Luận văn Rào cản phi thuế quan trong chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

Õt kÕ lµ 900.000 xe/n¨m. Riªng h·ng Honda vµ Suzuki ®· cã c¸c nhµ m¸y liªn doanh trÞ gi¸ kho¶ng 110 triÖu USD víi c«ng suÊt 150.000 xe/n¨m. Ngoµi ra cã 79 d©y chuyÒn l¾p r¸p d-íi d¹ng CKD 15 lo¹i xe m¸y kh¸c nhau víi tæng sè vèn kho¶ng 45 tû ®ång. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt, l¾p r¸p trong n-íc ph¸t triÓn kh¸ m¹nh nhê quyÕt ®Þnh cÊm nhËp khÈu xe m¸y nguyªn chiÕc vµ chÝnh s¸ch thuÕ nhËp khÈu linh kiÖn l¾p r¸p -u ®·i g¾n víi tû lÖ néi ®Þa hãa, hiÖn cã h¬n 20 nhµ s¶n xuÊt linh kiÖn xe g¾n m¸y cã vèn ®Çu t- lªn tíi 200 triÖu USD. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n 2000-2002, nhiÒu doanh nghiÖp vµ t- th-¬ng ®· lîi dông chÝnh s¸ch néi ®Þa hãa cña Nhµ n-íc ®Ó nhËp lËu xe m¸y nguyªn chiÕc (chñ yÕu tõ Trung Quèc). Riªng ë ba thµnh phè lín: Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng, mçi n¨m sè l-îng xe m¸y ®¨ng ký míi ®· lªn tíi trªn 2 triÖu chiÕc, trong khi n¨ng lùc s¶n xuÊt l¾p r¸p cña c¸c doanh nghiÖp trong n-íc thùc tÕ míi chØ ®¹t kho¶ng 700.000 chiÕc/n¨m (do cã mét sè doanh nghiÖp thuª hoÆc m-în d©y chuyÒn l¾p r¸p cña c¬ së kh¸c ®Ó ®¨ng ký xin phÐp nhËp khÈu linh kiÖn xe m¸y). C¸c con sè trªn cã thÓ cho thÊy l-îng xe m¸y nguyªn chiÕc nhËp lËu hµng n¨m rÊt lín, ¶nh h-ëng xÊu tíi chñ tr-¬ng ph¸t triÓn ngµnh s¶n xuÊt, l¾p r¸p xe m¸y cña Nhµ n-íc. §Õn nay, c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý ®èi víi hai mÆt hµng nµy ®· ®-îc níi láng, nh-ng vÉn cÊm ®èi víi ph-¬ng tiÖn tay l¸i nghÞch vµ hµng ®· qua sö dông trªn 5 n¨m. H-íng tíi biÖn ph¸p nµy vÉn nªn ¸p dông vµ bæ sung mét rµo c¶n phi thuÕ quan kh¸c nh-: H¹n ng¹ch thuÕ quan, ¸p dông c¸c tiªu chuÈn kü thuËt, nguån gèc xuÊt xø. §ång thêi t¨ng c-êng c¸c biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt «t« trong n-íc nh-: t¨ng c-êng thu hót vèn ®Çu t- trong vµ ngoµi n-íc, sö dông tÝn dông -u ®·i, vµ møc néi ®Þa hãa hîp lý, khuyÕn khÝch tiªu dïng xe s¶n xuÊt vµ l¾p r¸p néi ®Þa. III. §¸nh gi¸ tæng qu¸t vÒ thùc tr¹ng rµo c¶n cña ViÖt Nam 1. Nh÷ng mÆt ®-îc - §· x©y dùng vµ sö dông mét sè rµo c¶n th-¬ng m¹i nh»m b¶o hé s¶n xuÊt trong n-íc, b¶o vÖ ngêi tiªu dïng vµ m«i tr-êng. - C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ®· ®-îc ®iÒu chØnh tõng b-íc theo h-íng phï hîp h¬n víi th«ng lÖ quèc tÕ vÒ chÕ ®é phi thuÕ quan. - ViÖt Nam ®· cam kÕt b·i bá dÇn c¸c hµng rµo phi thuÕ quan trong nhiÒu tháa thuËn quèc tÕ. Quan träng nhÊt lµ viÖc b·i bá c¸c h¹n chÕ ®Þnh l-îng vµ më réng quyÒn ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. Bªn c¹nh ®ã lµ viÖc thuÕ hãa c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ vµ gi¶m dÇn c¸c mÆt hµng ph¶i xin giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu. - ViÖt Nam ®· b-íc ®Çu x©y dùng mét sè c¸c qui ®Þnh vÒ qu¶n lý nhËp khÈu ®-îc chÊp nhËn theo th«ng lÖ quèc tÕ nh- h¹n ng¹ch thuÕ quan, LuËt thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, c¸c tiªu chuÈn, quy ph¹m kü thuËt… 2. Nh÷ng h¹n chÕ - C¸c hµng rµo phi thuÕ quan ®-îc ¸p dông cßn ®¬n gi¶n, ch-a ®Çy ®ñ.. Ngoµi ra, hÖ thèng phi thuÕ quan cña ViÖt Nam vÉn thiÕu tÝnh æn ®Þnh, minh b¹ch vµ phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt, kinh doanh, th-êng xuyªn thay ®æi, cßn thiÕu ®ång bé vµ hÖ thèng qu¶n lý cßn kÐm hiÖu qu¶. - ViÖc ¸p dông gi¸ tÝnh thuÕ tèi thiÓu víi mét sè mÆt hµng nhËp khÈu nh- hiÖn nay cña ViÖt Nam ch-a phï hîp víi nh÷ng quy ®Þnh cña WTO. HiÖn t¹i, chóng ta vÉn sö dông c¸c c«ng cô phi thuÕ quan nh- cÊm, t¹m ng-ng, h¹n ng¹ch, chØ tiªu, giÊy phÐp kh«ng tù ®éng... vµ nh÷ng c«ng cô nµy sÏ ph¶i c¾t gi¶m vµ tiÕn tíi xãa bá khi gia nhËp WTO. - VÊn ®Ò tu©n thñ nh÷ng luËt ®Þnh quèc tÕ cßn yÕu, nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch theo quy t¾c quèc tÕ cßn diÔn ra kh¸ chËm ch¹p. Theo qui ®Þnh cña WTO, ViÖt Nam sÏ ph¶i tu©n thñ c¸c quy t¾c chèng b¸n ph¸ gi¸, gi¶m trî cÊp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu, nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, quy ®Þnh nghiªm ngÆt vÒ nh·n m¸c s¶n phÈm, tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm, luËt b¶n quyÒn t¸c gi¶, mÉu m· kÝch cì s¶n phÈm, nh÷ng quy ®Þnh vÒ sù b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ... Ngoµi nh÷ng quy ®Þnh vÒ nh·n hiÖu th-¬ng m¹i, luËt b¶n quyÒn t¸c gi¶ vµ viÖc b¶o vÖ c¸c thiÕt kÕ c«ng nghiÖp, ViÖt Nam ch-a cã c¸c luËt lÖ kh¸c liªn quan ®Õn nh÷ng quy ®Þnh nghiªm ngÆt cña WTO vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nµy. Trong khi ®ã, c¸c thµnh viªn WTO l¹i rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy vµ coi ®ã lµ néi dung quan träng trong c¸c cuéc ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam. - HÖ thèng luËt ph¸p cßn kÐm ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng thùc hiÖn vµ c-ìng chÕ thùc thi c¸c quy ®Þnh cña luËt cßn yÕu. VÊn ®Ò ®¸ng lo ng¹i nhÊt lµ n¨ng lùc ph¸p luËt rÊt h¹n chÕ trong viÖc ®ßi ®-îc ®Òn bï th«ng qua bÊt cø c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp quèc tÕ nµo, ch¼ng h¹n nh- luËt WTO. Cuéc chiÕn c¸ tra vµ c¸ basa víi Hoa Kú vµ hiÖn nay lµ vô kiÖn vÒ b¸n ph¸ gi¸ t«m chØ lµ b-íc khëi ®Çu cho nh÷ng tranh chÊp th-¬ng m¹i mµ sÏ x¶y ra nhiÒu h¬n khi ViÖt Nam héi nhËp s©u h¬n vµo kinh tÕ quèc tÕ. VÊn ®Ò ë ®©y lµ ph¶i t¹o ra mét hÖ thèng luËt ph¸p c«ng b»ng, minh b¹ch, ®ång bé vµ hîp lý ®Ó gi¶i quyÕt hiÖu qu¶ c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh khi tham gia vµo WTO. - ThiÕu c¸c c«ng cô qu¶n lý nhËp khÈu phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i còng cÇn h-íng tíi mét sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ ®èi tîng vµ ph-¬ng thøc qu¶n lý nhËp khÈu. §Ó ®iÒu tiÕt hµng hãa xuÊt nhËp khÈu, chóng ta cßn dïng nhiÒu c«ng cô hµnh chÝnh nh-: cÊm, t¹m ngõng, h¹n ng¹ch, chØ tiªu, giÊy phÐp kh«ng tù ®éng… C¸c c«ng cô nµy ®Òu lµ ®èi t-îng ph¶i b·i bá trong tiÕn tr×nh héi nhËp. V× vËy, ®Þnh h-íng c¬ b¶n trong thêi gian tíi sÏ lµ gi¶m dÇn c¸c c«ng cô phi thuÕ thuéc nhãm thø nhÊt (nhãm ta ®ang ¸p dông) vµ t¨ng dÇn c¸c c«ng cô thuéc nhãm thø hai. - Tiªu chuÈn hãa quèc tÕ vµ khu vùc ®ang trë thµnh xu h-íng chung chi phèi th-¬ng m¹i quèc tÕ vµ khu vùc, trong khi t¹i ViÖt Nam, chØ cã kho¶ng 1.200 trong tæng sè 5.600 tiªu chuÈn quèc gia hiÖn hµnh lµ hµi hßa víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ t-¬ng øng. Riªng trong khu vùc, ViÖt Nam còng míi chÊp nhËn 56 trong tæng sè 