸ hñy vïng sèng lµm cho sè l−îng c¸ thÓ bß tãt ®ang suy gi¶m ®Õn møc b¸o ®éng. Loµi bß tãt ®· luËt ph¸p ViÖt Nam quy ®Þnh b¶o vÖ ngay tõ sím t¹i quyÕt ®Þnh sè 39/H§BT n¨m 1963 [10]. Bß tãt ®−îc xÕp trong nhãm §VHD quý hiÕm thuéc nhãm IB cña c¸c NghÞ ®Þnh 18/H§BT (1992), 48/2002/N§-CP (2002) vµ gÇn ®©y nhÊt lµ 32/2006/N§/CP [7]. Tuy nhiªn, hÖ thèng chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý bu«n b¸n c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d· cßn t¶n m¹n, ch−a cã tÝnh ®ång bé gi÷a c¸c c¬ quan thi hµnh luËt. ViÖc x©y dùng c¸c tiªu chÝ vÒ c¸c loµi bÞ ®e däa cÇn ®−îc b¶o vÖ trong mét sè NghÞ ®Þnh ch−a thËt râ rµng nªn còng g©y khã kh¨n khi ¸p dông. C¸c chÝnh s¸ch cßn nÆng vÒ h−íng qu¶n lý hµnh chÝnh nhiÒu h¬n lµ khuyÕn khÝch viÖc t×m gi¶i ph¸p hµi hßa gi÷a khai th¸c bÒn v÷ng vµ b¶o tån [11]. ChÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc thÓ hiÖn nhiÒu ®iÓm bÊt cËp, thiÕu quy ho¹ch ®ång bé, m©u thuÉn gi÷a ®Çu t− cho b¶o tån vµ ph¸t triÓn, nh− dù ¸n ®Þnh c− t¹i chç cho ®ång bµo th«n 3 vµ th«n 4 trong vïng lâi cña khu C¸t Léc. HiÖn nay søc Ðp vÒ gia t¨ng d©n sè tù nhiªn vµ c¬ häc, vÊn ®Ò vÒ ranh giíi, cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt cho ng−êi d©n, nhu cÇu ®Êt canh t¸c, ®Êt ë, nhµ ë, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh phóc lîi cho ng−êi d©n th«n, b¶n lu«n lµ nh÷ng khã kh¨n to lín ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån §DSH trong khu vùc nµy. HiÖn nay ChÝnh Phñ ®· quy ho¹ch vµ cho phÐp mét sè c«ng ty ®−îc phÐp ph¸ hµng ngµn hecta rõng ë vïng ®Öm thuéc tØnh L©m §ång vµ B×nh Ph−íc ®Ó trång c©y 108 cao su, g©y nhiÒu bÊt lîi cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o tån c¸c loµi §VHD. HiÖn tr¹ng rõng vïng ®Öm mÆc dï lµ rõng tre nøa, lå « hoÆc rõng hçn giao gç tre cã tr÷ l−îng thÊp, ®ñ ®iÒu kiÖn ®−a vµo c¶i t¹o chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông, trång rõng. Nh−ng xÐt vÒ ph−¬ng diÖn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, chóng lµ hÖ sinh th¸i rõng tù nhiªn cÇn ®−îc b¶o tån. Trong thêi gian ch−a triÓn khai dù ¸n, nhiÒu hiÖn t−îng vi ph¹m khai th¸c l©m s¶n tr¸i phÐp lÐn lót hoÆc c«ng khai cµng lµm gi¶m nhanh phÈm cÊp rõng. H¬n n÷a, rõng trång cao su lµ rõng trång thuÇn loµi, 1 tÇng, kh«ng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ vµ chøc n¨ng cña rõng. HÖ sinh th¸i rõng trång cao su vïng ®Öm kh«ng cã kh¶ n¨ng nèi tiÕp thµnh mét d¶i hÖ sinh th¸i rõng tù nhiªn liªn tôc ®Ó t¹o thµnh c¸c sinh c¶nh thÝch hîp cho c¸c loµi chim, thó rõng trong vïng lâi. ViÖc giao l−u gi÷a c¸c loµi ®éng vËt trong c¸c sinh c¶nh khu vùc tiÕp gi¸p gi÷a vïng lâi vµ vïng ®Öm sÏ bÞ ¶nh h−ëng xÊu. C«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ c¸c loµi chim thó rõng trong khu vùc nµy ch¾c ch¾n sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n. KÕ ho¹ch x©y dùng ®Ëp thñy ®iÖn §ång Nai 6 vµ 6A vµ 7 ë th−îng nguån s«ng §ång Nai cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn dßng ch¶y cña suèi §¾c Lua lµ n¬i cung cÊp n−íc cho c¸c bµu, nhÊt lµ bµu SÊu vµ c¸c vïng b¸n ngËp l©n cËn vµ lµm thu hÑp sinh c¶nh sèng, ¶nh h−ëng ®Õn sinh c¶nh kiÕm ¨n cña bß tãt, tª gi¸c, vµ c¸c loµi thó mãng guèc kh¸c. UBND c¸c tØnh §ång Nai, L©m §ång, B×nh Ph−íc cÊp giÊy phÐp cho h¬n 30 c«ng ty khai th¸c c¸t trªn s«ng §ång Nai gi¸p víi VQG C¸t Tiªn víi thêi h¹n h¬n 20 n¨m, mµ kh«ng ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng vµ c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng,... HËu qu¶ viÖc khai th¸c c¸t ®ang cã nguy c¬ lµm « nhiÔm m«i tr−êng n−íc, thay ®æi dßng ch¶y, xãi mßn ®Êt, ¶nh h−ëng ®Õn toµn bé c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc cña VQG C¸t Tiªn vµ h¹ l−u s«ng §ång Nai. 3.6.2 - ChiÕn l−îc b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn • Môc tiªu cña chiÕn l−îc ChiÕn l−îc b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn ph¶i ®−îc dùa trªn ChiÕn l−îc b¶o tån c¸c loµi tr©u bß hoang d· cña §«ng Nam ¸ vµ ViÖt Nam [64],[85],[86]. Môc tiªu chung cña chiÕn l−îc b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn lµ duy tr× æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn. B¶o vÖ c¸c sinh c¶nh cña 109 quÇn thÓ bß tãt vµ ®¶m b¶o c¸c chøc n¨ng cña quÇn thÓ bß tãt trong hÖ sinh th¸i rõng. Dùa vµo kÕt qu¶ dù b¸o diÔn biÕn kÝch th−íc quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn trong thêi gian tíi (phô lôc 16), tõ c¬ së nµy, c¸c môc tiªu b¶o tån quÇn thÓ loµi bß tãt ë VQG C¸t Tiªn lµ: - Môc tiªu tr−íc m¾t: TiÕp tôc b¶o tån nguyªn vÑn sinh c¶nh vµ quÇn thÓ bß tãt. - Môc tiªu ng¾n h¹n: 10 n¨m, tõ 2010 - 2020. Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tèt sinh c¶nh cña quÇn thÓ bß tãt. Sau 10 n¨m ph¸t triÓn tõ 190 ®Õn 200 c¸ thÓ. - Môc tiªu trung h¹n: 30 n¨m, tõ 2010 - 2040. Duy tr× æn ®Þnh c¸c sinh c¶nh cña quÇn thÓ bß tãt. Ph¸t triÓn tõ 450 - 500 c¸ thÓ. - Môc tiªu dµi h¹n: 50 n¨m, tõ 2010 - 2060. Duy tr× æn ®Þnh vµ më réng c¸c sinh c¶nh cña quÇn thÓ bß tãt. Ph¸t triÓn tõ 650 - 700 c¸ thÓ. • C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu cña chiÕn l−îc nªu trªn, c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn ë VQG C¸t Tiªn bao gåm c¸c néi dung: - T¨ng c−êng luËt ph¸p vµ thÓ chÕ ®Ó b¶o tån loµi bß tãt Néi dung c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña VQG C¸t Tiªn tr−íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¬ së ph¸p lý. HiÖn nay ChÝnh Phñ ViÖt Nam ®· x©y dùng ®−îc mét hÖ thèng thÓ chÕ, chÝnh s¸ch hç trî tÝch cùc cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ b¶o vÖ §VHD. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt tuy ®· cã nh÷ng mÆt tÝch cùc trong viÖc ®Êu tranh chèng vµ phßng ngõa c¸c vô vi ph¹m, song khi vËn dông nhiÒu c¬ quan ®¬n vÞ tiÕp cËn ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau, ®· t¹o nh÷ng kÏ hë, lµm cho nhiÒu ng−êi h¸m lîi cè t×nh l¸ch luËt, l¹i ®−îc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ñng hé, cµng t¹o nhiÒu m©u thuÉn vµ khã kh¨n trong viÖc chØ ®¹o ®iÒu hµnh c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng, nh− chÝnh s¸ch qu¶n lý vïng ®Öm, chÝnh s¸ch xö lý c¸c vô vi ph¹m rõng, …. Do vËy trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh, ®ßi hái VQG C¸t Tiªn cÇn xö lý t×nh huèng nh¹y bÐn, øng phã linh ho¹t, kiªn quyÕt xö lý c¸c vô vi ph¹m. MÆt kh¸c, cÇn më réng quan hÖ hîp t¸c chÆt chÏ víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®Ó hç trî cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ b¶o vÖ §VHD cña VQG C¸t Tiªn. 110 - Tæ chøc bé m¸y VQG C¸t Tiªn ®· tæ chøc bé m¸y víi 191 ng−êi, trong ®ã cã 130 kiÓm l©m viªn ®−îc bè trÝ ë 16 tr¹m vµ 2 ®éi c¬ ®éng. §©y lµ lùc l−îng nßng cèt lµm nhiÖm vô chuyªn tr¸ch vÒ c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ §DSH. VQG C¸t Tiªn tiÕp tôc lÊy luËt vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cã liªn quan lµm c«ng cô, kÕt hîp víi c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc, nghiªn cøu khoa häc vµ hç trî cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ, phèi hîp víi c¸c ngµnh chøc n¨ng, chÝnh quyÒn c¸c cÊp së t¹i ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng vµ t¨ng c−êng n¨ng lùc cho bé m¸y qu¶n lý phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng ë VQG C¸t Tiªn. VÊn ®Ò ®µo t¹o c¸n bé khoa häc kü thuËt cÇn ®−îc VQG C¸t Tiªn th−êng xuyªn quan t©m ®Ó t¹o ra ®éi ngò chuyªn gia giái, cã tr×nh ®é, kh¶ n¨ng lµm viÖc víi c¸c c¬ quan tæ chøc khoa häc trong n−íc vµ quèc tÕ, céng víi n¨ng lùc vµ kinh nghiÖm, t©m huyÕt víi c«ng t¸c b¶o tån §VHD. - X¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a VQG C¸t Tiªn râ rµng trªn b¶n ®å vµ thùc ®Þa. ChÝnh phñ ®· phª duyÖt dù ¸n ®iÒu chØnh ranh giíi VQG C¸t Tiªn theo quyÕt ®Þnh sè 173/2003/Q§-Ttg ngµy 19/8/2003, trong ®ã ®· lo¹i trõ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc n»m s¸t ranh giíi VQG C¸t Tiªn Ýt cã tÝnh §DSH ®Ó giao cho chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng qu¶n lý. C¸c vïng ®Êt b¸n ngËp n−íc gi¸p víi c¸c khu vùc s¶n xuÊt mµ ng−êi d©n th−êng ch¨n th¶ gia sóc cÇn ®−îc x¸c ®Þnh mèc giíi râ rµng trªn b¶n ®å vµ thùc ®Þa. HiÖn nay VQG C¸t Tiªn cÇn lµm tiÕp viÖc x¸c ®Þnh ranh giíi ë c¸c khu vùc bµu Th¸i b×nh d−¬ng, bµu BÌo, tr¶ng §ång bµo (§¾c Lua), khu vùc §a B«ng cua (T©y C¸t Tiªn) vµ c¸c th«n 3, th«n 4, x· §ång Nai th−îng (C¸t Léc). CÇn tiÕp tôc x©y dùng hµng rµo ë c¸c khu vùc d©n c− gi¸p víi VQG C¸t Tiªn ë tr¶ng §ång bµo (§¾c Lua), §a B«ng Cua (T©y C¸t Tiªn) vµ C¸t Léc. Hµng rµo ®−îc x©y dùng cã nhiÒu thuËn lîi cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng, phßng ngõa l©y lan dÞch bÖnh vµ lai t¹p gen cho c¸c loµi ®éng vËt hoang d· tõ nh÷ng ®éng vËt ch¨n th¶ ë c¸c tr¶ng cá gi¸p ranh víi VQG C¸t Tiªn, kÓ c¶ nguy c¬ ch¸y rõng do d©n ®èt tr¶ng cá ®Ó ch¨n th¶ gia sóc. 111 - T¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng tuÇn tra T¨ng c−êng lùc l−îng cho c¸c tr¹m kiÓm l©m viªn xung yÕu nh− Bµu