Đề tài Xác định khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất cà phê robusta của Việt Nam

Giới thiệu I. Sự cần thiết của nghiên cứu Từ năm 1994 đến năm 1999, khi giá cà phê thế giới tăng đột biến do sương muối ở Brazil, ngành cà phê Việt Nam đã có những thăng tiến vượt bậc. Từ một nước có sản lượng và kim ngạch xuất khẩu thấp những năm đầu thập kỷ 90, Việt Nam dần trở thành nước xuất khẩu cà phê lớn thứ hai trên thế giới, chỉ đứng sau Brazil - nước có truyền thống phát triển ngành cà phê trong những năm cuối thập kỷ 90. Nếu chỉ tính riêng cà phê Robusta, năm 2001, Việt Nam đã vươn lên trở thành nước xuất khẩu lớn nhất thế giới với 42% thị phần. Trong các sản phẩm nông nghiệp, cà phê trở thành mặt hàng xuất khẩu quan trọng thứ 2 (sau gạo - cây lương thực truyền thống của Việt Nam) với kim ngạch dao động trong khoảng từ 400 đến 600 triệu USD/năm, góp phần tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam . Năm 1994, diện tích cà phê Việt Nam chỉ vào khoảng 119300 ha với khoảng 200 nghìn tấn xuất khẩu, nhưng đến năm 2000, diện tích cà phê đã vào khoảng 513 nghìn ha và hơn 800 nghìn tấn xuất khẩu.Tăng trưởng cà phê Việt Nam làm cho tất cả các chuyên gia trong và ngoài nước đều ngạc nhiên. Ngay cả các kế hoạch lạc quan nhất trong những năm trước đó cũng chỉ dừng ở mức 350 nghìn ha và 450 nghìn tấn. Trong giai đoạn này, mọi người từ nông dân, cán bộ công nhân viên ở Tây Nguyên, những người từ Nha Trang đến thành phố Hồ Chí Minh đều đổ xô đi tìm đất, mua đất làm vườn cà phê. Những người nghèo và đồng bào dân tộc ít người mở rộng diện tích cà phê bằng cách khai hoang, phá rừng. Đây là nguyên nhân làm cho diện tích và sản lượng cà phê tăng nhanh. Đăk Lăk là tỉnh lớn nhất Việt Nam nằm ở trung tâm vùng Tây Nguyên với tổng diện tích tự nhiên 19.599 km2 và đặc điểm đất đai chủ yếu là đất đỏ Bazan. Khí hậu thời tiết vùng Tây Nguyên đã tạo cho Đăk Lăk điều kiện rất thích hợp để phát triển những loại cây công nghiệp có giá trị hàng hoá lớn như cà phê, cao su, hồ tiêu v.v . Trong giai đoạn 1995 - 2000, cây cà phê là một cây công nghiệp đem lại nhiều lợi ích cho người dân nói riêng và cho cả tỉnh Đăk Lăk nói chung. Do lợi nhuận trồng cà phê cao nên người dân đã giàu lên nhờ nó và có tới hàng chục vạn người từ 61 tỉnh thành Việt Nam đến Đăk Lăk để lập nghiệp, trong đó phần lớn là dân di cư tự do, mở rộng diện tích trồng cà phê. Những người dân đi di cư tự do này đã gây ra biết bao khó khăn cho Đăk Lăk trong quản lý nhân hộ khẩu, an ninh trật tự và thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Hàng ngàn vụ tranh chấp đất đai, hàng ngàn vụ vi phạm lâm luật đã xảy ra. Nhiều trường học, cơ sở y tế quá tải. Khi thị trường cà phê thế giới rơi vào khủng hoảng trong 4 năm gần đây. Giá cà phê thế giới giảm xuống mức thấp kỷ lục trong vòng 40 năm qua, ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích ngành cà phê nói chung và các đối tượng tham gia sản xuất, chế biến và tiêu thụ cà phê nói riêng. Theo nghiên cứu của ICARD, OXFAM Anh và OXFAM Hong Kong năm 2001, mức sống của hầu hết người trồng cà phê Đăk Lăk đều có xu hướng giảm, hộ giầu chuyển xuống khá, khá xuống trung bình, trung bình xuống nghèo và nghèo xuống đói. Nhiều hộ hiện nay không đủ lương thực để ăn và nợ ngân hàng do vay tiền đầu tư vào trồng cà phê trong những năm trước đó, bình quân 4,5 triệu đồng. Người lao động thiếu việc làm và giá thuê lao động giảm. Nhiều cơ sở thu gom và các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu cà phê đang nợ đọng ngân hàng, bình quân hơn 5 tỷ đồng. Việt Nam là một trong số những nước chịu thiệt hại nhiều nhất từ cuộc khủng hoảng giá. Không phải chỉ thiệt hại về mặt kinh tế, ngành cà phê Việt Nam còn chịu thiệt hại cả về mặt môi trường và tăng trưởng bền vững. Cà phê Việt Nam ban đầu chủ yếu được trồng ở những vùng có điều kiện tự nhiên phù hợp nhưng sau đó dần được mở rộng sang các vùng đất ít thích hợp như đất dốc, đất không đủ nước tưới. Ví dụ, đào giếng để tưới cà phê bắt đầu được người dân chú trọng đầu tư từ năm 1987. Theo ước tính vào những năm cuối thập kỷ 80, độ sâu của các giếng đào chỉ vào khoảng 16 mét là đủ để tưới nước. Tuy nhiên đến năm 1999, giếng phải có độ sâu khoảng 25 mét thì mới đủ nước tưới. Hiện nay nhiều vùng không có nước tưới, thậm chí đã thuê máy khoan xuống từ 60 đến 70 mét mà vẫn không có nước. Bên cạnh với nguồn nước ngầm suy giảm, nguồn tài nguyên rừng cũng giảm mạnh do người dân phá rừng để trồng cà phê, gây ảnh hưởng xấu tới môi trường sinh thái. Trong 20 năm qua, rừng ở Đăk Lăk – tỉnh chuyên canh cà phê lớn nhất Việt Nam – giảm bình quân 20 nghìn ha/năm. Phá rừng và khai thác nước ngầm để trồng và tưới cà phê quá mức ảnh hưởng nghiêm trọng đối với tăng trưởng kinh tế nói chung và ngành cà phê Việt Nam nói riêng trong tương lai. Những thiệt hại của ngành cà phê Việt Nam như là một minh chứng cho thấy "thị trường tự do" hay "cơ chế thị trường" thuần tuý không phải là công cụ luôn dẫn dắt ngành cà phê tới lợi ích tối đa. Tăng trưởng bền vững trong tương lai của ngành cà phê Việt Nam cần can thiệp chính sách hiệu quả của nhà nước. Trong những năm qua, Chính phủ Việt Nam đã và đang triển khai nhiều chính sách khác nhau nhằm hạn chế những tác động do cuộc khủng hoảng giá gây ra như thu mua tạm trữ cà phê, thưởng xuất khẩu, thu mua và phá huỷ các sản phẩm cà phê chất lượng thấp, giảm diện tích trồng cà phê Robusta, trợ cấp gạo vải cho người trồng cà phê nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số, khuyến khích đa dạng hoá sản xuất, tìm kiếm và mở rộng thị trường như cà phê Arabica, ca cao, bông, chè, tiêu, điều và điều chỉnh lại qui định về tiêu chuẩn chất lượng cà phê phù hợp với hệ thống tiêu chuẩn quốc tế v.v . Tất cả những chính sách đó đã góp phần tích cực vào việc ổn định tình hình kinh tế - xã hội của ngành cà phê Việt Nam trong thời kỳ khủng hoảng giá. Tuy nhiên, để nâng cao vị thế hay khả năng tăng trưởng bền vững của ngành cà phê Việt Nam và khai thác tối đa lợi ích từ cây cà phê, Việt Nam cần phải tiến hành rà soát và đánh giá chính xác lợi thế cạnh tranh hiện tại của sản phẩm cà phê để từ đó ban hành các chính sách nâng cao khả năng cạnh tranh hiện tại. Đặc biệt khi nền kinh tế Việt Nam đang trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế khu vực (AFTA, APEC) và thế giới (WTO). Do đó, một loạt các chính sách hỗ trợ ngành cà phê Việt Nam thực hiện trong những năm vừa qua có thể không được phép thực hiện như chính sách thu mua tạm trữ, thưởng xuất khẩu v.v và dẫn đến một biến động nhỏ của thị trường thế giới có thể gây ra những ảnh hưởng rất xấu tới những người tham gia trồng, chế biến và tiêu thụ cà phê, đặc biệt khi sức cạnh tranh cà phê Việt Nam thấp. Do đó, việc nghiên cứu/đánh giá “Khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất cà phê Robusta Việt Nam” là hết sức cần thiết, đưa ra những gợi ý chính sách trung hạn và dài hạn để điều chỉnh qui mô sản xuất thích hợp, cải thiện chất lượng, giảm giá thành để từng bước cải thiện những nguyên nhân làm giảm sức cạnh tranh của ngành cà phê Việt Nam. 2. Tóm tắt các nghiên cứu hiện hành Cuộc khủng hoảng giá cà phê toàn cầu từ cuối năm 1999 đến cuối năm 2002 đã gây ảnh hưởng xấu nghiêm trọng đến ngành cà phê Việt Nam. Rất nhiều nghiên cứu của các cá nhân, cơ quan nghiên cứu nhà nước, các tổ chức phi chính phủ đã/đang hoàn thành nhằm tìm giải pháp tăng khả năng cạnh tranh cà phê Việt Nam, giảm thiểu những ảnh hưởng của xu hướng biến động giá thế giới. Sau đây là danh mục các nghiên cứu chính: ã Trung tâm thông tin của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (ICARD) đã kết hợp với Oxfam Anh và Oxfam Hồng Kông tiến hành nghiên cứu "Đánh giá ảnh hưởng của quá trình tự do hoá thương mại đến người trồng cà phê ở tỉnh Đăk Lăk". ã Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với Tổ chức Nông lương Thế giới (FAO) tiến hành nghiên cứu về "Khả năng cạnh tranh của ngành cà phê Việt Nam trong bồi cảnh tại Châu á". ã Một nhóm chuyên gia của trường Tổng hợp Free, Amsterdam nghiên cứu "Khả năng đề xuất các công cụ quản lý rủi ro đối với người sản xuất nông nghiệp với 3 loại nông sản chính: hồ tiêu, cao su và cà phê". ã Nghiên cứu kết hợp giữa Uỷ ban Nhân dân tỉnh Đăk Lăk và DANIDA về "Đa dạng hoá cây trồng và nghiên cứu thị trường nông sản phẩm". ã Một nhóm nghiên cứu gồm giáo sư của trường Đại học tổng hợp Tây úc, Australia; giáo sư và sinh viên của trường Đại học tổng hợp Arizona, USA, đã tiến hành nghiên cứu về "Một số thách thức của việc phát triển thị trường cho mặt hàng cà phê Việt Nam tại thị trường Việt