Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn Duyên hải Nam Trung bộ trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá

- 1 - MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Trang trại là hình thức tổ chức kinh tế cơ sở của nền sản xuất nông nghiệp hàng hóa. Ở Việt Nam, trang trại đã có từ lâu, những trong một thời gian dài không được quan tâm phát triển. Đến những năm 90 của thế kỷ 20, nắm bắt xu thế phát triển tất yếu của nền nông nghiệp nước nhà, Đảng và Nhà nước đã có rất nhiều chính sách đúng đắn, kịp thời để thúc đẩy kinh tế trang trại (KTTT) phát triển và đã đạt được những kết quả khả quan. Tuy nhiên, so với cả nước, KTTT vùng Duyên hải Nam Trung bộ (DHNTB) vẫn chậm phát triển. Làm thế nào để đẩy mạnh phát triển KTTT của vùng trong điều kiện công nghiệp hoá (CNH), hiện đại hoá (HĐH) nông nghiệp – nông thôn (NN-NT) đang là một bài toán khó đặt ra cho các nhà hoạch định chính sách vĩ mô, ở tầm quốc gia cũng như ở tầm khu vực. Nhận thức được tính cấp thiết đó, tác giả đã quyết định chọn vấn đề: “Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn Duyên hải Nam Trung bộ trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa” làm đề tài cho luận án NCS của mình. 2. Mục đích nghiên cứu - Làm rõ những đặc trưng, vai trò và các mô hình phát triển KTTT, chỉ ra kinh nghiệm phát triển KTTT của các nước và vùng lãnh thổ trong khu vực có thể vận dụng vào thực tiễn của Việt Nam; - Chỉ rõ thực trạng phát triển kinh tế trang trại vùng DHNTB; - Chỉ ra những nguyên nhân cơ bản kìm hãm việc đẩy mạnh phát triển KTTT vùng DHNTB gắn với phát triển bền vững; - Xác định phương hướng cơ bản cho việc phát triển các trang trại gắn với mục tiêu bền vững trên địa bàn vùng DHNTB trong tương lai; - Đề ra hệ thống các giải pháp nhằm thúc đẩy KTTT vùng DHNTB phát triển trong điều kiện CNH, HĐH và yêu cầu phát triển bền vững NN-NT. 3. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Vùng DHNTB từ Đà Nẵng đến Khánh Hoà; - Về thời gian: Các giải pháp đặt ra ở tầm 5 -10 năm tương ứng với chiến lược phát triển kinh tế- xã hội của các địa phương và cả nước. - 2 - - Về tầm hạn. Luận án hướng vào xây dựng hệ thống các giải pháp để phục vụ cho Chính phủ, lãnh đạo các địa phương trong việc đề ra các chính sách nhằm thúc đẩy KTTT vùng DHNTB phát triển theo hướng ổn định, bền vững trong những năm đến. 4. Phương pháp nghiên cứu Quan điểm tiếp cận nghiên cứu là: duy vật biện chứng; duy vật lịch sử và tiếp cận hệ thống. Các phương pháp sử dụng là: nghiên cứu dữ liệu, điều tra thực tế, dự đoán; mô hình toán học, phân tích chỉ số, hồi quy tương quan, ma trận, phân tích chuỗi giá trị, phương pháp so sánh. Các giải pháp trong luận án được thiết kế theo nguyên lý điều khiển “hộp đen” của lý thuyết hệ thống, bao gồm: giải pháp tạo môi trường, giải pháp tác động lên đầu vào, tác động lên đầu ra và điều chỉnh cấu trúc của hệ thống. 5. Những đóng góp của luận án - Đã hệ thống hoá các lý luận về phát triển KTTT trong điều kiện CNH. HĐH; nghiên cứu và đúc rút kinh nghiệm của các quốc gia có điều kiện tương tự để vận dụng vào phát triển KTTT vùng DHNTB. - Đã chỉ ra được những khác biệt trong quá trình phát triển trang trại vùng DHNTB so với các vùng khác trong cả nước. - Đã chỉ ra được những tồn tại, mâu thuẫn trong quá trình phát triển KTTT vùng DHNTB và làm rõ những nguyên nhân kìm hãm. - Đã xác lập được những tiền đề vững chắc làm cơ sở cho việc đề xuất một hệ thống các giải pháp đồng bộ trên cả 03 giác độ: vùng, địa phương và trang trại nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển KTTT vùng DHNTB trong tương lai. 6. Nội dung chủ yếu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, nội dung chính của luận án được trình bày trong 03 chương với các nội dung như sau: Chương 1. Phát triển KTTT trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá Chương 2. Thực trạng phát triển KTTT trên địa bàn vùng DHNTB Chương 3. Những giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển KTTT trên địa bàn DHNTB trong quá trình CNH, HĐH - 3 - CHƯƠNG 1 PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI 1.1.1. Trang trại gia đình và Kinh tế trang trại (KTTT) Trang trại gia đình là một hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp, có quy mô tương đối lớn, được hình thành và quản lý bởi gia đình chủ trang trại. KTTT là một hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa cơ bản trong nông nghiệp, phát triển trên cơ sở kinh tế hộ gia đình nông dân. 1.1.2. Các đặc điểm của trang trại - Các hoạt động chủ yếu là sản xuất nông nghiệp. - Phần lớn sản phẩm của trang trại được bán ra thị trường. - Trang trại phải có quy mô sản xuất lớn hơn hộ gia đình. - Tư liệu sản xuất chủ yếu thuộc quyền sở hữu của chủ thể độc lập. - Có trình độ tổ chức sản xuất, quản lý cao hơn hộ gia đình. - Có cơ sở vật chất kỹ thuật, công nghệ sản xuất mạnh hơn. 1.1.3. Các tiêu chí xác định trang trại: Để xác định trang trại, người ta dựa vào: Giá trị sản lượng hàng hoá; quy mô sử dụng đất; quy mô vốn đầu tư và lao động. 1.1.4. Phân loại trang trại 1.1.2.1. Phân loại theo hình thức tổ chức quản lý 1.1.2.2. Phân loại theo cơ cấu thu nhập 1.1.2.3. Phân loại theo cơ cấu sản xuất 1.1.2.4. Phân loại theo quy mô hoạt động 1.1.2.5. Phân loại theo hình thức sở hữu tư liệu sản xuất 1.1.5. Vai trò của KTTT trong quá trình CNH, HĐH NN-NT - Trang trại gia đình là nền tảng quan trọng để đẩy mạnh CNH. - Tạo ra sự thịnh vượng cho khu vực nông thôn. - Góp phần quan trọng trong việc phát triển một nền nông nghiệp bền vững. - Góp phần tích cực trong việc bảo tồn các nguồn tài nguyên thiên nhiên và phát triển tính đa dạng của nông thôn. - Sử dụng hiệu quả hơn các nguồn lực sản xuất. - 4 - - Góp phần thúc