Đề tài Bảo hiểm xã hội Việt Nam trong cơ chế thị trường

lêi nãi ®Çu Nãi ®Õn sù ph¸t triÓn cña toµn x· héi, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn b¶o hiÓm x· héi (BHXH). BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta, nã lµ x­¬ng sèng b¶o ®¶m æn ®Þnh x· héi, nã thÓ hiÖn sù phån thÞnh cña nÒn kinh tÕ, mét sù v÷ng ch¾c cña thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ sù nh©n v¨n s©u s¾c. BHXH gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ng­êi lao ®éng khi gÆp rñi ro vµ c¸c khã kh¨n kh¸c. BHXH còng lµ mét chÝnh s¸ch tµi chÝnh nh»m huy ®éng ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng ®ang lµm viÖc ®Ó h×nh thµnh quü tµi chÝnh tËp trung ®­îc b¶o toµn vµ t¨ng tr­ëng ®Ó thùc hiÖn c¸c chÕ ®é. Do ®ã, BHXH lµ mét ®Ò tµi khoa häc ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m vµ nghiªn cøu. Víi sù mong muèn gãp mét phÇn nhá bÐ vµo thÕ giíi khoa häc vµ phôc vô häc tËp tèt h¬n, em chän ®Ò tµi “BHXH ViÖt Nam trong c¬ chÕ thÞ tr­êng”. Ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn ®Ò tµi bao gåm: PhÇn I: Kh¸i qu¸t chung vÒ BHXH PhÇn II: BHXH ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng. PhÇn III: Mét sè kiÕn nghÞ phÇn I kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm x· héi I. B¶o hiÓm x· héi trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ tæng thÓ nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi gi÷a Nhµ n­íc víi ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng khi ng­êi lao ®éng gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp. BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín mang tÝnh x· héi réng r·i vµ trong ®êi sèng x· héi cña mçi quèc gia th× BHXH cã ý nghÜa rÊt to lín: - §èi víi ng­êi lao ®éng: nã gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho b¶n th©n hä hoÆc gia ®×nh khi gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp. §Æc biÖt BHXH ra ®êi cßn gãp phÇn t¹o ra mét t©m lý yªn t©m æn ®Þnh trong cuéc sèng còng nh­ lao ®éng, hä kh«ng ph¶i lo l¾ng khi èm ®au, thai s¶n hoÆc khi hÕt tuæi lao ®éng. Tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong x· héi. - §èi víi ng­êi sö dông lao ®éng: BHXH gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh, lµm cho hä ®ì ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín hoÆc nhiÒu khi rÊt lín, khi ng­êi lao ®éng mµ hä sö dông gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng. NhÊt lµ trong tr­êng hîp bÞ èm ®au, tai n¹n hµng lo¹t. - §èi víi Nhµ n­íc: BHXH ra ®êi gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn cho x· héi, ®Æc biÖt quü BHXH lµ mét trong nh÷ng nguån ®Çu t­ lín gãp phÇn ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ quèc gia. - §èi víi c¶ ba bªn: BHXH ra ®êi t¹o lËp ®­îc mèi quan hÖ bÒn v÷ng, æn ®Þnh ®Ó tõ ®ã gãp phÇn ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a giíi chñ vµ giíi thî. ChÝnh v× nh÷ng ý nghÜa nªu trªn cho nªn BHXH lu«n lu«n lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n nhÊt cña mét quèc gia vµ trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi hiÖn nay BHXH lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch kh«ng thÓ thiÕu ®­îc vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. II. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ BHXH. 1. B¶n chÊt cña BHXH. 1.1 §èi t­îng cña BHXH. BHXH lµ mét lÜnh vùc mang tÝnh chÊt x· héi rÊt lín v× nã cã ®èi t­îng lµ mét bé phËn rÊt lín trong x· héi, ®ã lµ ng­êi lao ®éng mµ cô thÓ lµ mét bé phËn rÊt lín vµ nghÜa vô cña mét c«ng d©n theo nh÷ng tiªu chuÈn luËt ph¸p cña Nhµ n­íc vµ cã viÖc lµm d­íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, t¹o ra thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng vµ tham gia vµo BHXH nh­ ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn, ng­êi lao ®éng ViÖt Nam trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, khu chÕ xuÊt... ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô thuéc c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ thuéc lùc l­îng vò trang... C¸c ®èi t­îng trªn ®i häc, thùc tËp, c«ng t¸c, ®iÒu d­ìng trong vµ ngoµi n­íc mµ vÉn h­ëng tiÒn l­¬ng vµ tiÒn c«ng th× thuéc ®èi t­îng thùc hiÖn BHXH b¾t buéc. 1.2 Vai trß vµ tÝnh chÊt cña BHXH. 1.2.1 Vai trß cña BHXH. - BHXH b¶o ®¶m æn ®Þnh kinh tÕ cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh khi hä gÆp rñi ro, gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp. - BHXH ®¶m b¶o ®­îc tÝnh c«ng b»ng trong x· héi vµ thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia BHXH. - BHXH ®· g¾n kÕt lîi Ých cña ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc. - BHXH gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi, g¾n bã ng­êi lao ®éng víi x· héi. 1.2.2 TÝnh chÊt cña BHXH. - TÝnh kinh tÕ: ng­êi lao ®éng ®ãng gãp phÝ BHXH h×nh thµnh nªn quü BHXH. Tõ quü nµy trî cÊp cho ng­êi lao ®éng khi an toµn kinh tÕ cña hä bÞ ®e do¹. Sù ®ãng gãp nµy ®· gãp phÇn gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Tõ phÇn quü nhµn rçi vµ phÇn gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ nguån vèn ®Çu t­ cho nÒn kinh tÕ nh»m b¶o ®¶m b¶o tån vµ ph¸t triÓn quü vµ gi¶m bít sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng. - TÝnh x· héi: thÓ hiÖn ng­êi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ cã nhu cÇu cã quyÒn ®­îc h­ëng BHXH vµ ng­êi sö dông lao ®éng còng nh­ Nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm BHXH cho ng­êi lao ®éng ®ã, TÝnh x· héi thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång (tÝnh nh©n ®¹o) rÊt cao. - TÝnh dÞch vô: BHXH tho· m·n nhu cÇu ®­îc tham gia BHXH cña ng­êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng v© cã nhu cÇu lao ®éng. 2. Quü BHXH. Quü BHXH lµ tæng hîp nh÷ng ®ãng gãp b»ng tiÒn cña c¸c bªn tham gia BHXH, vµ phÇn sinh lêi t¨ng tr­ëng tiÒn nhµn rçi h×nh thµnh nªn mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng BHXH vµ gia ®×nh hä khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc lµm. Nh­ vËy quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng, ®ång thêi lµ mét quü dù phßng, nã võa mang tÝnh kinh tÕ , võa mang tÝnh x· héi rÊt cao, vµ lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o ra kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng rñi ro cña tÊt c¶ nh÷ng ng­êi tham gia BHXH víi tæng dù tr÷ Ýt nhÊt gióp cho viÖc dµn tr¶i rñi ro ®­îc thùc hiÖn theo c¶ hai chiÒu, kh«ng gian vµ thêi gian, ®ång thêi gióp gi¶m tíi møc thÊp nhÊt nh÷ng thiÖt h¹i kinh tÕ cho ng­êi sö dông lao ®éng, tiÕt kiÖm chi cho c¶ ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ ng©n s¸ch gia ®×nh ng­êi lao ®éng. Quü BHXH ®­îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, tr­íc hÕt lµ sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc, ®©y lµ kho¶n thu chÝnh chiÕm tû träng lín cña quü BHXH. Hai lµ ®­îc h×nh thµnh tõ kho¶n thu tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh cña mét phÇn nhµn rçi cña quü. Thø ba lµ phÇn thu tõ nép ph¹t cña nh÷ng tæ chøc vµ c¸ nh©n vi phËm ®iÒu lÖ vÒ BHXH, ngoµi ra cßn cã c¸c kho¶n thu kh¸c nh­ viÖn trî cña n­íc ngoµi hîp t¸c vÒ BHXH. Quü BHXH ®¶m nhËn nh÷ng kho¶n chñ yÕu nh­ trî cÊp theo c¸c chÕ ®é BHXH (kho¶n chi nµy chiÕm tû träng lín), chi phÝ cho bé m¸y ho¹t ®éng BHXH (tiÒn l­¬ng cña c¸n bé nh©n viªn ngµnh BHXH, tiÒn ®µo t¹o c¸n bé...) Møc ®ãng gãp cña mçi ng­êi vµo quü BHXH gäi lµ phÝ BHXH. PhÝ BHXH cã thÓ cã nhiÒu lo¹i tuú theo c¸ch ph©n lo¹i cô thÓ. theo qu¸ tr×nh lao ®éng, phÝ BHXH chia lµm 2 lo¹i: phÝ dµi h¹n vµ phÝ ng¾n h¹n. - PhÝ BHXH dµi h¹n t¹o thµnh nguån quü ®Ó chi tr¶ trî cÊp BHXH dµi h¹n nh­: h­u trÝ, mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. - PhÝ BHXH ng¾n h¹n t¹o thµnh nguån quü chi tr¶ trî cÊp BHXH ng¾n h¹n nh­ thai s¶n, èm ®au vµ tai n¹n lao ®éng nhÑ. Quü BHXH ®­îc qu¶n lý trong c¬ chÕ c©n b»ng thu chi, phÇn quü nhµn rçi ph¶i ®­îc ®em ®Çu t­ sinh lîi. 3. HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH BHXH ra ®êi tõ thÕ kû 13 ë Nam ch©u ¢u - khi nÒn kinh tÕ hµng hãa b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Nöa cuèi thÕ kû 19 ë §øc vµ vµi n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë ch©u ¢u ®· xuÊt hiÖn BHXH. Nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû 20, BHXH ®· lan ra hÇu hÕt ch©u ¢u vµ c¸c n­íc B¾c Mü. §Õn sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, BHXH cã nhiÒu thay ®æi vÒ chÊt, ph¸t triÓn phong phó ®a d¹ng ë trªn 100 n­íc trªn thÕ giíi vµ ®­îc nhiÒu tæ chøc quèc tÕ kh¸c quan t©m. Lóc ®Çu c¸c chÕ ®é BHXH chØ ®­îc thùc hiÖn d­íi d¹ng c¸c quü èm ®au ®Ó ®Ò phßng khi mÊt thu nhËp v× bÖnh tËt. DÇn dÇn ®· më réng c¸c chÕ ®é BHXH thµnh b¶o hiÓm rñi ro nghÒ nghiÖp, b¶o hiÓm bÖnh tËt vµ tuæi giµ... §Õn ngµy 28/6/1952 héi nghÞ toµn thÓ cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ®· nhÊt trÝ tËp hîp tÊt c¶ c¸c chÕ ®é hiÖn cã vÒ BHXH cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi thµnh mét hÖ thèng bao gåm 9 chÕ ®é sau: - ChÕ ®é ch¨m sãc y tÕ - ChÕ ®é trî cÊp èm ®au - ChÕ ®é trî cÊp thÊt nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp tuæi giµ - ChÕ ®é trî cÊp gia ®×nh - ChÕ ®é trî cÊp sinh ®Î - ChÕ ®é trî cÊp khi tµn phÕ - ChÕ ®é trî cÊp cho nh÷ng ng­êi cßn sèng T¹i héi nghÞ nµy tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ®ång thêi tuyªn bè tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia mµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH nãi trªn. Nh­ng b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn c¸c chÕ ®é sau: - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp sinh ®Î - ChÕ ®é trî cÊp cho nh÷ng ng­êi cßn sèng Theo sè liÖu thèng kª ë 140 n­íc vµ khu vùc trªn thÕ giíi cho thÊy tÝnh ®Õn n¨m 1993 cã 33 n­íc thùc hiÖn c¶ 9 chÕ ®é, cã 34 n­íc ch­a thùc hiÖn chÕ ®é thø 3, cã 62 n­íc ch­a thùc hiÖn chÕ ®é thø 3 vµ thø 6. §iÒu kiÖn vµ møc h­ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp BHXH tuú theo sù thùc hiÖn cña mçi n­íc do mçi n­íc cã nguyªn t¾c, kinh tÕ chiÕt lý vµ chñ nghÜa kh¸c nhau. C«ng ­íc chØ ®Ò ra nh÷ng tiªu chuÈn tèi thiÓu ®Ó c¸c quèc gia phª chuÈn vµ thùc hiÖn. phÇn II BHXH ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng I. t×nh h×nh triÓn khai BHXH ViÖt Nam tr­íc nghÞ ®Þnh 43/CP Tæ chøc triÓn khai. Tõ thêi Ph¸p thuéc giai ®o¹n nh÷ng n¨m 30 BHXH b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam. Lóc ®Çu lµ mét chÕ ®é h¹n hÑp vµ møc trî cÊp Ýt ái. N¨m 1962 hoµ b×nh lËp l¹i §¶ng vµ Nhµ n­íc míi cho thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ë n­íc ta b»ng NghÞ ®Þnh 218/CP cña ChÝnh phñ ngµy 27/12/1961 cã hiÖu lùc tõ 1962 ®Õn tr­íc th¸ng 6/1993. Theo NghÞ ®Þnh nµy hÖ thèng BHXH ë ViÖt Nam bao gåm 6 chÕ ®é lµ: - ChÕ ®é trî cÊp èm ®au - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n - ChÕ ®é trî cÊp h­u trÝ - ChÕ ®é trî cÊp mÊt søc lao ®éng - ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt Qua h¬n 30 n¨m thùc hiÖn ®· cã rÊt nhiÒu v¨n b¶n söa ®æi vµ bæ sung. trong ®ã cã lÇn söa ®æi lín nhÊt lµ NghÞ ®Þnh 236 /H§BT ngµy 18/9/1985 ®i kµm víi NghÞ ®Þnh 235/ H§BT vÒ tæng ®iÒu chØnh gi¸, l­¬ng, tiÒn... Nh­ng kÕt qu¶ cho thÊy BHXHVN cã nh÷ng thµnh c«ng vµ tån t¹i. 2. KÕt qu¶ thÊy ®­îc. BHXHVN sau h¬n 30 n¨m thùc hiÖn ®· tá ra cã ­u thÕ vµ ph¸t huy t¸c dông vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi ng­êi lao ®éng ViÖt Nam. Víi 6 chÕ ®é chi tr¶ c¬ b¶n trong 9 chÕ ®é chuÈn cña ILO ®· ghi trong c«ng ­íc phÇn nµo ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng ®èi víi BHXH. H¬n 3 triÖu ng­êi ®· ®­îc h­ëng chÕ ®é h­u trÝ, gÇn 1 triÖu ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é mÊt søc lao ®éng. Kho¶ng 40 v¹n ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp dµi h¹n, h¬n 1,2 triÖu ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp ng¾n h¹n, h¬n 50 v¹n lao ®éng n÷ ®­îc h­ëng chÕ ®é trî cÊp thai s¶n, h¬n 8 triÖu l­ît ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é èm ®au. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH thùc sù trë thµnh chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n ë n­íc ta. §èi t­îng tham gia BHXH kh«ng chØ riªng c«ng nh©n viªn chøc mµ cßn lµ toµn bé nh©n d©n lao ®éng ®Òu cã thÓ tham gia. Do cã BHXH mµ ngêi lao ®éng ®­îc trî cÊp kÞp thêi ®Ó æn ®Þnh cuéc sèng kh«ng nh÷ng cho b¶n th©n hä mµ cßn cho gia ®×nh hä, khiÕn cho ng­êi lao ®éng hoµn toµn yªn t©m g¾n bã víi x· héi. §ång thêi n©ng cao ý thøc céng ®ång tr¸ch nhiÖm gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng víi nhau vµ gi÷a ng­êi lao ®éng víi ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc XHCN. 3. Nh÷ng tån t¹i vµ nguyªn nh©n cña nã 3.1 Nh÷ng tån t¹i BHXHVN trong h¬n 30 n¨m thùc hiÖn mÆc dï ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh nh­ng khi b­íc vµo kinh tÕ thÞ tr­êng nã ®· béc lé tÊt c¶ nh÷ng nh­îc ®iÓm cÇn ph¶i ®æi míi vµ hoµn thiÖn thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh lín sau: - VÒ mÆt tæ chøc: cßn ph©n t¸n, v× vËy khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch cßn nhiÒu nhÊt qu¸n, thiÕu ®ång bé, cã lóc cã n¬i cßn chång chÐo. - ChÝnh s¸ch BHXH tr­íc ®©y chØ phï hîp víi c¬ chÕ bao cÊp, bëi lÏ trong c¬ chÕ bao cÊp Nhµ n­íc ®· ®øng ra bao phÇn lín nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn BHXH. MÆt kh¸c chÝnh s¸ch BHXH ch­a th­êng xuyªn ®æi míi cho nªn ë c¸c cÊp c¬ së rÊt khã thùc hiÖn vµ nhiÒu khi thùc hiÖn kh«ng ®óng chÝnh s¸ch. §Æc biÖt chóng ta ch­a x©y dùng ®­îc luËt BHXH cho nªn chÝnh s¸ch BHXH ®· s¬ cøng l¹i cµng s¬ cøng h¬n. Bªn c¹nh ®ã hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH béc lé rÊt nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i trong néi dung tõng chÕ ®é. §Æc biÖt chÕ ®é mÊt søc lao ®éng ®· bÞ lîi dông, v× thÕ ®· ¶nh h­ëng nghiªm träng vµ lµm th©m hôt rÊt lín nguån BHXH. - Quü BHXH trªn thùc tÕ coi nh­ kh«ng cã bëi v× cã mét bé phËn ng­êi lao ®éng kh«ng ®ãng gãp BHXH mµ Nhµ n­íc ®ãng thay cho hä, lùc l­îng vò trang cã møc tiÒn l­¬ng rÊt cao nh­ng kh«ng ®Çy ®ñ, thªm vµo ®ã ®ãng theo quü l­¬ng nh­ng quü l­¬ng l¹i mang tÝnh bao cÊp nªn phÇn thu BHXH tõ nguån l­¬ng hÇu nh­ kh«ng ®¸ng kÓ. - ViÖc qu¶n lý quü cßn qu¸ nhiÒu s¬ hë vµ thiÕu sãt cho nªn quü BHXH bÞ th©m hôt nghiªm träng vµ viÖc ®iÒu phèi quü BHXH gi÷a hai c¬ quan (Tæng liªn ®oµn lao ®éng vµ Së lao ®éng th­¬ng binh x· héi) kh«ng thùc hiÖn ®­îc, cho nªn ®· g©y nhiÒu khã kh¨n trong c«ng t¸c thu chi , ®Æc biÖt lµ chi b¶o hiÓm. - §éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH sè l­îng cßn thiÕu vµ chÊt l­îng cßn yÕu ®· ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc qu¶n lý thu chi vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng; nhËn thøc vÒ BHXH cßn rÊt yÕu kÓ c¶ cÊp l·nh ®¹o bëi v× ba lý do: thø nhÊt quü BHXH kh«ng cã mµ ng©n s¸ch Nhµ n­íc g¸nh v¸c toµn bé, thø hai ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm cßn h¹n hÑp v× vËy ®¹i ®a sè lùc l­îng lao ®éng ViÖt Nam cßn kh«ng biÕt ®Õn BHXH, thø ba lµ møc ®­îc h­ëng trî cÊp trong c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm cßn rÊt thÊp. §Æc biÖt lµ sau thêi kú gi¸ tiÒn lªn, ng­êi lao ®éng coi tiÒn l­¬ng c¬ b¶n hoÆc toµn bé trî cÊp BHXH lµ mét phÇn. 3.2 Nguyªn nh©n tån t¹i. Xem xÐt thùc tr¹ng cña BHXH ë ViÖt Nam ta cã thÓ rót ra mét sè nguyªn nh©n sau: - BHXHVN míi chØ cã h¬n 30 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mµ l¹i cßn ë trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh kÐo dµi, kinh tÕ ®Êt n­íc cßn kÐm ph¸t triÓn, c«ng cuéc kh«i phôc sau chiÕn tranh cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. HËu qu¶ ®ã ¶nh h­ëng m¹nh ®Õn c¸c chÝnh s¸ch BHXH nãi riªng vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nãi chung. Bªn c¹nh ®ã BHXH l¹i chÞu ¶nh h­ëng cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp võa cøng nh¾c, thiÕu n¨ng ®éng l¹i võa láng lÎo trong viÖc ®Ò ra chÝnh s¸ch vµ ®iÒu hµnh. HiÖn nay khi nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ thÞ tr­êng th× BHXH còng ®­îc c¶i tiÕn rÊt nhiÒu nh­ng vÉn cßn hÕt søc míi mÎ. - BHXHVN cßn h¹n chÕ vÒ mÆt nhËn thøc, ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c BHXH ch­a ®­îc tiÕp cËn víi thµnh tùu vµ kinh nghiÖm ho¹t ®éng BHXH cña thÕ giíi. Cßn ®èi víi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm còng ch­a ®ñ nhËn thøc vÒ quyÒn lîi, nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh khi tham gia BHXH. Cho nªn viÖc kiÓm so¸t sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng BHXH, nh©n viªn, c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH thùc hiÖn kh«ng chÆt chÏ, tõ ®ã rÔ ph¸t sinh hµnh vi vi ph¹m quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - Sù kÕt hîp cña c¸c c¬ quan, tæ chøc trontg c«ng t¸c BHXH vÉn cßn láng lÎo, ph©n t¸n: Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam qu¶n lý ba chÕ ®é, cßn c¸n bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi qu¶n lý ba chÕ ®é. Tõ ®ã dÉn ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi cßn thiÕu tËp trung. II. thùc tr¹ng BHXH ViÖt Nam sau nghÞ ®Þnh 43/CP. 1. Sù ra ®êi cña nghÞ ®Þnh 43/CP. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, sù nghiÖp BHXH ViÖt Nam lµ mét trong lÜnh vùc yÕu kÐm nhÊt vµ béc lé rÊt nhiÒu tån t¹i. V× vËy n¨m 1993 Nhµ n­íc ban hµnh nghÞ ®Þnh 43 vÒ BHXH nh»m môc ®Ých kh¾c phôc mét phÇn yÕu kÐm tr­íc ®©y, ®ång thêi gióp cho lÜnh vùc BHXH dÇn dÇn ®i vµo thÕ æn ®Þnh. NghÞ ®Þnh 43 ra ®êi lµ rÊt kÞp thêi vµ ®¸p øng ®­îc nguyÖn väng cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, ®¸p øng ®­îc yªu cÇu, sù ®ßi hái cÊp b¸ch cña Nhµ n­íc vÒ qu¶n lý lÜnh vùc nµy. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tÊt c¸c ngµnh, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi kh¸c ®· chuyÓn ®æi mµ BHXH ch­a chuyÓn ®æi kÞp thêi, cßn c¸c chÝnh s¸ch BHXH tr­íc ®©y kh«ng cßn phï hîp vÒ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh­ tæ chøc h×nh thµnh, chÕ ®é tiÒn l­¬ng, ký kÕt hîp ®ång... cho nªn NghÞ ®Þnh 43 ra ®êi lµ phï hîp víi nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt BHXH ph¶i hoµ nhËp víi BHXH quèc tÕ. Bªn c¹nh ®ã BHXH lµ mét chÝnh s¸ch kh«ng thÓ thiÕu ®­îc. V× vËy, ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc ®Òu rÊt quan t©m bëi lÏ ng­êi lao ®éng kh«ng cßn ®­îc h­ëng chÕ ®é bao cÊp nh­ tr­íc n÷a vµ Nhµ n­íc kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó bao cÊp n÷a. Cho nªn ®Ó ®¸p øng ®­îc nh÷ng nhu cÇu nµy ®ßi hái ph¶i cã v¨n b¶n thèng nhÊt. TiÕp ®ã n¨m 1995 Nhµ n­íc cßn ban hµnh NghÞ ®Þnh 12/CP vÒ BHXH nh»m kh¾c phôc mét sè ®iÓm bÊt hîp lý vµ kh«ng phï hîp cña c¸c v¨n b¶n tr­íc ®©y trong ®ã cã c¶ NghÞ ®Þnh 42 vµ còng n¨m nµy Nhµ n­íc cßn ban hµnh NghÞ ®Þnh 19/CP vÒ tæ chøc sù nghiÖp BHXH ViÖt Nam. §©y lµ mét trong nh÷ng mèc quan träng nhÊt cña sù nghiÖp BHXHVN kÓ c¶ ®æi míi vÒ kh©u tæ chøc.§ång thêi còng n¨m nµy cßn ban hµnh ®iÒu lÖ BHXHVN cho phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. 