SÊu, §¾c Lua, Nói T−îng, Sa M¸ch, Gia ViÔn. X©y dùng l¹i 3 tr¹m ë c¸c vÞ trÝ chiÕn l−îc lµ tr¹m kiÓm l©m ë Léc B¾c, Suèi Rµng vµ §µ Mý víi biªn chÕ mçi tr¹m tèi thiÓu 6 ng−êi. N©ng cao n¨ng lùc cho lùc l−îng kiÓm l©m VQG C¸t Tiªn, t¨ng c−êng c«ng t¸c tuÇn tra b¶o vÖ VQG C¸t Tiªn, b¶o vÖ quÇn thÓ bß tãt vµ c¸c sinh c¶nh cña bß tãt. N©ng cao kiÕn thøc nghiÖp vô cho lùc l−îng kiÓm l©m cã ®ñ n¨ng lùc vµ tù tin khi thi hµnh c«ng vô, trÊn ¸p r¨n ®e c¸c vô vi ph¹m. Xö lý nghiªm minh nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc vi ph¹m, nhÊt lµ nh÷ng ®èi t−îng, b¨ng nhãm cã tæ chøc, cã vò trang, chèng ®èi ng−êi thi hµnh c«ng vô. ChuyÓn giao c¸c c¬ quan chøc n¨ng truy tè nh÷ng ®èi t−îng, nh÷ng vô g©y hËu qu¶ thiÖt h¹i nghiªm träng. - §iÒu tra vµ gi¸m s¸t quÇn thÒ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn TiÕp tôc duy tr× ®éi Gi¸m s¸t b¶o tån bß tãt chuyªn lµm nhiÖm vô tuÇn tra, b¶o vÖ, theo dâi, thu thËp sè liÖu vÒ bß tãt. TiÕp tôc c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®iÒu tra vµ gi¸m s¸t quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn. §iÒu tra vµ gi¸m s¸t c¸c nguån n−íc mÆt, nguån thøc ¨n, nguån muèi kho¸ng tù nhiªn theo tõng mïa, t¹o nguån muèi kho¸ng bæ sung cho quÇn thÓ bß tãt. Nghiªn cøu c¶i t¹o vµ më réng sinh c¶nh cho bß tãt. Cµi ®Æt thiÕt bÞ v« tuyÕn (radio- collar) cho mét sè c¸ thÓ bß tãt ®Ó nghiªn cøu sù di chuyÓn tõ xa. Nghiªn cøu diÔn biÕn cña quÇn thÓ bß tãt víi biÕn ®æi khÝ hËu. Nghiªn cøu tÝnh di truyÒn, sù lai gièng, ph©n lo¹i, sinh th¸i vµ tËp tÝnh cña loµi. Nghiªn cøu mèi ¶nh h−ëng qua l¹i víi vËt nu«i ®Ó kiÓm so¸t sù c¹nh tranh, l©y truyÒn bÖnh tËt vµ lai t¹p gen. - C¶i t¹o sinh c¶nh ChÆt bá c©y Mai d−¬ng (Mimosa pigra L.) ®ang x©m lÊn trong c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc ë bµu Chim, bµu SÊu, bµu §µ Mý ®Ó c¶i t¹o vµ më réng diÖn tÝch sinh c¶nh kiÕm ¨n cho bß tãt. Thu håi tÊt c¶ c¸c diÖn tÝch ®iÒu hiÖn cã trong khu vùc C¸t Léc vµ T©y C¸t Tiªn trªn c¸c diÖn tÝch rõng ®· bÞ lÊn chiÕm. ChÆt bá c©y ®iÒu vµ trång l¹i rõng trªn c¸c diÖn tÝch ®· thu håi. Trång l¹i rõng b»ng c¸c loµi c©y b¶n ®Þa, −u tiªn trång c¸c loµi c©y thøc ¨n cña bß tãt. Theo dâi sù håi phôc cña rõng trång. 112 - T¨ng c−êng sù tham gia cña céng ®ång Con ng−êi lµ bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi hÖ sinh th¸i [10], do vËy kh«ng thÓ t¸ch rêi vai trß cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng trong viÖc b¶o vÖ rõng, b¶o vÖ §DSH. T¨ng c−êng c«ng t¸c gi¸o dôc n©ng cao ý thøc ng−êi d©n b¶o vÖ rõng, PCCCR, cam kÕt kh«ng vi ph¹m VQG C¸t Tiªn. X©y dùng h×nh ¶nh bß tãt lµ biÓu t−îng vµ lµ niÒm tù hµo cña c¸c ®Þa ph−¬ng. Dùa trªn c¸c nguyªn t¾c, c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, khai th¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa, khuyÕn khÝch hä tham gia vµo x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch qu¶n lý cña VQG C¸t Tiªn, cïng tham gia vµ chia sÎ lîi Ých nh− tiÕp tôc ch−¬ng tr×nh æn ®Þnh d©n c− cho th«n 3 vµ th«n 4 C¸t Léc (52 hé, 268 ng−êi) ®ang sèng trong VQG C¸t Tiªn; §ång thêi ®Èy m¹nh tiÕn ®é x©y dùng dù ¸n t¸i ®Þnh c− cho c¸c hé ë Êp 4, CÇu S¾t, §¾c Lua (33 hé, 193 ng−êi), Êp 1 vµ Êp 2 §¨ng Hµ (80 hé, 413 ng−êi). VQG C¸t Tiªn gióp céng ®ång sèng ven rõng ®−îc h−ëng lîi tõ c¸c dù ¸n trong vµ ngoµi n−íc. KhuyÕn khÝch sù tham gia cña céng ®ång cïng tham gia b¶o tån, cung cÊp th«ng tin vÒ c¸c vô s¨n b¾t, bu«n b¸n §VHD bÊt hîp ph¸p ®Ó kÞp thêi ng¨n chÆn. KhuyÕn khÝch tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng c¸c cÊp trong viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh sè 245/1998/Q§-TTg ngµy 21/12/1998 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ n−íc cña c¸c cÊp vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. - T¨ng c−êng hîp t¸c quèc tÕ C¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ vµ ®Æc biÖt lµ Bé NN vµ PTNT, Tæng Côc L©m nghiÖp, Côc KiÓm l©m, Côc b¶o tån §DSH h−íng dÉn vµ gióp ®ì VQG C¸t Tiªn trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch qu¶n lý b¶o vÖ, cung cÊp c¸c th«ng tin, t− vÊn vÒ kü thuËt. C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ nh− IUCN, WWF, FFI, Birdlife,… hç trî VQG C¸t Tiªn trong viÖc huy ®éng vèn cho c¸c ho¹t ®éng b¶o tån vµ ph¸t triÓn, cung cÊp c¸c th«ng tin, t− vÊn kü thuËt ®Ó b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn. 113 KÕT LUËN 1 - VQG C¸t Tiªn lµ khu rõng cã tÝnh §DSH cao, cßn kho¶ng 111 c¸ thÓ bß tãt, bao gåm tû lÖ con non 18 c¸ thÓ (chiÕm 16%), con s¾p tr−ëng thµnh 7 c¸ thÓ (6%), con tr−ëng thµnh chiÕm ®a sè 86 c¸ thÓ (78%), chøng tá quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn cã cÊu tróc c©n ®èi vµ cã chiÒu h−íng ph¸t triÓn æn ®Þnh. CÊu tróc ®µn cña bß tãt theo ®¼ng cÊp, con bß ®ùc giµ, to, kháe nhÊt th−êng lµ gi÷ vÞ trÝ chØ huy c¶ ®µn. MËt ®é cña quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn hiÖn nay lµ 0,18 c¸ thÓ/km2 ®ang cã chiÒu h−íng suy gi¶m vµ ph©n bè th−a. Sè c¸ thÓ trung b×nh lµ 4,6 c¸ thÓ/®µn. Sè c¸ thÓ Ýt nhÊt trong ®µn lµ 2 c¸ thÓ. Sè c¸ thÓ nhiÒu nhÊt trong ®µn th−êng lµ 14 c¸ thÓ. Tû lÖ giíi tÝnh ®ùc/c¸i lµ ♂0,43: ♀0,56. 