đẩy tiến bộ nông thôn. 1.2. PHÁT TRIỂN KTTT TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG NGHIỆP – NÔNG THÔN 1.2.1. Khái niệm và nội dung phát triển KTTT Phát triển KTTT được hiểu là việc gia tăng mức độ đóng góp về giá trị sản lượng và sản lượng hàng hoá nông sản của các trang trại cho nền kinh tế, đồng thời phát huy vai trò tiên phong của nó trong việc thúc đẩy tăng trưởng, giải quyết việc làm ở khu vực nông nghiệp, nông thôn theo hướng hiện đại gắn với yêu cầu phát triển bền vững. 1.2.2. Chỉ tiêu đánh giá trình độ phát triển kinh tế trang trại - Giá trị sản lượng hàng hoá nông sản: Chi tiêu này cung cấp thông tin về quy mô giá trị sản lượng hàng hoá nông sản do các trang trại sản xuất ra trong 01 năm. - Tốc độ tăng giá trị sản lượng hàng hoá nông sản: Chỉ tiêu này đo lường sự thay đổi của quy mô sản xuất hàng hoá nông sản của một địa phương, vùng hoặc quốc gia giữa năm sau so với năm trước hoặc so với một năm cố định. - Tỷ lệ đóng góp của kinh tế trang trại: Chỉ tiêu này thể hiện mối quan hệ giữa giá trị sản lượng HHNS do các trang trại sản xuất ra so với giá trị lượng HHNS của toàn ngành trong 01 năm. Chỉ tiêu này cho thấy vai trò của KTTT trong nền sản xuất nông nghiệp của một địa phương, vùng hoặc cả nước. - Quy mô sử dụng các nguồn lực sản xuất: Chỉ tiêu này cho thấy, bình quân mỗi trang trại sử dụng bao nhiêu đất đai, lao động, tiền vốn vào sản xuất, kinh doanh. - Tỷ lệ sử dụng các nguồn lực sản xuất: Trình độ phát triển KTTT của một địa phương còn được biểu hiện qua chỉ tiêu thể hiện quan hệ giữa quy mô sử dụng đất đai, lao động, tiền vốn vào sản xuất của trang trại so với quy mô sử dụng của toàn bộ nền sản xuất nông nghiệp. - Hiệu quả sử dụng nguồn lực vào sản xuất: Chỉ tiêu này cho biết mức lợi nhuận thu được trên 01 đồng vốn đầu tư; trên 01 ha canh tác hoặc trên 01 lao động sử dụng trong trang trại. - 5 - - Sự chuyển dịch về cơ cấu: Trình độ phát triển KTTT của một địa phương được thể hiện qua cơ cấu trang trại có chuyển dịch theo hướng tích cực hay không. 1.2.3. Yêu cầu phát triển KTTT gắn với mục tiêu bền phát triển bền vững trong quá trình CNH, HĐH NN – NT Kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hoà giữa 3 mặt của sự phát triển, gồm: phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trường 1.2.4. Các nhân tố tác động đến việc hình thành và phát triển của KTTT 1.2.3.1. Các nhân tố tạo môi trường Bao gồm các nhân tố quan trọng là: điều kiện tự nhiên thuận lợi; sự phát triển của thị trường nông nghiệp; trình độ phát triển của hệ thống cơ sở hạ tầng; sự tác động tích cực từ khu vực công nghiệp; được luật pháp thừa nhận và Chính phủ ủng hộ; có những người có trình độ và khát vọng làm giàu từ nông nghiệp. 1.2.3.2. Các nhân tố tác động đến đầu vào a) Khả năng tích tụ đất đai: Trang trại gắn liền với sản xuất nông nghiệp, tức là luôn gắn với sử dụng đất đai. Vì vậy, để trang trại hình thành và phát triển, phải tập trung được nguồn lực đất đai đủ lớn. b) Khả năng tích lũy vốn: Muốn có lợi thế về quy mô và trình độ tổ chức sản xuất vượt trội, các trang trại không những cần phải có quy mô ruộng đất đủ lớn mà còn cần phải có vốn đầu tư đủ nhiều. c) Nguồn cung ứng lao động phù hợp: Do quy mô sản xuất lớn nên chủ trang trại phải sử dụng thêm lao động thuê ngoài nên cần có nguồn cung ứng lao động phù hợp. d) Trình độ thông tin: Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu như hiện nay, để quyết định sản xuất chủ trang trại phải có thông tin thị trường. e) Khả năng đáp ứng các dịch vụ sản xuất nông nghiệp: Trang trại phải đầu tư thâm canh cao hơn so với hộ gia đình, tức là phải sử dụng giống tốt hơn, đặc sắc hơn, phải bón phân khoa học hơn, phải sử dụng công nghệ chăm bón vượt trội hơn... - 6 - 1.2.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến đầu ra a) Nhu cầu thị trường: Quy mô thị trường đủ lớn để đảm bảo cho nông sản của trang trại sản xuất ra có thể tiêu thụ hết chính là “tín hiệu” cực kỳ quan trọng để KTTT phát triển. b) Tình hình cạnh tranh trên thị trường: Trước khi quyết định thành lập trang trại hay mở rộng trang trại phải cân nhắc tình hình cạnh tranh trên thị trường. c) Giá cả nông sản: Giá cả thị trường là nhân tố quyết định việc chủ trang trại có bỏ vốn để phát triển KTTT hay không. d) Khả năng liên kết tạo ra “chuỗi giá trị” nông sản: Để tăng cường khả năng cạnh tranh, các trang trại cần tham gia vào “chuỗi giá trị nông nghiệp” nhằm chia sẻ rủi ro để tạo ra lợi thế cạnh tranh chung. 1.3. KINH NGHIỆM VÀ MÔ HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CỦA CÁC QUỐC GIA VÀ VÙNG LÃNH THỔ 1.3.1.Vị trí của trang trại gia đình trong nền nông nghiệp ở một số quốc gia trên thế giới. Lịch sử phát triển nông nghiệp thế giới cho thấy, trang trại gia đình có vị trí rất quan trọng tại nhiều quốc gia khác nhau. 1.3.2. Kinh nghiệm phát triển KTTT của các quốc gia và vùng lãnh thổ trong khu vực 1.3.1.1. Ưu tiên cho phát triển KTTT ở những vùng đồi núi 1.3.1.2. Nhà nước đóng vai trò “bà đỡ” cho sự ra đời và phát triển 1.3.1.3. Cùng tồn tại nhiều loại hình kinh doanh 1.3.1.4. Phát triển trang trại có trọng tâm, trọng điểm 1.3.1.5. Đa dạng hoá phương thức phát triển KTTT 1.3.1.6. Nhanh chóng hình thành thị trường các yếu tố sản xuất 1.3.3. Một số mô hình phát triển kinh tế trang trại 1.3.2.1. Mô hình “Kinh tế mới” (New Economics) 1.3.2.2. Mô hình “Phát triển bất cân đối” (Unbalanced Growth) 1.3.2.3. Mô hình “Phát triển cân đối”(Balanced Growth) 1.3.2.4. Mô hình “Hạt nhân phát triển” (Development Nucleus) - 7 - CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN VÙNG DUYÊN DẢI NAM TRUNG BỘ THỜI GIAN QUA 2.1. