Tỉnh Hoà Bình trong công cuộc vận động cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền (1930 – 1945)

í tham dự là anh Nguyễn Văn Vượng và Trần Hữu Phúc. Tổng số lớp có 26 học viên. Lớp huấn luyện mang tên “Trường Sơn du kích kháng Nhật học hiệu” [12, tr.56-57]. Để bảo vệ cho lớp huấn luyện cán bộ quân sự của Xứ uỷ, Ban cán sự tỉnh đã giao cho trung đội Tự vệ tập trung của khu căn cứ Mường Khói, anh Quách Rưỡng làm trung đội trưởng, đồng thời tuyển chọn ba chục Tự vệ của thị trấn Vụ Bản và Mường Khói tổ chức thành một trung đội Tự vệ chiến đấu nữa. Trung đội Tự vệ này do anh Lê Vĩnh Hoà làm chỉ huy. Hai trung đội tự vệ cùng phối hợp canh gác ngày đêm tất cả các nẻo đường ra vào xóm Lọt. Đồng chí Vũ Đình Bản, Uỷ viên ban cán sự Đảng tỉnh huy động các tổ chức Cứu quốc ở thị trấn Vụ Bản và 2 xã Hoài Ân, Hiếu Nghĩa (nay là xã Ân Nghĩa - huyện Lạc Sơn) làm nhiệm vụ tiếp tế lương thực, thực phẩm cho lớp học. Tham gia vào các tổ tiếp tế hậu cần, phần lớn là chị em Cứu quốc của địa phương, không quản gian lao vất vả, chị em đã hăng hái làm tròn nhiệm vụ được giao để các cán bộ ăn học, luyện tập tốt. Đảng bộ và nhân dân Hoà Bình đã bảo vệ an toàn phục vụ đắc lực, góp phần tích cực vào sự thành công của lớp học quân sự “Trường Sơn du kích kháng Nhật học hiệu” của Xứ uỷ Bắc Kỳ. Trong khi tập trung chỉ đạo xây dựng các khu căn cứ, Ban cán sự vẫn chú ý chỉ đạo phong trào thị xã, nơi sào duyệt bộ máy thống trị của giặc ở địa phương. Thực hiện chủ trương xây dựng cơ sở đảng ở thị xã, một số quần chúng tích cực, nòng cốt của các đoàn thể thanh niên, phụ nữ, công chức Cứu quốc được chú ý bồi dưỡng nâng cao giác ngộ về Đảng và chủ nghĩa Cộng sản, học tập điều lệ Đảng. Tháng 5-1945, tại căn gác xép hiệu làm đồ mộc Phương Liên phố Đồng Nhân (xem phụ lục 11), đồng chí Vũ Thơ thay mặt Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 85 Ban cán sự Tỉnh đã tổ chức kết nạp 3 quần chúng tích cực: Nguyễn Đình Khanh, Phùng Thị Hán và Đỗ Văn Phạn thành lập Chi bộ Đảng thị xã, chỉ định đồng chí Nguyễn Đình Khanh làm Bí thư chi bộ. Một thời gian sau chi bộ phát triển thêm đồng chí Trần Hữu Phúc. Đây là tổ chức cơ sở Đảng đầu tiên ở Hoà Bình, đánh dấu bước phát triển vững mạnh về chất của phong trào cách mạng thị xã nói riêng và phong trào toàn tỉnh nói chung. Chi bộ Đảng thị xã ra đời là hạt nhân trực tiếp lãnh đạo phong trào của một địa bàn có vị trí trọng yếu, trung tâm của phong trào toàn tỉnh đáp ứng một đòi hỏi cấp bách về công tác lãnh đạo trước tình hình nhiệm vụ cách mạng rất khẩn trương. Từ khi có Chi bộ Đảng, phong trào cách mạng ở thị xã càng được củng cố và phát triển vững mạnh, có nhiều hoạt động sôi nổi. Lực lượng chính trị phát triển sâu rộng trong các tầng lớp nhân dân ở các khu phố nội thị cũng như các xóm xung quanh như Thịnh Lang, Sủ Bến (nay là Sủ Ngòi), Hoà Bình, Yên Mông. Số hội viên Cứu quốc ở các xóm, xã xung quanh trước ngày 9-3-1945 chỉ có 3 người nay đã phát triển thành 15 người. Đáng chú ý là Chi bộ, Mặt trận Việt Minh thị xã rất coi trọng công tác vận động viên chức, binh lính. Phong trào đã lôi cuốn được cả một số người ở tầng lớp trên, nên ngoài các đoàn thể Cứu quốc đã có, Mặt trận Việt Minh thị xã thành lập thêm tổ chức Việt Minh Cứu quốc hội để tập hợp một số tư sản, nhà buôn… Tổng số hội viên Cứu quốc khu vực thị xã đã lên tới trên 200 người, ngoài ra còn có nhiều quần chúng có cảm tình ủng hộ cách mạng. Lực lượng Tự vệ Cứu quốc đã phát triển. Hầu hết tại các khu phố, các xóm làng xung quanh đều lập đội, tổ Tự vệ Cứu quốc. Anh em Tự vệ lợi dụng những nơi kín đáo xung quanh thị xã để luyện tập quân sự, tập bắn súng, bắn nỏ… Mặt trận Việt Minh thị xã còn tuyển chọn một số tự vệ, thanh niên Cứu quốc lập hai tổ vũ trang tuyên truyền, đặc biệt là tổ chức treo cờ, rải truyền đơn ở thị xã. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 86 Các mặt hoạt động đấu tranh trên địa bàn thị xã diễn ra rất sôi nổi. Các cuộc mít tinh, hội họp phản tuyên truyền của bọn Đại Việt thân Nhật đều bị phá, bị tẩy chay, bị quần chúng Cứu quốc chất vấn dồn chúng vào thế lúng túng, bẽ mặt trước nhân dân. Để phổ biến chủ trương kháng Nhật cứu nước, gây ảnh hưởng, thanh thế cách mạng sâu rộng trong nhân dân, Chi bộ thị xã tổ chức nhiều cuộc rải truyền đơn, dán áp phích, treo cờ… ở thị xã và các xóm lân cận nhằm vào các phiên chợ Phương Lâm… Truyền đơn, áp phích còn được truyền vào các công sở, Dinh tỉnh Trưởng, trại Bảo an binh, Sở chỉ huy Nhật… Đặc biệt, cuộc đấu tranh tuyên truyền đêm ngày 21 rạng ngày 22-5- 1945 (tức ngày 11-4 âm lịch) là phiên chợ chính của chợ Phương Lâm, diễn ra trên qui mô rộng với nhiều hình thức gây được ảnh hưởng sâu sắc, vang dội trong nhân dân. Treo cờ trên gây thép bắc ngang sông Đà ở phía đầu thị xã (từ đồi Ông Tượng sang đồi Ba Vành), đồng thời rải truyền đơn ở nhiều nơi, kể cả các điểm đóng quân của Nhật, các công sở, kẻ khẩu hiện chữ to: “Đả đảo phát xít Nhật Đả đảo chính quyền bù nhìn Trần Trọng Kim Ủng hộ Mặt trận Việt Minh Việt Nam độc lập Đồng minh muôn năm”! Trên các bức tường ở khu vực chợ Phương Lâm và những nơi nhiều người qua lại, truyền đơn còn được gài hàng tập trên ngọn cây cao ở chợ Phương Lâm, gió bay rải tung khắp chợ… Bọn chỉ huy Nhật vô cùng cay cú, bối rối trước cuộc đấu tranh tuyên truyền có ảnh hưởng vang dội của nhân dân thị xã Hoà Bình. Trong thời gian này nạn đói đang diễn ra trầm trọng khắp miền Bắc. Hàng ngày, từng đoàn người đói khát từ miền xuôi theo đường 6, đường 12 lên miền núi kiếm ăn chết gục ở bên đường. Tại thị xã Hoà Bình, mỗi ngày bốn năm chuyến xe ngựa đi nhặt xác người chết đói chôn tại nghĩa địa. Nhân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 87 dân các dân tộc ở Hoà Bình cũng lao đao vì đói, lấy rau củ rừng cầm hơi. Tuy vậy vẫn có một số bà con chết đói như ở Thịnh Lang, xóm Vạn… và rải rác ở các xóm trong làng. Trong khi đó giặc Nhật vẫn thúc bách nhân dân đi phu, bắt phá ngô trồng thầu dầu. Một số nơi được cán bộ hướng dẫn, có lực lượng quần chúng Cứu quốc làm nòng cốt, nhân dân đấu tranh chống sự vơ vét bóc lột của giặc Nhật. Có nơi thuyết phục Lý dịch trì hoãn, dây dưa hoặc tổ chức báo động để nhân dân trốn tránh mỗi khi có lính về bắt phu, đốc thúc nộp thầu dầu. Một số nơi đã tổ chức nhân dân tự vũ trang, có Tự vệ làm nòng cốt sẵn sàng chống trả