59 tiªu chuÈn cña ch-¬ng tr×nh hµi hßa tiªu chuÈn ASEAN. Nh×n chung hÖ thèng tiªu chuÈn kü thuËt cña ViÖt Nam vÉn ch-a ®¸p øng ®-îc c¸c yªu cÇu vÒ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu vµ l-u th«ng hµng hãa. Theo Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, tÝnh ®Õn th¸ng 10/2003, cã 1.430 tiªu chuÈn ViÖt Nam vµ tiªu chuÈn ngµnh ®ang ®-îc ¸p dông trong toµn ngµnh NN-PTNT. Trong ®ã, n«ng nghiÖp cã 768 tiªu chuÈn (trång trät 147, ch¨n nu«i 203, n«ng s¶n thùc phÈm 267), l©m nghiÖp 147, c¬ khÝ n«ng l©m nghiÖp 211... nh-ng nhiÒu v¨n b¶n ®· qu¸ cò, ch-a phï hîp víi yªu cÇu cña HiÖp ®Þnh Hµng rµo kü thuËt trong Th-¬ng m¹i (TBT) vµ KiÓm dÞch ®éng thùc vËt (SPS) cña WTO. Ngay c¶ nh÷ng v¨n b¶n ban hµnh sau n¨m 1991, hµng tr¨m tiªu chuÈn còng cÇn so¸t xÐt vµ n©ng cÊp ®Ó phï hîp víi c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt l-îng quèc tÕ: HACCP, GMP (®èi víi thùc phÈm), ISO 9000 (®èi víi c¸c s¶n phÈm kh¸c) hoÆc kÕt hîp c¶ hai hÖ thèng tiªu chuÈn. - C¸c kiÓm so¸t ®èi víi hµng hãa chÞu sù qu¶n lý chuyªn ngµnh cña c¸c bé chñ qu¶n vµ cÊm nhËp khÈu cã môc tiªu ®a d¹ng song tËp trung chñ yÕu vµo b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n, b¶o vÖ m«i tr-êng vµ an toµn c«ng céng. Nh÷ng môc tiªu nµy lµ c¬ së cña c¸c qui chÕ ®iÒu tiÕt ë nhiÒu n-íc, tuy nhiªn hÖ thèng quy ®Þnh qu¶n lý chuyªn ngµnh cña ViÖt Nam cßn thiÕu cô thÓ, rÊt nhiÒu mÆt hµng thuéc diÖn qu¶n lý chuyªn ngµnh nh- hãa chÊt ®éc h¹i, nhiÒu lo¹i ph©n bãn, thuèc trõ s©u…ch-a cã quy ®Þnh cô thÓ vµ phï hîp. ViÖc qu¶n lý c¸c hµng hãa nhËp khÈu theo giÊy phÐp kh¶o nghiÖm ch-a ®-îc quan t©m ®óng møc, ch-a cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi ®èi víi c¸c lo¹i hµng nhËp khÈu kh«ng phï hîp. - Ch-a cã sù phèi hîp gi÷a c¸c bé, ngµnh trong x©y dùng quy ®Þnh qu¶n lý nhËp khÈu. VÝ dô nh- nhËp khÈu hãa chÊt ®éc h¹i do Bé C«ng nghiÖp qu¶n lý, tuy nhiªn c¸c qui ®Þnh cña Bé C«ng nghiÖp míi chØ chó ý ®Õn tiªu chuÈn kü thuËt cña hµng hãa nhËp khÈu, ch-a quan t©m ®Õn nh÷ng tiªu chuÈn vÒ m«i tr-êng nh- yªu cÇu vÒ an toµn trong vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n hãa chÊt, bao b× hãa chÊt vµ xö lý r¸c th¶i… 3. Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ - ViÖc chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu nãi riªng cÇn ph¶i cã thêi gian ®Ó xem xÐt vµ hiÖu chØnh. V× thÕ, c¬ chÕ qu¶n lý nhËp khÈu míi ®-îc x©y dùng ë møc s¬ khai, Ph¸p lÖnh tù vÖ trong nhËp khÈu míi chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ quyÒn tù vÖ trong nhËp khÈu vµ nh÷ng t×nh huèng cã thÓ ¸p dông quyÒn tù vÖ nµy, ch-a cã nh÷ng biÖn ph¸p, c¬ chÕ cô thÓ ®Ó ¸p dông. Nh÷ng rµo c¶n phi thuÕ quan phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO nh- h¹n ng¹ch thuÕ quan míi ®ang ®-îc ¸p dông thö, ph¸p lÖnh chèng b¸n ph¸ gi¸ hay tiªu chuÈn m«i tr-êng ®èi víi hµng nhËp khÈu cßn ®ang ë giai ®o¹n x©y dùng… - Ch-a cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¬ quan x©y dùng c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý nhËp khÈu vµ c¬ quan thùc thi viÖc qu¶n lý nhËp khÈu nh- H¶i quan, Bé Tµi chÝnh, Bé Th- -¬ng m¹i, Bé Khoa häc c«ng nghÖ m«i tr-êng vµ c¸c Bé, ngµnh chñ qu¶n c¸c lÜnh vùc kh¸c, ch-a cã mét c¬ chÕ chuyªn tr¸ch vÒ qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu mét c¸ch hiÖu qu¶… - Kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm cña nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt trong n-íc ®· dÉn tíi ¸p lùc ph¶i b¶o hé mét c¸ch trµn lan, lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña nhiÒu biÖn ph¸p qu¶n lý nhËp khÈu míi ®-îc x©y dùng theo th«ng lÖ quèc tÕ. C¸c doanh nghiÖp cßn nÆng t©m lý tr«ng chê vµo c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý theo kiÓu b¶o hé nh cÊm nhËp khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu theo ®Þnh l-îng… - N¨ng lùc x©y dùng, ban hµnh vµ gi¸m s¸t viÖc thùc thi ph¸p luËt cßn yÕu kÐm, ch-a ®¸p øng tèt ®-îc yªu cÇu cña tiÕn tr×nh héi nhËp. NhiÒu vÊn ®Ò ph¸t sinh tõ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cßn qu¸ míi mÎ vµ bì ngì ®èi víi c¬ quan qu¶n lý Nhµ n-íc vµ doanh nghiÖp nh- vÊn ®Ò th-¬ng hiÖu, chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ chèng trî cÊp, b¸n hµng ®a cÊp… Ch¦¬ng III MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM SỬ DỤNG VÀ VƯỢT RÀO CẢN PHI THUẾ QUAN MỘT CÁCH CÓ HIỆU QUẢ TRONG CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM I. Quan điểm về sử dụng và đối phó với rào cản phi thuế quan trong chính sách thương mại quốc tế 1. Dự báo xu hướng phát triển của rào cản phi thuế quan trong thương mại quốc tế Mục đích của việc nghiên cứu và phân tích các biện pháp phi thuế quan là đưa ra một nghiên cứu mô tả cơ bản của thể chế thương mại hiện hành. Đây cũng chính là một cơ sở quan trọng để giúp Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế. Khi Việt Nam gia nhập WTO, chắc chắn trong chính sách kinh tế sẽ phải có rất nhiều điều chỉnh và vấn đề sử dụng hàng rào phi thuế quan sẽ cần được bàn đến và cắt giảm tương đối nhiều. Măc dù các nước đều có xu hướng ủng hộ việc dỡ bỏ các rào cản phi thuế để chuyển sang thuế quan nhưng trên thực tế họ lại đưa ra các rào cản phi thuế quan mới tinh vi hơn. Ở các quốc gia này, các tổ chức chính trị, các doanh nghiệp thường gây áp lực buộc chính phủ phải bù đắp các khoản giảm sút nguồn thuế thu nhập, tăng cường bảo hộ cho các doanh nghiệp sản xuất trong nước bằng một hệ thống các quy định chặt chẽ đối với hàng nhập khẩu. Chính vì vậy, những nước tuân thủ chặt chẽ nhất quy định về cắt giảm thuế quan lại là những nước sử dụng các biện pháp phi thuế quan như các tiêu chuẩn về vệ sinh dịch tễ, bảo vệ cuộc sống con người, bảo vệ môi trường, động thực vật một cách ngặt nghèo nhất. Mặc dù được coi là rào cản gây tác động xấu đến thương mại quốc tế nhưng các biện pháp phi thuế quan lại được sử dụng một cách phổ biến ở tất cả các quốc gia trên thế giới. Từ lĩnh vực nông nghiệp đến lĩnh vực đòi hỏi công nghệ cao như sản xuất máy bay ở Pháp. Trong rất nhiều trường hợp các biện pháp phi thuế quan là những giải pháp hiệu quả nhất vừa đảm bảo tính nhanh chóng, linh hoạt vừa gây tác động mạnh mẽ và thực hiện được khả năng nâng đỡ cho các lĩnh vực sản xuất trong nước. Ngày nay, chính phủ không những bị gây áp lực bởi các doanh nghiệp sản xuất hàng trong nước buộc phải sử dụng các biện pháp bảo hộ mà sức ép từ phía người tiêu dùng cũng rất lớn. Trong thời đại thông tin được