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI VÙNG DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ 2.1.1. Điều kiện phát triển KTTT vùng DHNTB 2.1.1.1. Điều kiện tự nhiên: Có vị trí địa lý rất thuận lợi cho giao thương kinh tế với Tây Nguyên, miền Nam, miền Bắc và các nước Lào, Campuchia, là điều kiện tốt để phát triển KTTT. Khí hậu đặc trưng chủ yếu là nóng ẩm, nhiều ánh sáng, mùa mưa trùng với mùa bão lớn. Có khoảng 140.000 ha mặt nước lợ, mặn có giá trị nuôi trồng thuỷ đặc sản. Đất nông nghiệp có 583,8 nghìn ha, chiếm 16,6%; đất có rừng 1.459,8 nghìn ha, chiếm 37,1%; đất trống chưa sử dụng là 1.273,2 nghìn ha chiếm 39,5% diện tích đất tự nhiên toàn vùng. 2.1.1.2. Điều kiện kinh tế, xã hội: Dân số nông thôn là 4.983,6 nghìn người, chiếm 72% tổng dân số. Lao động trong ngành nông, lâm, ngư nghiệp là 2.198,7 nghìn người, chiếm 62,8% tổng lao động; lao động chưa có việc làm là 287,5 nghìn người, chiếm 5,36% tổng lao động. Cơ sở hạ tầng của vùng DHNTB còn kém phát triển, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa, chưa phục vụ đắc lực cho việc đẩy mạnh phát triển KTTT. 2.1.2. Tình hình phát triển KTTT vùng Duyên hải Nam Trung bộ 2.1.2.1. Về số lượng Các số liệu ở Bảng 2.1 cho thấy, đến năm 2006 số lượng trang trại trên địa bàn là 7.808, tăng 4.904 trang trại so với năm 2001, tốc độ tăng bình quân hàng năm trong giai đoạn 2001-2006 là trên 22%. Đến năm 2006, số lượng trang trại của khu vực chiếm tỷ trọng trên 6,9% trong tổng số 113.730 trang trại của cả nước (theo chuẩn mới). Tuy nhiên, số hộ làm KTTT chỉ mới chiếm 1,0%, sử dụng 1,34% lao động và 2,1% đất sản xuất nông, lâm, nuôi trồng thuỷ sản của cả vùng. - 8 - 2.1.2.2. Về loại hình sản xuất kinh doanh: Những năm qua tỷ trọng trang trại theo loại hình kinh doanh không ổn định, biến động mạnh. Bảng 2.1: SỐ LƯỢNG TRANG TRẠI VÙNG DHNTB ĐẾN NĂM 2006 Năm 2001 Năm 2003 Năm 2005 Năm 2006 TT Tên địa phương Số lượng % Số lượng % Số lượng % Số lượng % 1 Đà Nẵng 259 8,9 283 4,3 220 3,1 327 4,2 2 Quảng Nam 423 14,6 703 10,8 916 13,0 933 11,9 3 Quảng Ngãi 63 2,2 304 4,7 393 5,6 322 4,1 4 Bình Định 400 13,8 766 11,8 1.124 15,9 993 12,7 5 Phú Yên 910 31,3 2.502 38,4 2.634 37,32.735 35,0 6 Khánh Hoà 849 29,2 1.951 30,0 1.783 25,22.498 32,0 Tổng 2.904 100,0 6.509 100 7.070 1007.808 100 Nguồn: Tổng hợp từ [1], [8], [17], [18], [19], [20]. 2.1.2.3. Về quy mô và trình độ sản xuất hàng hóa: Trong giai đoạn 2001-2006, giá trị sản lượng nông sản hàng hóa (GTSLNSHH) của các trang trại vùng DHNTB đã tăng từ 480,3 tỷ năm 2001 lên 850,5 tỷ vào năm 2006. Tuy nhiên, nếu so với tốc độ tăng trưởng GTSLNSHH của trang trại trong cả nước, tốc độ tăng trưởng của khu vực KTTT vùng DHNTB là quá thấp. Nhìn chung, trình độ sản xuất hàng hóa của các trang trại vùng DHNTB chưa cao; mặc dù có sự gia tăng nhanh chóng số lượng trang trại song quy mô và tỷ trọng đóng góp của trang trại trong sản xuất nông nghiệp tăng chậm, giá trị nông sản hàng hóa bình quân của trang trại có xu hướng giảm sút nhanh chóng. 2.1.2.3. Về quy mô các nguồn lực sản xuất a) Đất đai: Tổng diện tích của các trang trại đến năm 2006 là 37.500 ha, bình quân 4,8ha/trang trại, chỉ bằng 74,3% mức bình quân chung cả nước. Có đến 50% số trang trại có diện tích dưới 1,0 ha, chủ yếu là trang trại sản xuất tôm giống và chăn nuôi. Các trang trại trồng trọt có quy mô dao động trong khoảng 2,0-20,0 ha (chiếm trên 90%). b) Vốn đầu tư: Vốn đầu tư bình quân của trang trại tăng từ 65,6 triệu đồng năm 1999 tăng lên 380,6 triệu đồng năm 2004. Đến năm 2006, vốn bình quân đã giảm xuống còn 144,4 triệu, bằng 56% so với cả nước và chỉ bằng 40% của mức bình quân của năm 2004. Vào thời điểm 2006, - 9 - các trang trại trong vùng có quy mô vốn đầu tư khá thấp, tập trung trong khoảng từ 50-200 triệu (chiếm đến 72%). c) Lao động: Đến năm 2006, trang trại sử dụng thường xuyên khoảng 27,4 nghìn lao động, số lượng lao động bình quân/trang trại của vùng là 3,1, bằng 88,6% bình quân chung cả nước. Các trang trại có quy mô dưới 10 lao động chiếm ưu thế tuyệt đối với trên 92,6% số trang trại. 2.1.2.4. Về thu nhập: Năm 2006, thu nhập bình quân mỗi trang trại trong vùng khoảng 38,3 triệu, bằng 62,4% so với mức bình quân chung cả nước, bằng 45% của vùng Đông Nam bộ (ĐNB). Rất ít trang trại có thu nhập trên 200 triệu đồng/năm. 2.1.3. Những đóng góp của KTTT cho quá trình CNH, HĐH NN-NT vùng Duyên hải Nam Trung bộ 2.1.3.1. Về định lượng: KTTT đóng góp vào giá trị sản xuất nông nghiệp của vùng, từ 376,5 tỷ đồng năm 2000 tăng lên 914,2 tỷ đồng năm 2004, gấp 2,4 lần. Đến năm 2006, KTTT đã đóng góp cho nền kinh tế khối lượng hàng hóa nông sản trị giá khoảng 875 tỷ đồng; thu hút được 27,4 nghìn lao động, trong đó thuê ngoài khoảng 10,1 nghìn người; đảm bảo được khoảng 50% nguyên liệu tôm, 32% nguyên liệu mía, 25% nguyên liệu sắn, 17% nguyên liệu hạt điều và 12% nguyên liệu giấy... cho các cơ sở chế biến công nghiệp trong vùng. 2.1.3.2. Về định tính: KTTT đã góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn nhiều địa phương trong vùng; khai thác tiềm năng đất đai, lao động, vốn trong dân vào sản xuất nông sản hàng hóa; mở ra hướng làm ăn mới được đông đảo hộ gia đình nông dân tích cực tham gia; tạo ra những hạt nhân trong việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp... ở nông thôn. 2.2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC TRANG TRẠI VÙNG DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ 2.2.1. Thực trạng huy động và sử dụng các nguồn lực đầu vào của trang trại 2.2.1.1. Tình hình huy động các nguồn lực a) Đất đai: Đất được giao chiếm 65,4%, đất nhận chuyển nhượng là 7,8%, đất tự khai phá là 18,3% còn lại là diện tích thuê, nhận thầu, nhận - 10 - khoán từ các nông, lâm trường… khoảng 8,6%. Ngoài các trang trại nuôi tôm có mức độ thâm canh khá cao, còn lại chủ yếu vẫn hoạt động quảng canh và bán thâm canh. b) Vốn đầu tư: Vốn tự có chiếm 76,2%, vốn vay chiếm 10,2%, còn lại là vốn huy động từ các nguồn khác chiếm 13,6%. c)Về lao động: Chỉ có khoảng 13% lao động được đào tạo trong đó phần lớn trình độ tương đương sơ cấp. Lao động làm thuê đến từ các tỉnh phía Bắc và Bắc Trung bộ chiếm trên 60%, người địa phương dưới 40%. 