2. Tæ chøc BHXH. BHXHVN ®­îc tæ chøc theo hÖ thèng ngµnh däc tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng cã c¬ cÊu nh­ sau: - ë Trung ­¬ng cã BHXHVN - ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng (gäi chung lµ tØnh) lµ BHXH tØnh trùc thuéc BHXHVN. - ë c¸c quËn, huyÖn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh (gäi chung lµ huyÖn) lµ BHXH huyÖn trùc thuéc BHXH tØnh. C¬ quan qu¶n lý cao nhÊt cña BHXHVN lµ héi ®ång qu¶n lý BHXHVN. Héi ®ång qu¶n lý BHXHVN gåm cã: Chñ tÞch, 1 phã chñ tÞch vµ c¸c thµnh viªn do thñ t­íng chÝnh phñ bæ nhiÖm vµ miÔn nhiÖm. Thµnh viªn cña Héi ®ång qu¶n lý bao gåm ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn cña Bé lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi, Bé tµi chÝnh, Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam vµ Tæng gi¸m ®èc BHXHVN. S¬ ®å hÖ thèng tæ chøc BHXHVVN tõ sau NghÞ ®Þnh 19/CP: Thñ t­íng ChÝnh phñ BHXHVN Tæng gi¸m ®èc BHXHVN Phã tæng gi¸m ®èc Phã tæng gi¸m ®èc C¸c ban BHXH Tæng gi¸m ®èc BHXHVN BHXH tØnh, thµnh phè BHXH cña quËn, huyÖn, ngµnh BHXH ë c¸c ®¬n vÞ c¬ së Ghi chó: Th«ng tin chØ ®¹o Th«ng tin b¸o c¸o 3. Quü BHXH. Trong c¬ chÕ míi, theo NghÞ ®Þnh 43CP cña ChÝnh phñ ra ngµy 22/6/1993 quy ®Þnh quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc do: - Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp 15% quü l­¬ng. - Ng­êi lao ®éng ®ãng gãp 5% tiÒn l­¬ng. - Trî cÊp cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Ngoµi ra quü nµy cßn ®­îc bæ sung thªm phÇn l·i xuÊt do ®Çu t­ mang l¹i vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c nhµ h¶o t©m ®ãng gãp. Nhê cã c¬ chÕ míi nµy nguån thu quü BHXH ®· kh«ng ngõng t¨ng lªn vµ cã thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu chi phÝ BHXH. Tuy nhiªn nguån quü nµy t¨ng lµ do hiÖn nay ng­êi ph¶i ®ãng nhiÒu, trong khi ®ã ng­êi ®­îc h­ëng ch­a nhiÒu, sè ®ang ®­îc h­ëng th× vÉn do ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®¶m nhiÖm v× quü BHXH lµ “x­¬ng sèng”. Cho nªn quü BHXH ch­a v÷ng ch¾c do vËy ngay tõ b©y giê Nhµ n­íc ph¶i cã chÝnh s¸ch hîp lý. Bëi v× chóng ta ®ang phÊn ®Êu quü BHXH n»m ngoµi ng©n s¸ch, t­¬ng lai quü BHXH kh«ng cßn ng©n s¸ch tµi trî n÷a. Vµ lóc ®ã ng­êi ®­îc h­ëng BHXH còng t¨ng lªn. Sù t¨ng lªn ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nh­ ng­êi ®­îc h­ëng t¨ng nhanh h¬n ng­êi ph¶i ®ãng, thêi gian h­ëng trî cÊp dµi h¬n. Do tuæi thä cña d©n c­ ngµy mét t¨ng, hiÖn nay tuæi thä b×nh qu©n sÏ t¨ng lªn 70,4 tuæi ®Õn 75,4 tuæi vµ ®Õn n¨m 2030 lµ ®Õn 72,4 ®Õn 74,4 tuæi. §iÒu nµy cho thÊy ph¶i cã sù ®iÒu chØnh trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn quü BHXH, viÖc nµy cã thÓ b»ng nhiÒu c¸ch: t¨ng thªm tû lÖ ®ãng hoÆc kÐo dµi thêi gian ®ãng b»ng c¸ch t¨ng tuæi nghØ h­u hoÆc tÝnh l¹i møc h­ëng cña tõng chÕ ®é, trong ®ã ®Æc biÖt l­u ý dïng l­¬ng 5 n¨m cuèi tr­íc khi nghØ h­u lµm c¨n cø tÝnh møc h­ëng. §Ó thÊy râ h¬n ta cã thÓ tham kh¶o b¶ng sè liÖu sau. Dù b¸o nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn quü BHXH. N¨m 1997 2000 2010 2020 2030 Sè ng­êi ®ãng BHXH (ngh×n) 3100 3271 4406 5233 5897 Sè h­ëng BHXH (ngh×n) Trong ®ã: H­ëng tr­íc n¨m 1995 H­ëng sau n¨m 1995 1792 1732 60 1802 1635 167 1739 1195 544 1808 706 1102 1867 290 1577 Thu BHXH (ngh×n tû) 7,9 11,6 23,4 35,1 49,6 Chi BHXH (ngh×n tû) 5,9 8,7 17,9 33,4 63 Chªnh lÖch thu chi (ngh×n tû) +2,0 +2,8 +5,5 +1,8 -13,5 Qua b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy chªnh lÖch thu-chi ngµy cµng gi¶m chøng tá sè ng­êi ®­îc h­ëng BHXH ngµy cµng t¨ng trong t­¬ng lai vµ hä ®­îc h­ëng nhiÒu h¬n hä ®ãng. 4. HÖ thèng c¸c chÕ ®é B¾t ®Çu tõ nghÞ ®Þnh 43 trë l¹i ®©y, BHXHVN thùc hiÖn 5 chÕ ®é BHXH sau ®©y: 4.1 ChÕ ®é trî cÊp èm ®au Con ng­êi sinh ra, lín lªn vµ chÕt ®i nã nh­ lµ mét qui luËt vËn ®éng tù nhiªn, tÊt yÕu cña x· héi. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ®ã con ng­êi nãi chung vµ ng­êi lao ®éng nãi riªng kh«ng thÓ tranh khái èm ®au. §Æc biÖt víi ng­êi lao ®éng, lµ ng­êi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. V× vËy khi hä bÞ èm ®au ph¶i ®­îc nghØ ngh¬i, ®iÒu trÞ an d­ìng. Trong thêi gian nµy hä ®­îc xÐt h­ëng trî cÊp BHXH thay v× tiÒn l­¬ng, møc h­ëng trî cÊp ®­îc quy ®Þnh nh­ sau: - TÊt c¶ ng­êi lao ®éng nghØ viÖc vµ èm ®au, tai n¹n, rñi ro mµ cã x¸c nhËn cña tæ chøc y tÕ do bé y tÕ quyÕt ®Þnh ®­îc h­ëng chÕ ®é trî cÊp èm ®au, trõ nh÷ng ng­êi tù huû ho¹i søc khoÎ do say r­îu hoÆc dïng chÊt ma tuý th× kh«ng ®­îc trî cÊp èm ®au. - Víi nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn b×nh th­êng th× ®­îc h­ëng tèi ®a 30 ngµy trong mét n¨m, nÕu ®· ®ãng BHXH d­íi 15 n¨m. §­îc h­ëng 40 ngµy trong n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 n¨m ®Õn d­íi 30 n¨m. §­îc h­ëng 50 ngµy trong mét n¨m nÕu ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë lªn. - §èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng lµm c¸c nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, lµm viÖc ë nh÷ng n¬i cã phô cÊp khu vùc hÖ sè tõ 0,7 trë lªn th× ®­îc h­ëng 40 ngµy trong mét n¨m, nÕu ®ãng BHXH d­íi 15 n¨m; 50 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 ®Õn 30 n¨m vµ ®­îc h­ëng 60 ngµy trong mét n¨m nÕu ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë lªn. Møc tù cÊp cña nh÷ng ng­êi m¾c bÖnh cÇn ch÷a tõ 180 ngµy trong mét n¨m trë lªn b»ng 65% - 70% møc l­¬ng h­ëng tr­íc khi èm ®au. Víi ng­êi lao ®éng cã con thø 1, thø 2 d­íi 7 tuæi bÞ èm ®au th× ®­îc nghØ ch¨m sãc con vµ ®­îc h­ëng trî cÊp BHXH. Vµ nÕu ng­êi lao ®éng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè th× thêi gian nghØ do bé y tÕ quy ®Þnh vµ còng ®­îc h­ëng trî cÊp BHXH. ë ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é trî cÊp nµy cã ­u ®iÓm sau: - §¸p øng ®­îc nguyÖn väng, nhu cÇu cña ng­êi lao ®éng trong thùc tÕ gióp hä yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. - Trong vßn h¬n 30 n¨m thùc hiÖn, c¸c chÕ ®é nµy ®· thùc hiÖn cho hµng chôc triÖu l­ît ng­êi bÞ èm ®au, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­êi lµm trong ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i, tõ ®ã gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho gia ®×nh hä, ®Æc biÖt thêi kú chiÕn tranh. MÆc dï ®· ®¹t ®­îc mét sè ­u ®iÓm nh­ng khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy vÉn cßn tån t¹i mét sè ®iÓm sau: - Kh©u gi¸m ®Þnh y khoa qu¸ dÔ d·i, v× vËy ph¸t sinh hiÖn t­îng tiªu cùc lµm th©m hôt quü BHXH. - ViÖc qu¶n lý chÕ ®é nµy cßn láng lÎo vµ thiÕu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t. - Khi xÐt trî cÊp cho chÕ ®é nµy cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a c¸c ngµnh nghÒ cho nªn kh«ng khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng lµm nh÷ng ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i. 4.2 ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n. Nh­ chóng ta ®· biÕt phô n÷ cã vai trß chñ yÕu trong viÖc t¸i s¶n xuÊt con ng­êi, t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm tinh thÇn cho x· héi, vµ chiÕm h¬n mét nöa lùc l­îng lao ®éng trong x· héi. Do vËy trî cÊp thai s¶n cho lao ®éng n÷ lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng, gióp lao ®éng n÷ sinh vµ nu«i con tèt h¬n. Cô thÓ chÕ ®é h­ëng nh­ sau. Lao ®éng n÷ cã thai sinh con thø nhÊt, thø hai ®­îc h­ëng trî cÊp theo nh÷ng néi dung sau: - Tr­íc khi sinh con, ®èi víi ng­êi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng ®­îc nghØ ba ngµy trong ba lÇn ®i kh¸m thai. Trong tr­êng hîp ng­êi lao ®éng cã thai lµm viÖc ë xa tæ chøc y tÕ hoÆc ng­êi mang thai cã bÖnh lý, thai kh«ng b×nh th­êng th× ®­îc nghØ 2 ngµy cho mçi lÇn ®i kh¸m thai, tr­êng hîp x¶y thai th× ®­îc nghØ 20 ngµy nÕu thai d­íi 3 th¸ng, 30 ngµy nÕu thai 3 th¸ng trë lªn. - Sau khi sinh con, víi nh÷ng ng­êi lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn b×nh th­êng th× ®­îc nghØ 4 th¸ng. Cßn trong ®iÒu kiÖn hÖ sè khu vùc lµ 0,5 - 0,7 th× ®­îc nghØ 4 th¸ng. NÕu hÖ sè khu vùc lµ mét vµ lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn ®éc h¹i th× ®­îc nghØ 6 th¸ng. HÕt thêi h¹n nghØ nÕu muèn nghØ thªm ph¶i ®­îc sù ®ång ý cña ng­êi sö dông lao ®éng vµ kh«ng ®­îc h­ëng trî cÊp. NÕu ®· lµm tr­íc thêi h¹n nghØ th× ph¶i b¸o tr­íc 1 tuÇn lÔ vµ ®­îc h­ëng trî cÊp theo quy ®Þnh. Ng­êi lao ®éng nam hay n÷ nÕu muèn nu«i con s¬ sinh theo quy ®Þnh cña luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh th× ®­îc nghØ viÖc vµ ®­îc h­ëng trî cÊp BHXH 4 th¸ng, møc h­ëng lµ 100% l­¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH. ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy cã ­u ®iÓm: - Gãp phÇn ®éng viªn chÞ em phô n÷ yªn t©m vµ h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt. §Æc biÖt trong thêi kú chiÕn tranh. - Gãp phÇn lµm gi¶m tû lÖ suy dinh d­ìng khi sinh ®Î. - Gãp phÇn thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng vÒ mäi mÆt gi÷a nam vµ n÷. Nh÷ng tån t¹i: + Cã nh÷ng thêi kú viÖc quy ®Þnh thêi gian nghØ ®Î cña lao ®éng n÷ cßn thiÕu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn. + §¹i ®a sè lao ®éng n÷ khi sinh ®Î bÞ suy dinh d­ìng nghiªm träng c¶ mÑ vµ con. + Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay chÕ ®é nµy cã ¶nh h­ëng tiÕp tôc ®Õn c«ng ¨n viÖc lµm cña lao ®éng n÷. 4.3 ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. Ng­êi lao ®éng kh«ng may bÞ tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp, Nhµ n­íc hoÆc c¬ quan doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm xÐt trî cÊp BHXH ®Ó hä tiÕp tôc æn ®Þnh æn ®Þnh vµ duy tr× cuéc sèng. Nh÷ng tr­êng hîp sau ®©y ®­îc h­ëng trî cÊp: - BÞ tai n¹n trong giê lµm viÖc, t¹i n¬i lµm viÖc kÓ c¶ lµm viÖc ngoµi giê do yªu cÇu cña ng­êi sö dông lao ®éng. - BÞ tai n¹n ngoµi giê lµm viÖc, khi thùc hiÖn c«ng viÖc theo yªu cÇu cña ng­êi sö dông lao ®éng. - BÞ tai n¹n trªn tuyÕn ®­êng ®i vµ vÒ ®Õn n¬i lµm viÖc. Ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng trî cÊp tuú thuäc vµo møc ®é suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng ®­îc tÝnh theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu, nÕu bÞ suy gi¶m tõ 5% ®Õn 30% th× ®­îc h­ëng trî cÊp mét lÇn, nÕu tõ 31% ®Õn 100% th× ®­îc h­ëng trî cÊp hµng th¸ng. Møc ®é h­ëng phô thuéc vµo tõng kho¶ng tû lÖ mÊt søc lao ®éng. ViÖt Nam khi thùc hiÖn nh÷ng chÕ ®é nµy cã mét sè ®iÓm sau: + Cßn nhÇm lÉn gi÷a tai n¹n lao ®éng vµ tai n¹n giao th«ng. + Kh©u gi¸m ®Þnh y khoa cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i ch­a nghiªm tóc vµ ®Æc biÖt chóng ta ch­a ®Þnh kú gi¸m ®Þnh l¹i y khoa. V× vËy viÖc sö dông vµ bè trÝ lao ®éng kh«ng hîp lý vµ ch­a cã hiÖu qu¶. + Khi xÐt trî cÊp chÕ ®é nµy vÉn cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a c¸c ngµnh nghÒ cho nªn ch­a khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë nh÷ng ngµnh nghÒ ®éc h¹i. 4.4 ChÕ ®é trî cÊp h­u trÝ Ng­êi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng hä ph¶i ®­îc nghØ ng¬i an d­ìng bëi lÏ sau mét thêi gian cèng hiÕn cho Nhµ n­íc, cho c¬ quan, doanh nghiÖp th× søc khoÎ bÞ gi¶m sót nghiªm träng. Tuy nhiªn thêi gian nµy cã mét sè nhu cÇu hä kh«ng gi¶m ®i mµ cßn t¨ng lªn. V× vËy hä vÉn tiÕp tôc ®­îc xÐt BHXH d­íi h×nh thøc tiÒn h­u trÝ. Quy ®Þnh n¨m c«ng t¸c víi n÷ lµ 55 tuæi vµ 60 tuæi ®èi víi nam, nÕu lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn nÆng nhäc, ®éc h¹i th× c«ng t¸c ®ãng BHXH h¹ xuèng 20 n¨m (tr­íc ®©y lµ 15 n¨m). Thay chÕ ®é mÊt søc tr­íc ®©y, ®iÒu kiÖn nghØ h­u cßn quy ®Þnh ba tr­êng hîp ®­îc h­ëng thÊp h¬n tuæi nghØ h­u n¨m ®ñ 60, n÷ ®ñ 55 cã 15 n¨m ®ãng BHXH hoÆc nam ®ñ 50 n÷ ®ñ 45 cã hai m­¬i n¨m ®ãng BHXH trong ®ã cã 15 n¨m lµm viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, mÊt søc 61% trë lªn th× kh«ng phô thuéc vµo tuæi ®êi. Møc h­ëng cã sù tiÕn bé h¬n tr­íc, ®iÓm khëi ®Çu lµ 15 n¨m ®­îc h­ëng 45% l­¬ng b×nh qu©n 5 n¨m vÒ cuèi vµ cao nhÊt lµ 75%. ë ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy mÆc dï ®· ®¹t ®­îc mét sè ­u ®iÓm rÊt c¬ b¶n sau: - Gióp cho hµng triÖu ng­êi vÒ h­u cã cuéc sèng æn ®Þnh, t¹o ra mét t©m lý yªn t©m æn ®Þnh khi lao ®éng s¶n xuÊt bëi v× hä biÕt r»ng sau khi vÒ h­u hä vÉn tiÕp tôc ®­îc xÐt trî cÊp BHXH. - Trong thêi kú chèng Mü cøu n­íc ®· ®éng viªn ®­îc rÊt nhiÒu ®ang trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ®i chiÕn ®Êu bëi v× thêi gian lµm nghÜa vô còng ®­îc tÝnh lµ thêi gian c«ng t¸c liªn tôc ®Ó ®ùc t×nh trî cÊp BHXH. Tuy nhiªn chÕ ®é nµy hiÖn nay lµ mét trong nh÷ng chÕ ®é cã nhiÒu tån t¹i nhÊt vµ khã gi¶i quyÕt. - §¹i ®a sè nh÷ng ng­êi vÒ h­u hiÖn nay ë n­íc ta ch­a ®ñ tuæi quy ®Þnh. - Chóng ta ch­a bãc t¸ch mét c¸ch cô thÓ c¸c chÕ ®é ­u ®·i x· héi ra khái chÕ ®é h­u trÝ. - §¹i ®a sè nh÷ng ng­êi ®· vÒ h­u ë ViÖt Nam hiÖn nay cã cuéc sèng rÊt khã kh¨n bëi v× thu nhËp thÊp, tiÒn l­¬ng h­u thÊp. Thªm vµo ®ã cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i tiÒn l­¬ng h­u ®­îc nhËn kh«ng ®óng kú h¹n cho nªn cuéc sèng cña hä l¹i cµng khã kh¨n h¬n. 4.5. ChÕ ®é trî cÊp tiÒn tuÊt. Ng­êi lao ®éng kh«ng may bÞ chÕt th× Nhµ n­íc, c¬ quan doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng ng­êi cßn sèng trong gia ®×nh hä bao gåm bè mÑ giµ kh«ng n¬i n­¬ng tùa, con c¸i ch­a ®Õn tuæi tr­ëng thµnh. Nã cã vai trß rÊt quan träng thÓ hiÖn tÝnh nh©n ®¹o cao c¶ s©u s¾c cña BHXH. Khi ng­êi lao ®éng ®ang lµm viÖc bÞ chÕt th× gia ®×nh ®­îc h­ëng 8 th¸ng l­¬ng tèi thiÓu. HiÖn nay møc l­¬ng tèi thiÓu lµ 144.000VN§, nÕu ng­êi lao ®éng chÕt cßn nu«i con d­íi 15 tuæi hoÆc 18 tuæi. NÕu ng­êi ®­îc ng­êi chÕt ®ã nu«i d­ìng, sau khi ng­êi lao ®éng chÕt kh«ng cßn ai nu«i d­ìng th× ®­îc nhËn trî cÊp 70% l­¬ng tèi thiÓu hµng th¸ng. Trong tr­êng hîp vÉn cßn ng­êi nu«i d­ìng th× vÉn ®­îc h­ëng 40% l­¬ng tèi thiÓu/Th¸ng. Sè ng­êi ®­îc nhËn tiÒn tuÊt tèi ®a 4 ng­êi. NÕu kh«ng cã th©n nh©n cña ng­êi chÕt thuéc diÖn h­ëng trî cÊp hµng th¸ng th× gia ®×nh ®­îc h­ëng trî cÊp mét lÇn phô thuéc vµo thêi gian ®ãng BHXH vµ phô thuéc vµo ng­êi ®ã ®· vµ ®ang h­ëng trî cÊp h­u trÝ hoÆc trî cÊp bÖnh nghÒ nghiÖp, tai n¹n lµ bao nhiªu råi. §©y lµ chÕ ®é mang tÝnh nh©n ®¹o nhÊt cña BHXH. V× thÕ khi tiÕn hµnh BHXH quèc gia nµo còng ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é nµy. Khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy, ViÖt Nam cßn mét sè ®iÓm sau: - Cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i ng­êi ta cßn lîi dông c¶ ng­êi chÕt. - Cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i khi gi¶i quyÕt chÕ ®é nµy cßn chËm chÔ, v× vËy ®· ¶nh h­ëng ®Õn t©m t­, t×nh c¶m cña nh÷ng ng­êi cßn sèng. Trªn ®©y lµ 5 chÕ ®é cña BHXHVN. Ngoµi 5 chÕ ®é chi tr¶ nµy Nhµ n­íc cßn ®Ò ra chÕ ®é dµnh cho chi tr¶ qu¶n lý x· héi vµ sù nghiÖp qu¶n lý BHXH. III. sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ho¹t ®éng BHXHVN 1. Quan ®iÓm ®æi míi: BHXH ®· ra ®êi h¬n 30 n¨m nay ë n­íc ta, tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, chÝnh s¸ch vµ c¸c chÕ ®é BHXH ®· qua nhiÒu lÇn söa ®æi. Cã thÓ nãi r»ng BHXHVVN ®· cã hiÖu qu¶ hÕt søc to lín, nã ®· gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng trong biªn chÕ Nhµ n­íc, ®¶m b¶o ®êi sèng cña gia ®×nh hä, ®éng viªn hä g¾n bã víi chÕ ®é, tin t­ëng vµo ®­êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng, h¨ng h¸i trong lao ®éng s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu b¶o vÖ x©y dùng tæ quèc, gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc. §Æc biÖt tõ khi chÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp ngµnh BHXH theo hÖ thèng däc vµ ban hµnh bé luËt lao ®éng, ®iÒu lÖ BHXH th× ho¹t ®éng BHXH ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng khÝch lÖ, nã ®¶m b¶o tèt h¬n c¸c quyÒn lîi BHXH cho ng­êi lao ®éng. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng song còng kh«ng tr¸nh khái vµ cßn nhiÒu h¹n chÕ, v× vËy nã còng ch­a thùc sù t¹o ®­îc ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, æn ®Þnh ®êi sèng ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh cña hä c¶ khi cßn lao ®éng hoÆc khi ®· nghØ. HiÖn nay n­íc ta ®ang thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN, ®ång thêi thùc hiÖn ®­êng lèi kinh tÕ më cöa, t¨ng c­êng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Víi ®­êng lèi chÝnh s¸ch ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang chuyÓn sang c¬ chÕ s¶n xuÊt kinh doanh g¾n víi thÞ tr­êng vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¶ vÒ quy m« lÉn chÊt l­îng. Kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ liªn doanh víi n­íc ngoµi vµ c«ng ty 100% vèn n­íc ngoµi ngµy cµng ph¸t triÓn. C¬ cÊu lao ®éng vµ c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¶ n­íc còng thay ®æi, sè ng­êi lao ®éng lµm trong c¸c doanh gnhiÖp Nhµ n­íc, t­ nh©n vµ liªn doanh, lµm thuª trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ngµy cµng nhiÒu. §ång thêi do thùc hiÖn ®­êng lèi kinh tÕ ®æi míi, ph¸t triÓn nªn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng ngµy cµng n©ng cao. Sù ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ x· héi vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi còng nh­ thay ®æi theo h­íng ®i lªn cña ®êi sèng ng­êi lao ®éng, nh­ vËy ®­¬ng nhiªn ®ßi hái c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nãi chung vµ chÝnh s¸ch chÕ ®é BHXH nãi riªng còng ph¶i ®æi míi cho ®ång bé, phï hîp. Trong v¨n kiÖn §¹i héi 8 cña §¶ng ®· x¸c ®Þnh: “Më réng chÕ ®é BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ¸p dông b¾t buéc ®èi víi c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp, tæ chøc qu¶n lý vµ sö dông tèt c¸c quü BHXH, b¶o ®¶m ®êi sèng cña ng­êi vÒ h­u”. Vµ ®æi míi ph¶i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch toµn diÖn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nh»m môc ®Ých t¹o ®iÒu kiÖn cho chÝnh s¸ch BHXH n­íc ta nhËp ®­îc víi BHXH quèc tÕ. Thùc hiÖn ®­êng lèi trªn cña §¶ng, c«ng t¸c ho¹t ®éng BHXH trong thêi gian tíi ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi theo ph­¬ng h­íng d­íi ®©y. 2. Néi dung ®æi míi 2.1 §æi míi vÒ nhËn thøc BHXH. Ngµy nay BHXH kh«ng cßn lµ sù ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ tinh thÇn cña Nhµ n­íc ®èi víi ng­êi lao ®éng n÷a, mµ lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng­êi lao ®éng khi hä bÞ gi¶m, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm b»ng mét quü tµi chÝnh ®éc lËp vµ tËp trung, ®­îc h×nh thµnh b»ng c¸ch tån tÝch dÇn sù ®ãng gãp cña ng­êi sö dông lao ®éng, ng­êi lao ®éng vµ cã sù hç trî cña Nhµ n­íc. Quü nµy do ngµnh BHXH ®¶m nhËn thu, qu¶n lý vµ tæ chøc chi tr¶ cho ng­êi lao ®éng. Nh­ vËy BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ trªn c¬ së mèi quan hÖ ba bªn, bªn tham gia BHXH gåm: ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i ®ãng BHXH ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng vµ Nhµ n­íc còng lµ bªn tham gia ®ãng gãp quü BHXH. Bªn ®­îc nhËn BHXH lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng cã tham gia ®ãng BHXH. Bªn thø ba lµ ngµnh BHXH. Nhê cã chÕ ®é ba bªn nµy nã ®· thùc hiÖn ®­îc viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu ngang vµ chiÒu däc, sù dµn tr¶i rñi ro theo c¶ kh«ng gian vµ thêi gian võa b¶o ®¶m thu nhËp thay thÕ cho phÇn thu nhËp theo nghÒ nghiÖp ®­îc thay thÕ l¹i võa mang tÝnh x· héi cao. §ång thêi cµng ph¶i nhËn thøc BHXH kh«ng ph¶i lµ ngµnh lµm nhiÖm vô ban ph¸t chÕ ®é cho ng­êi lao ®éng mµ lµ ngµnh ®­îc h×nh thµnh ®Ó ®¶m nhËn viÖc b¶o vÖ, ®¶m b¶o quyÒn lîi BHXH theo chÕ ®é chÝnh s¸ch cho ng­êi lao ®éng, ho¹t ®éng cña BHXH lµ hoµn toµn theo luËt ®Þnh. 2.2 Ph¶i x©y dùng hÖ thèng BHXH cã c¬ cÊu phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña n­íc ta ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN. Tr­íc hÕt ph¶i nhËn thøc r»ng: cÇn ph¶i thµnh lËp hÖ thèng BHXH ®éc lËp thèng nhÊt chuyªn tr¸ch vÒ BHXH, kh«ng nªn ®Ó ph©n t¸n do nhiÒu ngµnh qu¶n lý ®¶m nhËn nh­ tr­íc ®©y, hÖ thèng nµy ®­îc thµnh lËp theo hÖ thèng däc do Nhµ n­íc tæ chøc ra vµ b¶o hé ®Æc biÖt, thùc hiÖn b¾t buéc ®èi víi khu vùc do Nhµ n­íc tr¶ l­¬ng tõ ng©n s¸ch vµ khu vùc ng­êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng cã quan hÖ lao ®éng, mÆc dï hÖ thèng BHXH nµy do Nhµ n­íc lËp ra vµ b¶o hé ®Æc biÖt nh­ng Nhµ n­íc kh«ng nªn vµ kh«ng