nếu giặc Nhật cho lính về thúc ép. Trong tháng 6-1945, ở hai xã Hoà Bình và Thịnh Lang đã nổ ra 3 cuộc đấu tranh, bảo vệ được hàng chục mẫu ngô không bị phá. Từ đó bọn phát xít Nhật và tay sai không giám bén mảng về quấy nhiễu nữa. Phong trào ở Nật Sơn, Nhuận Trạch thuộc châu Lương Sơn theo các mối chỉ đạo từ Hà Đông, sau ngày 9-3-1945 cũng có chuyển biến mạnh. Các tổ chức Cứu quốc được mở rộng, thu hút nhiều nông dân trong xóm, trong xã. Các cuộc tuyên truyền, rải truyền đơn, đấu tranh chống đi phu, chống phá hoa màu để trồng bông, thầu dầu của phát xít diễn ra mạnh mẽ, thu được kết quả, hạn chế sự bóc lột của phát xít, bảo vệ được quyền lợi kinh tế cho nhân dân trong lúc đói kém. Tổ chức Việt Minh ở Nật Sơn ngày càng có ảnh hưởng sâu rộng, đội Tự vệ Cứu quốc có nhiều hoạt động mạnh mẽ. Để trang bị vũ khí cho Tự vệ, ngoài số đao, kiếm, súng kíp, hoả mai đã có do nhân dân ủng hộ, tổ chức Việt Minh còn bí mật lập một lò rèn chuyên đánh đao, kiếm, sửa chữa súng kíp. Được cán bộ từ Mỹ Đức vào huấn luyện và hướng dẫn hoạt động, đội Tự vệ Cứu quốc trở thành lực lượng nòng cốt trong hoạt động, đấu tranh như: Vũ trang tuyên truyền, cảnh cáo, khống chế bọn tổng lý không được bắt phu, thu thóc cho giặc Nhật. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 88 Cũng tại châu Lương Sơn, sau 9-3-1945, đồng chí Đào Gia Lựu, một cán bộ của Đảng vừa thoát khỏi nhà tù đế quốc đã về Mường Cời (nay là xã Tân Vinh), thuyết phục được một nhà lang ông Đinh Công Niết, lấy làm cơ sở tuyên truyền chủ trương đánh Nhật cứu nước của Mặt trận Việt Minh, bước đầu gây được ảnh hưởng trong một số lang và nhân dân. Sau 9-3-1945, các cơ sở cách mạng ở Lạc Thuỷ đã thống nhất về một mối, do cán bộ của Tỉnh uỷ Hà Nam trực tiếp chỉ đạo. Trong điều kiện mới của phong trào kháng Nhật cứu nước, được thống nhất và tăng cường lãnh đạo, phong trào ở vùng này càng thêm điều kiện phát triển. Các cơ sở ở khu vực Chi Nê, Khoan Dụ, đồn điền Đỗ Đình Thiện đều được củng cố, thu hút thêm quần chúng vào các đoàn thể Cứu quốc. Tháng 5-1945, Mặt trận Việt Minh châu Lạc Thuỷ chính thức thành lập gồm có anh Đoàn Tự Do và Bần Như Thìn. Đây là một bước phát triển mới về mặt củng cố tổ chức của phong trào, đưa phong trào tiến nhanh, mạnh hơn nữa. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp thống nhất của Mặt trận Việt Minh, các mặt công tác tuyên truyền phát triển lực lượng chuẩn bị điều kiện tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền được đẩy lên với tinh thần tích cực, khẩn trương. Thực hiện chủ trương phá kho thóc của Nhật cứu đói cho nhân dân do Đảng phát động, tổ chức Việt Minh ở Chi Nê vạch kế hoạch lãnh đạo nhân dân Chi Nê, Khoan Dụ phá kho thóc của Nhật đóng tại nhà tổng Mễ. Nhưng do kế hoạch và việc tổ chức thực hiện chưa chu đáo nên không đạt kết quả. Việc thành lập Ủy ban dân tộc giải phóng tỉnh Hoà Bình và cử đại biểu đi dự Đại hội Quốc dân ở Tân Trào Tháng 7-1945, thực hiện Chỉ thị của Tổng bộ Việt Minh về gấp rút chuẩn bị khởi nghĩa, Ban cán sự Đảng tỉnh tổ chức hội nghị Mặt trận mở rộng ở Cun (Kỳ Sơn). Trên 20 đại biểu đại diện các tổ chức Cứu quốc, các cơ sở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 89 cách mạng, các thân hào, thân sĩ yêu nước trong toàn tỉnh đã về dự trong không khí phấn khởi, tin tưởng. Hội nghị đã quán triệt tinh thần gấp rút sửa soạn khởi nghĩa bầu ra một Uỷ ban dân tộc giải phóng, đồng chí Vũ Thơ làm chủ tịch, đồng chí Trương Đình Dần làm phó chủ tịch và một số thân sĩ, quan lang làm uỷ viên. Uỷ ban làm nhiệm vụ công khai động viên quần chúng, tổ chức việc chuẩn bị giành chính quyền. Hội nghị đã cử 3 đồng chí: Đặng Chí Viễn, Quách Hy, Đinh Công Sắc đại diện cho nhân dân các dân tộc tỉnh Hoà Bình đi dự Đại hội quốc dân tại Tân Trào, ngày 16-8-1945. Hội nghị thể hiện rất cao tinh thần đoàn kết, quyết tâm vì sự nghiệp cứu nước giành độc lập dân tộc, sẵn sàng vùng dậy giành chính quyền khi thời cơ đến, có sức động viên mạnh mẽ đối với các tầng lớp nhân dân trong tỉnh. Trong những ngày cuối tháng 7 đầu tháng 8-1945, khí thế cách mạng trong toàn tỉnh sôi sục cao độ. Một số nơi lực lượng cách mạng đã có những hoạt động công khai mạnh mẽ. Toàn tỉnh, từ địa bàn nông thôn tới các thị trấn, thị xã đang dâng lên một khí thế sôi động của những ngày tiền khởi nghĩa. Cán bộ và quần chúng trong tư thế sẵn sàng đón chờ giờ hành động. Ban chỉ huy khởi nghĩa đã vạch phương án chỉ đạo cụ thể khi thời cơ đến. 3.3. TỔNG KHỞI NGHĨA THÁNG TÁM NĂM 1945 Đầu tháng 8-1945, cục diện Chiến tranh thế giới thứ hai đã bước vào thời điểm quyết định với sự sụp đổ hoàn toàn của chủ nghĩa phát xít. Ở châu Âu, phát xít Italia, phát xít Đức đã bị tiêu diệt. Sau khi tấn công vào hang ổ ở Béclin, tiêu diệt phát xít Đức tháng 5-1945. Ngày 14-8-1945, Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng quân Đồng Minh. Những sự kiện trên đã làm cho hệ thống chính quyền Nhật ở Đông Dương hoang mang cao độ. Ở trong nước, cao trào kháng Nhật của nhân dân ta diễn ra vô cùng quyết liệt, khí thế cách mạng sục sôi khắp nơi. Các lực lượng trung gian đã ngả hẳn về phía cách mạng. Điều Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 90 kiện khách quan và chủ quan cho cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền toàn quốc nói chung và toàn tỉnh Hoà Bình đã chín muồi. Đứng trước thời cơ khẩn cấp đó, Trung ương Đảng đã triệu tập Hội nghị đại biểu toàn quốc từ ngày 14 – 15-8-1945 tại Tân Trào (Sơn Dương – Tuyên Quang). Hội nghị nhận định: “Những điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương đã chín muồi… Quân lính Nhật tan rã, mất tinh thần, hàng ngũ chỉ huy quân Nhật ở Đông Dương chia rẽ đến cực điểm, bọn Việt gian thân Nhật hoảng sợ, toàn dân tộc đang sôi nổi đợi giờ khởi nghĩa giành quyền độc lập” [19, tr. 413-414]. Chớp lấy thời cơ ngàn năm có một, Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc ngay sau khi thành lập đã phát động quân lệnh số 1 hạ lệnh tổng Khởi nghĩa trong cả nước Hội nghị quyết định phát động toàn dân tiến lên tổng Khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước. Tình hình vô cùng khẩn cấp đòi hỏi phải: tập trung lực lượng vào những việc chính; thống nhất mọi phương diện quân sự, chính trị, hành động và chỉ huy; kịp thời hành động không bỏ lỡ cơ hội. Khẩu hiệu đấu tranh lớn là: “Phản đối xâm