Nam và Thị trường Mỹ". ã Hiệp hội Cà phê Cao cao Việt Nam đã tiến hành "Nghiên cứu và đề xuất đề án nâng cao năng lực cạnh tranh của mặt hàng cà phê Việt Nam". ã Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp đã tiến hành đề tài nghiên cứu về "Tổng quan Phát triển cà phê Việt Nam". ã Thiếu tên Báo cáo của thầy Nguyễn Thắng, viện kinh tế nông nghiệp và viện kinh tế thương mại. Các ý tưởng chính của các nghiên cứu kỹ thuật Các nghiên cứu kỹ thuật chủ yếu tập trung vào việc tìm giải pháp cải thiện và nâng cao hiệu quả trồng và chăm sóc cà phê, kỹ thuật thu hái, tăng ứng dụng công nghệ chế biến ướt để làm cho cà phê đạt chất lượng tốt hơn (độ ẩm, tạp chất, mầu sắc, hương vị) và không ảnh hưởng đến môi trường sinh thái. Các nghiên cứu này cũng khuyến cáo nên giảm diện tích trồng cà phê ở những vùng có địa hình, điều kiện đất và nước không phù hợp và nên chuyển đổi sang các loại cây trồng khác phù hợp hơn. Sản lượng cà phê Việt Nam chủ yếu là cà phê vối với phương pháp chế biến chính là chế biến khô, cà phê quả tươi được phơi khô bằng ánh nắng mặt trời hoặc sấy. Nhiều nghiên cứu cho thấy phương pháp chế biến khô với giá thành thấp nhưng cà phê chế biến theo phương pháp khô có phẩm chất kém hơn cà phê chế biến theo phương pháp ướt. Mấy năm gần đây, do cung vượt quá cầu, giá cả giảm liên tục xuống mức thấp nhất, người mua yêu cầu chất lượng cao hơn. Vì vậy, gần đây có nhiều nghiên cứu tập trung nhiều vào lĩnh vực tăng cường ứng dụng công nghệ chế biến ướt đề làm cho cà phê đạt chất lượng tốt hơn bảo đảm về độ ẩm, tạp chất, màu sắc, và hương vị. Các ý tưởng chính của các nghiên cứu kinh tế Các nghiên cứu kinh tế hiện có chủ yếu tập trung vào hai lĩnh vực là xúc tiến thương mại và đánh giá ảnh hưởng biến động giá cà phê đến người nghèo. Trong Báo cáo "Tình hình xuất khẩu cà phê và các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu năm 2002", VICOFA khuyến nghị ngành cà phê Việt Nam phải tăng cường quảng bá sản phẩm cà phê Việt Nam thông qua các hội chợ, triển lãm quốc tế, bán trực tiếp cho các nhà rang xay, quảng cáo sản phẩm trên các chuyến bay của Lufthansa. Báo cáo cũng chỉ rõ sự cần thiết phải mở rộng diện tích trồng cà phê Arabica và tiếp tục chăm sóc vườn cà phê Robusta. Trong Báo cáo nghiên cứu kết hợp giữa ICARD, Oxfam Anh và Oxfam Hongkong "Đánh giá ảnh hưởng của tự do hoá thương mại đến người trồng cà phê nghèo tỉnh Đăk Lăk" cuối năm 2002 và được trình bầy tại Hội thảo "Toàn cầu hoá, thương mại và chính sách vượt qua đói nghèo" do Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp tổ chức ngày 19/03/2003, nhóm nghiên chỉ rõ những khó khăn chủ quan và khách quan khác nhau về cấu trúc thị trường và thể chế chính sách đã làm cho những người trồng cà phê nghèo, đặc biệt là người dân tộc thiểu số ngày càng nghèo hơn và dễ bị tổn thương dưới tác động lên xuống của giá thế giới. Hai trong những gợi ý chính sách quan trọng của Báo cáo là khuyến nghị diện tích trồng cà phê Việt Nam nên được duy trì khoảng 500 nghìn ha và tăng thông tin thị trường cho những người nghèo và đồng bào dân tộc ở vùng sâu vùng xa. Trong Báo cáo nghiên cứu "Khả năng cạnh tranh của ngành cà phê Việt Nam trong bối cảnh tại Châu á" kết hợp giữa MARD và FAO cho thấy từ khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã ký một loạt các thoả thuận như khối mậu dịch tự do ASEAN, thoả thuận về hiệu lực thuế quan ưu đãi chung. Những thoả thuận này tạo cho Việt Nam nói chung và ngành nông nghiệp nói riêng những cơ hội nhưng đồng thời cũng sẽ nảy sinh nhiều thách thức. Để hội nhập với thị trường khu vực, chỉ có thể bằng cách nâng cao lợi thế cạnh tranh của nền kinh tế và đặc biệt là nền nông nghiệp cụ thể là hai mặt hàng chính là cà phê và cao su. Mục đích của nghiên cứu do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với Tổ chức Nông Lương Thế giới về khả năng cạnh tranh của ngành cà phê Việt Nam trong bối cảnh ASEAN đã thu thập các tài liệu liên quan đến phát triển cà phê, nghiên cứu giá cà phê tại vườn, giá xuất khẩu và giá thị trường nghiên cứu hiện trạng thực tế của hạ tầng và hệ thống thông tin liên quan đến sản xuất cà phê ở Việt Nam. Nghiên cứu xem xét một số chính sách phát triển kinh tế nông nghiệp và gợi ý với chính phủ một số thay đổi thể chế cần thiết để thực hiện có hiệu quả các cam kết. Nghiên cứu còn đề xuất một số chính sách đối với cà phê trong các lĩnh vực phát triển cà phê tiểu điền, quản lý tỷ giá trao đổi tiền tệ, thu hút đầu tư nước ngoài, và tăng cường tiềm năng kỹ thuật và khoa học: công tác khuyến nông, tập trung vào các nghiên cứu về quảng bá, tiếp thị, đóng gói, bao bì và bảo hộ chất lượng cà phê. Tăng cường các hiệp hội cà phê; tổ chức thị trường giao xa, thành lập quỹ hỗ trợ xuất khẩu cà phê, quỹ hỗ trợ sản xuất; cải thiện và duy trì lợi thế so sánh của cà phê Việt Nam ở cả thị trường nội địa, thị trường ASEAN và thị trường quốc tế. Trong Báo cáo "Khả năng đề xuất các công cụ quản lý rui ro đối với người sản xuất nông nghiệp với 3 loại nông sản chính: hồ liêu, cao su và cà phê" do nhóm chuyên gia trường đại học Free, Amsterdam thực hiện đã xem xét khả năng cung cấp các công cụ quản lý rủi ro đối với các nhà sản xuất nông nghiệp từ kết quả khảo sát thực tế của tác giả vào tháng 5 năm 2002. Ba báo cáo cho 3 ngành hàng chính: hồ tiêu, cao su và cà phê đã phác thảo những nét chính về mức độ phụ thuộc vào các chủ yếu của Việt Nam, một đất nước có khoảng 80% dân số sinh sống ở vùng nông thôn với khoảng 90% dân số thuộc diện nghèo. Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi và đang diễn ra quá trình thành thị hoá. Trong hai thập kỷ tới, sản xuất các mặt hàng nông nghiệp vẫn đóng vai trò quan trọng đối với các doanh nghiệp và hộ gia đình nông thôn, bởi vì họ còn có quá ít các lựa chọn thay thế khác. Nhóm nghiên cứu thuộc trường đại học tổng hợp Tây úc và Arizona, Mỹ đã tiến hành nghiên cứu "Một số thách thức của việc phát triển thị trường cho mặt hàng cà phê Việt Nam tại thị trường Việt Nam và Thị trường Mỹ" đã được tiến hành với mục đích là xem xét ngành kinh doanh nông nghiệp của Việt Nam, trọng tâm tập trung của nghiên cứu là xem xét những sản phẩm nông nghiệp có nhiều hứa hẹn và thị trường xuất khẩu cho những sản phẩm này. Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả tập trung vào nghiên cứu sản phẩm cà phê, các yếu tố ảnh hưởng đến xuất nhập khẩu cà phê, thị trường tiềm năng, và vai trò của kinh doanh nông nghiệp và cà phê đối với thị trường và phát triển. Như vậy, các nghiên cứu hiện nay đã đề cập cùng một lúc đến nhiều khâu trong ngành cà phê Việt Nam từ sản xuất đến tiêu thụ hàng hoá, từ các yếu tố kỹ thuật đến các yếu tố kinh tế. Tuy nhiên, các nghiên cứu này đưa ra các gợi ý chính sách chủ yếu dưới dạng định tính hơn là định lượng. Thêm vào đó, các gợi ý chính sách rõ ràng hay khả thi chủ yếu tập trung ở khâu sản xuất tại hộ và hoạt động xuất khẩu. Một nghiên cứu chi tiết hơn, đánh giá khả năng cạnh tranh của ngành cà phê Việt Nam bao gồm tất cả các đối tượng tham gia trồng, thu mua, chế biến và tiêu thụ sản phẩm hiện chưa được tiến hành. Do đó, các nhà hoạch định chính sách vẫn chưa được cung cấp một bức tranh toàn cảnh, chi tiết và các bước đi cụ thể để tăng khả năng cạnh tranh của ngành cà phê Việt Nam trong trung và dài hạn. 3. Phương pháp nghiên cứu 3.1. Phương pháp thu thập số liệu Thu nhập thông tin có sẵn: ã Các Báo cáo nghiên cứu. ã Các bài báo và tạp chí liên quan. ã Các thông tin trên Internet. ã Hội thảo. ã ý kiến của các chuyên gia trong ngành. Thu thập thông tin từ thực địa, tỉnh Đăk Lăk: ã Điều tra tình hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ tại hộ. ã Điều tra tình hình thu mua, vận chuyển và tiêu thụ của các đại lý thu mua. ã Điều tra tình hình thu mua, vận chuyển, chế biến và tiêu thụ (trong nước và xuất khẩu) của các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu cà phê. 3.2. Phương pháp phân tích thông tin Thống kê mô tả. Thống kê mô tả dùng để mô tả hiện trạng các thông tin thu được, cố gắng làm nổi bật những vấn để liên quan đến khả năng cạnh tranh ngành cà phê Việt Nam. Mô hình kinh tế lượng. Mô hình kinh tế lượng dự kiến được sử dụng cho 3 mục đích. o Thứ nhất để xác định các hệ số của đường cung và đường cầu cà phê Việt Nam. Các hệ số ước tính sẽ là đầu vào cho mô hình Cân bằng riêng phần. o Thứ hai để xác định mối tương tác qua lại giữa sản lượng cà phê Việt Nam và giá thế giới. Mô hình cân bằng riêng phần o Xây dựng đường cung/cầu cà phê Robusta Việt Nam. o Mô phỏng ảnh hưởng của các lựa chọn chính sách tới khả năng cạnh tranh ngành cà phê Robusta Việt Nam.