2 - C¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i phï hîp cho quÇn thÓ bß tãt lµ d−íi 400 m ASL, b»ng ph¼ng hoÆc dèc tho¶i, kh«ng cã ®¸ lé, cã s½n nguån thøc ¨n, gÇn nguån n−íc vµ muèi kho¸ng, ®−îc b¶o vÖ an toµn. Thøc ¨n cña bß tãt ®· x¸c ®Þnh gåm 157 loµi thuéc 49 hä, trong ®ã häc Cá (Poaceae) chiÕm ®a sè víi 53 loµi (33,76%). Kh¶ n¨ng cung cÊp thøc ¨n trong c¸c sinh c¶nh lµ tr¶ng cá, cao nhÊt ë bµu Rau Muèng 1 lµ 7.295,9 kg/ha. Ph¸t hiÖn 37 ®iÓm muèi kho¸ng tù nhiªn. Dùa vµo hµm l−îng can xi, ®Ó chia c¸c ®iÓm muèi kho¸ng lµm 3 nhãm: Nhãm I, Ca2+ ®¹t trªn 10 mg/l. Nhãm II, Ca2+ ®¹t tõ 6 mg/l ®Õn 10 mg/l; Nhãm III, Ca2+ ®¹t d−íi 6 mg/l. Trong ph¹m vi VQG C¸t Tiªn, diÖn tÝch c− tró cña bß tãt lµ 620,29 km2, (86,93%). Trong ®ã, c− tró th−êng xuyªn lµ 238,88 km2, (33,48%); Ýt c− tró lµ 381,40 km2 (53,46%); kh«ng c− tró lµ 93,21 km2 (13,06%). XÐt trªn ph¹m vi gi÷a khu Nam C¸t Tiªn vµ T©y C¸t Tiªn (VQG C¸t Tiªn) víi c¸c diÖn tÝch rõng tù nhiªn ë vïng ®Öm gåm khu BTTN VÜnh Cöu vµ tØnh B×nh Ph−íc, kÝch th−íc vïng sèng cña bß tãt kho¶ng 882 km2. XÐt vÒ ph−¬ng diÖn hÑp, sè c¸ thÓ bß tãt ë khu Nam C¸t Tiªn vµ T©y C¸t Tiªn lµ vïng ph©n bè liªn tôc. XÐt vÒ tæng quan chung, quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn cã vïng ph©n bè gi¸n ®o¹n hay vïng ph©n bè c¸ch biÖt. Khu vùc bµu SÊu lµ vïng giao thoa cña nhiÒu bÇy ®µn tËp trung vµo mïa kh« hµng n¨m. Sinh c¶nh thÝch hîp cho c¸c tËp tÝnh ho¹t ®éng cña bß tãt ë VQG C¸t Tiªn lµ sinh c¶nh rõng b¸n th−êng xanh, rõng hçn giao gç tre, rõng tre nøa thuÇn loµi vµ 114 tr¶ng cá. Sinh c¶nh tèi −u cña bß tãt lµ khu vùc bµu SÊu vµ c¸c bµu l©n cËn héi tô ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ x· héi, cã tÇn sè bß tãt xuÊt hiÖn cao nhÊt. 3 - Mèi quan hÖ sinh th¸i gi÷a bß tãt víi c¸c c¸ thÓ cïng loµi, víi c¸c loµi thó mãng guèc kh¸c lµ mèi quan hÖ th©n thiÖn, t−¬ng hç vµ mËt thiÕt víi nhau. Bß tãt sö dông hÇu nh− tÊt c¶ c¸c sinh c¶nh cña c¸c loµi thó mãng guèc. Vïng c− tró, ®−êng di chuyÓn, nguån thøc ¨n vµ muèi kho¸ng ®−îc bß tãt vµ nhiÒu loµi §VHD kh¸c sö dông chung. Sù c¹nh tranh vÒ kh«ng gian sèng gi÷a c¸c loµi kh«ng râ nÐt. 4 - HiÖn nay t×nh tr¹ng b¶o tån bß tãt vµ c¸c sinh c¶nh cña bß tãt ë VQG C¸t Tiªn ®ang ®øng tr−íc nhiÒu nguy c¬ ®e däa, trong ®ã næi bËt lµ t×nh tr¹ng s¨n bÉy b¾t tr¸i phÐp ®éng vËt hoang d·, khai th¸c l©m s¶n, lÊn chiÕm ®Êt rõng vµ ch¨n th¶ gia sóc bõa b·i ë c¸c khu vùc d©n c− gi¸p víi VQG C¸t Tiªn. NÕu nh÷ng t×nh tr¹ng nµy kh«ng ®−îc kiÓm so¸t vµ ng¨n chÆn kÞp thêi, t×nh tr¹ng b¶o tån quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn sÏ l©m vµo nh÷ng hËu qu¶ xÊu kh«ng thÓ l−êng ®−îc. LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt 8 gi¶i ph¸p chñ yÕu ë VQG C¸t Tiªn: i) T¨ng c−êng luËt ph¸p vµ thÓ chÕ; ii) Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng; iii) X¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a VQG C¸t Tiªn râ rµng trªn b¶n ®å vµ thùc ®Þa, iv) T¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng tuÇn tra; v) §iÒu tra vµ gi¸m s¸t quÇn thÓ bß tãt; vi) C¶i t¹o sinh c¶nh; vii) T¨ng c−êng sù tham gia cña céng ®ång; vµ viii) T¨ng c−êng hîp t¸c quèc tÕ. C¸c gi¶i ph¸p nµy hy väng sÏ gãp phÇn lµm gi¶m c¸c nguy c¬ x©m h¹i ®Õn loµi vµ sinh c¶nh cña bß tãt vµ lµm t¨ng sè l−îng c¸ thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn trong thêi gian tíi. 115 KHUYÕN NGHÞ 1 - LuËn ¸n ®· cung cÊp mét sè c¬ së d÷ liÖu ban ®Çu gióp cho VQG C¸t Tiªn cã c¬ së ®Ó tiÕp tôc duy tr× c¸c c«ng viÖc qu¶n lý, b¶o vÖ sinh c¶nh vµ gi¸m s¸t quÇn thÓ bß tãt cã hiÖu qu¶. C¸c d÷ liÖu cÇn ®−îc cËp nhËt, ®iÒu tra, ph©n tÝch bæ sung c¸c nh©n tè sinh th¸i, theo dâi diÔn biÕn sè ®µn vµ sè c¸ thÓ bß tãt trong toµn VQG C¸t Tiªn. 2 - §Ò nghÞ VQG C¸t Tiªn cã kiÕn nghÞ lªn ChÝnh phñ vµ c¸c bé, ngµnh liªn quan vÒ c¸c chñ tr−¬ng t¸c ®éng ë vïng ®Öm cã ¶nh h−ëng ®Õn tµi nguyªn §DSH cña VQG C¸t Tiªn, nh− chñ tr−¬ng ph¸ rõng tù nhiªn ®Ó trång c©y cao su, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn trªn s«ng §ång Nai, khai th¸c c¸t trªn s«ng §ång Nai. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy sÏ cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sinh c¶nh vµ quÇn thÓ bß tãt ë VQG C¸t Tiªn. 116 DANH MôC NH÷NG C¤NG TR×NH CñA T¸C GI¶ §∙ C¤NG Bè LI£N QUAN §ÕN LUËN ¸N 1 - Ph¹m H÷u Kh¸nh, NguyÔn V¨n Thanh, FrÐdÐric Vallejo, Miguel Pedrono (2007), KÕt qu¶ ®iÒu tra b−íc ®Çu vÒ c¸c loµi bß hoang d· ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn VÜnh Cöu (§ång Nai), T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, sè 12,13/2007: 89-90,109, Hµ Néi. 2 - Ph¹m H÷u Kh¸nh (2008), Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña quÇn thÓ bß tãt (Bos gaurus H.Smith, 1827) ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn dùa trªn kÝch th−íc dÊu ch©n, T¹p chÝ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, sè 9, th¸ng 9/2008: 77- 83, Hµ Néi. 3 - Ph¹m H÷u Kh¸nh (2010), B−íc ®Çu nghiªn cøu vÒ c¸c loµi c©y thøc ¨n cña loµi bß tãt (Bos gaurus H. Smith, 1827) ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn, T¹p chÝ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n sè 1/2010: 100 - 106, Hµ Néi. 4 - Ph¹m H÷u Kh¸nh (2010), DÉn liÖu vÒ hµm l−îng mét sè nguyªn tè vi l−îng trong c¸c ®iÓm muèi kho¸ng tù nhiªn cña quÇn thÓ bß tãt (Bos gaurus H.Smith, 1827) ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn, T¹p chÝ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, sè 3/2010: 122-127, Hµ Néi. 117 TμI LIÖU THAM KH¶O TIÕNG VIÖT 1. Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, ViÖn Khoa häc vµ c«ng nghÖ ViÖt Nam (2007), S¸ch §á ViÖt Nam, phÇn I - §éng vËt, NXB Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ, Hµ Néi, tr. 110 - 111. 2. Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng (2001), Tù ®iÓn ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi, 509 tr. 3. Lª Xu©n C¶nh, Ph¹m Träng ¶nh, J.W. Ducworth, Vò Ngäc Thanh, Lic Vuthy (1997), B¸o c¸o vÒ nghiªn cøu c¸c loµi thó lín ë tØnh §¾k L¾k, ViÖt Nam, B¶o tån thó lín ViÖt Nam, dù ¸n hîp t¸c gi÷a WWF vµ IUCN, Hµ Néi, 115 tr. 4. §Æng Ngäc CÇn, Hideki Endo, NguyÔn Tr−êng S¬n, Tatsuo Oshida, Lª Xu©n C¶nh, §Æng Huy Ph−¬ng, Darrin Peter Lunde, Shin-Ichiro Kawada, Akiko Hayashida, Motoki Sasaki (2008), Danh lôc c¸c loµi thó hoang d· ViÖt Nam, NXB Shoukadoh Book Sellers, NhËt b¶n, 400 tr. 5. ChÝnh phñ n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam (2003), QuyÕt ®Þnh 192/2003/Q§-Ttg ngµy 17/9/2003 vÒ phª duyÖt chiÕn l−îc qu¶n lý hÖ thèng khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010, Hµ Néi, 103 tr. 6. ChÝnh phñ n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam (2004), QuyÕt ®Þnh 1021/Q§-Ttg ngµy 27/9/2004 vÒ phª duyÖt KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ t¨ng c−êng kiÓm so¸t bu«n b¸n ®éng vËt, thùc vËt hoang d· ®Õn n¨m 2010, Hµ Néi. 7. ChÝnh phñ n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam (2006), NghÞ ®Þnh sè 32/2006/N§-CP ngµy 30 th¸ng 3 n¨m 2006 vÒ qu¶n lý thùc vËt rõng, ®éng vËt rõng nguy cÊp quý hiÕm, Hµ Néi, 9 tr. 8. ChÝnh phñ n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam (2006), QuyÕt ®Þnh sè 186/2006/Q§-Ttg ngµy14/8/2006 vÒ quy chÕ qu¶n lý rõng, Hµ Néi, 29 tr. 9. ChÝnh phñ n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam (2006), QuyÕt ®Þnh sè 79/2007/Q§-TTg ngµy ngµy 31/05/2007 vÒ viÖc phª duyÖt KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ ®a d¹ng sinh häc ®Õn n¨m 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 118 2020 thùc hiÖn C«ng −íc §a d¹ng sinh häc vµ NghÞ ®Þnh th− Cartagena vÒ an toµn sinh häc, Hµ Néi, 9 tr. 10. ChÝnh phñ n−íc CHXHCN ViÖt Nam (1963), NghÞ ®Þnh sè 39/CP cña Héi ®ång ChÝnh phñ ban hµnh ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ s¨n, b¾t chim, thó rõng, Hµ Néi. 11. CITES ViÖt Nam, Trung t©m nghiªn cøu tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, §¹i häc quèc gia Hµ Néi, Côc KiÓm l©m (2007), §¸nh gi¸ mét sè t¸c ®éng vÒ m«i tr−êng, kinh tÕ x· héi cña chÝnh s¸ch vÒ bu«n b¸n ®éng thùc vËt hoang d· ë ViÖt Nam (b¶n th¶o), B¸o c¸o t− vÊn, 68 tr. 12. Côc B¶o vÖ M«i tr−êng (2004), §a d¹ng sinh häc vµ b¶o tån, Hµ Néi, 280 tr. 13. Côc KiÓm l©m (2004), B¸o c¸o nghiªn cøu voi t¹i tØnh §ång Nai, Tµi liÖu héi th¶o b¶o tån voi vµ gi¶m thiÓu c¸c xung ®ét gi÷a voi - ng−êi t¹i v−ên quèc gia C¸t Tiªn, §ång Nai, ngµy 26/11/2009. 