lược”, “Hoàn toàn độc lập”, “Chính quyền nhân dân”. Phương châm hành động là phải đánh chiếm ngay những nơi chắc thắng không kể thành thị hay thôn quê, quân sự và chính trị phải phối hợp, làm tan rã tinh thần quân địch và dụ chúng hàng trước khi đánh. Phải chộp lấy nhữmg căn cứ chính trước khi quân Đồng minh vào, thành lập ngay các Uỷ ban nhân dân ở những nơi giành được chính quyền. Sau Hội nghị đại biểu Đảng toàn quốc, ngày 16 và 17-8-1945, Tổng bộ Việt Minh đã triệu tập Đại hội quốc dân tại Tân Trào. Tham dự Đại hội có hơn 60 đại biểu Bắc, Trung, Nam và đại biểu đồng bào ta ở nước ngoài. Đại hội nhiệt liệt tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng Cộng sản Đông Dương và 10 chính sách lớn của Mặt trận Việt Minh. Đại hội quyết định thành lập Uỷ ban dân tộc giải phóng, tức Chính phủ lâm thời, do Hồ Chí Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 91 Minh làm Chủ tịch. Đại hội quy định Quốc kì, Quốc ca. Tiếp đó đêm 17-8- 1945, Xứ uỷ Bắc Kì họp và quyết định khởi nghĩa trong toàn xứ. Từ sau Hội nghị thành lập Ủy ban dân tộc giải phóng tỉnh và cử đoàn đại biểu đi dự Đại hội quốc dân ở Tân Trào, không khí chuẩn bị khởi nghĩa trong toàn tỉnh bước vào thời kỳ hết sức khẩn trương. Ở các căn cứ địa và chiến khu trong toàn tỉnh cũng như phong trào cách mạng ở các cơ sở, các vùng trong tỉnh đã có một không khí nô nức chờ đợi ngày khởi nghĩa. Trong tình hình đó, vào những ngày đầu tháng Tám năm 1945, được lệnh của Đảng chỉ thị phải “Cấp tốc chuẩn bị khởi nghĩa”, Ban cán Đảng tỉnh đã nhóm họp Hội nghị toàn Ban tại thị trấn Vụ Bản (Lạc Sơn) để bàn định kế hoạch lãnh đạo khởi nghĩa trong toàn tỉnh. Sau khi dự đoán rằng thời cơ Tổng khởi nghĩa toàn quốc đang đến trong ngày một ngày hai, Hội nghị đã nhất trí đề ra chủ trương phải gấp rút tổ chức mọi lực lượng sẵn có trong tỉnh để sẵn sàng nổi dậy hưởng ứng cuộc Tổng khởi nghĩa toàn quốc. Hội nghị vạch sẵn ra một kế hoạch chung cho cuộc khởi nghĩa, quyết định phải tập trung lực lượng huy động rộng rãi quần chúng ở nông thôn và thị trấn, thị xã, tập trung lãnh đạo khởi nghĩa trước tiên ở một địa điểm chắc thắng (điểm đó là châu Lạc Sơn) rồi sau đó phát triển lực lượng đánh ra thị xã cướp chính quyền tỉnh. Hội nghị cũng dự đoán trước những khó khăn có thể xảy ra trong cuộc khởi nghĩa và dự bị một kế hoạch đối phó với lực lượng của phát xít Nhật đóng trong tỉnh. Hội nghị này cũng đã lập ra Ủy ban quân sự cách mạng của tỉnh để đôn đốc kiểm tra việc chuẩn bị khởi nghĩa và khi phát động khởi nghĩa thì Ủy ban này sẽ chuyển ngay thành Ban chỉ huy khởi nghĩa để tổ chức lãnh đạo thực hiện kế hoạch khởi nghĩa toàn tỉnh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 92 Những quyết định của Hội nghị Vụ Bản có tác dụng đẩy mạnh công việc chuẩn bị khởi nghĩa, thực sự chuẩn bị tinh thần, tư tưởng, sẵn sàng hành động cho các cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân trong tỉnh. Ngày 18-8-1945, lệnh khởi nghĩa của Xứ uỷ được truyền tới Hoà Bình giữa lúc cán bộ và quần chúng đang sôi sục chuẩn bị hành động. Ngay ngày hôm đó đồng chí Vũ Thơ, Trưởng ban chỉ huy khởi nghĩa đã kịp thời phát lệnh khởi nghĩa, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng khu căn cứ, Chi bộ thị xã và các cơ sở khác trong tỉnh. Lệnh khởi nghĩa truyền đi tới đâu là ở đấy cán bộ và quần chúng phấn khởi, khẩn trương hành động. Khắp núi rừng trong tỉnh dấy lên một khí thế cách mạng sục sôi chưa từng có. Tại Lạc Sơn theo đúng kế hoạch đã định, ngày 20-8-1945, đơn vị vũ trang tập trung, tự vệ chiến đấu và quần chúng từ khu căn cứ Mường Khói (xem phục lục 14) rầm rộ tiến ra Vụ Bản. Nhân dân thị trấn Vụ Bản, nhân dân các xóm khu vực xung quanh thị trấn với vũ khí thô sơ biểu tình phối hợp cùng lực lượng của khu căn cứ Mường Khói tiến hành chiếm châu lỵ Lạc Sơn. Viên tri châu Quách Hàm, trước đó đã quan hệ thiện cảm với Việt Minh, lại nhận được lệnh của Ban chỉ huy khởi nghĩa phải đầu hàng nên đã chuẩn bị sẵn sổ sách, dấu ấn để giao nộp cho quân khởi nghĩa. Đồn trưởng và toàn bộ lính Bảo an ở đồn Vụ Bản đóng gần châu đường không dám chống lại quân khởi nghĩa, xin đầu hàng và giao nộp toàn bộ vũ khí, gồm 50 khẩu súng, nhiều đạn dược cho quân cách mạng. Do vậy, việc giành chính quyền ở châu Lạc Sơn đã diễn ra thuận lợi và nhanh gọn. Chiều 20-8-1945, một cuộc mít tinh lớn được tổ chức tại sân châu đường châu Lạc Sơn. Đồng chí Trương Đình Dần đại diện Ban chỉ huy khởi nghĩa tuyên bố xoá bỏ chính quyền bù nhìn tay sai phát xít, thành lập chính quyền cách mạng, hô hào nhân dân đoàn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 93 kết ủng hộ Mặt trận Việt Minh, ủng hộ chính quyền nhân dân, tiếp tục tiến lên giành chính quyền tỉnh [12, tr.66-67]. Thắng lợi tại châu Lạc Sơn, nơi phất cờ khởi nghĩa đầu tiên ở Hoà Bình có sức cổ vũ mạnh mẽ cán bộ, quần chúng phấn khởi tiếp tục tiến lên giành thắng lợi lớn hơn, quyết định hơn nhằm mục tiêu giành chính quyền tỉnh. Tại Kỳ Sơn, ngay sau khi cướp chính quyền châu Lạc Sơn thắng lợi, Ban chỉ huy khởi nghĩa dựa vào lực lượng cách mạng quần chúng, tổ chức một đội quân khởi nghĩa, nhằm phối hợp với lực lượng ở căn cứ Thạch Yên tiến ra cướp chính quyền châu Kỳ Sơn và tỉnh lỵ. Ngày 21-8-1945, đoàn quân khởi nghĩa gồm hàng trăm người, trang bị đầy đủ các loại vũ khí: súng trường, súng kíp, hoả mai, tên nỏ, giáo mác… từ điểm khởi nghĩa thắng lợi đầu tiên rầm rập lên đường tiến quân ra châu Kỳ Sơn và tỉnh lỵ. Lúc này, tin Việt Minh đã giành được chính quyền châu Lạc Sơn nhanh chóng lan truyền trong nhân dân khắp vùng. Trên đường tiến quân qua các làng bản dọc đường 12A hướng về thị xã, nhân dân nô nức kéo nhau ra đón chào, hoan hô cách mạng như một ngày hội. Nhiều người tự đem vũ khí, lương ăn xin tham gia vào đoàn quân khởi nghĩa. Ngày hôm đầu đoàn quân đến Mãn Đức tạm dừng lại trú quân. Tại đây quân khởi nghĩa đã bắt giữ một ô tô của giặc Nhật từ Nho Quan (Ninh Bình) chạy qua. Sáng 22-8-1945, đoàn quân khởi nghĩa lại tiếp tục lên đường. Trong khi đó, đơn vị vũ trang và lực lượng Tự vệ chiến đấu từ khu căn cứ Thạch Yên – Cao Phong cũng rầm rộ vũ trang biểu tình tiến ra đường 12A. Hai cánh quân gặp nhau tại phố Bằng (Cao Phong - Kỳ Sơn) hợp lại thành lực lượng hùng hậu cùng hăng hái tiến bước. Đoàn biểu tình vũ trang khởi nghĩa đi đến đâu, nhân dân các dân tộc ở các xóm