thÓ qu¶n lý, tæ chøc thùc hiÖn trùc tiÕp nh­ ®· lµm tr­íc ®©y mµ ph¶i ®Ó nã tån t¹i vµ ho¹t ®éng ®éc lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. HÖ thèng BHXH theo nghÞ ®Þnh 12/ CP ngµy 26/1/1995 cña chÝnh phñ gåm ba cÊp: trung ­¬ng, tØnh huyÖn, thµnh phè. §Ó hÖ thèng chuyªn tr¸ch nµy thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô th× cÇn thiÕt ph¶i h×nh thµnh nªn mét m¹ng l­íi c¸c ®¹i lý ë c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ c¸c x· ph­êng, thÞ trÊn. §©y chÝnh lµ c¸c ch©n rÕt cña BHXH ®Ó trùc tiÕp qu¶n lý, tuyªn truyÒn gi¶i thÝch chÝnh s¸ch chÕ ®é BHXH vµ thùc hiÖn chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH cho ng­êi lao ®éng. 2.3 §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý BHXH Theo chñ tr­¬ng t¸ch qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ BHXH ra khái ho¹t ®éng qu¶n lý kinh tÕ vµ nghiÖp vô chuyªn m«n cña BHXH, t¸ch quü BHXH ra khái ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi BHXH riªng vµ hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ chuyªn m«n nghiÖp cô BHXH riªng. §©y lµ quan ®iÓm hoµn toµn phï hîp t×nh h×nh qu¶n lý hiÖn nay. Theo quan ®iÓm nµy th× Nhµ n­íc ®èi víi BHXH ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt, tÝnh nhÊt qu¸n vµ chØ ®¹o thùc hiÖn trªn tÇm vÜ m« ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò lín, nh÷ng mèi quan hÖ lín vµ c¬ b¶n cña BHXH. Nh÷ng giíi h¹n quan träng trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é trî cÊp b»ng ph¸p luËt còng nh­ mét sè c«ng cô cÇn thiÕt kh¸c. Kh«ng nªn ®Ó tån t¹i c¬ chÕ cò võa qu¶n lý Nhµ n­íc võa thùc hiÖn nghiÖp vô BHXH ë cïng mét ngµnh, ®iÒu nµy dÉn ®Õn lÉn lén chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc vµ chøc n¨ng thùc hiÖn. Theo h­íng t¸ch nµy th× BHXH lµ ngµnh ®éc lËp, xong chØ lµ c¬ quan chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH cho ng­êi lao ®éng. Nh­ vËy BHXH chØ lµ thùc hiÖn theo luËt ®Þnh, kh«ng thÓ tù x©y dùng chÕ ®é chÝnh s¸ch ban hµnh chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH ®­îc VÒ mèi quan hÖ gi÷a BHXH víi chÕ ®é tiÒn l­¬ng, cÇn ®­îc lùa chän møc ®é quan hÖ phï hîp víi tÝnh chÊt ho¹t ®éng vµ sù biÕn ®éng cña tõng lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, víi viªn chøc Nhµ n­íc vµ lùc l­îng vò trang do Nhµ n­íc tr¶ l­¬ng tõ ng©n s¸ch th× cã thÓ thùc hiÖn mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a BHXH ®èi víi møc l­¬ng h­u c¸ nh©n ng­êi lao ®éng vµ quü l­¬ng cña chñ sö dông lao ®éng. §èi víi khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh th× ph¶i lùa chän quan hÖ mÒm dÎo cho phï hîp, lµ c¨n cø vµo møc l­¬ng c¬ b¶n theo thang b¶ng l­¬ng cÊp bËc, chøc vô, nghÒ nghiÖp vµ kh«ng nªn ¸p dông c¬ chÕ tiÒn l­¬ng thùc tÕ. Riªng c¸c doanh nghiÖp liªn doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ 100% vèn cña n­íc ngoµi th× ph¶i vËn dông mét c¬ chÕ tiÒn l­¬ng sao cho phï hîp víi tõng ®Þa ph­¬ng, tõng vung. Kh«ng nªn cøng nh¾c vµ m¸y mãc, cÇn lÊy mét møc b×nh qu©n theo tõng vïng, tõng tØnh v× ta ch­a thÓ kiÓm so¸t ®­îc tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp cña khu vùc nµy. 2.4 §æi míi chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH ChÝnh s¸ch BHXH lµ mét bé phËn trong tæng thÓ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña Nhµ n­íc ta. V× vËy kh«ng thÓ ®æi míi chÝnh s¸ch BHXH mét c¸ch ®¬n lÎ mµ ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi sù ®æi míi ®ång bé cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cã liªn quan nh­ chÝnh s¸ch ­u ®·i x· héi, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng (tiÒn l­¬ng, viÖc lµm, b¶o hé lao ®éng, b¶o hiÓm y tÕ, qu¶n lý lao ®éng... ) MÆt kh¸c, chÝnh s¸ch BHXH ®­îc ®Ò ra ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®ßi hái thùc tÕ cña cuéc sèng, song ph¶i tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ - chÝnh trÞ x· héi cña ®Êt n­íc trong tõng thêi kú, ®ång thêi chÝnh s¸ch ra sau ph¶i mang tÝnh kinh tÕ vµ cã tÝnh ph¸t triÓn ­u viÖt h¬n. ChÝnh s¸ch chÕ ®é BHXH kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò cè ®Þnh cøng nh¾c mµ nã tÝnh nguyªn t¾c vµ æn ®Þnh trong thêi gian nhÊt ®Þnh, nã lu«n ®­îc söa ®æi ®iÒu chØnh cho ngµy cµng hoµn thiÖn vµ tèt h¬n, chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH ph¶i xuÊt ph¸t tõ quyÒn lîi vµ b¶o vÖ cña ng­êi lao ®éng. 2.5 Ch¨m lo x©y dùng ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH Thùc hiÖn lêi d¹y cña B¸c Hå “Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tr­íc hÕt cÇn cã con ng­êi XHCN”. Con ng­êi lµ chñ thÓ cña mäi ho¹t ®éng, c¸n bé quyÕt ®Þnh hÕt th¶y mäi c«ng viÖc: BHXH lµ ngµnh phôc vô, b¶o vÖ vµ thùc hiÖn chÕ ®é quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng, v× vËy muèn BHXH thùc hiÖn tèt vai trß chøc n¨ng cña m×nh ph¶i cã quan ®iÓm ®óng vÒ viÖc lùa chän, ®µo t¹o båi d­ìng, rÌn luyÖn, qu¶n lý ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH c¸c cÊp. Quan ®iÓm nµy ph¶i thÓ hiÖn râ ng­êi lµm c«ng t¸c BHXH nhÊt thiÕt ph¶i am hiÓu vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH, ph¶i cã t©m, cã ®øc, trong ®ã c¸i t©m lµ cùc kú quan träng. Tuy nhiªn còng ph¶i cã quan ®iÓm ®µo t¹o båi d­ìng ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®¸p øng yªu cÇu cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Nh÷ng ®Þnh h­íng c¬ b¶n trªn ®©y lµ sù thÓ hiÖn nh÷ng quan ®iÓm lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ BHXH. §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh BHXH lµ chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, gãp phÇn b¶o ®¶m æn ®Þnh ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng, æn ®Þnh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi, thóc ®Èy sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n­íc, b¶o vÖ tæ quèc. phÇn III mét sè kiÕn nghÞ BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi quan träng cña mçi quèc gia v× nã liªn quan ®Õn ®êi sèng cña ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng, v× vËy qu¶n lý BHXH lµ nhiÖm vô quan träng cña hÖ thèng BHXH. Tr­íc hÕt xÐt vÒ mÆt x· héi cña BHXH lµ sù t­¬ng trî céng ®ång. Khi ng­êi lao ®éng gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro nh­ èm ®au, tai n¹n, thÊt nghiÖp, giµ yÕu th× ®­îc trî cÊp. Nguån tµi chÝnh b¶o ®¶m viÖc trî cÊp lµ trÝch gãp tõ thµnh qu¶ lao ®éng cña ng­êi lao ®éng. XÐt vÒ mÆt kinh tÕ BHXH lµ sù ph©n phèi l¹i thu nhËp mäi ng­êi lao ®éng, mäi ®¬n vÞ sö dông lao ®éng ®Òu tham gia ®ãng gãp vµo quü BHXH ®Ó trî