85 trang | Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2368 | Lượt tải: 0

Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Xác định khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất cà phê robusta của Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

t Nam dùa trªn mét sè gi¶ thuyÕt hay h¹n chÕ sau: ViÖc x©y dùng ®êng cung ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam dùa trªn sè liÖu ®iÒu tra t¹i tØnh §¨k L¨k - tØnh ®îc xem lµ ®¹i diÖn cho ngµnh cµ phª Robusta cña ViÖt Nam. D¹ng cña c¸c ®êng cung vµ cÇu ®îc gi¶ ®Þnh lµ tuyÕn tÝnh v« h¹n vÒ c¶ 2 phÝa cña ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng. Cuèi cïng, nh mäi m« h×nh to¸n kinh tÕ, m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®îc sö dông ®Ó m« pháng thùc tiÔn chø b¶n th©n m« h×nh kh«ng ph¶i lµ thùc tiÔn, do ®ã, chØ ph¶n ¸nh ®óng mét phÇn cña thùc tiÔn. Møc ®é chÝnh x¸c phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh tÝnh chÝnh x¸c cña sè liÖu, sè lîng biÕn v.v... I.3. C¸c bíc x©y dùng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn Nh÷ng gi¶ ®Þnh vµ h¹n chÕ cña m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn. X©y dùng ®êng cung cµ phª t¹i hé X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè c¬ b¶n: HÖ sè co gi·n cung. To¹ ®é ®iÓm c©n b»ng hé vµ ngµnh X©y dùng ®êng cÇu ngµnh cµ phª ViÖt Nam TÝnh tæng lîi Ých x· héi X©y dùng ®êng cung ngµnh cµ phª ViÖt Nam. Thay ®æi c¸c chÝnh s¸ch lùa chän KÕt luËn vµ gîi ý chÝnh s¸ch Cung - cÇu ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam Thay ®æi cung - cÇu ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam C¸c bíc x©y dùng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn cµ phª Robusta ViÖt Nam ViÖc x©y dùng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®Ó m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch tíi lîi Ých ngµnh cµ phª ViÖt Nam ®îc kh¸i qu¸t thµnh 8 bíc chÝnh. Thø nhÊt, x¸c ®Þnh giíi h¹n vµ nh÷ng gi¶ thiÕt x©y dùng m« h×nh nh ®· tr×nh bÇy ë phÇn I.2. Thø hai, x©y dùng ®êng cung cµ phª t¹i hé tÝnh trªn 1 ha dùa trªn sè liÖu ®iÒu tra hé cña SDC t¹i §¨k L¨k th¸ng 6 n¨m 2003. Thø ba, sö dông kinh tÕ lîng ®Ó íc tÝnh c¸c th«ng sè c¬ b¶n cña ®êng cung t¹i hé: hÖ sè chÆn, hÖ sè gãc vµ hÖ sè co gi·n cung t¹i ®iÓm c©n b»ng. Thø t, sö dông hai thèng sè c¬ b¶n lµ hÖ sè co gi·n cung t¹i hé t¹i ®iÓm c©n b»ng vµ ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng n¨m 2002 ®Ó x©y dùng ®êng cung ngµnh cµ phª ViÖt Nam. Thø n¨m, x©y dùng ®êng cÇu ngµnh cµ phª ViÖt Nam dùa trªn sè liÖu s¶n lîng vµ gi¸ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1994 - 2002. Thø s¸u, tÝnh tæng lîi Ých ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng (tæng lîi Ých x· héi) dùa trªn ®êng cung vµ cÇu ngµnh thu ®îc ë bíc 4 vµ 5 trªn. Thø bÈy, lùa chän c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ®a vµo m« h×nh ph©n tÝch dùa trªn c¸c ý tëng thu ®îc tõ Ch¬ng 1, 2 vµ 3. Thø t¸m, kÕt luËn vµ gîi ý chÝnh s¸ch dùa trªn c¸c kÕt qu¶ m« pháng. II. X©y dùng ®êng cung ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam II. 1. §êng cung cµ phª t¹i hé tÝnh trªn 1 ha Lý thuyÕt vµ c¸ch x©y dùng ®êng cung t¹i hé Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau ®Ó x©y dùng ®êng cung cµ phª vµ vÒ c¬ b¶n c¸c ®êng cung ®Òu ®îc x©y dùng dùa trªn c¸c lo¹i chi phÝ ®Çu vµo (®Êt ®ai, ph©n bãn, lao ®éng, níc tíi v.v...) cña ®èi tîng s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã. Tæng chi phÝ s¶n xuÊt (TC) gåm hai bé phËn cÊu thµnh lµ chi phÝ cè ®Þnh (FC) vµ chi phÝ biÕn ®æi (VC). FC lµ chi phÝ mµ h·ng ph¶i g¸nh chÞu bÊt kÓ møc s¶n lîng lµ bao nhiªu nh chi phÝ mua ®Êt, ®µo giÕng, l¾p ®Æt hÖ thèng tíi tiªu, c¸c m¸y mãc thu ho¹ch v.v.... FC lµ chi phÝ kh«ng thay ®æi theo s¶n lîng - nã lµ kho¶n ph¶i chi ngay c¶ khi kh«ng cã s¶n phÈm. ChØ cã thÓ lo¹i trõ chi phÝ b»ng c¸ch hé ®ã b¸n ®Êt trång cµ phª. VC lµ chi phÝ thay ®æi theo møc s¶n lîng nh lao ®éng, ph©n bãn, lîng níc tíi, lîng thuèc trõ s©u v.v... Robertt S.Pindyck vµ Daniel L.Rubinfeld, Kinh tÕ häc vi m«, NXB Thèng kª, 1999, trang 288. Nh vËy, tæng chi phÝ b»ng tæng hai lo¹i chi phÝ lµ cè ®Þnh vµ biÕn ®æi. §Ó quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt bao nhiªu, nh÷ng trång cµ phª cÇn biÕt VC sÏ t¨ng lªn nh thÕ nµo khi s¶n lîng t¨ng. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, ngêi trång cµ phª cÇn ®a ra thªm mét sè thíc ®o chi phÝ n÷a mµ vÒ c¬ b¶n dùa trªn 3 lo¹i chi phÝ trªn (TC, FC vµ VC). Thíc ®o chi phÝ thø nhÊt lµ tæng chi phÝ b×nh qu©n (ATC). ATC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy TC chia cho tæng s¶n lîng cµ phª s¶n xuÊt ra. Do ®ã, ATC cho biÕt chi phÝ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ s¶n lîng mµ kh¸i niÖm thêng sö dông lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt. Thíc ®o chi phÝ thø hai lµ chi phÝ biÕn ®æi b×nh qu©n (AVC). AVC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy tæng chi phÝ biÕn ®æi chia cho tæng s¶n lîng s¶n xuÊt ra. Do ®ã, AVC cho biÕt chi phÝ biÕn ®æi b×nh qu©n trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. Thíc ®o chi phÝ thø ba lµ chi phÝ cè ®Þnh b×nh qu©n (AFC). AFC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy TC chia cho tæng s¶n lîng s¶n xuÊt ra. Thíc ®o chi phÝ thø t lµ chi phÝ biªn (MC). MC - ®«i khi cßn ®îc gäi lµ chi phÝ gia t¨ng - lµ lîng chi phÝ t¨ng thªm do s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm. V× chi phÝ cè ®Þnh lµ kh«ng ®æi khi møc s¶n lîng thay ®æi nªn chi phÝ biªn thùc ra lµ lîng chi phÝ t¨ng thªm do s¶n xuÊt thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ v× vËy, MC ®îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy phÇn thay ®æi cña chi phÝ biÕn ®æi (VC) chia cho phÇn thay ®æi cña s¶n lîng (Q). MC cho chóng ta biÕt sÏ ph¶i tèn bao nhiªu ®Ó t¨ng s¶n lîng cña h·ng thªm mét ®¬n vÞ n÷a. Robertt S.Pindyck vµ Daniel L.Rubinfeld, Kinh tÕ häc vi m«, NXB Thèng kª, 1999, trang 288. §êng cung cµ phª Robusta t¹i hé tÝnh cho 1 ha Nguån: TÝnh vµ m« pháng dùa trªn sè liÖu ®iÒu tra cña SDC, §¨k L¨k, 6/2003 Tõ kh¸i niÖm vµ c¸c c«ng thøc tÝnh to¸n c¸c lo¹i chi phÝ nªu trªn th× h×nh thµnh nªn h×nh d¹ng cña c¸c ®êng chi phÝ ®ã. C¸c ®êng TC, VC vµ FC ®îc biÓu diÔn ë h×nh bªn. FC kh«ng thay ®æi theo møc s¶n lîng nªn cã d¹ng n»m ngang. VC b»ng 0 khi s¶n lîng b»ng 0, vµ sau ®ã liªn tôc t¨ng lªn khi s¶n lîng t¨ng. §êng TC ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng thªm ®êng FC vµ VC theo chiÒu däc. V× FC lµ kh«ng ®æi nªn kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®êng VC vµ TC b»ng FC. V× ®êng FC kh«ng ®æi nªn ®êng AFC gi¶m liªn tôc khi s¶n lîng t¨ng lªn. H×nh d¹ng cña c¸c ®êng chi phÝ kh¸c ®îc x¸c ®Þnh bëi mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®êng chi phÝ biªn vµ chi phÝ b×nh qu©n. Khi nµo ®êng MC n»m díi ATC th× ®êng ATC ®i xuèng. Khi nµo ®êng MC n»m trªn ATC th× ®êng ATC ®i lªn. Vµ khi ATC ®¹t cùc tiÓu, MC vµ ATC b»ng nhau. T¬ng tù nh vËy lµ ®êng AVC. Tuy nhiªn, ®êng AVC ®¹t ®iÓm cùc tiÓu cña nã t¹i møc s¶n lîng thÊp h¬n so víi ®êng ATC. Sù kh¸c biÖt nµy lµ do MC b»ng AVC t¹i ®iÓm cùc tiÓu cña ®êng AVC vµ MC b»ng ATC t¹i ®iÓm cùc tiÓu cña ATC. Do ATC bao giê còng lín h¬n AVC vµ ®êng chi phÝ biªn MC ®i lªn nªn ®iÓm cùc tiÓu cña ®êng ATC ph¶i n»m trªn vµ bªn ph¶i ®iÓm cùc tiÓu cña ®êng AVC. V× mçi ngêi trång cµ phª chØ b¸n mét phÇn nhá trong lîng b¸n cña toµn ngµnh nªn ngêi trång cµ phª quyÕt ®Þnh b¸n bao nhiªu s¶n lîng sÏ kh«ng cã ¶nh hëng g× ®Õn gi¸ thÞ trêng cña s¶n phÈm. Gi¸ thÞ trêng ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c ®êng cung vµ cÇu cña ngµnh. V× thÕ ngêi trång cµ phª lµ ngêi chÊp nhËn gi¸: ngêi biÕt quyÕt ®Þnh s¶n lîng cña m×nh sÏ kh«ng cã ¶nh hëng ®Õn gi¸ cña s¶n phÈm. V× ngêi trång cµ phª lµ ngêi chÊp nhËn gi¸ nªn ®êng gi¸ lµ ®êng n»m ngang (®êng gi¸ P). Tõ c¸c ®êng chi phÝ vµ ®êng gi¸ P ®· nªu ë trªn sÏ gi¶i thÝch quyÕt ®Þnh lùa chän møc s¶n lîng s¶n xuÊt cña ngêi trång cµ phª. §êng gi¸ P cã thÓ lªn hoÆc xuèng tuú theo biÕn ®éng cña thÞ trêng. Trong h×nh bªn, møc s¶n lîng mµ ngêi trång cµ phª ®ã nªn s¶n xuÊt lµ ë ®iÓm c©n b»ng C, t¹i ®ã doanh thu biªn (MR) b»ng chi phÝ biªn (MC). NÕu ®êng gi¸ P dÞch chuyÓn xuèng ®iÓm A, khi ®ã doanh thu biªn b»ng chi phÝ biªn t¹i ®iÓm chi phÝ biªn b»ng chi phÝ trung b×nh hay gi¸ thµnh s¶n xuÊt. T¹i ®iÓm A, lîi nhuËn cña ngêi trång cµ phª b»ng 0. NÕu ®êng gi¸ P tiÕp tôc dÞch chuyÓn xuèng ®iÓm B th× møc gi¸ b¸n chØ ®ñ ®Ó trang tr¶i cho c¸c kho¶n chi phÝ biÕn ®æi. C¸c møc gi¸ thÊp h¬n møc gi¸ t¹i ®iÓm B th× ngêi trång cµ phª kh«ng nªn tiÕp tôc s¶n xuÊt cµ phª n÷a. §êng cung cµ phª tuyÕn tÝnh t¹i hé Nguån: VÏ dùa trªn sè liÖu ®iÒu tra cña SDC, 6/2003 4600 5600 Gi¸ (000®/tÊn) ATC MC S¶n lîng (tÊn) §iÓm ®ñ ®Ó trang tr¶i cho c¸c kho¶n chi phÝ lu ®éng §iÓm hoµ vèn AVC AFC C¸c ®êng chi phÝ cña hé trång cµ phª §¨k L¨k, 6/2003 Trong nh÷ng n¨m tíi, nÕu kh«ng cã nh÷ng gi¶m sót ®ét ngét vÒ phÝa cung, gi¸ thÞ trêng cµ phª thÕ giíi sÏ kh«ng thÓ ®¹t ®îc møc cao nh trong giai ®o¹n 1994 - 1999. Qua ph©n tÝch b»ng M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn (Partial equilibrium model), nh÷ng hé vµ nh÷ng vïng cã gi¸ thµnh s¶n xuÊt cµ phª trªn 5600 ®/kg (kh«ng tÝnh c«ng lao ®éng gia ®×nh vµ c¸c kho¶n phÝ tµi nguyªn) sÏ gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n