14. Côc KiÓm l©m, Dù ¸n SPAM (2003), Sæ tay h−íng dÉn gi¸m s¸t vµ ®iÒu tra ®a d¹ng sinh häc, NXB Giao th«ng vËn t¶i, Hµ Néi. tr.15 - 118. 15. Côc KiÓm l©m, Dù ¸n SPAM, WWF (2002), §Ò xuÊt chiÕn l−îc qu¶n lý hÖ thèng khu b¶o tån t¹i ViÖt Nam 2003 - 2010, Hµ Néi, 144 tr. 16. Vò V¨n Dòng (2000), B¸o c¸o bæ sung c¸c b¸o c¸o vÒ th¶m thùc vËt vµ hÖ thùc vËt v−ên quèc gia C¸t Tiªn, 35 tr. 17. Dù ¸n b¶o tån bß hoang d·, Hîp phÇn ®Þa ph−¬ng (2006), B¸o c¸o ho¹t ®éng sè 3, th¸ng 11/2005 ®Õn th¸ng 6/2006. 18. Dù ¸n b¶o tån bß hoang d·, Hîp phÇn ®Þa ph−¬ng (2007), B¸o c¸o ho¹t ®éng sè 5, tõ th¸ng 11/2006 ®Õn th¸ng 12/2007. 19. NguyÔn Xu©n §Æng (chñ biªn) (2004), KÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña dù ¸n c¶i t¹o sinh c¶nh khu vùc C3, VQG C¸t Tiªn ®èi víi ho¹t ®éng cña mét sè loµi thó mãng guèc, WWF-CTNPCP, 16tr. 20. NguyÔn Xu©n §Æng, Lª Xu©n C¶nh (2009), Ph©n lo¹i häc líp thó (Mammalia) vµ ®Æc ®iÓm khu hÖ thó hoang d· ViÖt Nam, NXB Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ, Hµ Néi, 149 tr. 119 21. NguyÔn Xu©n §Æng, Ph¹m H÷u Kh¸nh (1999), KÕt qu¶ ®iÒu tra tª gi¸c (Rhinoceros sondaicus annamiticus) ë VQG C¸t Tiªn, WWF-CTNPCP, 11 tr. 22. NguyÔn Xu©n §Æng, Hµ V¨n TuÕ, §ç V¨n §¹t (1999), KÕt qu¶ ®iÒu tra c©y thøc ¨n tª gi¸c mét sõng (Rhinoceros sondaicus annamitucus) ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn, WWF-CTNPCP, 77 tr. 23. Ng« Quang §ª (chñ biªn), TriÖu V¨n Hïng, Phïng Ngäc Lan, NguyÔn H÷u Léc, L©m Xu©n Sanh, NguyÔn H÷u VÜnh (1992), L©m sinh häc, tËp I - Nguyªn lý l©m sinh häc, tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp, Hµ Néi, tr. 1 - 91. 24. NguyÔn H¶i Hµ, Jamse Hardcastle (2005), §iÒu tra vµ gi¸m s¸t bß tãt, Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp, Hµ Néi, 206 tr. 25. NguyÔn M¹nh Hµ (2008), Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh th¸i vµ b¶o tån loµi bß tãt (Bos gaurus H.Smith, 1827) ë ViÖt Nam, LuËn ¸n tiÕn sÜ ®éng vËt häc, 194 tr. 26. Lª HiÒn Hµo (1973), Thó kinh tÕ miÒn B¾c ViÖt Nam, NXB Khoa häc Kü thuËt Hµ Néi. 27. Ph¹m Hoµng Hé (1999), C©y cá ViÖt Nam, quyÓn I, NXB TrÎ, TPHCM. 28. Ph¹m Hoµng Hé (2000), C©y cá ViÖt Nam, quyÓn II, NXB TrÎ, TPHCM. 29. Ph¹m Hoµng Hé (2000), C©y cá ViÖt Nam, quyÓn III, NXB TrÎ, TPHCM. 30. §Æng Huy Huúnh vµ cs (1981), KÕt qu¶ ®iÒu tra nguån lîi thó miÒn B¾c ViÖt Nam (1962 - 1976), KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n ®éng vËt miÒn B¾c ViÖt Nam, NXB Khoa häc Kü thuËt, Hµ Néi, tr. 428 - 476. 31. §Æng Huy Huúnh, Bïi KÝnh, §Æng Ngäc CÇn (1981), Khu hÖ thó ë T©y Nguyªn, TuyÓn tËp nghiªn cøu sinh häc 1981, ViÖn Khoa häc ViÖt Nam, Hµ Néi. 32. §Æng Huy Huúnh (1986), Sinh häc vµ sinh th¸i c¸c loµi thó mãng guèc ë ViÖt Nam, NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi, 115 tr. 33. §Æng Huy Huúnh (chñ biªn), §µo V¨n TiÕn, Cao V¨n Sung, Ph¹m Träng ¶nh, Hoµng Minh Khiªn (1994), Danh lôc c¸c loµi thó (Mammalia) ViÖt Nam, NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi, 167 tr. 34. §Æng Huy Huúnh (chñ biªn), Hoµng Minh Khiªn, Lª Xu©n C¶nh, NguyÔn Xu©n §Æng, Vò §×nh Thèng, §Æng Huy Ph−¬ng (2007), Thó rõng (Mammalia) ViÖt 120 Nam, H×nh th¸i vµ sinh häc, sinh th¸i mét sè loµi, NXB Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ, Hµ Néi, tr:1- 45. 35. Ph¹m H÷u Kh¸nh, NguyÔn V¨n Thanh, FrÐdÐric Vallejo, Miguel Pedrono (2007), KÕt qu¶ ®iÒu tra b−íc ®Çu vÒ c¸c loµi bß hoang d· ë VQG C¸t Tiªn vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn VÜnh Cöu (§ång Nai), T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ PTNT sè 12,13/2007, Hµ Néi, tr. 89-90,109. 36. TrÇn C«ng Kh¸nh, Ph¹m H¶i (2004), C©y ®éc ë ViÖt Nam, t¸i b¶n lÇn 3, NXB Y häc, Hµ Néi, 283 tr. 37. Lª Vò Kh«i (2000), Danh lôc c¸c loµi thó ë ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 38. Lª Vò Kh«i, NguyÔn NghÜa Th×n (2001), §Þa lý sinh vËt, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 171 tr. 39. Phïng Ngäc Lan (1986), L©m sinh häc - tËp I, Nguyªn lý l©m sinh häc, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 110 tr. 40. Hoµng Kim Ngò, Phïng Ngäc Lan (1998), Sinh th¸i rõng, tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp, Hµ Néi, 176 tr. 41. Ph¹m NhËt, §ç T−íc, Lª Méng Ch©n (1992), §éng vËt rõng, tr−êng ®¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam, Hµ Néi. tr. 49 - 50. 