cập nhật liên tục hàng ngày, hàng giờ, với mức thu nhập ngày càng cao người tiêu dùng quan tâm nhiều hơn đến chất lượng sản phẩm. Họ sẵn sàng trả chi phí cao hơn để có sản phẩm sạch, sản phẩm đảm bảo chất lượng không những đối với chính họ mà phải đảm bảo không gây tổn hại đến môi trường. Do vậy, trong cuộc sống của mình chính phủ vừa phải đảm bảo hiệu quả quản lí vừa phải đảm bảo cung cấp nguồn sản phẩm sạch thỏa mãn các tiêu chuản vệ sinh dịch tễ. Cũng với áp lực ngày càng gia tăng đòi hỏi Nhà nước phải ban hành các quy định ngặt nghèo hơn đối với hàng hóa nhập khẩu như cấm nhập khẩu, yêu cầu kiểm tra chặt chẽ hơn hoặc đòi hỏi rất khắt khe về quy trình sản xuất và chế biến sản phẩm, điều này luôn làm xuất hiện các rào cản trong thương mại quốc tế. Do trình độ phát triển khác nhau, do phong tục tập quán khác nhau nên mỗi quốc gia đưa ra những tiêu chuẩn khác nhau đối với sản phẩm trong nước và hàng hóa nhập khẩu. Họ đưa ra rất nhiều biện pháp để sử dụng mà nó được coi như rào cản đối với thương mại quốc tế hoặc đối với một số quốc gia khác mà họ xem là không vi phạm quy định của WTO. Vấn đề rào cản phi thuế quan cũng được đề cập một cách cụ thể trong quy định của WTO. Chính vì vậy, trong các cuộc đàm phán song phương hoặc đa phương luôn đưa ra vấn đề phải hài hòa các chuẩn mực và tiêu chuẩn áp dụng. Hầu hết các hiệp định của WTO về thương mại chỉ có một hiệp định có tên gọi cụ thể đề cập tới hàng rào kỹ thuật trong thương mại. Nhưng các tiêu chuẩn này rất khó áp dụng thông qua một cơ quan quốc tế nên chính phủ phải tự xác định theo mục đích riêng của họ. Có rất nhiều hiệp định cho phép các nước thành viên sử dụng các biện pháp để bảo hộ cho sản xuất trong nước và bảo vệ người tiêu dùng trong nước, nó chính là rào cản phi thuế quan đối với thương mại quốc tế như: - Hiệp định về rào cản kỹ thuật trong thương mại quốc tế đảm bảo các quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật, bao gồm các yêu cầu về bao bì, kí mã hiệu, nhãn hiệu và các thủ tục đánh giá sự phù hợp với các quy định và các tiêu chuẩn kỹ thuật không tạo ra các trở ngại không cần thiết cho thương mại quốc tế. Hiệp định về rào cản kỹ thuât trong thương mại cũng yêu cầu không một nước nào có thể bị ngăn cản tiến hành các biện pháp cần thiết để đảm bảo chất lượng hàng xuất khẩu của mình, hoặc để bảo vệ cuộc sống, hoặc sức khỏe con người, động và thực vật, bảo vệ môi trường, hoặc ngăn ngừa các hoạt động man trá, ở mức mà nước đó cho là phù hợp và phải đảm bảo rằng các biện pháp này không được tiến hành với cách thức có thể gây ra phân biệt đối xử một cách tùy tiện hoặc không thể biện minh được giữa các nước, trong các điều kiện khác nhau, hoặc tạo ra các hạn chế trá hình đối với thương mại quốc tế, hoặc nói cách khác phải phù hợp với các quy định của hiệp định này. - Tại hiệp định nông nghiệp cho phép các nước thành viên được áp dụng những biện pháp tự vệ đặc biệt để đảm bảo an ninh lương thực, bảo vệ môi trường như quy định các khoản thuế bổ sung để hạn chế hoặc cấm nhập khẩu. - Hiệp định về việc áp dụng các biện pháp kiểm dịch động thực vật cho phép các nước sử dụng các biện pháp vệ sinh động thực vật cần thiết để bảo vệ cuộc sống của con người. Đó là các yêu cầu, quy định về quy trình, phương pháp sản xuất, các yêu cầu đối với vận chuyển động thực vật hoặc yêu cầu đóng gói và dán nhãn liên quan trực tiếp đến an toàn thực phẩm. Cùng với quá trình tự do hóa thương mại các quốc gia luôn chịu sức ép và phải cắt giảm thuế quan và chính điều này làm cho các biện pháp phi thuế quan ngày càng trở thành hàng rào chính đối với hoạt động thương mại. Như đã phân tích về tính tất yếu phải sử dụng các biện pháp bảo hộ nhất là các biện pháp phi thuế quan để bảo vệ nền sản xuất trong nước và bảo đảm chất lượng hàng cho người tiêu dùng, ngày nay các biện pháp này được dử dụng ngày càng tinh vi hơn, nhưng nhìn chung có những xu hướng phát triển rào cản trong thương mại quốc tế chủ yếu sau: - Thuế quan bình quân sẽ giảm nhưng không giảm đối với các mặt hàng nông sản mà đối với mặt hàng này có xu hướng áp dụng mức thuế cao nhất (như đối với sữa bột và bơ của Nhật Bản có thể sẽ tăng lên đến 400% hay từ 200%-300% đối với sản phẩm sữa của Canada). - Cùng với tiến trình thành lập và gia nhập WTO thuế quan bình quân ở các nước sẽ được cắt giảm nhưng thay vào đó là việc đặt ra các loại thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với vấn đề bán phá giá và kéo theo đó là hàng loạt các vụ kiện. Đối với các quốc gia không phải là thành viên của khu vực thương mại tự do sẽ phải đối mặt với hàng loạt các rào cản mới đặc biệt là rào cản về thuế quan và vấn đề tiếp cận thị trường. Khoa học và công nghệ ngày càng phát triển và thay đổi một cách liên tục, do đó các biện pháp kỹ thuật được áp dụng ngày càng tinh vi hơn, làm phát sinh nhiều khoản chi phí cho kiểm tra và thay đổi công nghệ sản xuất. - Yêu cầu về bảo vệ con người, bảo vệ động thực vật và môi trường được đặt ra ngày càng cao, cùng với nó là vấn đề đạo đức xã hội, vấn đề về duy trì và bảo vệ các giá trị văn hóa sẽ ngày càng đặt ra nhiều quy định đối với hàng hóa nhập khẩu và nó trở thành những rào cản trong thương mại quốc tế. - Yếu tố chính trị cũng là một nhân tố ảnh hưởng trực tiếp và quan trọng đối với nền kinh tế. Hiện nay, thế giới đang diễn ra hàng loạt những vấn đề như chống khủng bố sinh học, vấn đề hạt nhân và các vấn đề khác có liên quan kéo theo đó có thể dẫn đến việc cấm vận kinh tế. Những rào cản này đã, đang và sẽ được áp dụng liên tục trên phạm vi toàn thế gíới. Mỗi quốc gia tùy theo điều kiện cụ thể mà có thể đưa ra nhiều quy định khác nhau do đó mà việc dự báo chi tiết là rất khó khăn. Vấn đề đặt ra với Việt Nam là phải tìm cách vượt những rào cản này để xâm nhập sâu hơn vào thị trường quốc tế và sử dụng hợp lí các rào cản, vừa phải đảm bảo không vi phạm các quy định và thông lệ quốc tế, vừa phải góp phần thúc đẩy sản xuất, bảo vệ thị trường và người tiêu dùng trong nước. 2. Dự báo xuất nhập khẩu của Việt Nam đến năm 2010 2.1. Đường lối phát triển kinh tế và mục tiêu tổng quát thời kì đến 2010 Nghị quyết của các Hội nghị ban chấp hành trung ương Đảng khóa IX đã chỉ ra phương hướng là: “Tiếp tục chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, tranh thủ mọi thời cơ để phát triển trên nguyên tắc giữ vững độc lập tự chủ và định hướng XHCN, chủ quyền quốc gia và bản sắc văn hóa dân tộc; bình đẳng cùng có lợi, vừa hợp tác vừa đấu tranh; đa