trong kinh doanh cµ phª vµ nªn chuyÓn ®æi sang trång c¸c lo¹i c©y trång kh¸c hoÆc ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu chi phÝ, n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nh»m ®a gi¸ thµnh xuèng díi møc 5600 ®/kg. X©y dùng ®êng cung tuyÕn tÝnh t¹i hé trªn 1 ha Trªn thùc tiÔn, ®êng MC cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau nh tuyÕn tÝnh, phi tuyÕn. Trong phÇn nµy, chóng ta kh«ng nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm cña ®êng cung phi tuyÕn. Tïy theo môc ®Ých sö dông mµ ngêi ta m« t¶ ®êng cung ë c¸c d¹ng tuyÕn tÝnh kh¸c nhau: s¶n lîng lµ hµm sè cña gi¸ hay gi¸ lµ hµm sè cña s¶n lîng. VÝ dô hµm cung cã d¹ng P = a + bQ hay Q = c + dP. Trong ®ã, a vµ c ®îc gäi lµ c¸c hÖ sè chÆn, b vµ d ®îc gäi lµ hÖ sè gãc hay ®é dèc cña ®êng cung. C¸c hÖ sè a, b, c, d cã mèi quan hÖ víi nhau, cô thÓ, c b»ng -a/b vµ d b»ng 1/b. §Ó íc lîng c¸c hÖ sè a, b, c vµ d, nhãm nghiªn cøu SDC sö dông hai chuçi sè liÖu lµ chi phÝ s¶n xuÊt biªn vµ s¶n lîng. Sau ®ã sö dông ph¬ng ph¸p håi qui OLS ®Ó íc tÝnh c¸c hÖ sè nµy. X¸c ®Þnh hÖ sè co gi·n cung t¹i hé t¹i ®iÓm c©n b»ng hé C«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cung Mét trong nh÷ng th«ng sè cña ®êng cung thêng ®îc sö dông trong ph©n tÝch lµ hÖ sè co gi·n cung. HÖ sè co gi·n cung ®îc ®Þnh nghÜa lµ phÇn tr¨m thay ®æi cña lîng cung chia cho phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸. C«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cung ë h×nh bªn. Tõ c«ng thøc tÝnh nµy, t¹i mét ®iÓm trªn ®êng cung, ngêi ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a hÖ sè co gi·n cung víi hÖ sè gãc cña ®êng cung. HÖ sè co gi·n cung b»ng hÖ sè gãc nh©n víi møc gi¸ vµ chia cho s¶n lîng t¹i ®iÓm xem xÐt trªn ®êng cung. Tõ ®ã, chóng ta biÕt r»ng nÕu chóng ta biÕt hÖ sè co gi·n t¹i mét ®iÓm th× chóng ta sÏ suy ra ®îc hÖ sè gãc vµ hÖ sè chÆn cña ®êng cung ®ã Tõ c¸c kÕt qu¶ håi qui vµ c«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cung, nhãm nghiªn cøu SDC thu ®îc b¶ng tãm t¾t kÕt qu¶ vÒ c¸c th«ng sè ®êng cung t¹i hé sau: C¸c th«ng sè chÝnh cña ®êng cung cµ phª t¹i hé trªn 1 ha D¹ng hµm HÖ sè chÆn håi qui HÖ sè gãc Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn) Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn) HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity) Hµm cung håi qui gèc (P = a + b*Q) -1512 2981.0496 6000.00 2.52 Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i hé (Q = a + b*P) 6000 0.0003 6000.00 2.52 0.80 II. 2. §êng cung ngµnh hµng cµ phª Robusta ViÖt Nam §êng cung ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam n¨m 2002 X©y dùng ®êng cung ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam trong n¨m 2002 dùa trªn 2 th«ng sè c¬ b¶n. Thø nhÊt lµ to¹ ®é ®iÓm c©n b»ng ngµnh hµng cµ phª Robusta ViÖt Nam (s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª Robusta ViÖt Nam n¨m 2002 lµ 747435,44 tÊn vµ møc gi¸ xuÊt khÈu qui vÒ tiÒn ViÖt Nam lµ 8762,17 ngh×n ®ång). Thø hai, dùa trªn hÖ sè co gi·n cung t¹i hé trªn 1 ha (0,8). C¸c th«ng sè chÝnh cña hµm cung ngµnh cµ phª Robusta ViÖt nam D¹ng hµm HÖ sè chÆn HÖ sè gãc Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn) Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn) HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity) Hµm cung håi qui t¹i hé (P = a + b*Q) -1512 2981.0496 6000.00 2.52 Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i hé (Q = a + b*P) 6000 0.0003 6000.00 2.52 0.80 Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (Q = a + b*P) 150462 68.1308 8762.17 747435.44 0.80 Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q) -2208 0.0147 8762.17 747435.44 II.3. §êng cÇu ngµnh C«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cÇu hµng cµ phª Robusta ViÖt Nam §êng cÇu cµ phª Robusta cña ViÖt Nam ®îc íc tÝnh dùa trªn sè liÖu s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam vµ gi¸ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam tõ n¨m 1994 ®Õn n¨m 2002. D¹ng hµm sö dông trong håi qui lµ tuyÕn tÝnh P = a + bQ. Sau khi t×m ®îc d¹ng hµm P = a + bQ th× tiÕn hµnh tÝnh hµm ngîc Q = c + dP. T¬ng tù nh ®èi víi ®êng cung, Mét trong nh÷ng th«ng sè cña ®êng cÇu thêng ®îc sö dông trong ph©n tÝch lµ hÖ sè co gi·n cÇu. HÖ sè co gi·n cÇu ®îc ®Þnh nghÜa lµ phÇn tr¨m thay ®æi cña lîng cÇu chia cho phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸. C«ng thøc tÝnh hÖ sè co gi·n cÇu ë h×nh bªn. Tõ c«ng thøc tÝnh nµy, t¹i mét ®iÓm trªn ®êng cÇu, ngêi ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a hÖ sè co gi·n cÇu víi hÖ sè gãc cña ®êng cÇu. HÖ sè co gi·n cÇu b»ng hÖ sè gãc nh©n víi møc gi¸ vµ chia cho s¶n lîng t¹i ®iÓm xem xÐt trªn ®êng cÇu. Tõ ®ã, ngêi ta biÕt r»ng nÕu biÕt hÖ sè co gi·n t¹i mét ®iÓm th× chóng ta sÏ suy ra ®îc hÖ sè gãc vµ hÖ sè chÆn cña ®êng cung ®ã. Tõ hµm ngîc nµy tÝnh hÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng thÞ trêng ®îc x¸c ®Þnh lµ s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª Robusta ViÖt Nam n¨m 2002 lµ 747435,44 tÊn vµ møc gi¸ xuÊt khÈu qui vÒ tiÒn ViÖt Nam lµ 8762,17 ngh×n ®ång. C¸c th«ng sè chÝnh cña hµm cÇu cµ phª Robusta ViÖt Nam D¹ng hµm HÖ sè chÆn håi qui HÖ sè gãc Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn) Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn) HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity) Hµm cÇu håi qui t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q) 31240 -0.0301 8762.17 747435.44 Hµm cÇu håi qui ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (Q = a + b*P) 1038793 -33.2518 8762.17 747435.44 -0.39 III. C©n b»ng thÞ trêng vµ tæng lîi Ých x· héi III.1. Cung, cÇu vµ c©n b»ng thÞ trêng ThÆng d ngêi tiªu dïng ThÆng d ngêi s¶n xuÊt Gi¸ (®¬n vÞ s¶n phÈm) P AVC MC S¶n lîng C B D A q* 0 Cung, cÇu vµ c©n b»ng thÞ trêng cµ phª Robusta ViÖt Nam n¨m 2002 §êng cung S cho biÕt ngêi s¶n xuÊt s½n sµng b¸n mét lîng hµng ho¸ lµ bao nhiªu trªn thÞ trêng øng víi mçi møc gi¸ mµ hä thu ®îc. §êng nµy dèc lªn bëi v× gi¸ cµng cao th× c¸c h·ng cµng cã nhiÒu kh¶ n¨ng vµ cµng muèn s¶n xuÊt vµ b¸n hµng nhiÒu h¬n. §êng cÇu D cho biÕt ngêi tiªu dïng s½n sµng mua mét lîng hµng ho¸ lµ bao nhiªu øng víi mçi møc gi¸ trªn mét ®¬n vÞ hµng ho¸ mµ hä ph¶i tr¶. §êng nµy dèc xuèng bëi v× ngêi tiªu dïng thêng s½n sµng mua nhiÒu h¬n nÕu gi¸ thÊp h¬n. Hai ®êng cung vµ cÇu c¾t nhau t¹i møc s¶n lîng c©n b»ng (t¹i ®iÓm cung võa ®ñ cÇu). C¬ chÕ thÞ trêng lµ xu thÕ trong thÞ trêng tù do ®Ó cho gi¸ thay ®æi cho ®Õn khi thÞ trêng c©n b»ng (cã nghÜa lµ, cho ®Õn khi lîng cung vµ lîng cÇu b»ng nhau). T¹i ®iÓm c©n b»ng kh«ng cã t×nh tr¹ng cung thiÕu hoÆc thõa, do vËy còng kh«ng cã søc Ðp nµo buéc gi¸ ph¶i tiÕp tôc thay ®æi. Cung vµ cÇu cã thÓ kh«ng ph¶i lóc nµo còng c©n b»ng, vµ mét sè thÞ trêng cã thÓ kh«ng ®¹t ®îc c©n b»ng mét c¸ch nhanh chãng khi c¸c ®iÒu kiÖn ®ét ngét thay ®æi, nhng xu thÕ cña thÞ trêng lµ tiÕn tíi tr¹ng th¸i c©n b»ng. ThÆng d ngêi tiªu dïng lµ chªnh lÖch gi÷a møc tèi ®a mµ mét ngêi sÏ tr¶ cho mét hµng ho¸ vµ gi¸ thÞ trêng cña nã. Mét kh¸i niÖm t¬ng tù còng ®îc ¸p dông cho h·ng. NÕu chi phÝ biªn ®ang t¨ng, gi¸ cña s¶n phÈm lín h¬n chi phÝ biªn cña mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt ra, trõ ®¬n vÞ cuèi cïng. Do ®ã, c¸c h·ng thu ®îc thÆng d tõ tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ, trõ s¶n phÈm cuèi cïng. ThÆng d s¶n xuÊt cña mét h·ng lµ tæng tÊt c¶ c¸c chªnh lÖch gi÷a gi¸ thÞ trêng cña hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt biªn cña tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt ra. Nh thÆng d tiªu dïng biÓu thÞ diÖn tÝch n»m phÝa díi ®êng cÇu c¸ nh©n vµ n»m phÝa trªn gi¸ thÞ trêng cña s¶n phÈm, thÆng d s¶n xuÊt biÓu thÞ diÖn tÝch n»m phÝ trªn ®êng cung cña nhµ s¶n xuÊt vµ díi gi¸ thÞ trêng. Robertt S.Pindyck vµ Daniel L.Rubinfeld, Kinh tÕ häc vi m«, NXB Thèng kª, 1999, trang 288. ThÆng d s¶n xuÊt ®èi víi mét h·ng. ThÆng d s¶n xuÊt ®èi víi mét h·ng ®îc ®o bëi diÖn tÝch mµu x¸m bªn díi gi¸ thÞ trêng vµ trªn ®êng chi phÝ biªn, gi÷a møc s¶n lîng 0 vµ q*, s¶n lîng tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Nãi c¸ch kh¸c, nã b»ng h×nh ch÷ nhËt ABCD v× tæng cña tÊt c¶ c¸c chi phÝ biªn ®Õn q* b»ng chi phÝ biÕn ®æi cña viÖc s¶n xuÊt q*. C¸c th«ng sè chÝnh cña hµm cung vµ cÇu ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nguån: Nam D¹ng hµm HÖ sè chÆn HÖ sè gãc Gi¸ c©n b»ng t¹i hé n¨m 2002 (000VND/tÊn) Møc s¶n lîng c©n b»ng n¨m 2002 (tÊn) HÖ sè co gi·n t¹i ®iÓm c©n b»ng (Elasticity) Hµm cung ®iÒu chØnh t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q) -2208 0.0147 8762.17 747435.44 0.8 Hµm cÇu håi qui t¹i c¶ng xuÊt khÈu (P = a + b*Q) 31240 -0.0301 8762.17 747435.44 -0.39 III.2. Lùa chän kÞch b¶n ph©n tÝch chÝnh s¸ch M« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña chÝn lùa chän chÝnh s¸ch vµ c¸c biÕn sè t¸c ®éng tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam (®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i, gi¶m chi phÝ chÕ biÕn t¹i c¸c doanh nghiÖp, gi¶m chi phÝ trång cµ phª t¹i hé, gi¶m chi phÝ vËn chuyÓn xuÊt khÈu, gi¶m chi phÝ xuÊt khÈu t¹i c¶ng, gi¶m l·i suÊt vay t¹i hé, gi¶m l·i suÊt vay t¹i doanh nghiÖp, gi¶m thuÕ ®Êt n«ng nghiÖp, gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª Robusta) cho thÊy c¸c chÝnh s¸ch/biÕn theo thø tù m¹nh yÕu tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª ViÖt Nam: (i) §iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i, (ii) Gi¶m s¶n lîng cµ phª Robusta, (iii) T¨ng ®Çu t cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, (iv) N©ng cao chÊt lîng dÞch vô tÝn dông ng©n hµng, vµ (v) T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n. KÞch b¶n vµ lý do lùa chän kÞch b¶n TT C¸c chÝnh s¸ch lùa chän Møc ®é thay ®æi so víi kÞch b¶n gèc Lîi Ých/kh¶ n¨ng c¹nh tranh t¨ng/gi¶m so víi kÞch b¶n gèc (%) N©ng cao tû gi¸ hèi ®o¸i 15% 23% Gi¶m chi phÝ chÕ biÕn t¹i c¸c doanh nghiÖp. 