2.2.1.2. Hiệu quả sử dụng các nguồn lực sản xuất của trang trại a) Hiệu quả sử dụng đất: Trong giai đoạn 2000-2004, hiệu quả sử dụng đất trong các trang trại vùng DHNTB không ổn định. Chủ yếu do thiếu vốn đầu tư, chưa quan tâm đến đầu tư chiều sâu và còn tồn tại các trang trại trá hình. Quy mô hiệu quả của trang trại vùng DHNTB là từ 6,0 – 20,0 ha. b) Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư: Số liệu ở bảng 2.2 cho thấy, hiệu quả sử dụng vốn của trang trại vùng DHNTB những năm qua chưa ổn định và còn thấp so với cả nước và với kinh tế hộ gia đình.. Suất đầu tư hiệu quả đối với trồng trọt là từ 2,0-4,0 triệu đồng/ha; lâm nghiệp là 1,0-2,0 triệu đồng/ha; thủy sản là 10,0-20,0 triệu đồng/ha; kinh doanh tổng hợp không thể hiện xu thế rõ ràng song mức đầu tư hiệu quả là dưới 6,0 triệu/ha. Bảng 2.2: HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN TRONG CÁC TRANG TRẠI DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ QUA CÁC NĂM ĐVT: đồng Năm Duyên hải Nam Trung bộ Bình quân cả nước Kinh tế hộ gia đình 2001 0,305 0,319 0,318 2002 0,277 * * 2003 0,227 0,283 0,234 2004 0,151 0,222 0,168 2006 0,268 0,238 0,266 Nguồn: Tính toán từ [1], [17], [18], [19], [20], [30]. * Không có số liệu c) Hiệu quả sử dụng lao động: Các số liệu tính toán được ở bảng 2.3 mô tả hiệu quả sử dụng lao động trong trang trại vùng DHNTB. - 11 - Có thể thấy, xu hướng thu nhập/lao động của trang trại vùng DHNTB đang giảm tương đối so với bình quân trong trang trại cả nước. 2.2.1.3. Mối quan hệ giữa các yếu tố đầu vào đối với kết quả kinh doanh của trang trại a) Nguồn dữ liệu phương pháp nghiên cứu: Căn cứ vào các số liệu điều tra đã được xử lý trên phần mềm SPSS 13, sử dụng mô hình hồi quy bội nhằm mô hình hoá mối liên hệ giữa kết quả kinh doanh của trang trại (Y) với các nhân tố cơ bản là: thành phần chủ trang trại (X1), trình độ chủ trang trại (X2), số năm hoạt động (X3), số nhân khẩu của gia đình chủ trang trại (X4), quy mô lao động (X5), quy mô vốn đầu tư (X6) và diện tích canh tác (X7). b) Kết quả nghiên cứu: Đã lựa chọn được mô hình tối ưu mô tả quan hệ giữa thu nhập với các nhân tố ảnh hưởng cho từng loại trang trại. c) Những kết luận rút ra từ việc nghiên cứu - Từ 60-90% những thay đổi của thu nhập bình quân trong trang trại được giải thích bởi: vốn đầu tư, lao động, đất đai và số nhân khẩu. - Trong các nhân tố ảnh hưởng, vốn đầu tư là nhân tố có tác động mạnh nhất đến thu nhập của tất cả các loại hình trang trại. - Trong nhiều loại hình trang trại, quy mô đất đai ít có ảnh hưởng hoặc ảnh hưởng không rõ ràng đối việc tăng thu nhập. Bảng 2.3: HIỆU QUẢ SỬ DỤNG LAO ĐỘNG TRONG CÁC TRANG TRẠI DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ QUA CÁC NĂM ĐVT: 106 đồng Năm Duyên hải Nam Trung bộ Bình quân cả nước Kinh tế hộ gia đình 2001 7,26 6,89 6,56 2002 7,11 * * 2003 7,53 7,83 6,21 2004 7,88 8,03 7,23 2005 8,13 9,22 7,34 2006 12,35 17,63 8,66 Nguồn: [1], [4], [8], [17],[18],[19],[20]. * Không có số liệu - 12 - 2.2.2. Thực trạng giải quyết đầu ra cho nông sản của trang trại 2.2.2.1. Tình hình tổ chức tiêu thụ a) Đối với nhóm nguyên liệu cho chế biến công nghiệp - Tiêu thụ trực tiếp: Khoảng từ 10-25% tổng số nông sản của các trang trại vùng DHNTB được bán qua kênh trực tiếp cho các cơ sở chế biến. - Tiêu thụ qua trung gian: Hiện tại trên địa bàn DHNTB có các hình thức thông dụng sau đây: Ứng trước vốn, vật tư – mua lại sản phẩm; mua đứt – bán đoạn. b) Đối với nhóm nông sản phục vụ cho tiêu dùng i) Tiêu thụ trực tiếp. Người sản xuất bán trực tiếp cho người tiêu dùng thông qua các hình thức tiêu thụ sau đây: - Bán tại chợ. Năm 2005, trang trại tiêu thụ tại các chợ địa phương bình quân: 33% lương thực, 41% rau củ, 24% trái cây tươi, 31% sản phẩm gia cầm... - Bán cho các khách sạn, nhà hàng, quán ăn. Một số trang trại sản xuất các rau xanh, thực phẩm và thủy đặc sản cung cấp cho các nhà hàng, khách sạn, quán ăn lớn để chế biến, tiêu thụ cho khách hàng. ii) Tiêu thụ qua trung gian. Hiện nay trong vùng đang sử dụng các hình thức tiêu thụ chủ yếu sau: - Qua 01 trung gian. có sự tham gia của những người buôn đường dài đã có quan hệ làm ăn lâu dài với nông dân nên tới vụ thu hoạch họ đứng ra thu mua để cung ứng cho những khách hàng xa. - Qua 02 trung gian. Ở khu vực DHNTB hiện nay hình thức tiêu thụ gián tiếp thông dụng là sử dụng 02 trung gian: bán buôn tại các chợ đầu mối nông sản và những người bán lẻ tại các chợ hoặc bán rong. 2.2.2.2. Vấn đề liên kết trong tiêu thụ - Liên kết trong “chuỗi giá trị” nông sản ở DHNTB còn rất lỏng lẻo. - “Chuỗi giá trị” chưa tăng cường năng lực cạnh tranh cho nông sản. - Chủ trang trại ủy thác khâu tiêu thụ sản phẩm và các nhà mày chế biến ủy thác khâu cung ứng nguyên liệu cho các nhà buôn là hợp lý. 2.2.3. Thực trạng phát huy vai trò hỗ trợ của Nhà nước đối với phát triển KTTT vùng DHNTB 2.2.3.1. Môi trường pháp lý - 13 - Quan trọng nhất của việc tạo dựng môi trường pháp lý, đó là việc Nhà nước thừa nhận 02 vấn đề cơ bản: Thừa nhận tính hợp pháp của KTTT. Thừa nhận quyền lợi lâu dài của người dân đối với ruộng đất và tài sản gắn liền với đất. 2.2.3.2. Về các chính sách hỗ trợ a) Về tài chính: Các chính sách ưu đãi về thuế và sử dụng các nguồn vốn đầu tư của Chính phủ; tạo điều kiện cho chủ trang trại tiếp cận các nguồn vốn tín dụng; ưu đãi đầu tư để khuyến khích phát triển KTTT tại những vùng khó khăn...; hỗ trợ của các địa phương thông qua các chương trình khuyến khích phát triển KTV, KTTT. b) Về đất đai: Các chính sách nhằm giúp giải quyết vấn đề ruộng đất manh mún; giao đất cho nông dân phát triển KTTT; ưu đãi cho thuê đất, giao đất để khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư vào KTTT tại những khu vực khó khăn. c) Về khoa học công nghệ: Những quan tâm hỗ trợ của Nhà nước cho các trang trại vùng DHNTB còn rất hạn chế, chưa kịp thời và không phù hợp, chưa hỗ trợ được nhiều cho các trang trại. d) Về tiêu thụ nông sản: Chính sách nhằm đẩy mạnh hình thành và phát triển thị trường nông nghiệp, tạo điều kiện cho KTTT phát triển; hỗ trợ nông dân tiêu thụ sản phẩm; khuyến khích, tạo điều kiện thực hiện liên kết “04 nhà” trong nông nghiệp; hỗ trợ tiêu thụ của chính quyền các địa phương. 