phương hóa, đa dang hóa các quan hệ kinh tế đối ngoại…”. Trong đó, Đảng ta cũng khẳng định kiên trì chiến lược hướng về xuất khẩu và thay thế nhập khẩu, phát huy được những tiềm năng và lợi thế so sánh của đất nước cũng như của từng vùng, từng ngành, từng lĩnh vực. Đồng thời không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh trong thị trường trong nước và quốc tế. Lợi ích quốc gia và quốc tế phải hài hòa là động lực cho sự phát triển của mọi nền kinh tế quốc gia dân tộc. Nhưng lợi ích đó chỉ có thể nhận được thông qua cạnh tranh. Việt Nam cần phải có chính sách phát triển các doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh quốc tế, cần xây dựng được chiến lược cạnh tranh tích cực đi liền với chính sách cơ cấu. Thực hiện nguyên tắc bảo hộ trong thị trường mở, Việt Nam chỉ nên bảo hộ đối với những ngành, những doanh nghiệp có lợi thế cạnh tranh thực tế và tiềm ẩn. Sự bảo hộ luôn chỉ mang tính chất tạm thời, có chọn lọc, có địa chỉ tùy theo lộ trình hội nhập khu vực và quốc tế. 2.2. Dự báo xuất khẩu và nhập khẩu Dựa vào thực trạng kinh tế xã hội của Việt Nam trong những năm qua, những điều kiện khoa học công nghệ, xu hướng quốc tế hóa…kết quả dự báo về xuất nhập khẩu giai đoạn 2006 – 2010: Bảng 4.1. Dự báo về xuất khẩu giai đoạn 2006-2010 Đơn vị tính: triệu USD Các chỉ tiêu 2006 2007 2008 2009 2010 2006– 2010 I. Xuất khẩu 1. Hàng hóa 33.521 38.214 43.564 49.664 56.616 221.580 1.1. Công nghiệp, TTCN 23.520 26.657 30.209 34.230 38.782 153.399 Công nghiệp hàng tiêu dùng và TTCN 11.859 14.292 17.223 20.737 23.015 89.145 1.2. Nông lâm thủy hải sản 10.001 11.337 13.255 15.433 17.834 68.181 2. Dịch vụ 5.788 6.636 7.655 8.803 10.123 39.025 3. Xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ 39.309 44.871 31.219 58.466 66.740 260.605 II. Nhập khẩu 1. Hàng hóa 33.638 38.011 42.925 48.336 54.846 217.893 1.1. Máy móc thiết bị, phụ tùng 10.642 12.244 14.037 16.208 18.648 71.428 1.2. Nguyên nhiên và vật liệu 21.282 23.944 26.926 30.266 34.004 138.421 1.3. Tiêu dùng 1.714 1.823 1.939 2.063 2.194 9.733 2. Dịch vụ 2.454 2.724 3.024 3.356 3.726 15.284 3. Nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ 36.092 40.735 45.976 51.892 58.571 233.267 III. So XK với NK (chỉ tính hàng hóa) 116 204 612 1.127 1.771 3.597 IV. So XK với NK (cả hàng hóa và DV) 3.217 4.136 5.243 6.573 8.168 27.339 Nguồn: Bộ Thương mại 3. Một số quan điểm về sử dụng và đối phó với rào cản trong thương mạu quốc tế của Việt Nam 3.1. Quan điểm chung về việc sử dụng các rào cản phi thuế quan (i) Phải sử dụng phù hợp với thực trạng kinh tế xã hội trong nước và hội nhập quốc tế. Việc sử dụng các quy định về hạn chế nhập khẩu phi thuế đều phải xuất phát từ thực trạng kinh tế trong nước và mang những mục tiêu nhất định như khuyến khích phát triển các ngành có tiềm năng của một số nhóm có lợi ích chung... WTO và một số tổ chức thương mại khác, chấp nhận những ngoại lệ cho phép các nước thành viên sử dụng các biện pháp phi thuế quan nhằm đảm bảo an ninh quốc gia, đạo đức xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái…Ngoài ra, cũng có một số quy định cho phép các nước đang và chậm phát triển áp dụng các biện pháp không phù hợp trong một thời hạn nhất định. (ii) Chúng ta chỉ nên áp dụng các biện pháp phi thuế quan trong một số lĩnh vực có chọn lọc. Trên thực tế, việc áp dụng các biện pháp này không những không đạt được mục tiêu của chính sách bảo hộ mà còn làm cho các doanh nghiệp nội địa có thói quen dựa dẫm, giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Phương hướng của Đảng và Nhà nước ta trong thời gian tới là vẫn tiếp tục phát triển các lĩnh vực hướng tới xuất khẩu do đó cần lựa chọn những lĩnh vực thật sự có tiềm năng xuất khẩu, tránh đầu tư lãng phí nguồn lực vào các ngành sản xuất thay thế nhập khẩu kém hiệu quả. (iii) Các biện pháp phi thuế quan cần nhất quán và rõ ràng. Loại bỏ một số biện pháp phi thuế quan không phù hợp và áp dụng một số biện pháp phi thuế quan mới. Các biện pháp phi thuế quan mới được áp dụng phải là các biện pháp phù hợp với thông lệ quốc tế và phải là những biện pháp tinh vi, hiệu quả hơn để tránh xảy ra tranh chấp, xung đột thương mại với các quốc gia khác. 3.2. Một số quan điểm về sử dụng và đối phó với các rào cản trong thươmg mại quốc tế của nước ta Để hoàn thành các mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế xã hội nước ta trong thời kỳ 2001- 2010 nói riêng, Hội nghị lần thứ 9 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã xác định rõ chủ trương chủ động và khẩn trương hơn trong hội nhập kinh tế quốc tế. Phương hướng và nhiệm vụ chủ yếu mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra là: “Khẩn trương mở rộng các hoạt động kinh tế đối ngoại, xúc tiến đàm phán gia nhập WTO. Triển khai khẩn trương và đồng bộ việc chuẩn bị đầy đủ điều kiện để giành thế chủ động trong hội nhập, tăng nhanh năng lực cạnh tranh quốc gia, doanh nghiệp và sản phẩm Việt Nam, giảm dần theo lộ trình việc bảo hộ bằng thuế nhập khẩu; xây dựng các biện pháp bảo hộ phi thuế phù hợp với thông lệ và cam kết quốc tế. Kiên quyết khắc phục mọi biểu hiện của lợi ích cục bộ làm kìm hãm tiến trình hội nhập. Xây dựng cơ chế phối hợp và điều phối tập trung thống nhất, có hiệu quả các hoạt động hội nhập kinh tế ở tầm quốc gia”. Từ quan điểm của Đảng về vấn đề phát triển và hội nhập kinh tế quốc tế có thể thấy các quan điểm cụ thể trong sử dụng và đối phó với các rào cản trong thương mại quốc tế như sau: Quan điểm 1: Việc sử dụng và đối phó với các rào cản trong thương mại quốc tế phải đáp ứng tốt yêu cầu chủ động hội nhâp kinh tế quốc tế. Mục tiêu của hội nhập kinh tế quốc tế là mở rộng thị trường, tiếp thu công nghệ, kiến thức quản lý để đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Chúng ta cần chủ động hội nhập kinh tế nhưng phải trên tinh thần phát huy tối đa nội lực, bảo vệ lợi ích dân tộc, an ninh quốc gia, giữ gìn bản sắc dân tộc và bảo vệ môi trường trên quan điểm độc lập và tự chủ. Để tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế quốc tế trước hết chúng ta phải hoàn thiện hệ thống chính sách và chủ động đối phó với các rào cản trong thương mại quốc tế của các nước để đẩy mạnh xuất khẩu trên nguyên tắc: một mặt phải đảm bảo không có sự bảo hộ quá mức cần thiết, mặt khác phải tạo ra khả năng để tận dụng tối đa các lợi ích do hội nhập quốc tế mang lại. Quan điểm 2: Phải phù hợp và tương thích với thông lệ quốc tế và các cam kết quốc