5% 0.32% Gi¶m chi phÝ trång cµ phª t¹i hé. 5% 16.05% Gi¶m chi phÝ vËn chuyÓn xuÊt khÈu cµ phª. 10% 1.6% Gi¶m chi phÝ thñ tôc h¶i quan xuÊt khÈu 10% 0.05% Gi¶m l·i suÊt vay t¹i hé. Tõ 8%/n¨m xuèng 6%/n¨m 5.59% Gi¶m l·i suÊt vay t¹i doanh nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª Tõ 20%/n¨m xuèng 15%/n¨m 0.17% Gi¶m thuÕ ®Êt n«ng nghiÖp 50% 0.53% Gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª Robusta 15% 21% V. KÕt luËn ThiÕu chiÕn lîc ph¸t triÓn tæng thÓ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam C¸c môc tiªu ®Ò ra ®èi víi ngµnh cµ phª ViÖt Nam cha ®îc ®Æt trong bèi c¶nh ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ còng nh ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn cµ phª kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn c¸c ngµnh hµng kh¸c nh l©m nghiÖp, cao su hay chÌ. ThiÕu mét kÕ ho¹ch tæng thÓ nh kiÓu t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña khu vùc n«ng nghiÖp sÏ ¶nh hëng tíi c¸c môc tiªu ph¸t triÓn cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam. TÝnh thiÕu linh ho¹t cña c¸c chÝnh s¸ch C¸c chÝnh s¸ch nh thu mua t¹m tr÷, thëng xuÊt khÈu, khoanh nî, gi·n nî v.v... ®· nhanh chãng gãp phÇn lµm gi¶m ¶nh hëng tiªu cùc cña khñng ho¶ng gi¸. Tuy nhiªn, mét sè nh÷ng chÝnh s¸ch quan träng kh¸c nh tû gi¸ hèi ®o¸i l¹i gÇn nh kh«ng thay ®æi trong suèt thêi kú khñng ho¶ng. ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i trong t¬ng lai cÇn linh ho¹t h¬n, ph¶n øng kÞp víi nh÷ng diÔn biÕn thÞ trêng. Qua m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch b»ng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn (Partial equilibrium model) th× chØ cÇn mét thay ®æi nhá cña tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ ®ãng gãp nhiÒu h¬n bÊt kú mét chÝnh s¸ch nµo ®· ®îc ¸p dông ®èi víi tæng lîi Ých cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam. Mét vÝ dô lµ Brazil ®· ph¸ tû gi¸ hèi ®o¸i tíi 30% nh»m t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cµ phª cña hä. KÕt qu¶ lµ ngµnh cµ phª Brazil vÉn tiÕp tôc t¨ng trëng, ngêi trång cµ phª vÉn thu ®îc lîi nhuËn vµ hiÖn lµ níc ®øng ®Çu xuÊt khÈu thÕ giíi vÒ c¶ hai lo¹i cµ phª Arabica vµ Robusta. ChÝnh s¸ch tÝn dông u ®·i cña nhµ níc khã tiÕp cËn tíi ®èi tîng hëng lîi MÆc dï chÝnh s¸ch tÝn dông hiÖn nay cã nhiÒu ®iÒu kho¶n u ®·i ®èi víi tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n tham gia kªnh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª nh l·i suÊt thÊp, khoan nî, gi·n nî v.v... nhng tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®Ó tiÕp cËn víi chÝnh s¸ch ®Òu cha tèt. Thø nhÊt, nh÷ng qui ®Þnh vÒ lîng vèn vay hiÖn nay chñ yÕu quan t©m ®Õn gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp h¬n lµ kh¶ n¨ng sinh lîi cña dù ¸n vay. H¬n n÷a, viÖc qui ®Þnh lîng tiÒn vay kh«ng vît qu¸ mét tû lÖ % nhÊt ®Þnh cña gi¸ trÞ tµi s¶n còng g©y nhiÒu khã kh¨n cho ngêi cã nhu cÇu vay vèn. HiÖn nay, thiÕu tµi s¶n thÕ chÊp lµ c¶n trë lín nhÊt ®èi víi nh÷ng ngêi trång cµ phª nghÌo vµ c¸c doanh nghiÖp qui m« nhá. Thø hai, c¸c thñ tôc hµnh chÝnh cña c¸c ng©n hµng cha th«ng tho¸ng, g©y nhiÒu khã kh¨n cho ngêi trång, c¸c chñ ®¹i lý còng nh doanh nghiÖp. §Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n t¨ng nhanh nhng cha t¬ng xøng Nguån vèn ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng nh giao th«ng, truyÒn th«ng, thuû lîi, ®iÖn, mÆc dï ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ trong h¬n 10 n¨m qua nhng hÇu hÕt ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n vµ tæ chøc ®Òu cho r»ng cha t¬ng xøng, cha ®ãng vai trß quan träng trong viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam. §êng xÊu ®· lµm t¨ng chi phÝ vËn chuyÓn, gi¶m gi¸ thu mua t¹i c¸c ®iÓm thu mua cµ phª kh¸c nhau. Chi phÝ sö dông m¹ng Internet hiÖn nay cao h¬n c¸c níc trong khu vùc. NhiÒu doanh nghiÖp ®· ph¶i bá viÖc sö dông m¹ng do chi phÝ cao vµ gi¸ cµ phª gi¶m. T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n sÏ lµ yÕu tè c¬ b¶n n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. Nh vËy, 4 yÕu tè gi¸ lao ®éng rÎ, n¨ng suÊt cao, kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn trong níc vµ m«i trêng chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng t¹o nªn lîi thÕ c¹nh tranh cao trong nh÷ng n¨m qua cña cµ phª ViÖt Nam ch¾c ch¾n sÏ ®ãng vai trß gi¶m dÇn. §Ó cã thÓ duy tr× ®îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ngµnh cµ phª ViÖt Nam cÇn dÇn vît qua ®îc 9 th¸ch thøc nªu trªn. H¬n n÷a, hiÖn nay, ViÖt Nam n»m trong ph©n ®o¹n thÞ trêng bÊt æn gi¸ trÞ thÊp nµy do c¶ nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan t¹o ra vµ kh«ng dÔ g× cã thÓ kh¾c phôc ®îc trong ng¾n h¹n. Do ®ã, viÖc chñ ®éng tõng bíc kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trªn sÏ gãp phÇn ®a ViÖt Nam vît qua ®îc ph©n ®o¹n thÞ trêng nµy vµ tiÕp cËn dÇn víi c¸c ph©n ®o¹n thÞ trêng æn ®Þnh vµ gi¸ trÞ cao h¬n. Sù dông m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®Ó m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch kh¸c nhau tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam cho thÊy c¸c chÝnh s¸ch theo thø tù m¹nh yÕu tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª ViÖt Nam: (i) §iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i, (ii) Gi¶m s¶n lîng cµ phª Robusta, (iii) T¨ng ®Çu t cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, (iv) N©ng cao chÊt lîng dÞch vô tÝn dông ng©n hµng, vµ (v) T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n. Ch¬ng 5. KÕt luËn vµ gîi ý chÝnh s¸ch Th¬ng m¹i cµ phª toµn cÇu ®· ®îc h×nh thµnh tõ thÕ kû XVI vµ cã lÏ lµ s¶n phÈm cã thÞ trêng sím vµ v÷ng ch¾c nhÊt trong sè c¸c mÆt hµng n«ng l©m s¶n hiÖn nay. Ngµy nay, ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª ®øng hµng thø hai trªn thÕ giíi, sau dÇu löa. C©y cµ phª cã ý nghÜa quan träng kh«ng chØ vÒ mÆt kinh tÕ mµ cßn vÒ c¸c mÆt x· héi vµ chÝnh trÞ ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Mét biÕn ®éng nhá vÒ gi¸ cµ phª ngay lËp tøc ¶nh hëng ®Õn c¸c chØ tiªu kinh tÕ vÜ m« nh thÊt nghiÖp, nghÌo ®ãi, bÊt b×nh ®¼ng thu nhËp, g©y ¶nh hëng tiªu cùc tíi chÝnh trÞ vµ x· héi. Do ®ã, ChÝnh phñ ë c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª trªn thÕ giíi rÊt coi träng viÖc hîp t¸c gi÷a c¸c níc vµ thùc thi nhiÒu chÝnh s¸ch kh¸c nhau nh»m æn ®Þnh thÞ trêng cµ phª trong níc vµ thÕ giíi, gãp phÇn æn ®Þnh c¸c chØ sè kinh tÕ vÜ m«. ThÞ trêng cµ phª thÕ giíi cã nhiÒu ®Æc ®iÓm riªng biÖt so víi c¸c mÆt hµng n«ng l©m s¶n kh¸c do c¶ nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan vÒ phÝa cung vµ phÝa cÇu. VÒ phÝa cung, phÇn lín s¶n lîng cña c¸c níc s¶n xuÊt dïng ®Ó xuÊt khÈu sang thÞ trêng c¸c níc ph¸t triÓn. Sè lîng níc s¶n xuÊt cµ phª nhiÒu, c¸c níc nµy dÔ dµng tham gia vµ tõ bá thÞ trêng. Tuy nhiªn, s¶n lîng chñ yÕu tËp trung ë mét sè níc s¶n xuÊt chÝnh nh Brazil, Colombia, ViÖt Nam, Indonesia, Guatemala, Mehico, Bê BiÓn Ngµ vµ Costa Rica víi h¬n 80% thÞ phÇn. S¶n phÈm xuÊt khÈu chÝnh ë d¹ng th« hoÆc s¬ chÕ, chiÕm kho¶ng 82,7%. Cuèi cïng, lîng cung cµ phª rÊt co gi·n theo gi¸ vµ dÔ thay ®æi khi thêi tiÕt thuËn lîi hoÆc xÊu ®i. VÒ phÝa cÇu, c¸c níc nhËp khÈu chÝnh chñ yÕu ë c¸c thÞ trêng truyÒn thèng Mü, T©y ¢u vµ NhËt B¶n víi 90% thÞ phÇn. C¸c s¶n phÈm nhËp khÈu nµy ®îc chÕ biÕn l¹i thµnh c¸c s¶n phÈm tiªu dïng cuèi cïng nh cµ phª hoµ tan, bét v.v... GÇn 90% giao dÞch c¸c s¶n phÈm nµy lµ trong néi t¹i c¸c níc tiªu thô cµ phª truyÒn thèng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhu cÇu tiªu thô t¹i thÞ trêng B¾c Mü vµ T©y ¢u cã xu híng ch÷ng l¹i, møc t¨ng kho¶ng 1,3% trong thËp kû tíi, tøc lµ t¬ng ®¬ng víi tèc ®é t¨ng d©n sè ë c¸c níc nµy. Nhu cÇu thÞ trêng NhËt B¶n sÏ tiÕp tôc t¨ng trëng m¹nh, kho¶ng 2,5% trong thËp kû tíi. Bªn c¹nh thÞ trêng NhËt B¶n, nhu cÇu t¹i thÞ trêng Trung Quèc sÏ t¨ng m¹nh, kho¶ng 30%/n¨m. Nhu cÇu t¹i thÞ trêng Nga còng t¨ng cao, kho¶ng 10%/n¨m. Nhu cÇu t¹i c¸c níc §«ng ¢u kh¸c vµ mét sè níc Nam ¢u sÏ t¨ng tõ 1%/n¨m ®Õn 1,5%/n¨m tõ nay ®Õn n¨m 2010. Tuy nhiªn, c¸c thÞ trêng míi næi hiÖn chØ chiÕm kho¶ng 10% thÞ phÇn nªn trung t©m tiªu thô cµ phª toµn cÇu vÉn tiÕp tôc lµ B¾c Mü, T©y ¢u vµ NhËt B¶n. C¸c nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan nµy t¹o nªn nhiÒu ph©n ®o¹n thÞ trêng. Trong ph©n ®o¹n thÞ trêng æn ®Þnh vµ gi¸ trÞ cao, c¸c giao dÞch chñ yÕu ®îc tiÕn hµnh gi÷a c¸c tËp ®oµn cµ phª ®a quèc gia vµ ngêi tiªu dïng ë c¸c níc ph¸t triÓn. Trong ph©n ®o¹n thÞ trêng bÊt æn ®Þnh, gi¸ trÞ thÊp, c¸c giao dÞch chñ yÕu ®îc tiÕn hµnh gi÷a c¸c nhµ xuÊt khÈu cµ phª ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn víi c¸c