42. Ph¹m NhËt, NguyÔn Xu©n §Æng, Gert Polet (2001), Sæ tay ngo¹i nghiÖp nhËn diÖn c¸c loµi thó cña v−ên quèc gia C¸t Tiªn, NXB TPHCM, tr. 102-103, 140 - 145. 43. Odum E.P. (1978), C¬ së sinh th¸i häc, tËp I, NXB §¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp, Hµ Néi, 107 tr. 44. Richard B. Primack (1999), C¬ së sinh häc b¶o tån, NXB Sinaeur Associates Inc. Massachusetts, Mü vµ NXB Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi, 365 tr. 45. Vò Trung T¹ng (2008), C¬ së sinh th¸i häc, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 259 tr. 46. NguyÔn V¨n Thanh (2009), Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng quÇn thÓ, mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i, tËp tÝnh cña bß tãt (Bos gaurus) ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn vµ ®Ò xuÊt biÖn ph¸p b¶o tån, LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp, §¹i häc L©m nghiÖp, Hµ Néi, 90 tr. 121 47. NguyÔn NghÜa Th×n (2004), HÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi, NXB §¹i häc quèc gia Hµ Néi, 248 tr. 48. §µo V¨n TiÕn (1985), Kh¶o s¸t thó miÒn B¾c ViÖt Nam, NXB Khoa häc Kü thuËt, Hµ Néi. 49. Th¸i V¨n Trõng (1978), Th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam trªn quan ®iÓm hÖ sinh th¸i, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi. 50. Lª V¨n Ty, Hoµng NghÜa S¬n, NguyÔn V¨n H¹nh, NguyÔn H÷u §øc, Bïi Xu©n Nguyªn (6/2003), B−íc ®Çu nghiªn cøu t¹o ph«i ®Ó nh©n b¶n bß tãt (Bos gaurus) b»ng kü thuËt cÊy nh©n lµm c¬ së cho viÖc b¶o vÖ loµi ®éng vËt quý hiÕm nµy ë ViÖt Nam, T¹p chÝ sinh häc sè 25(2):1-6. 51. TrÇn Hång ViÖt (1986), Thó hoang d¹i vïng Sa ThÇy (Gia Lai, Kon Tum) vµ ý nghÜa cña chóng, LuËn ¸n PTS sinh häc, Hµ Néi. 52. V−ên Quèc gia C¸t Tiªn (2000), B¸o c¸o ®iÒu tra th¶m thùc vËt rõng v−ên quèc gia C¸t Tiªn, 63 tr. 53. V−ên quèc gia C¸t Tiªn (2000), B¸o c¸o ®iÒu tra thùc vËt rõng VQG C¸t Tiªn, 49 tr. 54. V−ên quèc C¸t Tiªn (2001), B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra x©y dùng danh lôc ®éng vËt hoang d· ë VQG C¸t Tiªn, 77 tr. 55. V−ên Quèc gia C¸t Tiªn (2001), Kh¶o s¸t m«i tr−êng phôc vô x©y dùng dù ¸n kh¶ thi phôc vô c¸ sÊu n−íc ngät (Crocodylus siamensis) t¹i Bµu SÊu, v−ên quèc gia C¸t Tiªn, 37 tr. 56. V−ên quèc gia C¸t Tiªn (2002), B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra tª gi¸c (Rhinocerros sondaicus annamiticus) th¸ng 6 vµ 7 n¨m 2002, WWF-CTNPCP, 16 tr. 57. V−ên Quèc gia C¸t Tiªn (2004), §iÒu tra danh lôc c¸c loµi ®éng thùc vËt thuû sinh ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn, 95 tr. 58. V−ên quèc gia C¸t Tiªn (2009), KÕt qu¶ gi¸m s¸t tª gi¸c ë VQG C¸t Tiªn n¨m 2009, dù ¸n VCF, 16 tr. 122 59. V−ên quèc gia C¸t Tiªn, Ban th− ký cña Quü m«i tr−êng thÕ giíi cña Ph¸p (2004), Dù ¸n b¶o tån loµi bß lín hoang d· - Hîp phÇn C¸t Tiªn, b¶n dÞch tiÕng ViÖt, 34 tr. 60. Mai §×nh Yªn (1969), Bµi gi¶ng c¬ së sinh th¸i ®éng vËt, NXB §¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp, Hµ Néi, 143 tr. 61. Mai §×nh Yªn (1990), Bµi gi¶ng c¬ së sinh th¸i häc, Tñ s¸ch tr−êng §¹i häc Tæng hîp, Hµ Néi, 106 tr. TIÕNG ANH 62. Aditya Gangadharan (2005), Density estimation and time trend analysis of large herbivores in Nagarhole, India. 63. Ben Hayes (2004), Wildcatle survey of Cat Tien National Park, Viet Nam, Technical report No 47, WWF-CTNPCP, 19 p. 64. Byers, O., S. Hedges and U. S. Seal (editors) (1995), Asian wild cattle conservation assessment and management plan workshop. Working document. IUCN/SSC Conservation Breeding Specialist Group, Apple Valley, MN, USA. 65. Charles M. Francis (2008), A field guide to the mamnals of South-East Asia, New Holland Publisher Ltd., London, UK, p:324. 66. Chetri M. (2002), Food habits of Gaur (Bos gaurus gaurus H. Smith, 1827) and livestock (cows and buffaloes) in Parsa Wildlife Resrve, central Nepal, Himalayan Journal of Science, Vol 1, No 1, January, 2003, p: 31-36. 67. Choudhury A. (2002) Distribution and conservation of the Gaur (Bos gaurus) in the Indian Subcontinent. Mammal Review; 32(3): 199-226. 68. Conry P.J. (1981), Habitat selection and Use, Movement, and Home range of Malayan gaur (Bos gaurus hubbacki) in central Pahang, Malaysia, Master of Science Thesis, University of Montana, USA. 69. Corbet G.B. and Hill J.E. (1992), The mammals of the Indomalayan Region, Natural History Museum Publications, Oxford University Press, USA, p. 262 - 267. 123 70. David Murphy (2001), Mammal observations in Cat Tien National Park, Viet Nam 2000 - 2001, Teachical report No 35, WWF, CTNPCP, p. 43-45. 