tế trong quá trình hội nhập. Hòa nhập với xu thế chung, Việt Nam đã không ngừng đẩy mạnh các mối quan hệ song phương và đa phương. Nước ta đã ký Hiệp định thương mại song phương với trên 80 nước đặc biệt là với Hoa Kỳ. Điều này đã mở ra cho chúng ta rất nhiều cơ hội, thị trường Hoa Kỳ nhìn chung là một thị trường đầy tiềm năng đối với hàng hóa xuất khẩu, nhất là các mặt hàng thủy sản, dệt may… Trong những năm vừa qua Việt Nam đã gia nhập Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và tham gia khu vực mậu dịch tự do AFTA, tham gia sáng lập Diễn đàn Á - Âu (ASEM); là thành viên của diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương… Cùng với quá trình đó, Việt Nam đã tham gia ký kết nhiều công ước quốc tế có liên quan đến bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc… Để thực thi các nghĩa vụ phát sinh từ các cam kết quốc tế thì việc xây dựng và đối phó với các rào cản trong thương mại quốc tế phải phù hợp và tương thích với thông lệ quốc tế. Quan điểm 3: Tạo điều kiện và sức ép nhằm nâng cao sức cạnh tranh của các sản phẩm, các doanh nghiệp và cả nền kinh tế. Có thể nói cạnh tranh là yếu tố quyết định thành bại trong kinh doanh của doanh nghiệp cũng như của quốc gia khi tham gia thị trường. Do đó, Nhà nước phải có những chính sách khuyến khích tạo điều kiện nâng cao khả năng cạnh tranh, hướng doanh nghiệp vào sản xuất những mặt hàng, những sản phẩm có lợi thế cạnh tranh, tiếp thu công nghệ hiện đại, nâng cao năng lực quản lý và tay nghề công nhân. Khuyến khích cạnh tranh lành mạnh và kiểm soát độc quyền để qua đó loại bỏ bảo hộ bất hợp lý và không phù hợp với quy định của các tổ chức quốc tế. Quan điểm 4: Chú trọng đến lợi ích người tiêu dùng, bảo vệ môi trường và an sinh xã hội. Đây là vấn đề cần thiết đặt ra đối với tất cả các quốc gia khi đưa ra những quy định đối với hàng hóa nhập khẩu, nhất là đối với nước ta, vì chúng ta chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, do đó vấn đề bảo vệ con người và bảo vệ môi trường sinh thái càng phải được đặt lên hàng đầu. Việc bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng được thể hiện trong luật pháp, chính sách nhằm bảo vệ người tiêu dùng, các quy định việc bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm trong suốt quá trình sản xuất chế biến… Tuy nhiên việc áp dụng các quy định đó luôn phải phù hợp và không vi phạm các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết. Bảo vệ môi trường và hợp tác quốc tế là xu hướng chung và cũng là một chiến lược của nước ta thời kỳ đến năm 2010. Chiến lược này là: “Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ công bằng xã hội và bảo vệ môi truờng…”. Với quan điểm đó, để xây dựng chính sách và đối phó với các rào cản trong thương mại quốc tế cần hoàn thiện hoặc ban hành mới các chính sách và biện pháp sau: quy trình và phương pháp sản xuất; phí, thuế và các khoản thu liên quan đến môi trường; hạn ngạch, giấy phép môi trường có thể trao đổi được; các biện pháp kiểm dịch động thực vật; yêu cầu về bao gói, nhãn mác sinh thái; các yêu cầu về hàm lượng nguyên liệu được tái chế… Quan điểm 5: Nhanh chóng khắc phục những tồn tại và bất hợp lý trong chính sách và cơ chế hiện hành để sẵn sàng và chủ động đối phó với các rào cản mới. Hiện nay, chúng ta không tránh khỏi còn nhiều bất hợp lý trong chính sách nhất là các vấn đề bảo hộ một cách tràn lan gây ra rất nhiều hậu quả như giảm sức cạnh tranh, buôn lậu gia tăng… Do đó chúng ta cần phải xác định được các biện pháp bảo hộ phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả và thúc đẩy nhanh tiến trình hội nhập. II. Một số giải pháp nhằm vượt rào cản phi thuế quan một cách có hiệu quả trong chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam Trong tiến trình hội nhập, đất nước ta muốn công nghiệp hóa theo mô hình phát triển rút ngắn thì phải tận dụng các cơ hội do các quá trình toàn cầu hóa mang lại về vốn, công nghệ, kỹ thuật tổ chức và quản lý… Trên cơ sở phát huy các lợi thế so sánh của mình về tài nguyên, lao động và thị trường… để đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp chế biến, tranh thủ ứng dụng công nghệ cao để dần phát triển những ngành sử dụng hàm lượng công nghệ tri thức cao. Điều đó cũng có nghĩa là Việt Nam cần cụ thể hóa hơn nữa chiến lược tổng thể về xuất khẩu, hướng mọi nguồn lực vào các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo hướng về xuất khẩu thay vì hướng về thay thế nhập khẩu. Những ngành có khả năng cạnh tranh như dệt may, da giầy, chế biến nông-lâm-hải sản, thủ công mỹ nghệ và điện tử tin học phải được sự ưu tiên trong định hướng. Kinh nghiệm quốc tế cũng chỉ ra rằng trong vòng 10 năm, tức là đến năm 2010, Việt Nam cần và có thể phải đưa tỷ trọng các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo trong tổng kim ngạch xuất khẩu lên khoảng 85%-90% thay vì 43% như năm 2000. Một trong những giải pháp quan trọng để thực hiện thành công các mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu như trên là làm thế nào để chủ động đối phó và vượt qua các rào cản thương mại. Đặc biệt, khi Việt Nam còn trong quá trình đàm phán gia nhập WTO và chưa được công nhận là một nước có nền kinh tế thị trường, một mặt chúng ta chưa được hưởng các ưu đãi khi đã là thành viên của WTO, nhất là chưa được dành những điều kiện đặc biệt cho một nước phát triển, mặt khác khi giải quyết các vấn đề tranh chấp thương mại xảy ra ta chỉ được dựa vào các quy định trong hiệp định thương mại song phương, khó tận dụng được sự đồng tình của các nước có chung lợi ích. Các nguyên tắc trong quy định của WTO được xây dựng như sau: - Thương mại không có sự phân biệt đối xử. - Đảm bảo tính ổn định cho hoạt động thương mại quốc tế thông qua yêu cầu ràng buộc thuế quan và minh bạch hóa chính sách. - Tạo môi trường cạnh tranh ngày càng bình đẳng. - Thương mại ngày càng tự do hơn thông qua đàm phán. Việt Nam chưa được công nhận là một nước có nền kinh tế thị trường theo tiêu chí của Hoa Kì hoặc EU, do đó việc điều tra để giải quyết các tranh chấp phát sinh phải dựa vào tư liệu so sánh của một nước thứ ba. Điều này, sẽ gây bất lợi cho chúng ta khi phải tìm cách vượt rào cản do đối tác áp đặt. Vì vậy khó có thể tạo được vị thế và sức mạnh trong giải quyết các tranh chấp phát sinh. Từ những phân tích trên ta có thể đề xuất một số giải pháp vượt rào cản để đẩy mạnh xuất khẩu như sau: 1. Giải pháp về phía Nhà nước (i) Tăng cường công tác thông tin, phổ biến pháp luật và chính sách thương mại của các nước. Trong điều kiện nền kinh tế thế giới có nhiều biến động, nếu các doanh nghiệp không tiếp nhận được đầy đủ các thông tin trong các chính sách thương mại quốc tế thì những chính sách này sẽ trở thành rào cản đối với doanh nghiệp. Để có thể chủ động đối phó với sự thay đổi chính sách của các nước, Nhà nước cần phải thông tin đầy đủ và kịp thời cho các doanh nghiệp. Không những thế đào tạo cần phổ biến, phải hướng dẫn một cách cụ thể các biện pháp đối phó cụ thể. (ii) Từng bước chuyển dần các khoản trợ cấp không đúng các quy định và thông lệ quốc tế sang các loại trợ cấp được miễn trừ cam kết cắt giảm theo hiệp định nông nghiệp để được miễn trừ thuế đối kháng. (iii) Chủ động và sẵn sàng đối phó với các rào cản về “chống bán phá giá”. Từ năm 1994 đến nay, Việt Nam đã từng là đối tượng của 9 cuộc điều tra chống bán phá giá ở các thị trường Hoa Kì, Canada, Ba Lan, EU… với các mặt hàng thủy sản, bật lửa gas, đế giầy không thấm nước. Xu hướng sử dụng luật chống bán phá giá như là một rào cản thương mại để bảo hộ sản xuất trong nước sẽ ngày càng gia tăng, và vì thế chúng ta phải chủ động và sẵn sàng đối phó với các rào cản này. Trong trường hợp việc áp dụng thuế chống bán phá giá là khó tránh khỏi thì có thể chủ động đề xuất cam kết tăng giá xuất khẩu và giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa giải. Bên cạnh đó, khi ban hành chính sách và biện pháp để xây dựng và đối phó với rào cản trong thương mại quốc tế nhất thiết phải tạo điều kiện và sức ép để nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm. (iv) Đẩy nhanh quá trình đàm phán và chuẩn bị tốt các điều kiện trong nước để sớm gia nhập Tổ chức thương mại thế giới WTO. Hiện nay, Việt Nam chưa phải là thành viên của WTO, do đó hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam còn bị phân biệt đối xử ở nhiều thị trường. Việt Nam sẽ vẫn bị các nước nhập khẩu như EU, Hoa Kì, Canada… áp dụng hạn ngạch hàng dệt may. Điều đó sẽ đặt ra cho hàng dệt may xuất khẩu Việt Nam chịu một rào cản thương mại lớn mà các nước là thành viên của WTO không vấp phải. Đồng thời hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam cũng bị gây nhiều bất lợi bởi phương pháp giải quyết theo cơ chế “song biên”. Chẳng hạn, trong vụ kiện bán phá giá tôm vào thị trường Hoa Kì, tôm của Việt Nam phải chịu thuế chống bán phá giá cao hơn các nước đã là thành viên của WTO. Chính vì vậy, một trong những giải pháp quan trọng là cần phải chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và chuẩn bị tốt các điều kiện để sớm gia nhập WTO. Thực hiện có hiệu quả các chương trình và kế hoạch hành động về nâng cao sức cạnh tranh nhằm đáp ứng ngày càng tốt hơn và dễ dàng vượt qua các rào cản trong các quy định về tiêu chuẩn kĩ thuật và vệ sinh an toàn thực phẩm của thị trường nhập khẩu. Các nước nhập khẩu luôn luôn đưa ra các tiêu chuẩn kĩ thuật không cần thiết và hết sức phi lí với lí do bảo vệ người tiêu dùng trong nước.Các quy định này thực chất là để bảo hộ sản xuất trong nước nhiều hơn là bảo vệ người tiêu dùng. Tuy nhiên, không thể phủ nhận chất lượng là mục tiêu lâu dài của doanh nghiệp. Bất kì tình huống nào thì nội dung của chính sách chất lượng cũng coi là “chất lượng là số một”. Từ đó, đương nhiên các chỉ tiêu về tài chính, lợi nhuận bằng tiền dựa trên chi phí thấp hơn. Mặc dù có một số rào cản có tính chất kĩ thuật được sử dụng một cách hết sức vô lí nhưng để đẩy mạnh xuất khẩu vào các thị trường này, các doanh nghiệp vẫn phải tìm mọi biện pháp để vượt qua. Muốn vậy, trước hết các doanh nghiệp phải đầu tư đổi mới trang thiết bị và công nghệ sản xuất, chủ động áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 9000, ISO 14000, HACCP. Tuy nhiên, các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam chủ yếu là các doanh nghiệp vừa và nhỏ nên việc tiếp cận với công nghệ mới và đổi mới kĩ thuật là rất khó khăn. Bên cạnh đó, để tạo điều kiện vượt qua rào cản này cần sử dụng một số giải pháp: (v) Nhà nước hỗ trợ phát triển chất lượng thông qua chính sách thuế, chính sách đầu tư, yểm trợ tài chính… Ví dụ, cần một chính sách thuế ưu đãi hoặc cho vay ưu đãi đối với các doanh nghiệp trong triển khai áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng quốc tế ISO 9000, TQM… (vi) Công tác thông tin tuyên truyền, hoạt động thông tin tuyên truyền trong thời gian qua còn yếu và chưa tập trung làm cho ý thức về chất lượng trong nhận thức của xã hội chưa cao. Nội dung này thể hiện ở cả phía nhà sản xuất kinh doanh cũng như phía người tiêu dùng. (vii) Coi trọng công tác hướng dẫn thông tin nhằm thúc đẩy xuất nhập khẩu hàng hóa, xem việc hỗ trợ các doanh nghiệp về thông tin là một trong những sản phẩm. Thực tế hiện nay, có khá nhiều doanh nghiệp Việt Nam do không được cung cấp thông tin dẫn tới sản phẩm sản xuất ra không đạt yêu cầu của khách hàng, chi phí cao, hiệu quả thấp. (viii) Hỗ trợ và khuyến khích các doanh nghiệp sử dụng nhãn mác sinh thái để đối phó và vượt qua các rào cản môi trường. Cùng với sự phát triển không ngừng của nền kinh tế toàn cầu, các yếu tố môi trường đã và đang đặt ra một cách cấp thiết. Có rất nhiều quốc gia lợi dụng yếu tố này để làm các rào cản kĩ thuật. Trên thế giới, hiện nay có 30 chương trình nhãn sinh thái khác nhau đang gây phiền toái và thực sự trở thành các rào cản kĩ thuật trong thương mại. Tổ chức tiêu chuẩn quốc tế đã có sự quan tâm đáng kể đối với một hình thức nhãn mác sinh thái mang tính chất quốc tế. Một số định hướng chính trong việc xây dựng các tiêu chuẩn về nhãn môi trường đã được xác định với các tiêu chuẩn sau: - ISO 14020: nhãn môi trường và sự công bố các nguyên tắc chung. - ISO/DIS 14021: nhãn môi trường và sự công bố nhãn môi trường kiểu II. - ISO/CD 14024: nhãn môi trường và sự công bố nhãn môi trường kiểu I – các nguyên tắc hướng dẫn và quy trình thủ tục. Theo đánh giá của nhiều chuyên gia ISO 14024 thể hiện nhiều sự hạn chế vì nó chưa phù hợp với điều kiện của các nước đang phát triển khi phải trả chi phí lớn và thường xuyên cho việc thử nghiệm và kiểm tra. (ix) Nâng cao nhận thức và hỗ trợ các doanh nghiệp để vượt qua các rào cản về trách nhiệm xã hội. Các doanh nghiệp Việt Nam thường gặp phải rào cản này theo tiêu chuẩn SA8000, mặc dù đây là một tiêu chuẩn tự nguyện không có tính bắt buộc đối với doanh nghiệp nhưng ở nhiều thị trường nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam như Hoa Kì và EU, các chính