làng dọc đường 12A nô nức vũ trang gia nhập. Đoàn biểu tình vũ trang khởi nghĩa càng đi càng được tăng cường thêm lực lượng lên tới hàng ngàn người, đội ngũ chỉnh tề kéo dài hàng cây số, cờ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 94 đỏ sao vàng phất phới với một rừng gươm giáo, nỏ xen lẫn hoả mai súng kíp, súng trường, với những nhịp chân rung chuyển núi rừng. Theo đường 12A tiến ra thị xã, vượt qua dốc Cun là chặng đường trở ngại nhất, vì giặc Nhật có một đại đội chốt giữ đoạn đường hiểm trở, cửa ngõ ra vào thị xã ở hướng này. Phát xít Nhật đã bại trận, lính Nhật hoang mang, suy sụp tinh thần, song với bản chất ngoan cố, hiếu chiến chúng không dễ dàng từ bỏ địa vị thống trị. Đơn vị Nhật đóng tại Cun đang chuẩn bị lực lượng và có khả năng chặn đánh đoàn quân khởi nghĩa. Chiều 22-8-1945, đoàn quân khởi nghĩa tạm dừng tại đồn điền Đốc Thịnh thuộc xã Cao Phong. Sáng ngày 23-8, lực lượng quân khởi nghĩa từ Cao Phong rầm rộ tiến về phía dốc Cun, vượt qua sự kiểm soát của Nhật ở đây để tiến ra Phương Lâm. Cũng buổi sáng hôm đó, theo kế hoạch của Ban chỉ huy khởi nghĩa tỉnh, các cơ sở Việt Minh thị trấn Phương Lâm đã huy động quần chúng vũ trang biểu tình cướp chính quyền châu Kỳ Sơn. Trước khí thế cách mạng sôi sục ở Phương Lâm, tin cách mạng đã cướp chính quyền châu Lạc Sơn và đoàn quân khởi nghĩa đang từ chiến khu tiến về tỉnh lỵ đã làm khiếp đảm tinh thần bọn cầm quyền ở châu Kỳ Sơn. Từ đêm 22-8-1945, Đinh Công Dâm tri châu Kỳ Sơn đã tự mình thân chinh xuống phố Phương Lâm gặp cán bộ Việt Minh để đầu hàng cách mạng Việc cướp chính quyền châu Kỳ Sơn vào sáng 23-8-1945 tương đối thuận lợi, viên tri châu ở đây đầu hàng. Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Đảng thị xã, phố xá Phương Lâm tưng bừng cờ đỏ sao vàng, công khai vùng dậy ca vang các bài ca cách mạng với tấm lòng hân hoan tiếp đón quân khởi nghĩa từ các chiến khu Mường Khói, Thạch Yên từ các xã các làng bản xung quanh thị xã, châu Kỳ Sơn đồn dập đổ về chợ Phương Lâm để tham gia ngày Tổng khởi nghĩa chính quyền tỉnh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 95 Giành chính quyền Tỉnh lỵ Theo kế hoạch hành động thống nhất của Ban chỉ huy khởi nghĩa, ngay lúc quân khởi nghĩa từ các chiến khu, các vùng tiến đến Phương Lâm (phía bờ trái sông Đà) thì bộ phận quân khởi nghĩa và chiến khu Tu Lý - Hiền Lương và các vùng xung quanh (phía bờ phải sông Đà) sẽ triển khai đội hình mai phục tại khu đồi Thông, Ba Vành. Các tổ Việt Minh bí mật trong trại lính, trong các công sở, các khu phố… chuẩn bị sẵn sàng các điều kiện đã dự định để làm nhiệm vụ nội ứng, hỗ trợ quân khởi nghĩa hành động. Tên Nguyễn Quốc Trường, Tỉnh trưởng bù nhìn thân Nhật cho đến lúc này vẫn chưa biết thân phận. Hắn còn dám cho tay chân dò xét tình hình gửi thư đến Ban chỉ huy khởi nghĩa yêu cầu Việt Minh cử đại diện đến phủ Bộ đường để điều đình thương lượng. Lập tức! hắn nhận được “Mệnh lệnh thư” của Ban chỉ huy khởi nghĩa trả lời “Chính quyền bù nhìn chỉ được phép đầu hàng. Nếu chống lại sẽ lập tức bị trị tội” Đúng 14 giờ ngày 23-8-1945, quân khởi nghĩa vượt sông Đà (xem phụ lục 12) trước sự hoan hô vang dậy của nhân dân Phương Lâm, nhân dân khu phố Đúng, tỉnh lỵ, nhân dân các làng bản, các xã xung quanh tỉnh (xã Hoà Bình, Thịnh Lang, Yên Mông…). Bộ phận tự vệ chiến đấu khu căn cứ Tu Lý - Hiền Lương được lệnh tiến về tỉnh lỵ. Quần chúng cách mạng, quân vũ trang khởi nghĩa từng đoàn, từng đoàn hô vang các khẩu hiệu: Đả đảo Chính phủ Trần Trọng Kim! Ủng hộ mặt trận Việt Minh! Chính quyền về tay nhân dân muôn năm! [41, tr.95] Dưới sự lãnh đạo của Ban chỉ huy khởi nghĩa, đoàn quân khởi nghĩa chỉnh đốn đội ngũ, triển khai đội hình tiến thẳng vào phủ Bộ đường. Tên Tỉnh trưởng bù nhìn lúc này hốt hoảng, đem theo một số tay chân ra tận cổng phủ để “nghênh tiếp Việt Minh” và xin đầu hàng cách mạng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 96 Quân khởi nghĩa chiếm phủ Bộ đường, canh gác các công sở và kéo cờ đỏ sao vàng lên cột cờ chính của tỉnh. Quân khởi nghĩa lần lượt chiếm lĩnh các công sở, các vị trí trọng yếu trong thị xã. Quân khởi nghĩa đi đến đâu cũng được cơ sở Việt Minh và quần chúng cách mạng ở đấy treo cờ từ trước để đón tiếp và giúp đỡ công việc tiếp quản chính quyền. Ở trại Bảo an binh, anh em binh sĩ Cứu quốc đã hướng dẫn binh lính xếp hàng chào đón quân cách mạng, giao nộp toàn bộ vũ khí gồm 500 khẩu súng trường. Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh diễn ra thuận lợi, nhanh gọn sau hai giờ hành động và không gặp sự phản ứng nào. Quân đội Nhật hoàn toàn án binh bất động. Ngay chiều hôm đó, một cuộc mít tinh lớn được diễn ra tại sân phủ Bộ đường để trào mừng thắng lợi. Ủy ban quân sự cách mạng đã ra mắt quần chúng trong niềm vui vô hạn của đông đảo nhân dân các dân tộc. Đại diện Ban chỉ huy khởi nghĩa, đồng chí Vũ Thơ tuyên bố xoá bỏ chính quyền tay sai phát xít, tịch thu toàn bộ tài sản, hồ sơ, dấu ấn, giải tán đội bảo an binh… Hôm sau ngày 24-8-1945, theo sự chỉ đạo của Ủy ban quân sự cách mạng, một cuộc mít tinh lớn lại được tổ chức tại chợ Phương Lâm. Đồng chí Vũ Thơ, Trưởng ban chỉ huy khởi nghĩa, Chủ tịch Ủy ban quân sự cách mạng lên công nhận Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời của thị xã Hoà Bình, châu Kỳ Sơn và các xã xung quanh được thành lập. Khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh lỵ thành công là thắng lợi có ý nghĩa quyết định thúc đẩy mạnh mẽ và tạo điều kiện giải quyết tiếp việc giành chính quyền ở những nơi còn lại. Tại Mai Đà, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền do đồng chí Bình Huấn uỷ viên Ban cán sự tỉnh chỉ đạo. Sau khi nhận được lệnh khởi nghĩa của Ban chỉ huy khởi nghĩa tỉnh, kế hoạch hành động được triển khai: lực lượng chiến đấu tại khu căn cứ Tu Lý - Hiền Lương được chia thành hai bộ phận. Một bộ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 97 phận phối hợp cùng lực lượng của khu căn cứ Diềm tiến đánh chợ Bờ, giành chính quyền châu rồi tiên lên giành chính quyền các thị trấn suối Rút, phố Vãng; Một bộ phận do đồng chí Bình Huấn trực tiếp chỉ huy về thị xã hỗ trợ cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh. Sau khi thống nhất kế hoạch, cả hai bộ phận đều khẩn trương hành động. Ngày 25-8-1945, lực lượng chiến đấu của khu căn cứ Tu Lý – Hiền Lương