2.3. NHỮNG TỒN TẠI HẠN CHẾ VÀ NGUYÊN NHÂN KÌM HÃM PHÁT TRIỂN KTTT VÙNG DHNTB BỘ THỜI GIAN QUA 2.3.1. Những tồn tại, hạn chế cần khắc phục 2.3.1.1. KTTT phát triển chưa ổn định và bền vững 2.3.1.2. Chưa thể hiện ưu thế vượt trội so với Kinh tế hộ gia đình 2.3.1.3. Phát triển KTTT chưa bền vững 2.3.1.4. Chưa gắn với giải quyết việc làm cho người dân địa phương 2.3.1.5. Chưa thật sự gắn với lợi ích cộng đồng 2.3.1.6. Chưa có sự gắn kết chặt chẽ giữa sản xuất và tiêu thụ 2.3.1.7. Sử dụng các nguồn lực chung của xã hội chưa công bằng - 14 - 2.3.2. Nguyên nhân kìm hãm sự phát triển của KTTT 2.3.2.1. Thị trường nông sản chưa phát triển a) Nguồn cung nông sản trên thị trường còn hạn chế b) Sức mua nông sản hàng hóa trong vùng còn thấp do 2.3.2.2. Thị trường dịch vụ nông nghiệp kém phát triển 2.3.2.3. Tích luỹ trong hộ gia đình nông dân còn thấp 2.3.2.4. Còn khó khăn về cơ sở hạ tầng 2.3.2.5 .Các chính sách kinh tế chưa thực sự phát huy tác dụng 2.3.2.6. Tập quán sản xuất chưa thay đổi 2.3.2.7. Những nguyên nhân bên trong CHƯƠNG 3 NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN KTTT TRÊN ĐỊA BÀN DHNTB TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ 3.1. CƠ SỞ TIỀN ĐỀ CHO VIỆC ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP 3.1.1.Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, thời cơ và thách thức đối với KTTT vùng DHNTB trong quá trình CNH, HĐH 3.1.2. Đường lối, chủ trương phát triển nông nghiệp, nông thôn (NN-NT) của Đảng và Nhà nước đến năm 2010 và tầm nhìn 2020 3.1.2.1.Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam) 3.1.2.2. Quy hoạch chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông lâm nghiệp vùng DHNTB giai đoạn 2003-2010 và tầm nhìn 2020 3.1.3. Quan điểm và định hướng phát triển KTTT vùng DHNTB 3.1.3.1. Quan điểm phát triển - Phải đặt trong mối quan hệ với phát triển thị trường nông nghiệp. - Phải đặt trong mối quan hệ với phát triển kinh tế hộ. - Phải gắn với hệ thống quy hoạch, kế hoạch, chính sách. - Phải gắn với sử dụng hiệu quả tiềm năng, thế mạnh của địa phương. - Phải tạo ra động lực mạnh mẽ để thúc đẩy quá trình CNH, HĐH. - 15 - - Phải gắn với mục tiêu bền vững. - Phải gắn với phát triển công nghiệp chế biến và hệ thống tiêu thụ. 3.1.3.2. Định hướng phát triển đối với các loại hình trang trại a) Đối với loại hình trang trại trồng trọt. b) Đối với loại hình trang trại nuôi trồng thủy sản. c) Đối với loại hình trang trại chăn nuôi. d) Đối với loại hình trang trại lâm nghiệp. e) Đối với loại hình trang trại kinh doanh tổng hợp 3.1.3.3. Phân công trách nhiệm trong việc đẩy mạnh phát triển KTTT gắn với yêu cầu bền vững trong quá trình CNH, HĐH NN-NT a) Chính quyền trung ương: Tạo môi trường thể chế thuận lợi. b) Chính quyền địa phương: Điều hành hiệu quả. c) Cộng đồng tài trợ và cộng đồng khoa học: Hỗ trợ kịp thời. d) Doanh nghiệp sản xuất và các nhà buôn: Hợp tác toàn diện. e) Chủ trang trại: Chủ động, tăng cường trách nhiệm bản thân. 3.1. CÁC GIẢI PHÁP NHẰM ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN KTTT TRÊN ĐỊA BÀN KHU VỰC DHNTB 3.2.1. Đẩy mạnh công tác quy hoạch a) Hoàn thiện quy hoạch phát triển nông, lâm thuỷ sản: trên cả 03 cấp độ: Ngành, vùng và địa phương. Xúc tiến thành lập “Hội đồng vùng” để điều phối chung. b) Tăng cường quản lý quy hoạch. Gắn trách nhiệm của chính quyền địa phương với quy hoạch; xây dựng cơ chế quản lý sử dụng quỹ đất phát triển KTTT tiết kiệm và công bằng; cấp “giấy chứng nhận xuất xứ sản xuất”; nếu không làm theo quy hoạch sẽ không nhận được sự ưu đãi. 3.2.2. Giải quyết vấn đề vốn cho phát triển KTTT 3.2.2.1. Đẩy mạnh phát triển thị trường các yếu tố sản xuất a) Đẩy mạnh phát triển thị trường vốn ở nông thôn. Tăng cường năng lực hoạt động của các kênh cấp vốn truyền thống, khuyến khích các quỹ đầu tư, quỹ tín dụng nhân dân tham gia. Hỗ trợ vốn để hình thành các “quỹ hỗ trợ đầu tư phát triển KTTT”, gắn kết giữa việc cấp vốn với huy động vốn ngay tại chỗ. Đa dạng hoá hoạt động cấp tín - 16 - dụng cho phù hợp. Kết hợp với các chương trình phát triển nông thôn. Lập “quỹ phòng chống rủi ro tín dụng nông nghiệp”. 3.2.2.2. Bổ sung và hoàn thiện một số nội dung trong cơ chế tài chính hỗ trợ cho phát triển KTTT. Trong đó nhấn mạnh việc hỗ trợ vốn trước và sau đầu tư, hoàn thiện cơ chế khuyến khích đầu tư, cơ chế tài trợ vốn cho phát triển KTV, KTTT theo hướng mở rộng xã hội hoá. Đơn giản hóa thủ tục cho vay đối với phát triển KTTT, tăng cường dịch vụ hỗ trợ đến tận hộ gia đình. 3.2.2.3. Gắn phát triển KTTT với việc thực hiện các chương trình dự án xã hội của chính phủ. Thay vì trợ cấp cho trang trại, Chính phủ sẽ mua lại các “hàng hoá công cộng” mà trang trại có khả năng cung cấp cho xã hội. 3.2.2.4. Nâng cao khả năng đảm bảo tín dụng cho chủ trang trại. Khuyến khích những người có nhu cầu vay vốn ngân hàng tham gia vào các nhóm vay vốn và xúc tiến hình thành các “Quỹ nhóm tín dụng”. 