phủ và các tổ chức chính trị xã hội thường viện cớ rằng hàng hóa không đáp ứng tiêu chuẩn SA8000 để cản trở xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam . (xi) Nâng cao hiệu lực quản lí nhà nước về các vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ nhằm giúp cho doanh nghiệp vượt qua các rào cản về sở hữu trí tuệ. ViÖt Nam lµ n-íc ®ang ph¸t triÓn víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cßn rÊt thÊp. NÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam ®ang trong thêi kú chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr-êng, c¸c yÕu tè cña kinh tÕ thÞ tr-êng cßn ch-a ®-îc t¹o lËp ®ång bé vµ cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt. HÖ thèng ph¸p luËt, c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lý nhµ n-íc trong kinh tÕ thÞ tr-êng, võa thiÕu, võa ch-a ®ång bé l¹i chång chÐo, ch-a t¹o ®-îc m«i tr-êng ph¸p lý b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, xuÊt nhËp khÈu còng ®ang trong t×nh tr¹ng t-¬ng tù. 2. Giải pháp đối với hiệp hội Cho tới nay, nước ta có khoảng 30 hiệp hội doanh nghiệp ngành hàng. Trong đó, có cả những ngành hàng xuất khẩu và chưa tham gia vào xuất khẩu. Một số hiệp hội đã xây dựng được những tổ chức trực thuộc như chi hội, chi nhánh hoặc câu lạc bộ trực thuộc tại một số địa phương. Tuy nhiên, các hiệp hội của Việt Nam chưa thực sự có sức cạnh tranh và sự liên kết chặt chẽ. Hầu hết các Hiệp hội không quan tâm đến công tác dự báo và chuẩn bị các điều kiện để đối phó với các rào cản trong thương mại quốc tế khi xuất khẩu hàng hóa ra thị trường nước ngoài. Một số giải pháp để nâng cao vai trò của hiệp hội trong viêc xử lý và đối phó với rào cản trong thương mại quốc tế: (i) Nâng cao năng lực thu thập và xử lý thông tin. (ii) Sẵn sàng khởi kiện và kháng kiện. (iii) Phát huy hơn nữa vai trò điều hòa quy mô sản xuất và xuất khẩu, giá cả và chất lượng sản phẩm để hạn chế các nguy cơ gặp phải các vụ kiện chống bán phá giá. (iv) Nâng cao năng lực hoạt động của các hiệp hội ngành hàng. Giải pháp đối với các tổ chức tư vấn pháp luật: Đối với nhóm giải pháp này cần tập trung vào một số giải pháp chủ yếu là: (v) Hoàn thiện quy định của Nhà nước về việc thành lập và quy chế hoạt động của các cá nhân tổ chức hành nghề tư vấn pháp luật. (vi) Đào tạo những luật sư có năng lực có phẩm chất để có thể tham gia hiệu quả vào việc giải quyết tranh chấp. (vii) Tuyển chọn và cho phép các tổ chức tư vấn pháp luật đươc tham gia vào chương trình phổ biến pháp luật về hội nhập kinh tế quốc tế bằng nguồn kinh phí của ngân sách Nhà nước. 3. Giải pháp đối với doanh nghiệp (i) Phát triển các loại hình doanh nghiệp, mở rộng và tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp, các thành phần kinh tế. Cả 2 xu hướng phát triển doanh nghiệp là tích tụ tập trung vốn để hình thành các công ty lớn và dựa vào sự thay đổi thường xuyên của thị trường để hình thành các doanh nghiệp vừa và nhỏ có khả năng thay đổi theo thị trường với xu hướng: các công ty lớn, công ty xuyên quốc gia là nòng cốt trong xúc tiến thương mại đảm bảo khả năng mở rộng thị trường và liên kết với các công ty vừa và nhỏ, hình thành mạng lưới doanh nghiệp hoạt động trên thị trường quốc gia và quốc tế. Thực tiễn cho thấy, các vụ tranh chấp về thương mại nếu có yếu tố nước ngoài đứng về phía Việt Nam thì bao giờ cũng có lợi. Do đó một biện pháp quan trọng là phải chủ động liên doanh, liên kết với các doanh nghiệp, tập đoàn nước ngoài để có thể vượt rào cản đẩy mạnh xuất khẩu. (ii) Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của doanh nghiệp. Thực tế hoạt động của các doanh nghiệp trong nước cho thấy, họ chưa thực sự quan tâm tới yếu tố khách hàng. Để vượt rào cản trong thương mại quốc tế phục vụ cho việc đẩy mạnh xuất nhập khẩu, đạt được tốc độ tăng trưởng bền vững thì trong tổ chức của doanh nghiệp phải quán triệt triết lý khách hàng. Đồng thời, phải có chiến lược cho thời kỳ dài và phải có biện pháp đối phó trong những tình huống ngắn hạn. Đổi mới phương thức kinh doanh phải phù hợp với phong tục tập quán của từng khu vực thị trường để đảm bảo kinh doanh hiệu quả. (iii) Tăng cường các hoạt động nghiên cứu thị trường, xúc tiến thương mại. Mục đích là để hiểu rõ hơn về thị trường và hàng hóa mà mình kinh doanh. Từ đó doanh nghiệp có thể đưa ra các giải pháp hữu hiệu cho vấn đề vượt rào cản và đảm bảo kinh doanh có lãi. (iv) Đầu tư, đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và hàng hóa khi xuất khẩu vào thị trường thế giới. Tự do hóa thương mại đồng nghĩa với việc giảm dần hàng rào thuế quan và phi thuế quan, làm cho hàng hóa dịch vụ từ nước thành viên thâm nhập sâu hơn vào thị trường của nhau, dẫn đến cạnh tranh quyết liệt. Trước các cuộc cạnh tranh đó, phải tăng cường nội lực, nâng cao sức cạnh tranh của các ngành sản xuất và đưa nền kinh tế theo hướng xuất khẩu. Cụ thể là, phải tăng nhanh thị phần hàng xuất khẩu của Việt Nam trong từng khu vực thông qua một loạt các yếu tố như giảm giá thành, cải thiện chất lượng và mẫu mã sản phẩm, nâng cao năng suất và hiệu quả sản xuất. (v) Chủ động triển khai áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế, đáp ứng yêu cầu bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và môi trường. Để mở rộng thị trường thì các doanh nghiệp cần chủ động triển khai áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế. (vi) Phát triển và mở rộng hệ thống phân phối hàng hóa của doanh nghiệp tại thị trường nước ngoài. Đây là biện pháp để nâng cao thị phần của doanh nghiệp, xây dựng hình ảnh và vị thế của doanh nghiệp. (vii) Đào tạo nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản trị doanh nghiệp. Muốn thành công trên thương trường thì trước hết doanh nghiệp phải có đội ngũ nhà quản trị giỏi, có khả năng xử lý tốt mọi tình huống bất ngờ do thay đổi của môi trường kinh doanh và môi trường chính trị xã hội. Muốn vậy, cần phải đầu tư chi phí để đào tạo đội ngũ cán bộ và chuyên gia giỏi theo yêu cầu của doanh nghiệp. III. Một số kiến nghị về xây dựng và sử dụng rào cản ở Việt Nam Sau một thời gian nghiên cứu và tìm hiểu thì câu hỏi đặt ra cho chúng ta là có những hàng rào phi thuế quan vì những lý do khác ngoài các lý do về y tế, an toàn và môi trường hay không? Khi các hàng rào phi thuế quan còn tồn tại ở mức đáng kể, thì việc cải cách rõ ràng là cần thiết. Khi áp dụng giấy phép thì những người nhận và được hưởng lợi thì thường không phải là người nghèo, và việc cạnh tranh