Vai trò và ý nghĩa của bảo hiểm xã hội Việt Nam

Môc lôc A. lêi nãi ®Çu Trong suèt qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m×nh, con ng­êi lu«n ph¶i ®èi phã víi nh÷ng hiÓm ho¹ kh«n l­êng cña thiªn nhiªn vµ nh÷ng tæng thÊt x¶y ra bÊt ngê trong qu¸ tr×nh vËn hµnh, ®iÒu khiÓn ph­¬ng tiÖn m¸y mãc, kÜ thuËt ®o chÝnh cña ng­êi s¸ng, chÕ t¹o. Phßng ngõa rñi ro tai n¹n lµ hÕt søc quan träng, nh­ng thÕ nµo kh¾c phôc hËu qu¶ rñi ro, tai n¹n ®Ó s¶n xuÊt ph¸t triÓn b×nh th­êng, cuéc sèng ®­îc æn ®Þnh ngµy cµng ph¸t triÓn l¹i mèi quan t©m cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh vµ mäi tÇng líp d©n c­. Mét trong nh÷ng ph­¬ng thøc h÷u hiÖu nhÊt ®· ®­îc nh©n lo¹i nghiªn cøu, ®óc kÕt vµ tiÕn hµnh lµ b¶o hiÓm. Tõ nh÷ng thùc tÕ trªn ngµnh B¶o hiÓm ViÖt Nam ®· ra ®êi. V× vËy, em ®· chän tiÓu luËn víi néi dung "Vai trß vµ ý nghÜa cña BHXH ViÖt Nam" ®Ó nghiªn cøu. b. néi dung I. Néi dung, vµ ý nghÜa 1. TÇm quan träng cña BHXH Ho¹t ®éng b¶o hiÓm lµ viÖc h×nh thµnh c¸c quü tµi chÝnh ®Ó bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i do thiªn tai, tai n¹n bÊt ngê g©y ra. Trong nh÷ng tr­êng hîp nµy, c¸c c¸ nh©n cã thÓ dïng kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm cña m×nh, Nhµ n­íc cã thÓ dïng kho¶n dïng kho¶n dù tr÷ quèc gia ®Ó bï ®¾p. Nh­ng kh«ng ph¶i c¸ nh©n nµo còng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó tÝch luü vµ gi¶i quyÕt nh÷ng tæn thÊt lín, cßn Nhµ n­íc th× kh«ng thÓ trî cÊp cho tõng c¸ nh©n nÕu thiÖt h¹i chØ lµ nh÷ng thiÖt h¹i nhá. Cho nªn, khi nÒn kinh tÕ ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao (kinh tÕ hµng ho¸) ho¹t ®éng b¶o hiÓm ®· trë thµnh mét lÜnh vùc dÞch vô - dÞch vô tµi chÝnh chuyªn nghiÖp, mang tÝnh kinh doanh. §ã lµ b¶o hiÓm th­¬ng m¹i (kh¸c víi b¶o hiÓm x· héi - kh«ng mang tÝnh kinh doanh). ë n­íc ta, víi viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, Nhµ n­íc ®· xo¸ bá sù bao cÊp vÒ vèn cho c¸c doanh nghiÖp, ngay c¶ trong tr­êng hîp thiªn tai. V× thÕ khi gÆp rñi ro, tæn thÊt th× b¶o hiÓm thùc sù lµ gi¸ ®ì tµi chÝnh cho mäi c¸ nh©n, tæ chøc, doanh nghiÖp. Nhê cã b¶o hiÓm, Nhµ n­íc kh«ng ph¶i chi nh÷ng kho¶n lín bÊt th­êng lµm ¶nh h­ëng ®Õn kÕ ho¹ch ng©n s¸ch hµng n¨m, c¸ nh©n kh«ng ph¶i chÞu nh÷ng tæn thÊt tµi chÝnh nÆng nÒ. MÆt kh¸c toµn bé quü tµi chÝnh tÝch gãp th«ng qua con ®­êng b¶o hiÓm, khi t¹m thêi nhµn rçi sÏ ®­îc sö dông nh­ mét nguån tµi chÝnh ®Ó t¸i ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt x· héi. Nh­ vËy, ng­êi tham gia b¶o hiÓm vµ nÒn kinh tÕ kh«ng chØ ®­îc lîi mét lÇn : lÇn ®Çu ®­îc c«ng ty b¶o hiÓm båi th­êng theo møc tr¸ch nhiÖm, lÇn sau ®­îc d­íi d¹ng phóc lîi, vËt chÊt do nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, mµ mét phÇn ®ãng gãp tµi chÝnh kh«ng nhá lµ c¸c quü b¶o hiÓm. 2. Sù ra ®êi vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm nªn ngay tõ nh÷ng n¨m 1965, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh sè 179 CP thµnh lËp C«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam (nay lµ Tæng c«ng ty B¶o hiÓm ViÖt Nam) më ra thêi kú ph¸t triÓn míi cña ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam. Tuy nhiªn, trong mét thêi gian dµi cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, Nhµ n­íc ta duy tr× chÕ ®é ®éc quyÒn Nhµ n­íc trong kinh doanh b¶o hiÓm. §iÒu ®ã ®ång nghÜa víi viÖc kh«ng cho phÐp c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh tham gia kinh doanh b¶o hiÓm. V× thÕ, tr­íc n¨m 1993, ë ViÖt Nam chØ cã duy nhÊt mét doanh nghiÖp Nhµ n­íc chuyªn kinh doanh b¶o hiÓm, ®ã lµ B¶o ViÖt. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®æi míi trong ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®êi ssãng, do nhu cÇu b¶o hiÓm ngµy cµng t¨ng, ngµy 18/12/1993, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 100 CP quy ®Þnh vÒ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. TiÕp ®ã ®Õn ngµy 16/4/1997, ChÝnh phñ l¹i tiÕp tô ban hµnh NghÞ ®Þnh 74 CP söa ®æi bæ sung mét sè ®iÒu cña NghÞ ®Þnh 100 CP. §©y lµ nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn cña Nhµ n­íc ta vÒ ngµnh kinh doanh b¶o hiÓm, më ra mét giai ®o¹n míi, thùc hiÖn chÝnh s¸ch nhiÒu thµnh phÇn trong kinh doanh b¶o hiÓm, ®ång thêi còng lµ sù tuyªn bè vÒ sù më cöa cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam. Sau h¬n 4 n¨m thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 100 vµ NghÞ ®Þnh 74, thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. Tr­íc hÕt, ®ã lµ sù ®a d¹ng ho¸, më réng ph¹m vi quy m« cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm. TÝnh ®Õn nay, ngoµi 3 doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ B¶o ViÖt, B¶o Minh (C«ng ty B¶o hiÓm thµnh phè Hå ChÝ Minh), PVIC (C«ng ty b¶o hiÓm dÇu khÝ ViÖt Nam) trªn thÞ tr­êng cßn cã sù hiÖn diÖn cña 2 c«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm lµ PJICO (C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm Petrolimex), B¶o Long (C«ng ty cæ phÇn b¶o hiÓm Nhµ Rång), 2 c«ng ty liªn doanh b¶o hiÓm lµ VIA (C«ng ty b¶o hiÓm quèc tÕ ViÖt Nam), UIC (C«ng ty b¶o hiÓm liªn hiÖp) - võa míi ®­îc cÊp giÊy phÐp ban thµnh lËp vµ 1 liªn doanh m«i giíi b¶o hiÓm AON - Inchinbrok. Tæng phÝ thu trªn toµn thÞ tr­êng n¨m 1997 lµ 1362 tû ®ång. Trong khi ®ã, sè tiÒn båi th­êng b¶o hiÓm tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y kh«ng ngõng t¨ng lªn, ®¹t ®Õn con sè gÇn 1000 tû ®ång trªn toµn thÞ tr­êng trong n¨m 1997m ch­a kÓ ®Õn sè phÝ b¶o hiÓm ®­îc ®­a vµo quü dù tr÷ nghiÖp vô cho nh÷ng tr¸ch nhiÖm ch­a kÕt thóc, nh÷ng tæn thÊt lín. Sè thu nép ng©n s¸ch Nhµ n­íc cña ngµnh b¶o hiÓm kh¸ cao, mçi n¨m t¨ng 20% n¨m, n¨m 1997 nép 120 tû ®ång. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng b¶o hiÓm còng nh­ lîi Ých mµ nã mang l¹i th«ng qua nh÷ng con sè vÒ thu nép ng©n s¸ch, vÒ phÝ b¶o hiÓm mµ ph¶i tÝnh ®Õn sè ng­êi, gi¸ trÞ tµi s¶n vµ tr¸ch nhiÖm ®­îc b¶o hiÓm, bëi phÝ b¶o hiÓm chØ lµ mét phÇn rÊt nhá, ®«i khi chØ lµ mét vµi phÇn ngh×n (0/00) cña sè tiÒn b¶o hiÓm ®· kh«ng ngõng gia t¨ng. ChØ tÝnh riªng B¶o ViÖt, tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y, b×nh qu©n mçi n¨m, B¶o ViÖt ®· nhËn b¶o hiÓm cho h¬n 10 triÖu häc sinh viªn, 5 triÖu l­ît kh¸ch du lÞch, 6 triÖu ng­êi b¶o hiÓm trî cÊp phÉu thuËt vµ n»m viÖn, b¶o hiÓm tai n¹n con ng­êi, b¶o hiÓm sinh m¹ng c¸ nh©n, trªn mét triÖu « t« vµ m« t« ®­îc b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nh©n sù chñ xe, 1,5 tû USD kim ng¹ch hµng ho¸ xuÊt khÈu, h¬n 2 tû USD gi¸ trÞ tµi s¶n mua b¶o hiÓm ch¸y. Nh­ vËy, khi cã tæn thÊt x¶y ra, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cã sù gióp ®ì vÒ tµi chÝnh, tr¸nh ®­îc c¸c t×nh huèng bÞ ®éng khã kh¨n tµi chÝnh trong kh¾c phôc hËu qu¶ tæn thÊt, hay nãi mét c¸ch kh¸c, nÕu kh«ng cã Nhµ n­íc chi viÖn, can thiÖp th× hËu qu¶ sÏ trë nªn tåi tÖ. 3. C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm Bªn c¹nh ®ã, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm ngµy cµng ®­îc ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. Tõ chç ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam míi chØ tiÕn hµnh mét sè nghiÖp vô b¶o hiÓm truyÒn thèng chñ yÕu lµ b¶o hiÓm tµi s¶n nh­ b¶o hiÓm hµng ho¸, b¶o hiÓm tµu biÓn, ®Õn nay c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®· chó träng h¬n viÖc ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm vµ khai th¸c tèt h¬n c¶ 3 nhãm nghiÖp vô b¶o hiÓm : b¶o hiÓm con ng­êi, b¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm ; ®ång thêi, c¸c quy t¾c, ®iÒu kho¶n, biÓu phÝ b¶o hiÓm ®· ®­îc nghiªn cøu ®Ó phï hîp víi kh«ng nh÷ng thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam mµ cßn víi tËp qu¸n vµ th«ng lÖ b¶o hiÓm thÕ giíi. 4. Quy m« cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm MÆc dï cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ cao nh­ ®· kÓ trªn nh÷ng quy m« cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam cßn nhá bÐ, ch­a xøng ®¸ng víi tiÒm n¨ng vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ x· héi. Doanh thu toµn ngµnh míi chØ chiÕm tû träng nhá so víi tæng s¶n phÈm quèc néi cña nÒn kinh tÕ (n¨m 1996 chØ chiÕm 0,48%). NÕu ®em so s¸nh víi tû träng cña nh÷ng n­íc trong khu vùc nh­ NhËt B¶n (n¨m 1993: 13,2%). Singapore (n¨m 1994: 5,4%), Malasyia (n¨m 1994: 3,7%), Indonesia (n¨m 1994: 1,57%), th× míi thÊy thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam ch­a lín. C¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm ch­a tho¶ m·n tèi ®a nhu cÇu b¶o hiÓm trong n­íc còng nh­ c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Trong lÜnh vùc b¶o hiÓm phi nh©n thä, c¸c nghiÖp vô ®· triÓn khai th× ch­a phñ kÝn c¸c khu vùc cña nÒn kinh tÕ nh­ khu vùc t­ nh©n (b¶o hiÓm tµi s¶n, b¶o hiÓm nhµ t­ nh©n), nhiÒu nghiÖp vô b¶o hiÓm kh¸c cßn ch­a ®­îc triÓn khai. Riªng trong lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä, do míi ®­îc triÓn khai nªn møc phæ biÕn vµ nhËn thøc vÒ b¶o hiÓm nh©n thä ch­a ®­îc s©u réng trong quÇn chóng. MÆt kh¸c, s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä ®ang ®­îc b¸n ch­a ®ñ ®a d¹ng ®Ó phôc vô mäi ®èi t­îng d©n c­ vµ mäi løa tuæi. Ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam cã thêi gian h¬n 30 n¨m h×nh thµnh, tån t¹i. Song ®Õn tËn thêi ®iÓm nµy, viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm míi chØ dõng l¹i ë møc NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ, ch­a cã luËt kinh doanh b¶o hiÓm. Do vËy phÇn nµo h¹n chÕ tèc ®é ph¸t triÓn cña ngµnh b¶o hiÓm còng nh­ c«ng cô qu¶n lý, gi¸m s¸t Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. T¹i thêi ®iÓm hiÖn nay, mÆc dï ®· cã 7 doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong ®ã 3 doanh nghiÖp lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh­ng B¶o ViÖt vÉn lµ doanh nghiÖp hµng ®Çu trªn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam. N¨m 1997, B¶o ViÖt chiÕm h¬n 60% thÞ phÇn b¶o hiÓm trong n­íc, hÇu hÕt mäi quy t¾c, ®iÒu kho¶n, biÓu phÝ c¸c nghiÖp vô ®Òu do B¶o ViÖt nghiªn cøu, so¹n th¶o, tr×nh Bé Tµi chÝnh phª duyÖt vµ ban hµnh, B¶o ViÖt lµ doanh nghiÖp duy nhÊt triÓn khai kinh doanh ë c¶ hai lÜnh vùc b¶o hiÓm nh©n thä vµ phi nh©n thä víi trªn 50 nghiÖp vô kh¸c nhau. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét ®iÒu ch¾c ch¾n r»ng, doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o trªn thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ mäi ho¹t ®éng kinh doanh dÞch vô, viÖc tõng b­íc më cöa thÞ tr­êng b¶o hiÓm, hoµ nhËp víi thÞ tr­êng b¶o hiÓm thÕ giíi ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò ®­îc ChÝnh phñ quan t©m. C¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ ®­îc ®a d¹ng. S¶n phÈm b¶o hiÓm phong phó h¬n nh»m ®¸p øng mäi nhu cÇu b¶o hiÓm. ViÖc chuyÓn giao vèn, c«ng nghÖ b¶o hiÓm tõ n­íc ngoµi vµo sÏ ®­a ngµnh b¶o hiÓm n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo thÞ tr­êng néi ®Þa, chÌn Ðp c«ng ty b¶o hiÓm trong n­íc, lòng ®o¹n thÞ tr­êng, g©y ¸p lùc ®Ó nÒn kinh tÕ lµ cã thÓ x¶y ra. Cho dï c¸c quy t¾c ®iÒu kho¶n, nghiÖp vô b¶o hiÓm ViÖt Nam hÇu hÕt ®Òu phï hîp víi th«ng lÖ vµ tËp qu¸n b¶o hiÓm quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ViÖt Nam ®· thiÕt lËp ®­îc quan hÖ vÒ t¸i b¶o hiÓm, m«i tr­êng b¶o hiÓm, ®¹i lý gi¸m ®Þnh vµ xÐt båi th­êng víi hµng tr¨m c«ng ty b¶o hiÓm trªn thÕ giíi, nh­ng nh÷ng ®ßi hái vÒ mét thÞ tr­êng b¶o hiÓm tù do ®ang th¸ch thøc c¸c nhµ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ViÖt Nam. GÇn ®©y, WTO (Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi) ®ang ®ßi hái c¸c n­íc thµnh viªn më cöa thÞ tr­êng, nhÊt lµ trong lÜnh vùc dÞnh nh­ b­u chÝnh viÔn th«ng, dÞch vô tµi chÝnh mµ trong ®ã cã kinh doanh b¶o hiÓm. C¸c C«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam v× coi ®©y lµ thÞ tr­êng cßn s¬ khai, th©m nhËp ®Ó mét sè c«ng ty b¶o hiÓm n­íc ngoµi lËp c«ng ty con hay chi nh¸nh 100% vèn n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®ang lµ mét trong nh÷ng ®ßi hái cña c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi trong khi so¹n th¶o hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng gi÷a ViÖt Nam vµ mét sè n­íc. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc cho phÐp thµnh lËp thªm c¸c c«ng ty liªn doanh, chi nh¸nh c«ng ty n­íc ngoµi cÇn ®­îc c©n nh¾c kü c¸c quan hÖ cung cÇu vµ b¶o hiÓm cña thÞ tr­êng ViÖt Nam trong mét thêi kú cô thÓ, ®Æc biÖt lµ khi ViÖt Nam ch­a cã nhiÒu kinh nghiÖm vÒ viÖc qu¶n lý trong lÜnh vùc nµy. Mét sè n­íc Ch©u ¸, ®Æc biÖt thùc tiÔn ë NhËt B¶n ®· cho thÊy: NhËt B¶n më cöa thÞ tr­êng b¶o hiÓm trong n­íc cho c¸c c«ng ty 100% vèn n­íc ngoµi vµo ho¹t ®éng, nh­ng qu¸ tr×nh ®ã ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch tõ tõ, thËn träng, kh«ng g©y sèc b»ng c¸ch giíi h¹n sè l­îng giÊy phÐp ho¹t ®éng, nghÜa lµ mçi n¨m ChÝnh phñ NhËt B¶n chØ cÊp giÊy phÐp cho mét c«ng ty n­íc ngoµi vµo kinh doanh trªn thÞ tr­êng. Bªn c¹nh ®ã, còng kh«ng lo¹i trõ viÖc cÇn ­u tiªn cho phÐp thµnh lËp c«ng ty con cña c¸c c«ng ty t¸i b¶o hiÓm n­íc ngoµi v× ho¹t ®éng cña mét c«ng ty t¸i b¶o hiÓm sÏ ®ßi hái kü thuËt cao h¬n, vèn lín h¬n (mµ ®iÒu kiÖn néi lùc khã ®¸p øng), ®ång thêi thu hót ®­îc nguån vèn ®Çu t­ vµo ViÖt Nam vµ t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ l¹i ngo¹i tÖ trong n­íc. Song song víi viÖc thóc ®Èy thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam hoµ nhËp víi thÞ tr­êng b¶o hiÓm quèc tÕ, vÊn ®Ò b¶o hé vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng néi ®Þa còng cÇn ph¶i ®­îc ChÝnh phñ quan t©m thÝch ®¸ng. Mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vµ hîp lý vÒ thuÕ, vÒ nghiÖp vô b¶o hiÓm, vÒ tiÒn l­¬ng vµ c¸c chÕ ®é kh¸c ®Ó doanh nghiÖp b¶o hiÓm néi ®Þa cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®· trë thµnh mét ®ßi hái cÊp thiÕt. ViÖc kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm n­íc ngoµi còng cÇn ®­îc chó träng th«ng qua c¸c qui ®Þnh h¹n chÕ vÒ ph¹m vi, ®Þa bµn, lÜnh vùc ho¹t ®éng. §ång thêi, ChÝnh phñ nªn xem xÐt ®Õn viÖc ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®· qui ®Þnh trong NghÞ ®Þnh 100CP, hç trî doanh nghiÖp b¶o hiÓm Nhµ n­íc, ®Ó c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh lµnh m¹nh, phôc vô tèt h¬n cho c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ - c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc, chuÈn bÞ ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ViÖt Nam gia nhËp AFTA, APEC, WTO. 5. Vai trß cña Nhµ n­íc ®èi víi b¶o hiÓm x· héi §Ó qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm b»ng ph¸p luËt. Nhµ n­íc cÇn sím ban hµnh Bé LuËt b¶o hiÓm lµ v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt, theo ®ã, quyÒn lîi chÝnh ®¸ng kh«ng chØ cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm mµ cßn cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc b¶o hiÓm sÏ ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ. Tr­íc m¾t, mét sè vÊn ®Ò vÒ b¶o hiÓm nh­ hÖ thèng