71. David Murphy (2001), Mammal observations in Cat Tien National Park, Viet Nam, Technical report No 42, WWF-CTNPCP, 63 p. 72. David Murphy (2004), The status and conservation of Javan Rhinoceros, Siamese Crocodile, Phasianidae and Gaur in Cat Tien National Park, Viet Nam, Teachical report No 50, WWF, CTNPCP, 28 p. 73. Duckworth, J. W. and S. Hedges (1998), A Review of the Status of Tiger, Asian Elephant, Gaur, and Banteng in Viet Nam, Lao, Cambodia, and Yunnan (China), with Recommendations for Future Conservation Action, WWF Indochina Programme, Hanoi, Viet Nam. 74. Ebil Bin Yusof (1981), A review of the Malayan Seladang (Bos gaurus hubbacki), Kuala Lumpur, Malaysia, 103p. www.wildlife.gov.my/printed_material/misc/ 75. Ecological Research Department, Land Institude of Scientific and Technological Resaerch (1991), Endangered species and habitats of Thailand, p: 80-81. 76. FrÐdÐric Vallejo (2009), Conservation of Gaur (Bos gaurus) at Cat Tien National Park: Assessing site-occupancymodeling as a tool for population abundance estimates and for monitoring Gaur populations, Wildcattle conservation Project, Local Component. 30p. 77. Gert Polet, Stephen Ling (2004), Protecting mammal diversity: Oppoturnites and constrainsts for pragmatic conservation management in Cat Tien National Park, Viet Nam, Oryx, Vol. 38, No 2, 11 p. 78. Heinen, J.T. and Srikosamatara (1995), Status and protection of Asian Wildcatle and Buffaloes, Conservation biology, 10(4): 931 - 934. 79. Hoogerwerf A. (1970), Udjung Kulon - The land of the last Javan Rhinoceros. Leiden E.J.Brill, Netherlands, 512 p. 80. http:// www.cites.org/ 124 81. , About Asian Wild Cattle and Buffaloes 82. 83. 84. 85. IUCN (2008), Regional Conservation Strategy for Wild Cattle and Buffaloes in South-east Asia, 1st draft, 15 June, 2008, Cat Tien National Park Wildcattle Conservation Project, 49p. 86. IUCN (2008), Strategic plan logical framwork for the conservation of wild cattle and buffaloes in South East Asia, 1st draft, 15 June, 2008, Cat Tien National Park Wildcattle Conservation Project, 25 p. 87. Lekagul B. and McNeelley J.A. (1977), Mammals of Thailand, Bangkok, Thailand. 88. Martin, E. B., and M. Phipps (1996), A Review of the Wild Animal Trade in Cambodia, Traffic Bulletin 16(2):45-60. 89. Men Soriyun (2001), Status and distribution of wildcatle in Cambodia, Tiger paper, 28 (3), pp 9-14. 90. Ministry of Environment and Forest (2008), Bandipur Tiger Reserve, India. 91. Mohan Pai (2008), Vanishing Species - The Gaur (Indian Bison), 4p. 92. Naris Bhumpakphan (1997), Ecological characteristics and habitat utilization of gaur (Bos gaurus H. Smith, 1827) in different climatic sites. 93. Pasha M.K.S., G. Areendran, K. Sankar and Q. Qureshi (2000), The Central Indian Highlands : A Study on Gaur Ecology 94. Prayurasiddhi Theeraapat (1997), The ecologiacal separation of Gaur (Bos gaurus) and Banteng (Bos javanicus) in Huai Kha Khaeng Sanctuary, Thailand, Thesis of Doctor of Philosophy, The University of Minnesota, USA. 95. Robert Steinmetz (2004), Gaur (Bos gaurus) and Banteng (B. javanicus) in the lowland forest mosaic of Xe Pian Protected Area, Lao PDR: abundance, 125 habitat use, and conservation, Mammalia, Walter de Gruyter, Print ISSN: 0025-1461Vol 68, 10/2004: 141 - 157 96. Stephen Ling, A survey of wildcatle and other mammals, Cat Tien National Park, Viet Nam (2/2000), Technical report No 14, WWF - CTNP CP. 43 p. 97. Sukumar R. (1992), The Asian elephant: ecology and management, Cambridge University Press, UK. 244 p. 98. Sukumar R., Sundera Varma, Nguyen Xuan Dang, Tran Van Thanh (2002), The status and conservation of Asian Elephants in Cat Tien National Park, Viet Nam, USFWS-WWF-CTNPCP, 95p. 99. Suman D. Gad, S.K. Shyama (2009), Studies on the food and feeding habits of Gaur Bos gaurus H. Smith (Mammalia: Artiodactyla: Bovidae) in two protected areas of Goa, Journal of Threatened Taxa , February 2009, 1(2), p: 128-130. www.threatenedtaxa.org/ZooPrintJournal/2009/February/o158926ii09128- 130.pdf. 100. Van Peenen P.D.F (1969), Preliminary indentification manual for mammals of South Vietnam, Smithsonian Institute, City of Washington, p. 276 - 282. 101. Wharton H.C. (1957), An ecological study of the Kouprey (Novibos sauveli) Urbain, Manila Bureau of Printing, The Philippine. 102. Wilson, D. E., and D. M. Reeder (2005), Mammal Species of the World, 3rd edition. www.bucknell.edu/msw3/