đã tới thị trấn chợ Bờ (châu lỵ Mai Đà), được quần chúng Cứu quốc, nhân dân thị trấn giúp đỡ và phối hợp chặt chẽ. Đại diện quân khởi nghĩa trực tiếp gặp chỉ huy đơn vị lính Nhật đóng tại chợ Bờ và Tri châu Mai Đà. Chỉ huy đơn vị lính Nhật hứa sẽ không can thiệp vào cuộc khởi nghĩa của nhân dân và yêu cầu Mặt trận Việt Minh bảo đảm an toàn cho họ. Tri châu xin đầu hàng cách mạng. Quân khởi nghĩa cùng nhân dân thị trấn, các xóm xã xung quanh phấn khởi vào tiếp quản châu đường thu giấy tờ sổ sách và trên 20 khẩu súng. Sau đó tổ chức mít tinh, thành lập Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời [11, tr.37]. Sau khi giành xong chính quyền châu Mai Đà, lực lượng vũ trang từ khu căn cứ Diềm cũng hành quân tới. Hai lực lượng phối hợp tiến lên giành chính quyền ở thị trấn suối Rút (ngày 26-8-1945). Ngày hôm sau, theo đường 15 lên phố Vãng. Tại đây, tổ Việt Minh phố Vãng đã chủ động vận động nhân dân nổi dậy giành chính quyền. Sau khi giành xong chính quyền ở chợ Bờ, suối Rút, phố Vãng, lực lượng khởi nghĩa ở Mai Đà theo lệnh của Xứ uỷ đã tiến lên Sơn La, phối hợp cùng nhân dân địa phương giành chính quyền ở Mộc Châu thắng lợi (do Đinh Công Đốc làm chỉ huy). Tại châu Lương Sơn, theo kế hoạch của Ban chỉ huy khởi nghĩa tỉnh, lực lượng vũ trang của tỉnh cử ông Đinh Công Niết đến liên lạc với cơ sở Việt minh Mường Cời, cơ sở của đồng chí Đào Gia Lựu để bàn việc tổ chức mít Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 98 tinh thành lập chính quyền cách mạng châu Lương Sơn. Song hai lực lượng chưa hiểu và chưa tin nhau nên chưa thống nhất được kế hoạch. Trong khi đó cơ sở Việt Minh ở Nhuận Trạch cũng đang chuẩn bị lực lượng để tới châu lỵ giành chính quyền. Lúc này, châu đường Lương Sơn gần như bỏ trống, đêm 25 rạng ngày 26-8-1945 lực lượng vũ trang do Ban chỉ huy khởi nghĩa tỉnh phái xuống đã chiếm toàn bộ châu đường một cách dễ dàng. Sáng ngày 26-8-1945 hàng trăm quần chúng ở Nhuận Trạch, Cư Yên… có sự hỗ trợ của lực lượng Tự vệ Chương Mỹ biểu tình vũ trang tuần hành đến châu lỵ Lương Sơn. Cùng lúc đó lực lượng Việt Minh Mường Cời cũng tuần hành tới. Lúc này lực lượng vũ trang của tỉnh phái xuống châu Lương Sơn với danh nghĩa “Bảo an binh” đã quản lý toàn bộ châu đường. Do nhiều lực lượng, theo nhiều mối chỉ đạo khác nhau, lúc đầu gặp nhau tại châu đường, các lực lượng cách mạng còn hiểu lầm nhau. Nhưng sau đó đại diện các lực lượng đã thảo luận và đi đến thống nhất phối hợp tổ chức mít tinh, tuyên bố xóa bỏ chính quyền bù nhìn tay sai phát xít và thành lập uỷ ban nhân dân cách mạng lâm thời do ông Đinh Công Niết làm chủ tịch. Như vậy chỉ trong vòng 2 ngày 25, 26-8-1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở châu lỵ Lương Sơn diên ra nhanh gọn mà không có sự đổ máu nào. Điều đó chứng tỏ khí thế cách mạng vô cùng mạnh mẽ của quần chúng, đúng như lời dạy của Bác Hồ: “Đem sức ta mà giải phóng cho ta” [10, tr.37, 38]. Như vậy, chỉ từ 20 đến 26-8-1945, bằng lực lượng từ các chiến khu kết hợp với lực lượng nhân dân vũ trang nổi dậy, nhân dân các dân tộc ở Hoà Bình đã hoàn toàn thắng lợi việc giành chính quyền ở châu, tỉnh, thị trấn. Một số xã có cơ sở cách mạng hoặc ở xung quanh thị xã, thị trấn cũng đã giành được chính quyền. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 99 Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở tỉnh Hoà Bình, trước hết là thắng lợi của những năm kiên trì, bền bỉ vận động cách mạng của Đảng; là thắng lợi của việc phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, không phân biệt giai cấp, dân tộc, đảng phái; là sự vùng dậy đồng loạt của nhân dân từ các châu trong tỉnh. Cách mạng tháng Tám ở Hoà Bình là cuộc khởi nghĩa toàn dân, là thắng lợi của chủ trương đại đoàn kết dân tộc, tranh thủ tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục, giác ngộ các tầng lớp trên để họ đi theo và phục vụ cho cách mạng. Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám ở Hoà Bình là thắng lợi của việc kiên quyết dùng bạo lực cách mạng và sử dụng bạo lực cách mạng một cách hợp lý để đánh thắng kẻ thù; là thắng lợi của nghệ thuật chọn thời cơ và nghệ thuật chỉ đạo khởi nghĩa. Ở đâu có điều kiện là chớp thời cơ vùng dậy, vừa phát huy ưu thế tinh thần và chính trị, vừa phát huy ưu thế về lực lượng cách mạng của quần chúng áp đảo kẻ thù. Thắng lợi của cách mạng tháng Tám ở Hoà Bình đã góp phần vào thắng lợi chung của cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền cách mạng trong cả nước. Tiểu kết: Với đặc điểm của đại bàn miền núi như Hoà Bình, việc giành chính quyền thành công ở châu, tỉnh, thị trấn là thắng lợi cơ bản có tính chất quyết định đối với thắng lợi toàn tỉnh. Việc giành chính quyền ở địa bàn nông thôn miền núi rộng lớn, nhiều dân tộc khó có thể đồng thời tiến hành cùng một lúc mà phải có thời gian, có lực lượng đến phát động, hỗ trợ. Việc tranh thủ, nắm được hành ngũ lang đạo, nhất là những lang cun có thế lực trong quá trình chuẩn bị, việc đánh gục bộ máy chính quyền bù nhìn châu, tỉnh tạo lên những thuận lợi rất cơ bản cho việc thành lập chính quyền cách mạng ở cơ sở. Vì vậy, tập trung lực lượng, chớp thời cơ giành chính quyền ở những vị trí trọng yếu, đánh gục bộ máy chính quyền bù nhìn ở những nơi trung tâm chính trị xã hội ở mỗi khu vực, ở tỉnh là những thắng lợi có tính chất quyết định. Từ đó thúc đẩy, tạo điều kiện cho việc giành chính quyền thắng lợi trên phạm vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 100 toàn tỉnh. Hình thái khởi nghĩa lấy các khu căn cứ làm điểm xuất phát tiến lên giành chính quyền châu, tỉnh rồi toả về nông thôn là phù hợp với đặc điểm, điều kiện của tỉnh miền núi Hoà Bình. Dự kiến về chỉ đạo kế hoạch khởi nghĩa sát hợp với đặc điểm tình hình địa phương là ưu điểm cơ bản, nổi bật của cuộc khởi nghĩa ở Hoà Bình thể hiện tính năng động sáng tạo của Ban cán sự Đảng tỉnh. Cuộc khởi nghĩa ở Hoà Bình nổ ra kịp thời kết hợp chặt chẽ giữa lực lượng vũ trang chiến đấu với các khu căn cứ làm nòng cốt với lực lượng nổi dậy của nhân dân các dân tộc. Sự chỉ đạo thống nhất, chặt chẽ tập trung vào những khâu quan trọng có ý nghĩa quyết định. Đối với kẻ thù, một mặt rất kiên quyết, mặt khác lại có đối sách linh hoạt, mềm dẻo nên tạo được thuận lợi, tránh xung đột bất lợi, chú ý đến chính sách mặt trận trong việc thành lập chính quyền cách mạng nên tranh thủ được hàng ngũ lang đạo. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 101 KẾT LUẬN Quá trình vận động cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ở tỉnh Hoà Bình có thể phân làm hai thời kỳ, mỗi thời kỳ đều có những đặc điểm, vị trí, vai trò riêng của nó. 1. Thời kỳ 1930 - 1939 Là chặng đường có vị trí mở đầu mang nhiều ý nghĩa trên tiến trình lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân các dân tộc ở Hoà Bình dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng. Hoà Bình là một tỉnh nông – lâm nghiệp ở địa bàn miền núi, không có giai cấp công nhân công nghiệp, tuyệt đại bộ phận nhân dân là nông dân các dân tộc miền núi. Song Hoà Bình có những điều kiện rất cơ bản để sớm tiếp thu được ánh sáng cách mạng của Đảng, hình thành các cơ sở cách mạng ở địa phương. Trước hết đó là truyền thống sâu sắc, khát vọng mãnh liệt được thoát khỏi gông xiềng nô lệ, áp bức bất công. Tinh thần yêu nước, khát vọng được giải phóng chính là cơ sở, là nhân tố chủ quan để nhân dân các dân tộc trong tỉnh sẵn sàng tiến bước dưới ngọn cờ giải phóng dân tộc và chủ nghĩa xã hội của Đảng. Thực tiễn ra đời của các cơ sở cách mạng, chặng đường lịch sử 1930 – 1939 đã khẳng định: Trên đất Hoà Bình ở bất kỳ địa bàn nào, trong điều kiện nào, khi có cán bộ đến tuyên truyền là ở đó hình thành cơ sở cách mạng. Về yếu tố địa bàn, Hoà Bình tuy là một tỉnh miền núi nhưng không xa các trung tâm công nghiệp tập trung giai cấp công nhân, trung tâm của phong trào cách mạng ở Bắc Kỳ như thành phố Nam Định, Hà Nội. Các tỉnh đồng bằng tiếp giáp với Hoà Bình như Ninh Bình, Hà Nam, Hà Đông là những tỉnh sớm có phong trào cách mạng, có tổ chức Đảng, nhất là Ninh Bình, Hà Nam. Do đó, phong trào cách mạng từ những nơi này đã tác động trực tiếp đến Hoà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 102 Bình, trở thành đầu mối phát triển cơ sở lên Hoà Bình. Đây là một yếu tố khách quan thuận lợi cho phong trào cách mạng tỉnh Hoà Bình. Tuy nhiên, các cơ sở cách mạng trong thời kỳ 1930 – 1939 còn rất mỏng, chỉ mới là những đốm lửa mà chưa phát triển ở phạm vi rộng, chưa bùng nổ lên thành một phong trào và cũng tồn tại không dài. Có hiện tượng này, một là vì những khó khăn do kẻ thù khủng bố dẫn đến tan vỡ cơ sở, mặt khác cũng còn do chưa có cán bộ thường xuyên, trực tiếp bám địa bàn để xây dựng phong trào. Mặc dù vậy, những đốm lửa cách mạng của chặng đường 1930 – 1939 vẫn là những mốc son đáng tự hào trong trang sử cách mạng đầu tiên của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc trong tỉnh. Các cơ sở cách mạng đó không chỉ để lại những ảnh hưởng chính trị sâu sắc mà còn để lại những tiền đề về tổ chức, cán bộ… cho thời kỳ đấu tranh tiếp theo. 2. Trong thời kỳ vận động giải phóng dân tộc 1939 - 1945 Nếu như các thời kỳ trước, ánh sáng cách mạng của Đảng bước đầu soi rọi đến Hoà Bình mới nhen lên những đốm lửa cách mạng đầu tiên thì đến 1939 – 1945 là thời kỳ phong trào đã bén rễ sâu chắc và toả rộng trong nhân dân các dân tộc trong tỉnh, từ đồng bào Kinh, Mường đến đồng bào Dao, Thái…, từ thị xã đến nông thôn, cả vùng cao, vùng sâu. Đặc biệt cao trào kháng Nhật cứu nước là một bước nhảy vọt mạnh mẽ về nhiều mặt. Từ đây phong trào cách mạng ở Hoà Bình phát triển liên tục, ngày càng sâu rộng và đạt được những thắng lợi vẻ vang. Từ năm 1939 – 1945, cũng là thời kỳ hình thành Đảng bộ Hoà Bình. Từ Ban cán sự đến Chi bộ Đảng đầu tiên là những bước phát triển quan trọng trên tiến trình xây dựng Đảng bộ. Đây là một thắng lợi, một bước phát triển về chất của phong trào cách mạng địa phương. Từ đây, Hoà Bình đã có một bộ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 103 tham mưu, hạt nhân trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức nên mọi thắng lợi của phong trào cách mạng địa phương. Dưới ngọn cờ đoàn kết cứu nước của Đảng, nhân dân các dân tộc trong tỉnh, bằng sức mạnh đoàn kết của mình đã vùng dậy đánh đổ ách thống trị của kẻ thù xâm lược và phong kiến tay sai, giành quyền làm chủ quê hương, góp phần vào thắng lợi chung của cả dân tộc, xây dựng nên Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã giải phóng nhân dân các dân tộc trong tỉnh thoát khỏi gông xiềng nô lệ, trở thành người chủ thực sự của núi rừng, của đất nước tạo điều kiện để xây dựng một chế độ mới dân chủ công bằng và hạnh phúc. Về nguyên nhân chủ quan, Ban cán sự tỉnh đã có những thành công đặc biệt trong việc vận dụng đường lối chiến lược, sách lược chủa Đảng thời kỳ cách mạng 1939 – 1945 vào điều kiện cụ thể của địa phương. Từ thắng lợi của cuộc vận động Cách mạng tháng Tám ở Hoà Bình có thể rút ra hai bài học kinh nghiệm: 1. Đồng thời với việc ra sức xây dựng lực lượng trong nhân dân, phải triệt để lợi dụng, phân hoá hàng ngũ kẻ thù, mở rộng mặt trận của cách mạng. Kể từ khi có cơ sở Đảng đầu tiên ra đời (1930), tổ chức Đảng hết sức quan tâm đến công tác tuyên truyền vận động quần chúng, xây dựng cơ sở và phong trào cách mạng ở Hoà Bình. Đặc biệt trong thời kỳ vận động Cách mạng tháng Tám Đảng bộ tỉnh Hoà Bình coi công tác xây dựng lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang trong nhân dân các dân tộc tiến tới khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu của cách mạng. Trong quá trình vận động cách mạng, Đảng bộ Hoà Bình còn triệt để lợi dụng và phân hoá trong hàng ngũ kẻ thù, mở rộng mặt trận cách mạng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 104 Ở Hoà Bình, trước Cách mạng tháng Tám. Chế độ lang đạo tồn tại lâu dài trong lịch sử. Dưới chế độ lang đạo đồng bào Mường chiếm số đông dân số trong tỉnh bị áp bức, bóc lột hết sức tàn bạo. Thực dân Pháp và phong kiến tay sai, đã duy trì chế độ lang đạo để làm cơ sở áp bức, bóc lột, thống trị nhân dân. Vì thế lang đạo càng cấu kết chặt chẽ với thực dân Pháp. Có bộ phận nhân dân các dân tộc Hoà Bình, chủ yếu là người Mường hoặc bị lang đạo khống chế, hoặc bị chiếm đoạt ruộng đất, không còn phương tiện canh tác, hoặc bị nợ nần phải phụ thuộc vào lang đạo, trong đó có nhiều người phải làm tôi, tớ phục vụ nhà lang. Phân hoá, cô lập, lôi kéo lang đạo về phía cách mạng còn là để lôi kéo một bộ phận nhân dân chịu ảnh hưởng của lang đạo về phía cách mạng, đồng thời làm cho thực dân Pháp và phát xít Nhật mất chỗ dựa trong lang đạo. Đảng bộ Hoà Bình đã từng bước tuyên truyền vận động, phân hoá hàng ngũ lang đạo, lôi kéo họ về phía cách mạng. Thông qua hàng ngũ lang đạo đã theo cách mạng, ta mở rộng ảnh hưởng trong nhân dân, chuẩn bị lược lượng mọi mặt cho khởi nghĩa vũ trang. Đặc biệt trong cao trào chống Nhật cứu nước, Mặt trận Việt Minh đã giác ngộ, lôi kéo phần lớn lực lượng lang đạo theo Việt Minh. Trong đó có nhiều người là con cái lang đạo và bộ phận nhân dân chịu ảnh hưởng của lang đạo đã hướng theo cách mạng. Ngoài lang đạo, Đảng bộ và Mặt trận Việt Minh còn coi trọng công tác tuyên truyền, vận động công chức, binh lính ở địa bàn thị xã nhằm phân hoá, làm rệu rã lực lượng của bộ máy thống trị địa phương, tạo cơ sở, lực lượng từ bên trong chuẩn bị đón thời cơ vùng dậy giành chính quyền. 