3.2.3. Thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung ruộng đất ở nông thôn 3.2.3.1. Hình thành thị trường ruộng đất tại nông thôn. Bổ sung quỹ đất của các nông, lâm trường quốc doanh phá sản, đất công 5%, đất bỏ hoang, đất khai hoang để phát triển KTTT. Nhanh chóng hoàn tất việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Khuyến khích mọi thành phần kinh tế trong xã hội tham gia phát triển KTTT. Giảm thuế chuyển quyền sử dụng đất; quy định mức thuế luỹ tiến theo số lượt mua bán. 3.2.3.2. Tổ chức các trung tâm giao dịch ruộng đất. Thời gian đầu lấy Ngân hàng NN&PTNT hoặc Ngân hàng Chính sách xã hội làm nòng cốt. 3.2.3.3. Quy định giá thuê đất vượt hạn điền linh hoạt. Nhà nước căn cứ số chỗ làm việc tạo ra trên (1 ha) để xác định đơn giá cho thuê 3.2.3.4. Đẩy mạnh chương trình “đổi điền, dồn thửa”. Chính quyền người đứng ra vận động và giám sát việc thương lượng. Phải chuẩn bị đầy đủ thông tin về đất đai; sử dụng phương pháp “Rút bù diện tích”; vận động được tất cả các hộ gia đình có ruộng đất liền kề cùng tham gia. 3.2.3.5. Khuyến khích hình thành các trang trại liên kết. Hình thành các trang trại liên kết “nông dân – nông dân” và “trang trại – nông dân”. - 17 - 3.2.3.6. Đẩy mạnh việc giao đất, cho thuê đất để phát triển KTTT tại những vùng đồi núi trọc, đất trống nơi biên giới, hải đảo. Nhà nước phát triển hạ tầng rồi khuyến khích tất cả mọi thành phần dân chúng đến nhận đất phát triển trang trại theo mô hình “Kinh tế mới”. 3.2.4. Tạo điều kiện thuận lợi cho trang trại tiếp cận hiệu quả với các nguồn cung ứng dịch vụ sản xuất nông nghiệp 3.2.4.1. Mở rộng thị trường dịch vụ sản xuất nông nghiệp - Đối với thị trường giống. Khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia nghiên cứu, lai tạo, nhập khẩu để tạo ra nhiều giống mới. Thành lập các doanh nghiệp sản xuất, cung ứng giống. Khuyến khích các công ty nước ngoài đầu tư vào lĩnh vực sản xuất giống. Thành lập cơ quan quản lý giống cây trồng độc lập. - Đối với thị trường vật tư nông nghiệp. Củng cố các doanh nghiệp kinh doanh vật tư nông nghiệp của Nhà nước theo hướng liên kết với các cơ sở sản xuất để hình thành “chuỗi cung ứng”. Chỉ những người có chuyên môn mới được cấp phép kinh doanh; tăng cường thanh tra, kiểm tra chất lượng, nguồn gốc và giá cả. - Đối với dịch vụ bảo hiểm nông nghiệp. Khuyến khích các doanh nghiệp hoạt động bảo hiểm nông nghiệp; hình thành quỹ bảo hiểm nông nghiệp; là điều kiện để được cấp phép hoặc được nhận ưu đãi đầu tư. Đa dạng hóa các loại hình bảo hiểm trong nông nghiệp cho phù hợp với trình độ kinh doanh của đa số các trang trại vùng DHNTB. - Đối với dịch vụ tư vấn phát triển. Mỗi tỉnh cần thành lập ít nhất 01 công ty dịch vụ tư vấn phát triển nông nghiệp của Nhà nước. Tại các vùng quy hoạch tập trung, tạo điều kiện thuận lợi để hình thành các công ty dịch vụ tư vấn phát triển trang trại của tư nhân. 3.2.4.2. Cải tiến khâu cung ứng dịch vụ sản xuất cho trang trại a) Thành lập các Hợp tác xã dịch vụ cổ phần (HTXDVCP). Do các đơn vị cung cấp tín dụng, Hiệp hội các nhà sản xuất, trang trại thành lập nhằm đảm bảo cung ứng vật tư và tổ chức tiêu thụ sản phẩm. b) Phát triển mạnh mô hình “Hợp tác xã bảo hiểm nông nghiệp”. Các trang trại tự đón góp kinh phí để hình thành quỹ bảo hiểm. - 18 - c) Đẩy mạnh liên kết giữa các cơ sở NCKH với trang trại. Chính quyền bảo trợ – Các chủ trang trại liên kết để đảm bảo nguồn lực – Ký các hợp đồng liên kết với các cơ sở NCKH. 3.2.5. Giải quyết đầu ra cho nông sản của các trang trại 3.2.5.1. Mở rộng thị trường tiêu thụ nông sản a) Mở rộng thị trường tiêu thụ tại chỗ. Đẩy mạnh phát triển chợ nông thôn, các điểm bán nông sản tại các khu dân cư lớn. Miễn thuế và các loại phí cho người kinh doanh nông sản nhỏ tại các chợ nông thôn. Tài trợ để tổ chức một số lễ hội nông sản. Hỗ trợ cho các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh nông sản trong khuôn khổ “Hộp xanh da trời” và “Hộp xanh lá cây”. Miễn thuế nông nghiệp, miễn thủy lợi phí lâu dài cho nông dân để tăng sức mua. b) Đẩy mạnh phát triển các cơ sở chế biến gắn với sản xuất nông nghiệp của từng địa phương cụ thể. Khuyến khích đầu tư vào các ngành chế biến nông sản sử dụng nguồn nguyên liệu tại chỗ; đổi mới chính sách tài chính, tín dụng; hình thành các “khu vực sản xuất nông nghiệp tập trung”. Khuyến khích các trang trại chung vốn để thành lập các xí nghiệp chế biến cổ phần và đầu tư thiết bị chế biến nông sản. Khuyến khích đầu tư trực tiếp nước ngoài vào công nghiệp chế biến. 3.2.5.2. Tổ chức lại mạng lưới tiêu thụ theo hướng tăng cường liên kết trong “chuỗi giá trị nông sản” a) Xây dựng “chợ phiên nông sản” tại những nơi KTTT phát triển. Chợ phiên nông sản được thành lập tại các vùng sản xuất nông nghiệp tập trung, do Nhà nước tổ chức và giám sát. Đây là nơi thuận lợi để người bán, người mua và các nhà cung ứng dịch vụ sản xuất gặp nhau. b) Tổ chức lại lực lượng “thương lái” kinh doanh nông sản. Xúc tiến thành lập “Hiệp hội kinh doanh nông sản”. Đào tạo kỹ năng, nghiệp vụ và pháp luật để cấp thẻ hành nghề; hỗ trợ về thông tin, ưu đãi vay vốn; bảo hộ về quyền lợi... Đẩy mạnh tuyên truyền về vai trò quan trọng cùng những đóng góp to lớn của tư thương. c) Khuyến khích phát triển các doanh nghiệp chuyên doanh nông sản. Hỗ trợ mặt bằng, vốn, quản lý, kiến thức kinh doanh, miễn thuế - 19 - thu nhập và thuế VAT, hỗ trợ phí cầu đường cho các doanh nghiệp này. Tăng cường công tác kiểm định chất lượng hàng hóa trên hệ thống. d) Đẩy mạnh tiêu thụ tại chỗ thông qua chợ nông thôn. Mở rộng giao lưu buôn bán, trao đổi nông sản giữa các hộ gia đình ngay trong từng khu vực bằng cách phát triển giao thông nông thôn, mở rộng mạng lưới