tËp ®oµn cµ phª ®a quèc gia. ChÝnh v× nh÷ng ®Æc ®iÓm cña thÞ trêng cµ phª thÕ giíi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c«ng ty ®a quèc gia cã lîi thÕ ®éc quyÒn trong thu mua, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª. 5 c«ng ty ®a quèc gia lín nhÊt kiÓm so¸t tíi 70% s¶n lîng xuÊt khÈu cña c¸c níc s¶n xuÊt cµ phª trªn thÕ giíi. Trong ph©n ®o¹n thÞ trêng bÊt æn ®Þnh vµ gi¸ trÞ thÊp, thÞ trêng cµ phª thêng xuyªn biÕn ®éng, gi¸ c¶ lªn xuèng thÊt thêng do nh÷ng biÕn ®éng c¶ vÒ phÝa cung vµ cÇu. Sau ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø 2, gi¸ cµ phª lªn hay xuèng chñ yÕu do biÕn ®éng vÒ cung, ®Æc biÖt tõ Brazil - níc cã s¶n lîng vµ lîng xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi. Nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, thÞ trêng cµ phª thÕ giíi r¬i vµo khñng ho¶ng tåi tÖ nhÊt kÓ tõ thËp kû 60, thÕ kû XX. Gi¸ cµ phª xuèng ®Õn møc thÊp kû lôc. NhiÒu níc, nhiÒu vïng ®· buéc ph¶i gi¶m diÖn tÝch trång do kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp hay gi¸ thµnh cao. Ngêi trång, c¸c ®èi tîng tham gia vËn chuyÓn, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª ë c¸c níc xuÊt khÈu trªn toµn thÕ giíi ph¶i ®èi diÖn víi nguy c¬ ph¸ s¶n cao. MÆc dï c©y cµ phª ®· ®îc trång ë ViÖt Nam tõ rÊt sím, thÕ kû XIX, nhng v× nhiÒu lý do kh¸c nhau s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª cha ®îc chó träng. Sau khi ®Êt níc hoµn toµn thèng nhÊt vµo n¨m 1975, ®Çu t ph¸t triÓn cµ phª b¾t ®Çu ®îc quan t©m m¹nh vµ ho¹t ®éng giao dÞch th¬ng m¹i chñ yÕu diÔn ra víi c¸c níc §«ng ¢u x· héi chñ nghÜa cò. Cuèi thËp kû 80 vµ ®Çu thËp kû 90 thÕ kû XX, do sù xôp ®æ cña khèi kinh tÕ c¸c níc nµy, ngµnh cµ phª ViÖt Nam thùc sù tham gia vµo thÞ trêng cµ phª toµn cÇu. Tõ mét níc cã s¶n lîng xuÊt khÈu nhá, kho¶ng 90 ngh×n tÊn n¨m 1990, ViÖt Nam dÇn v¬n lªn thµnh mét trong nh÷ng níc cã lîng xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi, dao ®éng tõ 700 ®Õn 800 ngh×n tÊn tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2002. Kim ng¹ch xuÊt khÈu dao ®éng trong kho¶ng tõ 400 ®Õn 600 triÖu USD/n¨m, t¹o c«ng ¨n viÖc trùc tiÕp cho kho¶ng 600 ngh×n ngêi vµ gi¸n tiÕp cho kho¶ng 1 triÖu ngêi, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ngêi d©n n«ng th«n. N¨m 2001, ViÖt Nam trë thµnh níc xuÊt khÈu cµ phª Robusta lín nhÊt thÕ giíi víi 42% thÞ phÇn. T¨ng trëng cµ phª ViÖt Nam vît xa mäi dù ®o¸n cña tÊt c¶ c¸c chuyªn gia trong níc vµ quèc tÕ. ViÖc s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam t¨ng nhanh vµ gi¸ cµ phª thÕ giíi gi¶m xuèng dÉn ®Ôn hai ý kiÕn tr¸i ngîc nhau vÒ nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn tîng nµy. HÇu hÕt ý kiÕn hiÖn nay ®Òu cho r»ng s¶n lîng t¨ng nhanh ë ViÖt Nam lµm gi¶m gi¸ thÕ giíi, g©y thiÖt h¹i cho c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª trªn thÕ giíi. Mét sè Ýt ý kiÕn cho r»ng, s¶n lîng cµ phª ViÖt Nam t¨ng nhanh do gi¸ thÕ giíi t¨ng ®ét biÕn vµo n¨m 1994 ®Õn 1996 ®· lµm t¨ng lîi nhuËn ngêi trång cµ phª ViÖt Nam, khuyÕn khÝch hä më réng diÖn tÝch vµ t¨ng th©m canh trång cµ phª. KiÓm ®Þnh mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a gi¸ cµ phª thÕ giíi vµ s¶n lîng xuÊt khÈu cña cµ phª ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1994 - 2002 cho thÊy ý kiÕn thø 2 ph¶n ¸nh ®óng h¬n diÔn biÕn s¶n lîng cµ phª ViÖt Nam, cô thÓ lµ møc s¶n lîng cña cµ phª ViÖt Nam ë mét n¨m cô thÓ phô thuéc vµo møc gi¸ cµ phª thÕ giíi 4 n¨m tríc ®ã. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao cña cµ phª ViÖt Nam trong qu¸ khø chñ yÕu dùa trªn 4 yÕu tè chÝnh. Thø nhÊt lµ gi¸ lao ®éng rÎ. Thø hai lµ n¨ng suÊt cao dùa trªn sö dông nhiÒu ph©n bãn vµ níc tíi. Thø ba lµ lîi thÕ vÒ kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn. C¸c vïng s¶n xuÊt chÝnh cµ phª ViÖt Nam ®Òu gÇn c¸c c¶ng xuÊt khÈu do ViÖt Nam cã chiÒu ngang hÑp. Thø t lµ hÖ thèng chÝnh s¸ch cña nhµ níc ®èi víi ngµnh cµ phª th«ng tho¸ng, t¹o m«i trêng b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n tham gia s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª. ChÝnh v× 4 yÕu tè nµy nªn xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam ®· nhanh chãng chiÕm lÜnh ®îc thÞ trêng cµ phª thÕ giíi, g©y søc Ðp c¹nh tranh m¹nh víi c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª kh¸c trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt c¸c níc Ch©u Phi. Khi thÞ trêng cµ phª thÕ giíi r¬i vµo khñng ho¶ng tõ n¨m 2000 ®Õn 2002, ngµnh cµ phª ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng ngµnh cµ phª trªn thÕ giíi chÞu ¶nh hëng m¹nh nhÊt vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt nh møc sèng cña hÇu hÕt ngêi trång cµ phª gi¶m, nhiÒu ®¹i lý thu mua ph¸ s¶n, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª ®èi diÖn víi lîng tiÒn nî ®äng ng©n hµng lín, nguy c¬ ph¸ s¶n cao vµ m«i trêng cã dÊu hiÖu suy tho¸i. Do ®ã, ®¸nh gi¸/x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam lµ cÇn thiÕt. C¸c xu híng gÇn d©y trªn thÞ trêng cµ phª thÕ giíi cho thÊy kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao cña cµ phª ViÖt Nam khã duy tr× trong thêi gian tíi. Thø nhÊt, xu híng tiªu dïng sÏ tiÕp cËn víi c¸c s¶n phÈm chÊt lîng cao, s¶n phÈm h÷u c¬ vµ s¶n phÈm s¹ch. Thø hai, c¸c hÖ thèng kiÓm tra gi¸m s¸t quèc tÕ ®èi víi nguån gèc xuÊt xø cña s¶n phÈm sÏ buéc ngêi trång cµ phª ViÖt Nam gi¶m dÇn ph©n bãn vµ qua ®ã n¨ng suÊt sÏ cã xu híng gi¶m. Thø ba, t¨ng trëng cµ phª ViÖt Nam trong qu¸ khø chñ yÕu dùa trªn më réng diÖn tÝch trång, ®Æc biÖt lµ ph¸ rõng vµ khai th¸c nguån níc ngÇm kh«ng ph¶i tr¶ thuÕ. HiÖn nay, nhiÒu n¬i ®· b¾t ®Çu b¾t gÆp xu híng m«i trêng suy tho¸i, c¶n trë t¨ng n¨ng suÊt vµ gi¸ thµnh bÞ ®Èy lªn cao. Nh»m kh¾c phôc nh÷ng ¶nh hëng xÊu cña cuéc khñng ho¶ng gi¸ vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p hç trî kh¸c nh»m h¹n chÕ nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn c¸c ®èi tîng tham gia s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª nh: (i) KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp trong níc t¨ng lîng hµng xuÊt khÈu th«ng qua chÝnh s¸ch thëng xuÊt khÈu; (ii) Thu mua t¹m tr÷ 150 ngh×n tÊn cµ phª nh»m h¹n chÕ tèc ®é gi¶m gi¸ cµ phª trªn thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ; (iii) T¨ng ®Çu t vµo hÖ thèng th«ng tin thÞ trêng nh»m t¹o c¬ héi cho c¸c t¸c nh©n tham gia kªnh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô vµ tiÕp cËn b×nh ®¼ng th«ng tin; (iv) Më sµn giao dÞch cµ phª nh»m hç trî cho c¸c ®èi tîng tham gia kªnh tiªu thô vµ chÕ biÕn cµ phª vÒ c¸c mÆt th«ng tin, tÝn dông, kü thuËt; (v) ChÝnh s¸ch tÝn dông u ®·i nh khoan nî, gi·n nî, l·i suÊt thÊp cho c¸c ®èi tîng tham gia trång, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª; (vi) CÊp ®Êt, g¹o, v¶i cho ngêi trång cµ phª nghÌo, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. KÕt qu¶ tõ ma trËn ph©n tÝch chÝnh s¸ch cho thÊy ¶nh hëng cña nh÷ng chÝnh s¸ch nµy ®· gãp phÇn h¹n chÕ ¶nh hëng cña khñng ho¶ng gi¸ tíi c¸c ®èi tîng tham gia s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª. Tuy nhiªn, ¶nh hëng hëng tÝch cùc nµy kh«ng lín do c¸c chØ sè NPCO vµ EPC cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam thùc sù kh«ng cao h¬n 1 nhiÒu. Bªn c¹nh nh÷ng chÝnh s¸ch kh¾c phôc t×nh h×nh, ngµnh cµ phª ViÖt Nam còng ®Æt ra kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh cµ phª ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010. C¸c môc tiªu nµy vÒ c¬ b¶n phï hîp víi xu híng thay ®æi cña c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª tiªn tiÕn trªn thÕ giíi: (i) Gi¶m diÖn tÝch trång cµ phª Robusta ë c¸c vïng sinh th¸i Ýt thÝch hîp vµ chuyÓn sang c¸c lo¹i c©y trång kh¸c; (ii) ¸p dông hÖ thèng tiªu chuÈn chÊt lîng cµ phª phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ nh»m ®Þnh híng ngêi s¶n xuÊt, c¸c doanh nghiÖp vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª; (iii) KhuyÕn khÝch ®Çu t trùc tiÕp, liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi trong chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª; (iv) KhuyÕn c¸o c¸c doanh nghiÖp trong níc x©y dùng th¬ng hiÖu, chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm cã chÊt lîng cao vµ t¨ng cêng qu¶ng b¸ s¶n phÈm trùc tiÕp cho ngêi tiªu dïng ë c¸c thÞ trêng truyÒn thèng vµ tiÒm n¨ng; (v) KhuyÕn c¸o c¸c doanh nghiÖp trong níc híng tíi khai th¸c thÞ trêng néi ®Þa, nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng xÊu tõ diÔn biÕn gi¸ trªn thÞ trêng thÕ giíi; (vi) Ph¸t triÓn ngµnh hµng cµ phª bÒn v÷ng, g¾n chÆt víi b¶o vÖ m«i trêng; (vii) TÝch cùc tham gia chÆt chÏ vµo ho¹t ®éng cña tæ chøc cµ phª thÕ giíi nh»m phèi hîp hµnh ®éng, gãp phÇn æn ®Þnh thÞ trêng cµ phª thÕ giíi, gi¶m thiÖt h¹i do biÕn ®éng gi¸ g©y ra. (viii) Chó träng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng nh ®êng x¸, viÔn th«ng nh»m gi¶m chi phÝ giao dÞch vµ n©ng gi¸ b¸n cho ngêi trång cµ phª. Tuy nhiªn, qua thùc tiÔn ®iÒu tra, ®Ó c¸c môc tiªu mong muèn nhanh chãng trë thµnh hiÖn thùc, ngµnh cµ phª ViÖt Nam sÏ ph¶i ®èi diÖn víi nhiÒu th¸ch thøc. 1. ChÝnh s¸ch thuÕ cña c¸c níc nhËp khÈu cµ phª chÝnh bÊt lîi víi ViÖt Nam ViÖt Nam kh«ng n»m trong sè nh÷ng níc ®îc u tiªn vÒ thuÕ quan ®èi víi c¸c s¶n phÈm cµ phª hoµ tan khi tham gia vµo c¸c thÞ trêng truyÒn thèng nh Mü, NhËt B¶n vµ EU. C¸c níc nµy ¸p dông thuÕ nhËp khÈu gÇn nh b»ng 0% ®èi víi hÇu hÕt c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª ë Ch©u Mü. Trong khi ®ã, møc thuÕ nµy hiÖn ¸p dông ®èi víi ViÖt Nam lµ tõ 2,6% ®Õn 3,1%. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu níc sö dông hµng rµo phi thuÕ quan nh lµ biÖn ph¸p b¶o hé ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª trong níc nh h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ thuÕ tiªu thô cao. §©y sÏ lµ nh÷ng rµo c¶n rÊt lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi th©m nhËp trùc tiÕp vµo c¸c thÞ trêng nµy vµ buéc ph¶i xuÊt khÈu qua c¸c c«ng ty trung gian ë c¸c níc ®îc hëng møc thuÕ quan u ®·i h¬n. 2. ThiÕu chiÕn lîc ph¸t triÓn tæng thÓ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam C¸c môc tiªu ®Ò ra ®èi víi ngµnh cµ phª ViÖt Nam cha ®îc ®Æt trong bèi c¶nh ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ còng nh ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. C¸c môc tiªu ph¸t triÓn cµ phª kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn c¸c ngµnh hµng kh¸c nh l©m nghiÖp, cao su hay chÌ. ThiÕu mét kÕ ho¹ch tæng thÓ nh kiÓu t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña khu vùc n«ng nghiÖp sÏ ¶nh hëng tíi c¸c môc tiªu ph¸t triÓn cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam. 3. TÝnh thiÕu linh ho¹t cña c¸c chÝnh s¸ch C¸c chÝnh s¸ch nh thu mua t¹m tr÷, thëng xuÊt khÈu, khoanh nî, gi·n nî v.v... ®· nhanh chãng gãp phÇn lµm gi¶m ¶nh hëng tiªu cùc cña khñng ho¶ng gi¸. Tuy nhiªn, mét sè nh÷ng chÝnh s¸ch quan träng kh¸c nh tû gi¸ hèi ®o¸i l¹i gÇn nh kh«ng thay ®æi trong suèt thêi kú khñng ho¶ng. ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i trong t¬ng lai cÇn linh ho¹t h¬n, ph¶n øng kÞp víi nh÷ng diÔn biÕn thÞ trêng. Qua m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch b»ng m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn (Partial equilibrium model) th× chØ cÇn mét thay ®æi nhá cña tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ ®ãng gãp nhiÒu h¬n bÊt kú mét chÝnh s¸ch nµo ®· ®îc ¸p dông ®èi víi tæng lîi Ých cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam. Mét vÝ dô lµ Brazil ®· ph¸ tû gi¸ hèi ®o¸i tíi 30% nh»m t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cµ phª cña hä. KÕt qu¶ lµ ngµnh cµ phª Brazil vÉn tiÕp tôc t¨ng trëng, ngêi trång cµ phª vÉn thu ®îc lîi nhuËn vµ hiÖn lµ níc ®øng ®Çu xuÊt khÈu thÕ giíi vÒ c¶ hai lo¹i cµ phª Arabica vµ Robusta. 4. ChÝnh s¸ch tÝn dông u ®·i cña nhµ níc khã tiÕp cËn tíi ®èi tîng hëng lîi MÆc dï chÝnh s¸ch tÝn dông hiÖn nay cã nhiÒu ®iÒu kho¶n u ®·i ®èi víi tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n tham gia kªnh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª nh l·i suÊt thÊp, khoan nî, gi·n nî v.v... nhng tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®Ó tiÕp cËn víi chÝnh s¸ch ®Òu cha tèt. Thø nhÊt, nh÷ng qui ®Þnh vÒ lîng vèn vay hiÖn nay chñ yÕu quan t©m ®Õn gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp h¬n lµ kh¶ n¨ng sinh lîi cña dù ¸n vay. H¬n n÷a, viÖc qui ®Þnh lîng tiÒn vay kh«ng vît qu¸ mét tû lÖ % nhÊt ®Þnh cña gi¸ trÞ tµi s¶n còng g©y nhiÒu khã kh¨n cho ngêi cã nhu cÇu vay vèn. HiÖn nay, thiÕu tµi s¶n thÕ chÊp lµ c¶n trë lín nhÊt ®èi víi nh÷ng ngêi trång cµ phª nghÌo vµ c¸c doanh nghiÖp qui m« nhá. Thø hai, c¸c thñ tôc hµnh chÝnh cña c¸c ng©n hµng cha th«ng tho¸ng, g©y nhiÒu khã kh¨n cho ngêi trång, c¸c chñ ®¹i lý còng nh doanh nghiÖp. 5. §Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n t¨ng nhanh nhng cha t¬ng xøng Nguån vèn ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng nh giao th«ng, truyÒn th«ng, thuû lîi, ®iÖn, mÆc dï ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ trong h¬n 10 n¨m qua nhng hÇu hÕt ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp, c¸ nh©n vµ tæ chøc ®Òu cho r»ng cha t¬ng xøng, cha ®ãng vai trß quan träng trong viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam. §êng xÊu ®· lµm t¨ng chi phÝ vËn chuyÓn, gi¶m gi¸ thu mua t¹i c¸c ®iÓm thu mua cµ phª kh¸c nhau. Chi phÝ sö dông m¹ng Internet hiÖn nay cao h¬n c¸c níc trong khu vùc. NhiÒu doanh nghiÖp ®· ph¶i bá viÖc sö dông m¹ng do chi phÝ cao vµ gi¸ cµ phª gi¶m. T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n sÏ lµ yÕu tè c¬ b¶n n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh hµng cµ phª ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. 6. ThiÕu hÖ thèng kiÓm tra, gi¸m s¸t tiªu chuÈn chÊt lîng s¶n phÈm Ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t chÊt lîng hµng ho¸, xuÊt xø hµng ho¸ t¹i thÞ trêng trong níc cha ®îc chó träng ®óng møc. MÆc dï ë c¸c níc cã møc tiªu thô cµ phª lín ®· coi träng vÊn ®Ò kiÓm tra vµ gi¸m s¸t chÊt lîng, xuÊt xø vµ th¬ng hiÖu cña hµng ho¸ th× c«ng t¸c nµy ë ViÖt Nam míi chØ ®îc chó träng trong vµi n¨m trë l¹i ®©y vµ chñ yÕu tËp trung ë c¸c mÆt hµng nh thÞt c¸c lo¹i, rau qu¶ v.v... Trong khi ®ã, ho¹t ®éng nµy cha ®îc chó träng ®èi víi ngµnh cµ phª tõ s¶n xuÊt ®Õn xuÊt khÈu. §èi víi c¸c s¶n phÈm cµ phª bét ë thÞ trêng trong níc, hiÖn tîng b¸n hµng gi¶ díi tªn c¸c th¬ng hiÖu næi tiÕng cã xu híng t¨ng lªn trong thêi gian gÇn ®©y. §iÒu nµy t¹o nªn nh÷ng bÊt lîi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp nhá do chi phÝ ®Ó b¶o vÖ th¬ng hiÖu hµng ho¸ vît qu¸ søc cña hä. 7. CÇn ph©n biÖt râ chøc n¨ng c«ng Ých vµ kinh doanh cña mét sè doanh nghiÖp nhµ níc C¸c doanh nghiÖp nhµ níc tham gia kinh doanh cµ phª ë nhiÒu n¬i cã xuÊt xø lµ c¸c n«ng trêng cµ phª tríc kia vµ chuyÓn sang kinh doanh vµ xuÊt khÈu cµ phª. Tuy nhiªn, nhiÒu chøc n¨ng tríc kia doanh nghiÖp vÉn ph¶i thùc hiÖn nh x©y dùng ®êng, m¹ng líi ®iÖn trªn ®Þa bµn ho¹t ®éng, x©y dùng c¸c tr¹m y tÕ vµ trêng häc cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng. C¸c kho¶n kinh phÝ ®Ó ®Çu t vµ duy tr× b·o dìng hÖ thèng ®ã lµ rÊt lín, ®Æc biÖt khi gi¸ cµ phª xuèng thÊp. ViÖc ph¶i ®ång thêi thùc hiÖn c¶ hai chøc n¨ng ®· lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp nµy so víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c. 8. C¸c doanh nghiÖp thiÕu kinh nghiÖm vµ kü n¨ng tham gia th¬ng m¹i thÕ giíi Mét yÕu tè kh¸ch quan c¶n trë kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ kinh nghiÖm tham gia trªn thÞ trêng thÕ giíi. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp chØ thùc sù thùc hiÖn c¸c giao dÞch kinh tÕ quèc tÕ trong kho¶ng h¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y. Do ®ã, nhiÒu chñ doanh nghiÖp thiÕu nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n khai th¸c, xö lý tin tøc vµ ®µm ph¸n th¬ng m¹i. H¬n n÷a, sù ph¸t triÓn rÇm ré cña c¸c doanh nghiÖp tham gia chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu trong giai ®o¹n gi¸ cµ phª thÕ giíi cao nªn nh÷ng kü n¨ng nµy cha ®îc chó träng ®óng møc. Do thêi gian kinh doanh ng¾n nªn lîng vèn vµ kinh nghiÖm tÝch luü cha cao. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay cã qui m« nhá vµ s¶n phÈm chÕ biÕn chñ yÕu dõng l¹i ë c¸c s¶n phÈm s¬ chÕ. C¸c s¶n phÈm nµy ph¶i b¸n cho c¸c c«ng ty ®a quèc gia ®Ó tiÕp tôc chÕ biÕn thµnh s¶n phÈm tiªu dïng cuèi cïng. Do thiÕu c¸c kü n¨ng vµ kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ nghiªn cøu thÞ trêng nªn s¶n phÈm cµ phª hoa tan vµ rang xay cña ViÖt Nam chñ yÕu tiªu thô t¹i thÞ trêng trong níc, lîng vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy ra níc ngoµi ®Òu kh«ng ®¸ng kÓ. Còng do míi tham gia thÞ trêng quèc tÕ nÒn hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cha chó träng ®Õn c«ng t¸c x©y dùng vµ b¶o vÖ th¬ng hiÖu. V× cha cã th¬ng hiÖu cã uy tÝn nªn c¸c doanh nghiÖp gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc xuÊt khÈu, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c s¶n phÈm cã chÊt lîng cao h¬n. Bªn c¹nh víi viÖc bÞ Ðp gi¸ tõ lîi thÕ ®éc quyÒn mua cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia th× ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong m¾t ngêi níc ngoµi lµ níc chuyªn xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm chÊt lîng thÊp. NhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm chÊt lîng cao nhng kh«ng thÓ xuÊt khÈu víi møc gi¸ t¬ng øng vµ buéc ph¶i xuÊt khÈu dèi b»ng c¸ch trén thªm c¸c t¹p chÊt lÉn víi c¸c s¶n phÈm chÊt lîng cao. §©y lµ sù thiÖt h¹i rÊt lín vÒ gi¸ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Do ®ã, gi¸ cïng lo¹i s¶n phÈm ë nh÷ng níc kh¸c nhiÒu khi cao h¬n ë ViÖt Nam tíi 15USD/tÊn thêi ®iÓm ®Çu n¨m 2003. 9. Ngêi trång cµ phª Robusta ViÖt Nam: qui m« nhá vµ thiÕu c¸c dÞch vô hç trî §èi víi ngêi trång cµ phª ViÖt Nam, hÇu hÕt c¸c chuyªn gia trong níc vµ quèc tÕ ®Òu ®ång ý hä lµ mét trong nh÷ng ngêi lµm viÖc ch¨m chØ, s¸ng t¹o vµ gãp phÇn thóc ®Èy sù t¨ng trëng nhanh chãng s¶n lîng vµ n¨ng suÊt cña cµ phª ViÖt Nam trong thËp kû qua. §©y còng lµ mét trong nh÷ng lîi thÕ c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ngêi trång cµ phª ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi diÖn víi rÊt nhiÒu khã kh¨n. Thø nhÊt, ngêi trång cµ phª canh t¸c chñ yÕu dùa trªn kinh nghiÖm, häc hái lÉn nhau. Trong khi ®ã, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña c¸c tæ chøc nhµ níc cha ®îc chó träng ®Çu t c¶ vÒ ngêi vµ vËt chÊt. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña SDC th¸ng 6/2003 cho thÊy trªn 90% sè hé kh«ng nhËn ®îc dÞch vô khuyÕn n«ng vÒ gièng vµ kü thuËt. 100% sè hé ®îc hái kh«ng nhËn ®îc khuyÕn n«ng vÒ tiªu thô s¶n phÈm. Ngêi d©n vÉn trång vµ ch¨m bãn tù do. NhiÒu hé, nhiÒu n¬i ®· cè g¾ng t¨ng n¨ng suÊt b»ng c¸ch t¨ng ®Çu t m¹nh vµ kÕt qu¶ lµ gi¸ thµnh bÞ ®Èy lªn rÊt cao vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi¶m khi gi¸ thÕ giíi xuèng thÊp. Thø hai, ngêi trång cµ phª ViÖt Nam chñ yÕu lµ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá, cha h×nh thµnh c¸c hîp t¸c x· dÞch vô nh»m t¹o lîi thÕ trong tiªu thô vµ s¶n xuÊt cµ phª. Thø ba, mét tû lÖ lín ngêi trång cµ phª kh«ng tiÕp cËn c¸c th«ng tin vÒ gi¸ cµ phª, vËt t, chÝnh s¸ch cña nhµ níc. Cã tíi 5,9% sè hé nghÌo ë C Jut vµ 10,5% sè hé nghÌo ë Kr«ng B«ng lµ kh«ng cã nguån th«ng tin. Nh÷ng hé nghÌo kh«ng cã ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó mua s¾m tivi, ®µi…nªn kh«ng cã nhiÒu nguån th«ng tin, kh«ng biÕt t×nh h×nh gi¸ c¶ cµ phª, vËt t, c¸c chÝnh s¸ch nhµ níc ra sao nªn ¶nh hëng rÊt lín ®Õn viÖc s¶n xuÊt. VÒ chÝnh s¸ch hç trî tiªu thô cµ phª, tû lÖ sè hé kh«ng cã nguån th«ng tin nµy lµ t¬ng ®èi cao, cô thÓ lµ cã tíi 17,6% sè hé giµu ë C Jut vµ 24% sè hé giµu ë Kr«ng Buk lµ kh«ng cã nguån th«ng tin. Cã tíi 17,6% sè hé giµu ë C Jut vµ 24% sè hé giµu ë Kr«ng Buk lµ kh«ng cã nguån th«ng tin. Nh vËy, 4 yÕu tè gi¸ lao ®éng rÎ, n¨ng suÊt cao, kho¶ng c¸ch vËn chuyÓn trong níc vµ m«i trêng chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng t¹o nªn lîi thÕ c¹nh tranh cao trong nh÷ng n¨m qua cña cµ phª ViÖt Nam ch¾c ch¾n sÏ ®ãng vai trß gi¶m dÇn. §Ó cã thÓ duy tr× ®îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ngµnh cµ phª ViÖt Nam cÇn dÇn vît qua ®îc 9 th¸ch thøc nªu trªn. H¬n n÷a, hiÖn nay, ViÖt Nam n»m trong ph©n ®o¹n thÞ trêng bÊt æn gi¸ trÞ thÊp nµy do c¶ nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan t¹o ra vµ kh«ng dÔ g× cã thÓ kh¾c phôc ®îc trong ng¾n h¹n. Do ®ã, viÖc chñ ®éng tõng bíc kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trªn sÏ gãp phÇn ®a ViÖt Nam vît qua ®îc ph©n ®o¹n thÞ trêng nµy vµ tiÕp cËn dÇn víi c¸c ph©n ®o¹n thÞ trêng æn ®Þnh vµ gi¸ trÞ cao h¬n. Sù dông m« h×nh c©n b»ng riªng phÇn ®Ó m« pháng t¸c ®éng cña c¸c lùa chän chÝnh s¸ch kh¸c nhau tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª Robusta ViÖt Nam cho thÊy c¸c chÝnh s¸ch theo thø tù m¹nh yÕu tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµnh cµ phª ViÖt Nam: (i) §iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i, (ii) Gi¶m s¶n lîng cµ phª Robusta, (iii) T¨ng ®Çu t cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, (iv) N©ng cao chÊt lîng dÞch vô tÝn dông ng©n hµng, vµ (v) T¨ng ®Çu t c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n. phô lôc C¸c chi phÝ ng¾n h¹n cña mét hé trång cµ phª (000 ®ång) Møc s¶n lîng Chi phÝ cè ®Þnh (FC) Chi phÝ biÕn ®æi (VC) Tæng chi phÝ (TC) Chi phÝ biªn (MC) Chi phÝ cè ®Þnh trung b×nh (AFC) Chi phÝ biÕn ®æi trung b×nh (AVC) Tæng chi phÝ trung b×nh (ATC) 0 3500 0 3500.00 - - - - 0.14 3500 3000.00 6500.00 21428.57 25000.00 21428.57 46428.57 0.28 3500 4200.00 7700.00 8571.43 12500.00 15000.00 27500.00 0.42 3500 5100.00 8600.00 6428.57 8333.33 12142.86 20476.19 0.56 3500 5750.00 9250.00 4642.86 6250.00 10267.86 16517.86 0.70 3500 6330.00 9830.00 4142.86 5000.00 9042.86 14042.86 0.84 3500 6830.00 10330.00 3571.43 4166.67 8130.95 12297.62 0.98 3500 7310.00 10810.00 3428.57 3571.43 7459.18 11030.61 1.12 3500 7740.00 11240.00 3071.43 3125.00 6910.71 10035.71 1.26 3500 8140.00 11640.00 2857.14 2777.78 6460.32 9238.10 1.40 3500 8490.00 11990.00 2500.00 2500.00 6064.29 8564.29 1.54 3500 8850.00 12350.00 2571.43 2272.73 5746.75 8019.48 1.68 3500 9220.00 12720.00 2642.86 2083.33 5488.10 7571.43 1.82 3500 9600.00 13100.00 2714.29 1923.08 5274.73 7197.80 1.96 3500 9990.00 13490.00 2785.71 1785.71 5096.94 6882.65 2.10 3500 10390.00 13890.00 2857.14 1666.67 4947.62 6614.29 2.24 3500 10800.00 14300.00 2928.57 1562.50 4821.43 6383.93 2.38 3500 11220.00 14720.00 3000.00 1470.59 4714.29 6184.87 2.52 3500 11670.00 15170.00 3214.29 1388.89 4630.95 6019.84 2.66 3500 12170.00 15670.00 3571.43 1315.79 4575.19 5890.98 2.80 3500 12730.00 16230.00 4000.00 1250.00 4546.43 5796.43 2.94 3500 13340.00 16840.00 4357.14 1190.48 4537.41 5727.89 3.08 3500 14010.00 17510.00 4785.71 1136.36 4548.70 5685.06 3.22 3500 14790.00 18290.00 5571.43 1086.96 4593.17 5680.12 3.36 3500 15680.00 19180.00 6357.14 1041.67 4666.67 5708.33 3.50 3500 16680.00 20180.00 7142.86 1000.00 4765.71 5765.71 3.64 3500 17780.00 21280.00 7857.14 961.54 4884.62 5846.15 3.78 3500 19080.00 22580.00 9285.71 925.93 5047.62 5973.54 3.92 3500 20580.00 24080.00 10714.29 892.86 5250.00 6142.86 4.06 3500 22280.00 25780.00 12142.86 862.07 5487.68 6349.75 4.20 3500 24280.00 27780.00 14285.71 833.33 5780.95 6614.29 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña SDC, §¨k L¨k, 6/2003 Sè liÖu vµ kÕt qu¶ håi qui íc tÝnh hÖ sè co gi·n cung t¹i hé Møc n¨ng suÊt (tÊn) MC t¹i hé (000VND/tÊn) Møc n¨ng suÊt (tÊn MC t¹i hé (000VND/tÊn) Tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ håi qui Gi¸ trÞ P 1.40 2857 2.94 4000 Multiple R 0.891110669 1.54 2500 3.08 4357 R Square 0.794078224 1.68 2571 3.22 4786 Adjusted R Square 0.783240236 1.82 2643 3.36 5571 Standard Error 1352.961032 1.96 2714 3.50 6357 Observations 21 2.10 2786 3.64 7143 2.24 2857 3.78 7857 Intercept -3401.360544 0.0034531 2.38 2929 3.92 9286 Møc n¨ng suÊt 2981.049563 6.052E-08 2.52 3000 4.06 10714 2.66 3214 4.20 12143 2.80 3571 Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña SDC, §¨k L¨k, 6/2003. S¶n lîng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1994 - 2002 N¨m S¶n lîng xuÊt khÈu (tÊn) Gi¸ xuÊt khÈu (USD/tÊn) Tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ håi qui Gi¸ trÞ P 1994 177000 1854.2 Multiple R 0.938140316 1995 248100 2400.2 R Square 0.880107253 1996 181400 2315.3 Adjusted R Square 0.860125129 1997 391600 1270.4 Standard Error 2698.376772 1998 382000 1554.5 Observations 8 1999 487500 1214.4 2000 734000 682.6 HÖ sè chÆn 31240.21908 1.27559E-05 2001 750000 660.0 Gi¸ xuÊt khÈu -0.030073566 0.000564668 2002 719000 584.1 Nguån: Sè liÖu cña Tæng côc Thèng kª vµ H¶i quan. TÀI LIÖU THAM KH¶O B¸o c¸o nghiªn cøu thÞ trêng cµ phª, ViÖn nghiªn cøu th¬ng m¹i, 05/2003. Ch¬ng tr×nh nghiªn cøu ViÖt Nam - Hµ Lan, “Héi th¶o nghiªn cøu gi¶m nghÌo ë n«ng th«n tõ c¸ch tiÕp cËn vi m«”, (2002). Chuyªn ®Ò n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam, Oxfam, 2003. DANIDA vµ Uû ban nh©n d©n tØnh §¨k L¨k, “B¸o c¸o vÒ ®a d¹ng ho¸ c©y trång vµ nghiªn cøu thÞ trêng n«ng s¶n” (6/2001) FAO and MARD, The competitiveness of Vietnam’s Coffee Industry in the ASEAN context, 2000. Harrigan, J., Loader R., vµ Thirtle C. “ChÝnh s¸ch gi¸ n«ng s¶n: chÝnh phñ vµ thÞ trêng” (Agricultural price policy: government and the market) FAO, 1992. HiÖp héi Cµ phª §øc, CÈm nang cµ phª, 1997 HiÖp héi Cµ phª-Ca cao ViÖt Nam, §Ò ¸n n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mÆt hµng cµ phª ViÖt Nam, 6/2002. Hoang Thuy Bang, Clifford J. Shultz, and Anthony Pecotich, Challenges of market development: A snapshot of the Vietnamese Coffee Industry, August 2001. Hoang Thuy Bang, Vietnam’s Coffee Industry: Trends, consumer perceptions and export development, August 2001. ICARD, B¸o c¸o chÝnh thøc vÒ ¶nh hëng qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i ®Õn ngêi trång cµ phª tØnh §¨k L¨k, 2002. John Nash, Bryan Lewin, and Hidde Smit, ViÖt Nam: Agricultural Price Rick Management, Pepper, Rubber, Coffee, June 2002. John Nash/Bryan Lewin, “Lùc lîng ®Æc nhiÖm vÒ qu¶n lý bÊt tr¾c trong n«ng s¶n hµng hãa ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn” (International Task Force on Commodity Risk Management in Developing Countries), World Bank, 2002. Mark Pendergrast, Uncommon Grounds: History of coffee and how it transformed our world, 1999. NguyÔn Quang Thô, “Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng cµ phª xuÊt khÈu”, T¹p chÝ kinh tÕ n«ng nghiÖp, sè 11/1999. NguyÔn ThÕ Nh·, “Ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt Nam lý luËn, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”, Trêng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, 2000 NguyÔn V¨n ¸ng, “Kinh tÕ trang tr¹i ë §¨k L¨k”, T¹p chÝ kinh tÕ n«ng nghiÖp, sè 5/2000. NIAPP (ViÖn Quy Ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp), Tæng quan ph¸t triÓn cµ phª ViÖt Nam, 11/1998. Phan Quèc Sñng, “Kü thuËt trång, ch¨m sãc, chÕ biÕn cµ phª”, NXB N«ng nghiÖp, 1995. Robertt S.Pindyck vµ Daniel L.Rubinfeld, Kinh tÕ häc vi m«, NXB Thèng kª, 1999, trang 288. Tæng côc H¶i quan, “BiÓu thuÕ XuÊt - NhËp khÈu vµ thuÕ Gi¸ trÞ gia t¨ng hµng nhËp khÈu”, Nhµ xuÊt b¶n Tµi chÝnh, 1999. Tæng côc thèng kª - “Niªn gi¸m thèng kª 2000”, Hµ néi, 2001 Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam, 15/5/2002 Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, TËp san Kinh tÕ ViÖt Nam & ThÕ giíi 2000-2001, Hµ néi, 2001 Vò ThiÕu, NguyÔn Quang Dong vµ NguyÔn Kh¾c Minh, Kinh tÕ lîng, NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, 2001, trang 271. VICOFA, Giíi thiÖu ngµnh cµ phª ViÖt Nam, 2002.

Các file đính kèm theo tài liệu này:

kilobooks.com (40).doc