2. Xây dựng chiến khu làm chỗ đứng chân để xây dựng lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang nhân dân; khi thời cơ đến, phát động quần chúng nổi dậy khởi nghĩa với hình thái đúng đắn, sát hợp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 105 Hoà Bình là một trong ít tỉnh xây dựng được chiến khu cách mạng (chiến khu Hoà – Ninh – Thanh), ở đó các căn cứ du kích (Mường Khói, Mường Diềm,…) và nhiều cơ sở cách mạng vững chắc. Trên cơ sở và phong trào cách mạng được xây dựng từ trước, đến đầu năm 1945 để tiến tới xây dựng địa bàn cho khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền, các căn cứ du kích và chiến khu Hoà – Ninh – Thanh đã ra đời, theo Nghị quyết Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kỳ gọi là chiến khu Quang Trung. Trong cao trào chống Nhật cứu nước tiến tới khởi nghĩa, tại chiến khu lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang không ngừng phát triển, tinh thần cách mạng trong nhân dân được khơi dậy với khí thế sôi nổi đón thời cơ khởi nghĩa. Có các khu căn cứ cùng lực lượng vũ trang, có phong trào cách mạng ở các địa bàn trọng yếu là thị xã, các huyện, thị trấn, cho nên khi thời cơ đến Ban chỉ huy khởi nghĩa quyết định khởi nghĩa từ các căn cứ trước, phối hợp giữa khu căn cứ với các lực lượng tại chỗ các huyện lỵ, thị trấn, thị xã; phối hợp giữa lực lượng vũ trang, bán vũ trang với lực lượng quần chúng nổi dậy để giành chính quyền huyện, rồi tiến lên giành chính quyền tỉnh, sau đó tiếp tục tiến lên giành chính quyền ở những nơi còn lại. Lấy sức mạnh của quần chúng vùng dậy có lực lượng vũ trang trong nhân dân làm nòng cốt, làm nhiệm vụ xung kích chiến đấu khi cần thiết để áp đảo, buộc kẻ thù phải đầu hàng. Trong khởi nghĩa có đối sách đúng đắn “trung lập hoá” lực lượng phát xít Nhật, chỗ dựa của chính quyền bù nhìn, để tập trung lực lượng đánh đổ chính quyền tay sai, tiêu diệt các lực lượng phản động, giành chính quyền về tay nhân dân. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 106 * * * Phát huy truyền thống yêu nước trong Cách mạng tháng Tám năm 1945. Trải qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và xây dựng bảo vệ Tổ quốc Đảng bộ và nhân dân các dân tộc tỉnh Hoà Bình vẫn luôn tiếp tục đóng góp sức người, sức của cho cách mạng góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc. Trong sự nghiệp đổi mới Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Hoà Bình tiếp tục đạt được những thành tựu quan trọng góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đào Duy Anh (1994), Đất nước Việt Nam qua các đời, Nxb Thuận Hoá. 2. Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Trung ương (1967), Tìm hiểu Cách mạng tháng Tám, Nxb Sự Thật, Hà Nội. 3. Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Trung ương (1970), Cách mạng tháng Tám 1945, Nxb Sự Thật, Hà Nội. 4. Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Trung ương (1981), Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, Sơ thảo, tập 1 (1920 – 1954), Nxb Sự Thật, Hà Nội. 5. Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Trung ương (1963), Tìm hiểu tính chất và đặc điểm của Cách mạng tháng Tám, Nxb Sự Thật, Hà Nội. 6. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Kim Bôi (2001), Lịch sử Đảng bộ huyện Kim Bôi (1930 – 2000), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 7. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Kỳ Sơn - tỉnh Hoà Bình (2001), Lịch sử Đảng bộ huyện Kỳ Sơn (1930 – 2000), Nxb Quân đội Nhân dân, Hà Nội. 8. Ban chấp hành Đảng bộ xã Yên Mông (2008), Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Yên Mông 1945 – 2005, Nxb Tổng cục Công nghiệp Quốc Phòng, Hà Nội. 9. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Đà Bắc (1997), Lịch sử Đảng bộ và nhân dân huyện Đà Bắc (1930 – 1975), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 10. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Lương Sơn (1997), Lịch sử Đảng bộ huyện Lương Sơn, tập 1 (1930 – 1975), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 11. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Mai Châu (1996), Lịch sử Đảng bộ huyện Mai Châu, tập 1 (1930 – 1975), Nxb Sở Văn hoá Thông tin Hoà Bình. 12. Ban chấp hành Đảng bộ huyện Lạc Sơn (1996), Lịch sử Đảng bộ huyện Lạc Sơn, tập 1 (1929-1954), Nxb Xí nghiệp in Hoà Bình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 108 13. Ban Tuyên giáo tỉnh ủy - Sở Giáo dục – Đào tạo Hoà Bình (2007), Lịch sử tỉnh Hoà Bình (1886 – 2000), Nxb Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng, Hà Nội. 14. Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Hoà Bình (1999), Hoà Bình Lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ (1945 – 1975), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 15. Chặt Xiềng - Những tài liệu lịch sử từ chính biến tháng ba đến cách mạng tháng Tám 1945 (1946), Nxb Sự Thật, Hà Nội. 16. Cờ giải phóng, Tài liệu lưu trữ tại phòng Lịch sử Đảng, Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ Thái Nguyên. 17. Đại học Quốc gia Hà Nội (2001), Kỷ yếu hội thảo khoa học kỷ niệm 55 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2 – 9 (1945 – 2000), Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. 18. Đại Nam nhất thống chí (1971), tập 4, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 19. Đảng Cộng sản Việt Nam (1977), Văn kiện Đảng (1930 - 1945), Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Trung ương xuất bản, Hà Nội. 20. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 21. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 2, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 22. Đảng Cộng sản Việt Nam (1999), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 23. Đảng Cộng sản Việt Nam (1999), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 24. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 109 25. Đảng Cộng sản Việt Nam (2000), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 26. Đảng Cộng sản Việt Nam (2000), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 27. Đảng Lao Động Việt Nam (1963), Văn kiện Đảng 1939 – 1945, Nxb Sự Thật, Hà Nội. 28. Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng bộ huyện Yên Thuỷ (1994), Lịch sử cách mạng của Đảng bộ và nhân dân huyện Yên Thuỷ tỉnh Hoà Bình, tập 1 (1929 -1975), Nxb Sở Văn hoá Thông tin Tỉnh Hoà Bình. 29. Đảng Cộng sản Việt Nam - Thị uỷ Hoà Bình (1988), Lịch sử Cách mạng của Đảng bộ và nhân dân thị xã Hoà Bình 1939 – 1945, tập 1, Nxb Tiến Bộ, Hà Nội. 30. Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng bộ huyện Tân Lạc (1997), Lịch sử Đảng bộ huyện Tân Lạc, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 31. Đảng Cộng sản Việt Nam, Tỉnh uỷ Hoà Bình (1993), Lịch sử Đảng bộ Tỉnh Hoà Bình, tập 1 (1929 – 1954), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 32. Đảng Lao Động Việt Nam, Ban chấp hành Tỉnh Hoà Bình (1970), Sơ thảo lịch sử cách mạng tháng Tám Hoà Bình 1941 – 1945, Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng Hoà Bình xuất bản. 33. Trần Bá Đệ (chủ biên), Nguyễn Ngọc Cơ, Nguyễn Đình Lễ (1992), Lịch sử Việt Nam 1930 – 1945, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội I, Hà Nội. 34. Đảng uỷ - Ban chỉ huy Quân sự thị xã Hoà Bình - Tỉnh Hoà Bình (2003), Thị xã Hoà Bình lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ (1945- 1975), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội. 35. GROSSIN, PIERRE (1994), Tỉnh Mường Hoà Bình, Nxb Lao Động, Hà Nội. 36. Hồ Chí Minh (1995), Toàn Tập, tập 2, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 110 37. Hồ Chí Minh (1995), Toàn Tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 38. Hồ Chí Minh (1995), Toàn Tập, tập 4, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 39. Hồi Ký cách mạng và kháng chiến chống Pháp (1969), Từ chiến khu Mường Khói, Ban Nghiên cứu Lịch sử Đảng và Ty văn hoá Tỉnh Hoà Bình xuất bản. 40. Huyện ủy Lạc Thuỷ (1994), Lịch sử Đảng bộ huyện Lạc Thuỷ, tập 1 (1930-1954), Nxb Chính trị Quốc gia. 41. Bùi Văn Kín (1972), Góp phần tìm hiểu tỉnh Hoà Bình, Nxb Ty văn hoá Thông tin Hoà Bình. 42. Trần Huy Liệu (1961), Lịch sử tám mươi năm chống Pháp, Quyển thượng, tập 2, Nxb Sử học, Hà Nội. 43. Hoàng Ngọc La (1995), Căn cứ địa Việt Bắc (1940 – 1945), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 44. Phan Huy Lê, Phan Đại Doãn (1977), Khởi nghĩa Lam Sơn, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 45. Bùi Tuyết Mai, Vũ Đức Tân (1999), Người Mường ở Việt Nam, Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội. 46. Nguyễn Cảnh Minh (2004), Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỉ X, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 47. Ngọn cờ giải phóng (1955), Nxb Sự Thật, Hà Nội. 48. Đỗ Đình Nghiêm (1930), Dư địa chí các tỉnh Bắc Kì, Lê Văn Tấn xuất bản, Hà Nội. 49. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia (2005), Cách mạng tháng Tám trong tiến trình lịch sử dân tộc, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 50. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia (2005), Cách mạng tháng Tám một sự kiện vĩ đại của thế kỉ XX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 111 51. Nguyễn Trọng Phúc (chủ biên – 2003), Tìm hiểu lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam qua các kì Đại hội và Hội nghị Trung ương 1930 – 2003, Nxb Lao Động, Hà Nội. 52. P.GROTXANH (1992), Tỉnh Mường, Nxb Lao Động, Hà Nội. 53. Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn (chủ biên – 2002), Đại cương Lịch sử Việt Nam, toàn tập, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 54. Nguyễn Ái Quốc (1960), Bản án chế độ thực dân Pháp, Nxb Sự Thật, Hà Nội. 55. Dương Kinh Quốc (1988), Chính quyền thuộc địa ở Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 56. Văn Tạo (chủ biên – 1995), Cách mạng tháng Tám - Một số vấn đề lịch sử, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 57. Quốc Sử quán triều Nguyễn (1998), Việt Sử thông giám cương mục, Nxb Giáo Dục, Hà Nội. 58. Văn Tạo, Thành Thế Vỹ, Nguyễn Công Bình (1960), Lịch sử Cách mạng tháng Tám, Nxb Sử học, Hà Nội. 59. Nguyễn Khánh Toàn (chủ biên – 2004), Lịch sử Việt Nam, tập 2 (1958 – 1945), Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 60. Nguyễn Thành (1991), Mặt trận Việt Minh, Nxb Sự Thật, Hà Nội. 61. Tạ Thị Thuý (1996), Đồn điền của người Pháp ở Bắc Kì 1884 – 1914, Nxb Thế giới, Hà Nội. 62. Nguyễn Trãi (1960), Dư địa chí, Nxb Sử học, Hà Nội. 63. Nguyễn Trãi (1976), Toàn tập, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 64. Phạm Hồng Tung (2005), Góp phần tìm hiểu thêm về đặc điểm, tính chất của Cách mạng tháng Tám 1945, Nghiên cứu Lịch sử, số 8, tr. 10-18. 65. Đào An Thái (1997), Hoà Bình những năm tháng không quên, Nxb Sở văn hoá Thông tin tỉnh Hoà Bình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 112 66. Tỉnh uỷ - Hội đồng nhân dân - Uỷ ban nhân dân tỉnh Hoà Bình (2005), Địa chí Hoà Bình, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 67. Tỉnh uỷ Hoà Bình (2008), Đảng bộ tỉnh Hoà Bình qua các kỳ Đại hội (1945 – 2005), Nxb Tổng cục Công nghiệp Quốc Phòng, Hà Nội. 68. Viện Lịch sử Quân sự (1994), Lịch sử Quân đội nhân dân Việt Nam, tập 1, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội. 69. Viện Lịch sử Đảng (1985), Tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945, Nxb Sự Thật, Hà Nội. 70. Viện Sử học (1960), Tổng khởi nghĩa tháng Tám ở Hà Nội và các địa phương, Quyển 1, Nxb Sử học, Hà Nội. 71. Văn hoá Hoà Bình (1971), Nxb Ty văn hoá Hoà Bình. 72. Văn hoá Hoà Bình thế kỷ XX (2000), Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội. 73. Văn hoá truyền thống một số tộc người ở Hoà Bình (2007), Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội. 74. Trần Quốc Vượng, Đinh Xuân Lâm (1976), Khảo cổ học nguyên thuỷ Việt Nam, Nxb Đại học và THCN, Hà Nội.