chợ nông thôn, hệ thống các quầy hàng bán nông sản tại các chợ, các thị trấn, thị tứ và khu dân cư đông đúc. e) Gắn hoạt động của các trang trại với du lịch. Tại các vùng ven đô thị và các khu du lịch lớn, cần hướng các trang trại vào khai thác du lịch nhằm tăng thu nhập và đẩy mạnh tiêu thụ nông sản tại chỗ. 3.2.5.3. Cải tiến công tác ký kết hợp đồng tiêu thụ nông sản trực tiếp - Ký hợp đồng qua Hợp tác xã dịch vụ cổ phần. Các hợp tác xã sẽ đứng ra giải quyết vấn đề tiêu thụ nông sản giúp cho trang trại. - Cải tiến phương thức ký kết hợp đồng với nông dân. Các điều khoản hợp đồng phải được thỏa thuận thông qua tổ chức đại diện. - Phải tăng cường vấn đề kỷ luật hợp đồng kinh tế. Nhà nước cần sớm hoàn thiện các quy định pháp lý cho việc ký kết hợp đồng kinh tế giữa doanh nghiệp và nông dân và cơ chế giải quyết tranh chấp. Tách riêng vấn đề chính sách xã hội (ưu tiên, hỗ trợ) với hoạt động kinh doanh. 3.2.5.4. Đẩy mạnh hoạt động marketing nhằm xúc tiến tiêu thụ a) Làm tốt công tác thông tin thị trường. Xuất bản “Bản tin thị trường nông sản” toàn quốc và mỗi địa phương. b) Chú ý đến thương hiệu hàng hoá. Đối với các vùng sản xuất tập trung các sản phẩm đặc sản, địa phương sẽ trực tiếp đứng ra đăng ký hoặc hỗ trợ đăng ký thương hiệu chung. Hiệp hội có trách nhiệm kiểm soát chất lượng để giữ vững thương hiệu. c) Đẩy mạnh công tác tuyên truyền quảng cáo. Chính quyền cần đứng ra giúp thực hiện việc quảng bá cho nông sản của địa phương. d) Xúc tiến xây dựng các trang Web giới thiệu nông sản. Chính quyền cịa phương sẽ hỗ trợ kinh phí để xây dựng trang web, Hiệp hội - 20 - kinh doanh nông sản cùng với các nhà sản xuất chế biến đảm bảo kinh phí, nhân lực để duy trì hoạt động thường xuyên. 3.2.6. Nâng cao năng lực quản lý điều hành và chất lượng nông sản của trang trại 3.2.6.1. Nâng cao năng lực toàn diện cho chủ trang trại. Tăng cường đào tạo bồi dưỡng kiến thức quản lý kinh doanh, điều hành trang trại cho các chủ trang trại và cấp giấy chứng nhận về năng lực quản lý. 3.2.6.2. Nâng cao chất lượng nông sản. Để đáp ứng yêu cầu này, trong tương lai các trang trại vùng DHNTB cần hướng vào giải quyết đồng bộ cả 03 vấn đề sau đây: sản xuất – thu hoạch – bảo quản sau thu hoạch. 3.2.7. Nhóm các giải pháp khác 3.2.7.1. Tăng cường đầu tư xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng nông nghiệp, nông thôn theo hướng phục vụ sản xuất hàng hoá. Nhanh chóng nâng cấp toàn diện quốc lộ 1A. Xây dựng hệ thống trị thuỷ trên một số sông lớn; khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư vào hạ tầng nông nghiệp; đa dạng hoá hệ thống thuỷ lợi. Đầu tư mạnh mẽ cho NCKH nông nghiệp trên địa bàn DHNTB. Đầu tư xây dựng một số trung tâm chế biến nông, lâm thủy sản lớn tại các vùng nông sản tập trung của DHNTB ở Quy Nhơn, Khánh Hòa, Quảng Ngãi. 3.2.7.2. Giải phóng về tư tưởng nhằm giải phóng sức sản xuất. Tăng cường nhận thức cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; coi trang trại là doanh nghiệp; chuyển đổi các nông, lâm trường quốc doanh sang hình thức Công ty – trang trại. Thay đổi thái độ đối với “tư thương”; thay đổi quan điểm về “An ninh lương thực”. 3.2.7.3. Nâng cao chất lượng nguồn lao động nông thôn. Tăng cường đào tạo nghề cho thanh niên nông nghiệp; chính thức hoá thị trường lao động ở nông thôn, quy định mức tiền lương tối thiểu. Tổ chức các Hội chợ lao động nông nghiệp. Ban hành các chính sách thu hút nhân tài, trí thức giỏi về làm việc trong khu vực nông nghiệp tại nông thôn. 3.2.7.4. Nâng cao chất lượng trong khâu chế biến nông sản - 21 - a) Nghiên cứu để tạo ra nhiều sản phẩm nông sản có giá trị gia tăng cao. Lôi kéo sự tham gia của toàn xã hội mà trong đó quan trọng nhất là nông dân – các nhà khoa học – các nhà buôn nông sản – cơ sở chế biến và Nhà nước. b)Tăng cường đầu tư trang thiết bị để nâng cao chất lượng chế biến. Tổ chức hệ thống chế biến 02 cấp: sơ chế và tinh chế; các cơ sở chế biến cùng ngành, cùng khu vực liên kết cùng đầu tư. c) Nâng cao tay nghề của công nhân chế biến. Tăng cường công tác đào tạo nghề ban đầu cho công nhân. d) Kiểm soát chặt chẽ chất lượng nguyên liệu đầu vào của các nhà máy. Công bố rộng rãi danh mục các hoá chất không được sử dụng; kiểm tra dư lượng hoá chất miễn phí, tăng cường xử phạt vi phạm; cấp chứng nhận nguồn gốc xuất xứ và đạt tiêu chuẩn chất lượng. 3.2. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VỚI NHÀ NƯỚC VỀ VIỆC ĐẢM BẢO CÁC ĐIỀU KIỆN ĐỂ PHÁT TRIỂN KTTT VÙNG DHNTB - Quy hoạch lại hệ thống chính sách và cơ chế hỗ trợ cho sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn trong điều kiện mới; - “Kích cầu” thị trường ruộng đất ở nông thôn; - Hoàn thiện cơ chế, chính sách để khuyến khích đẩy mạnh đầu tư vào các ngành công nghiệp phục vụ nông nghiệp; - Có chính sách ưu tiên cho khu vực DHNTB trong việc phát triển nông nghiệp; - Xúc tiến thành lập “Hội đồng vùng” cho vùng DHNTB. - 22 - KẾT LUẬN KTTT là một loại hình tổ chức sản xuất hàng hoá thông dụng trong nền sản xuất nông nghiệp của các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Ở Việt Nam, trong những năm qua, KTTT đã không ngừng phát triển cả về số lượng, chất lượng lẫn quy mô đóng góp cho nền kinh tế. Đối với vùng DHNTB, từ năm 1999 đến nay, KTTT trên địa bàn phát triển tốt, tốc độ phát triển luôn cao hơn tốc độ trung bình chung của cả nước; cơ cấu sản xuất của các trang trại có bước chuyển biến tích cực theo hướng hiện đại; KTTT đã góp phần tích cực trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của các địa phương trong vùng. Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu trong luận án đã cho thấy, KTTT vùng DHNTB vẫn còn kém phát triển cả về quy mô lẫn hiệu quả và vị thế trong nền sản xuất nông nghiệp. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do: điều kiện tự nhiên của vùng khó khăn, thị trường nông sản chưa phát triển, sự hỗ trợ từ khu vực Nhà nước chưa thật sự hiệu quả, nguồn lực trong dân còn thấp kém, công nghiệp chế biến chưa phát triển và đặc biệt là nội lực của các trang trại trong vùng còn nhiều hạn chế. Để đẩy mạnh phát triển KTTT vùng DHNTB trong tương lai, luận án đã đi vào giải quyết đồng bộ các vấn đề sau đây: 1) Về quan điểm: Phát triển KTTT phải đặt trong mối quan hệ với phát triển thị trường nông nghiệp vùng DHNTB và cả nước; phải gắn với phát triển công nghiệp chế biến và hệ thống tiêu thụ trong “chuỗi giá trị” nông sản; phải gắn với việc khai thác và sử dụng hiệu quả các tiềm năng, thế mạnh của các địa phương; phải đặt trong mối quan hệ với phát triển kinh tế hộ và các loại hình kinh doanh khác trong nông nghiệp; phải gắn với hệ thống quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển của Nhà nước; phải gắn với việc giải quyết công ăn việc làm cho lao động ở nông thôn; phải gắn với mục tiêu phát triển một nền nông nghiệp bền vững. 2) Về phương hướng: Trong những năm đến cần tập trung phát triển các trang trại lâm nghiệp, trang trại trồng cây công nghiệp và chăn nuôi gia súc, gia cầm quy mô lớn và vừa ở khu vực trung du, đồi núi thấp. Phát triển các trang trại sản xuất giống, trồng rau sạch, chăn nuôi, gia súc, - 23 - gia cầm quy mô vừa và nhỏ trong các “khu vực chăn nuôi tập trung” tại các khu vực đồng bằng ven biển. Phát triển mạnh các trang trại chăn nuôi “đặc sản”, trồng hoa, cây cảnh và kinh doanh tổng hợp tại các vùng ven đô thị. Củng cố và tổ chức lại các trang trại sản xuất giống thủy sản; đẩy mạnh phát triển các trang trại nuôi trồng các loại thủy đặc sản; đa dạng hóa nuôi trồng thủy sản trên cả 03 vùng nước. 3) Về giải pháp: Luận án đề xuất một hệ thống các giải pháp đồng bộ trên cả 03 cấp độ: khu vực, địa phương và cơ sở sản xuất, cụ thể: - Đẩy mạnh công tác quy hoạch, đặc biệt là quy hoạch phát triển KTTT của vùng; phân công trách nhiệm giữa các cấp quản lý; hình thành cơ chế phối hợp giữa các địa phương trong vùng. - Tạo điều kiện thuận lợi cho nông dân tiếp cận các nguồn vốn, bằng việc đẩy nhanh hình thành thị trường vốn ở nông thôn; hoàn thiện cơ chế tài chính hỗ trợ cho phát triển KTTT theo hướng đơn giản hóa các thủ tục; gắn các chương trình dự án phát triển khác ở nông thôn với KTTT thông qua các hợp đồng mua “hàng hóa công cộng”… - Tạo điều kiện thuận lợi cho việc tích tụ, tập trung ruộng đất ở nông thôn, bao gồm việc sớm hình thành thị trường ruộng đất trong nông nghiệp; đa dạng hóa các nguồn cung ứng ruộng đất; hình thành các “Trung tâm giao dịch ruộng đất”; thúc đẩy việc “dồn điền, đổi thửa” và liên kết sản xuất trong nông nghiệp để đạt đến quy mô trang trại. - Cải tiến khâu cung ứng dịch vụ sản xuất cho trang trại, trọng tâm là phát triển thị trường dịch vụ sản xuất; xúc tiến hình thành các “Hợp tác xã dịch vụ cổ phần nông nghiệp”; các “Quỹ bảo hiểm nông nghiệp”; các công ty kinh doanh dịch vụ sản xuất; đẩy mạnh liên kết giữa trang trại và nhà khoa học… - Giải quyết vấn đề đầu ra cho trang trại, bao gồm việc mở rộng thị trường nông sản; tổ chức lại mạng lưới tiêu thụ theo hướng tăng cường liên kết trong “chuỗi giá trị nông sản”; cải tiến công tác ký kết hợp đồng tiêu thụ nông sản trực tiếp; coi trọng công tác marketing nhằm đẩy mạnh tiêu thụ. - Nâng cao năng lực nội tại cho trang trại, bao gồm nâng cao kiến thức toàn diện của chủ trang trại; nâng cao chất lượng sản xuất nông sản. - 24 - - Các giải pháp khác: chủ yếu tập trung giải quyết vấn đề cơ sở hạ tầng cho phát triển sản xuất nông nghiệp; phát triển thị trường lao động trong nông nghiệp; gia tăng chất lượng nông sản hàng hóa chế biến. Ngoài các giải pháp trên, luận án còn đưa ra 05 kiến nghị đối với Chính phủ trong việc tạo điều kiện về cơ chế, chính sách để đảm bảo cho các biện pháp đã đề ra được triển khai và thực hiện có hiệu quả. Thành công lớn nhất của luận án là đã hệ thống hóa được về mặt lý luận và thực tiễn để từ đó chỉ ra trang trại gia đình quy mô nhỏ và vừa là loại hình trang trại tối ưu cho vùng DHNTB. Luận án đã chỉ ra được những tương đồng và khác biệt giữa trang trại vùng DHNTB với các vùng khác trong cả nước. Luận án đã phát hiện được nhân tố cơ bản ảnh hưởng đến hiệu quả của trang trại vùng DHNTB là vốn đầu tư, lao động chứ không phải là quy mô ruộng đất. Các kết quả nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng, để đẩy mạnh phát triển KTTT trên địa bàn DHNTB thì việc tăng tích lũy cho hộ gia đình nông dân và phát triển cơ sở hạ tầng thương mại (chợ) để đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm đóng vai trò quan trọng nhất. Từ những luận điểm khoa học đó, luận án xác định phương hướng cơ bản làm tiền đề cho việc xây dựng các giải pháp để đẩy mạnh phát triển KTTT trong tương lai là: hướng vào phát triển kinh tế hộ và mở rộng thị trường nông nghiệp, bao gồm thị trường các yếu tố sản xuất và thị trường nông sản. Đây là yếu tố then chốt để đảm bảo cho KTTT phát triển ổn định, bền vững, lâu dài. Luận án đã giải quyết được về cơ bản các vấn đề vướng mắc trên cả 03 cấp độ: vùng, địa phương và cơ sở sản xuất. Mặc dù đã rất nỗ lực để giải quyết các yêu cầu đặt ra, song luận án vẫn còn một số hạn chế, đó là chưa đi sâu nghiên cứu cơ chế thiết lập và duy trì các mối liên kết kinh tế giữa các địa phương, chưa đi vào nghiên cứu nội dung chi tiết của các chính sách đối với từng khu vực, từng loại hình trang trại cụ thể, chưa so sánh được sự tương đồng và khác biệt khi áp dụng các chính sách đã đề ra ở DHNTB với các địa phương khác trong cả nước... Đây sẽ là những hướng ưu tiên nghiên cứu của tác giả trong tương lai.