cÊp cho nh÷ng ng­êi lao ®éng gÆp ph¶i rñi ro. Hai mÆt x· héi vµ kinh tÕ cña BHXH g¾n chÆt víi nhau kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ ®ã chÝnh lµ b¶n chÊt cña BHXH. V× vËy BHXH lµ hiÖn t­îng tù ph¸t côc bé mµ ®èi t­îng lµ ph¹m vi më réng khi liªn quan nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi kh¸c cÇn cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, ®ã lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan chØ cã Nhµ n­íc míi ®ñ kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ liªn quan ®Õn BHXH. Sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc vÒ chÝnh s¸ch BHXH thÓ hiÖn ë viÖc x©y dùng c¸c dù ¸n luËt, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ BHXH vµ ban hµnh thùc hiÖn råi h­íng dÉn kiÓm tra, thanh tra vµ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n thùc hiÖn chÝnh s¸ch. ViÖc ®¶m b¶o vËt chÊt cña BHXH th× vao trß qu¶n lý cña Nhµ n­íc phô thuéc vµo chÝnh s¸ch BHXH do Nhµ n­íc quy ®Þnh. Ngoµi viÖc qu¶n lý cña Nhµ n­íc vÒ ®¶m b¶o vËt chÊt cÇn xem xÐt sù b¶o trî cña Nhµ n­íc ®èi víi vÊn ®Ò nµy mét khi ®· thùc hiÖn nguyªn t¾c h¹ch to¸n ®éc lËp vµ tù chñ vÒ tµi chÝnh mµ b¶n chÊt cña BHXH lµ sù t­¬ng trî céng ®ång, BHXH mang tÝnh nh©n ®¹o, nh©n v¨n rÊt cao vµ ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù ®¶m b¶o an toµn x· héi. BHXH cã ®Æc ®iÓm lµ thùc hiÖn liªn tôc tiÕp diÔn tõ n¨m nµy sang n¨m kh¸c, v× thÕ trong c«ng t¸c qu¶n lý ph¶i sö dông nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®¶m b¶o cho viÖc theo dâi ®èi t­îng chÆt chÏ viÖc thu BHXH, qu¶n lý BHXH, viÖc chi trî cÊp ®óng quy ®Þnh nh÷ng ph­¬ng tiÖn qu¶n lý BHXH bao gåm sæ s¸ch, biÓu mÉu, dung n¹p ®Çy ®ñ th«ng tin cÇn thiÕt cã tÝnh ph¸p lý vµ b¶o ®¶m nh÷ng quy ®Þnh vµ hµnh chÝnh. Häc tËp kinh nghiÖm qu¶n lý BHXH cña c¸c n­íc ®Ó cã thÓ ¸p dông mét lo¹i h×nh nµo ®ã sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ t×nh h×nh ë n­íc ta hiÖn nay. BHXHVN lµ mét tæ chøc míi ®­îc thµnh lËp, l¹i ph¶i ®¶m nhiÖm mét khèi l­îng c«ng viÖc rÊt lín, bëi vËy ph­¬ng tiÖn vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cßn thiÕu ®ång bé, bé m¸y nh©n sù cßn ch­a hoµn chØnh phï hîp víi yªu cÇu qu¶n lý BHXH trong c¬ chÕ míi. §ßi hái c¸n bé qu¶n lý ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n vÒ tµi chÝnh, kÕ to¸n, cã tr¸ch nhiÖm ®Ó qu¶n lý quü ®­îc tèt h¬n. CÇn tiÕn hµnh khÈn tr­¬ng c«ng t¸c ®¨ng ký, cÊp sæ BHXH cho mäi ®èi t­îng tham gia, sæ BHXH lµ chøng tõ ®Ó theo dâi chÆt chÏ thu chi quü BHXH vµ chÕ ®é møc h­ëng cña ®èi t­îng tham gia. Quü BHXH hiÖn nay ®­îc qu¶n lý theo chÕ ®é tù qu¶n vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan BHXHVN. Quü ph¶i ®­îc qu¶n lý theo nguyªn t¾c thu ph¶i ®ñ chi tr¶ cho c¸c ®èi t­îng. V× vËy quü BHXHVN lu«n lu«n ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn vµ ph¸t huy vai trß tiÒm n¨ng vèn cã ®Ó ngµy cµng hoµn thiÖn, ph¸t triÓn ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng kinh tÕ, æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi. KÕt luËn BHXHVN ra ®êi tõ n¨m 1961, tuy cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­ng tõ khi thùc hiÖn ®Õn nay nã lu«n lµ c«ng cô ®¾c lùc cho §¶ng vµ Nhµ n­íc ta thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ b¶o ®¶m x· héi. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi mµ nÒn kinh tÕ chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc th× hÖ thèng BHXH cò ®· béc lé râ nh÷ng ®iÓm yÕu cña m×nh, ®ßi hái ph¶i ®æi míi cho phï hîp. §¸p øng yªu cÇu ®ã, hÖ thèng BHXH míi ra ®êi ho¹t ®éng ®óng h­íng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. BHXH vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ phï hîp víi nhu cÇu cña mäi ng­êi d©n lao ®éng vµ sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ - x· héi trong chÝnh s¸ch x· héi cña mçi quèc gia. Ph¸t triÓn BHXH nh»m thùc hiÖn môc tiªu c«ng b»ng x· héi vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®¶m b¶o x· héi lµ mét ®Þnh h­íng chiÕn l­îc cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, hoµn toµn phï hîp víi xu h­íng hiÖn nay cña c¸c n­íc, BHXHVN sÏ cïng víi sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n­íc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, thùc hiÖn d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Tuy em ®· cã cè g¾ng häc hái song ®Ò ¸n nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕu sãt. V× vËy em rÊt mong sù chØ b¶o, gãp ý cña thÇy ®Ó ®Ò ¸n nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh Kinh tÕ b¶o hiÓm - Tr­êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n - Hµ Néi 1994. Bµi gi¶ng cña PTS NguyÔn V¨n §Þnh. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ BHXH ë ViÖt Nam. §iÒu lÖ t¹m thêi, ®iÒu lÖ chÝnh thøc vÒ BHXH NghÞ ®Þnh 43CP, 12CP, 19CP vµ c¸c v¨n b¶n ®i kÌm Mét sè th«ng tin trong c«ng ­íc 102 (1952) cña tæ chøc lao ®éng thÕ giíi ILO T¹p chÝ lao ®éng x· héi T¹p chÝ tµi chÝnh. Môc lôc Trang lêi nãi ®Çu 1 PhÇn I Kh¸i qu¸t chung vÒ BHXH I BHXH trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi 2 II Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ BHXH 2 1 B¶n chÊt cña BHXH 2 1.1 §èi t­îng cña BHXH 2 1.2 Vai trß vµ tÝnh chÊt cña BHXH 3 1.2.1 Vai trß cña BHXH 3 1.2.2 TÝnh chÊt cña BHXH 3 2 Quü BHXH 4 3 HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH 5 PhÇn II BHXH ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng 7 I T×nh h×nh triÓn khai BHXHVN tr­íc NghÞ ®Þnh 43/ CP 7 1 Tæ chøc triÓn khai 7 2 KÕt qu¶ thÊy ®­îc 7 3 Nh÷ng tån t¹i vµ nguyªn nh©n cña nã 8 3.1 Nh÷ng tån t¹i 8 3.2 Nguyªn nh©n tån t¹i 9 II Thùc tr¹ng BHXHVN sau NghÞ ®Þnh 43/CP 10 1 Sù ra ®êi cña NghÞ ®Þnh 43/CP 10 2 Tæ chøc BHXH 10 3 Quü BHXH 12 4 HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH 14 4.1 ChÕ ®é trî cÊp èm ®au 14 4.2 ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n 15 4.3 ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp 16 4.4 ChÕ ®é trî cÊp h­u trÝ 17 4.5 ChÕ ®é trî cÊp tiÒn tuÊt 18 III Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ho¹t ®éng BHXHVN 19 1 Quan ®iÓm ®æi míi 19 2 Néi dung ®æi míi 20 2.1 §æi míi vÒ nhËn thøc BHXH 20 2.2 X©y dùng hÖ thèng BHXH cã c¬ cÊu phï hîp 21 2.3 §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý BHXH 21 2.4 §æi míi chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH 22 2.5 Ch¨m lo x©y dùng ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH 23 PhÇn III Mét sè vÊn ®Ò kiÕn nghÞ 24 KÕt luËn 26 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 27