để có giấy phép có thể làm lãng phí và dẫn tới sử dụng kém hiệu quả các nguồn lực. Phải khẳng định rằng việc xây dùng vµ sö dông rµo c¶n trong thương mại quốc tế hoµn toµn kh«ng ®i ng-îc l¹i víi xu h-íng tù do hãa th-¬ng m¹i vµ c«ng b»ng trong thương mại quốc tế nÕu viÖc x©y dùng vµ sö dông nã phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ dùa trªn c¸c c¬ së khoa häc ®Ó cã thÓ chøng minh ®-îc r»ng c¸c biÖn ph¸p ®-îc ¸p dông lµ phï hợp và ở mức cần thiết cho phép. Sử dụng các biện pháp phi thuế quan phải phù hợp với thực trạng kinh tế xã hội trong nước và hội nhập quốc tế, chỉ áp dụng trong một số lĩnh vực có chọn lọc, các biện pháp phi thuế quan cần nhất quán và rõ ràng, loại bỏ một số biện pháp không phù hợp và áp dụng các biện pháp mới. Cụ thể có thể kiến nghị một số vấn đề sau: 1. Kiến nghị về quy trình xây dựng rào cản ViÖc x©y dùng vµ sö dông c¸c rµo c¶n trong thương mại quốc tế nhằm b¶o hé s¶n xuÊt trong n-íc hoÆc b¶o vÖ ng-êi tiªu dïng vµ m«i tr-êng sinh th¸i, ph¶i ®-îc ®Æt ra theo mét quy tr×nh ®ång bé vµ víi nh÷ng c«ng ®o¹n ®-îc thiÕt kÕ theo mét tr×nh ®é æn ®Þnh. Mét khi ph¸t hiÖn ra c¸c rµo c¶n hoÆc kh«ng cßn vai trß hoÆc kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ vµ c¸c cam kÕt quèc tÕ th× cÇn s½n sµng lo¹i bá ®Ó t×m ra mét c«ng cô míi thay thÕ. 2. KiÕn nghÞ vÒ hoµn thiÖn c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh t¹i, QuyÕt ®Þnh sè 46/2000/Q§-TTg ngµy 4 th¸ng 4 n¨m 2001 cña Thñ t-íng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng hãa thêi kú 2001- 2005 và NghÞ ®Þnh 12, ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c quy ®Þnh chung vµ mét sè quy ®Þnh riªng vÒ qu¶n lý hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Theo ®ã, danh môc c¸c hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®-îc ph©n thµnh 4 lo¹i lµ: Hµng hãa cÊm xuÊt khÈu, cÊm nhËp khÈu; Hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu theo giÊy phÐp cña Bé Th-¬ng m¹i; Hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu thuéc diÖn qu¶n lý chuyªn ngµnh; vµ quy ®Þnh riªng ®èi víi xuÊt khÈu, nhËp khÈu gç vµ s¶n phÈm ®å gç, xuÊt khÈu hµng dÖt may vµo nh÷ng thÞ tr-êng theo h¹n ng¹ch, xuÊt khÈu g¹o vµ nhËp khÈu ph©n bãn, nhËp khÈu x¨ng dÇu, nhiªn liÖu, nhËp khÈu linh kiÖn l¾p r¸p « t« vµ xe 2 b¸nh g¾n m¸y, vÒ qu¶n lý phÕ th¶i, phÕ liÖu. §Õn nay, hÇu hÕt c¸c biÖn ph¸p nµy ®· ®-îc ¸p dông tuy nhiªn vÉn cßn rêi r¹c vµ thÓ hiÖn râ nh÷ng mÆt h¹n chÕ cÇn kh¾c phôc nh-: CÇn ph¶i cô thÓ hãa danh môc c¸c mÆt hµng cÊm nhËp khÈu vµ tËp hîp thµnh mét v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ hµng hãa cÊm nhËp khÈu. HiÖn t¹i, trong danh môc hµng cÊm nhËp khÈu víi viÖc cÊm nhËp khÈu thuèc l¸ ®iÕu, x× gµ vµ c¸c d¹ng thuèc l¸ thµnh phÈm kh¸c; hµng tiªu dïng ®· qua sö dông; ph-¬ng tiÖn vËn t¶i tay l¸i nghÞch vµ vËt t-, ph-¬ng tiÖn ®· qua sö dông nh-ng vÉn cho phÐp nh÷ng hµng hãa nµy ®-îc l-u th«ng trªn thÞ trường néi ®Þa lµ khã gi¶i thÝch vµ biÖn minh cho sù vi ph¹m nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia. V× vËy nÕu tiÕp tôc ®Ó c¸c hµng hãa ®ã ë danh môc cÊm nhËp khÈu th× ph¶i nªu râ lý do lµ v× vÊn ®Ò m«i tr-êng søc kháe hay lý do nµo kh¸c. CÇn ®æi míi biÖn ph¸p qu¶n lý ®èi víi hµng hãa thuéc diÖn qu¶n lý chuyªn ngµnh b»ng giÊy phÐp nhËp khÈu, giÊy phÐp kh¶o nghiÖm, chØ ®Þnh doanh nghiÖp ®-îc phÐp nhËp khÈu, ®¨ng ký l-u hµnh sang qu¶n lý theo c¸c quy ®Þnh tiªu chuÈn kü thuËt vÒ m«i tr-êng, vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt chuyªn ngµnh kh¸c. §Æc biÖt, cÇn chó träng ®Õn c¸c quy ®Þnh vÒ quy tr×nh vµ ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt, c¸c biÖn ph¸p kiÓm dÞch ®éng thùc vËt vµ c¸c tiªu chuÈn, quy ®Þnh ®èi víi s¶n phÈm; nh·n m¸c sinh th¸i, chøng chØ vÒ xuÊt xø s¶n phÈm. 3. KiÕn nghÞ vÒ x©y dùng bæ sung mét sè rµo c¶n Thùc tÕ, hµng hãa ViÖt Nam xuÊt khÈu ra n-íc ngoµi gÆp ph¶i rÊt nhiÒu rµo c¶n trong khi ng-îc l¹i hµng hãa n-íc ngoµi nhËp khÈu vµo ViÖt Nam hÇu nh- kh«ng vÊp ph¶i hµng rµo kü thuËt nµo. V× vËy, cÇn x©y dùng bæ sung mét sè rµo c¶n sau: (i) Bæ sung h¹ tÇng c¬ së luËt ph¸p ®Ó ¸p dông thuÕ ®èi kh¸ng, thuÕ theo mïa vô trong nh÷ng tr-êng hîp cÇn thiÕt. (ii) X©y dùng c¸c tiªu chuÈn kü thuËt ®èi víi hµng hãa, s¶n phÈm vµ c¸c quy ®Þnh vÒ m«i tr-êng (nh·n m¸c sinh th¸i, bao b× phÕ th¶i vµ t¸i chÕ bao b×). (iii) Chi tiÕt hãa danh môc hµng hãa cÊm nhËp khÈu ®Ó h¶i quan vµ c¸c c¬ quan cã chøc n¨ng vÒ kiÓm tra, kiÓm so¸t thÞ tr-êng cã thÓ ng¨n chÆn ®-îc c¸c hµng hãa nguy h¹i x©m nhËp vµo thÞ tr-êng néi ®Þa, ®Æc biÖt lµ b»ng con ®-êng nhËp khÈu tiÓu ng¹ch qua biªn giíi. X©y dùng vµ ban hµnh c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÊt l-îng hµng hãa vµ vÖ sinh an toµn thùc phÈm, kÓ c¶ quy tr×nh vµ ph-¬ng ph¸p kiÓm tra ®Ó cã thÓ ng¨n chÆn ®-îc c¸c lo¹i hµng hãa cã ¶nh h-ëng tíi søc khoÎ con ng-êi. (iv) Nghiªn cøu, bæ sung diÖn mÆt hµng ph¶i ¸p dông h¹n ng¹ch thuÕ quan thay cho viÖc ph¶i xin giÊy nhËp khÈu (mµ thùc chÊt lµ kh«ng cÊp phÐp) ®Ó b¶o hé hîp lý, cã chän läc vµ cã thêi h¹n ®èi víi mét sè s¶n phÈm. KẾT LUẬN Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, nước ta ngày càng hội nhập sâu hơn vào khu vực và thế giới. Do đó cần thiết phải tiến hành rà soát lại toàn bộ các rào cản thuế quan cũng như phi thuế quan đang sử dụng. Hơn nữa, thời gian gần đây việc một số doanh nghiệp Việt Nam gặp khó khăn trong vấn đề xuất khẩu là một thực tế chúng ta không thể phủ nhận. Việc này đã gây tổn hại rất lớn không chỉ cho các doanh nghiệp xuất khẩu mà còn gây thiệt hại lớn cho các doanh nghiệp trong nước. Đi sâu vào nghiên cứu chúng ta sẽ thấy, tất cả các vụ kiện xảy ra đều có nguyên nhân từ việc kém hiểu biết luật pháp của Hoa Kì cũng như pháp luật quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam. Vậy thông qua đề tài này, chúng em muốn giúp cho các nhà quản lý có thể đưa ra các rào cản phi thuế quan phù hợp cũng như giúp các doanh nghiệp vượt qua các rào cản trong chính sách thương mại quốc tế một cách dễ dàng và có hiệu quả hơn để tránh những bài học đáng tiếc đã xảy ra. Qua việc nghiên cứu thực trạng về rào cản phi thuế quan của một số nước trên thế giới, đặc biệt những nước là thị trường xuất khẩu hàng hóa chủ yếu của Việt Nam, chúng em đã rút ra một số bài học kinh nghiệm chủ yếu đồng thời đưa ra một số kiến nghị và giải pháp giúp các doanh nghiệp xâm nhập thị trường quốc tế và mở ra cho các doanh nghiệp Việt Nam một hướng đi mới trong lĩnh vực xuất nhập khẩu.