biÓu phÝ "sµn" cho mét sè nghiÖp vô nh­ b¶o hiÓm ch¸y, c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm b¾t buéc nh­ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi, b¶o hiÓm x©y dùng l¾p ®Æt, b¶o hiÓm tai n¹n hµnh kh¸ch, ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c v¨n phßng ®¹i diÖn b¶o hiÓm n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm, ®Æc biÖt lµ ®¹i lý b¶o hiÓm nh©n thä, cÇn ph¶i ®­îc cô thÓ ho¸ b»ng ph¸p luËt ®Ó thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh chãng vµ lµnh m¹nh. II. §Þnh h­íng ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®Þnh h­íng ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phÇn, tõ ®ã thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®· ®­îc ph¸t triÓn nhanh, cã ®ãng gãp lín trong nh©n quü vµ ®· tham gia nhiÒu mÆt trong c¸c chÝnh s¸ch x· héi. Riªng vÒ b¶o hiÓm x· héi, ®· thùc sù "sù b¶o vÖ x· héi" cho mäi thµnh viªn trong x· héi. NÕu nh­ tr­íc ®©y BHXH chØ lµ ®¬n tuyÕn nguån chi b¶o hiÓm x· héi chñ yÕu tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc th× nay, nhu cÇu b¶o hiÓm x· héi ®· ph¸t triÓn réng h¬n, tíi toµn x· héi. §iÒu ®ã thóc ®Èy BHXH ph¶i cã c¸c ®Þnh h­íng ph¸t triÓn míi ®Ó ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu ®ã: 1. B¶o hiÓm vµ hoµn thiÖn c¸c c¬ së vÒ ph¸p lý: - Söa ®æi, bæ sung mét sè BHXH quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu lÖ BHXH ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP vµ 45/CP cña ChÝnh phñ ®Ó kh¾c phôc c¸c tån t¹i hiÖn nay. - KhÈn tr­¬ng x©y dùng luËt BHXH theo NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc ®Æt ra vµ NghÞ quyÕt cña Quèc héi kho¸ 9. - KiÖn toµn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ qu¶n lý c«ng t¸c BHXH, x©y dùng quy chÕ vËn hµnh ®ñ søc ®¸p øng yªu cÇu, nhiÖm vô ®Æt ra trong thêi gian tíi cña ngµnh BHXH ViÖt Nam. - §Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ vÒ quy chÕ tµi chÝnh thèng nhÊt, b¶o ®¶o ®ñ nguån thu, chèng bao cÊp, b¶o tån vµ t¨ng tr­ëng quü cho ho¹t ®éng BHXH ViÖt Nam. - T¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm tra, thanh tra thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH nh»m ®¶o b¶o mäi quy ®Þnh cã liªn quan ®­îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n, kÞp thêi. 2. Coi träng ph¸t triÓn vÒ chiÒu réng: bao gåm c¶ më réng c¸c ®èi t­îng tham gia BHXH lÉn c¸c h×nh thøc BHXH. Ngµnh BHXH sÏ cè g¾ng thu hót tÊt c¶ c¸c ®èi l­îng lao ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia BHXH. Më réng ®èi t­îng tham gia BHXH sÏ gãp phÇn lµm lµnh m¹nh thÞ tr­êng lao ®éng cña n­íc ta. HiÖn nay ®èi t­îng cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi míi chØ chiÕm 10% lùc l­îng lao ®éng, cßn ®a sè ng­êi lao ®éng ë nh÷ng khu vùc kh«ng cã quan hÖ lao ®éng (chñ - thî) hoÆc ë c¸c doanh nghiÖp cã d­íi 10 lao ®éng vÉn ch­a ®­îc tham gia BHXH mÆc dï nhiÒu ng­êi trong sè hä cã nhu cÇu vÒ b¶o hiÓm x· héi. Tuy nhiªn viÖc më réng ®èi t­îng tham gia BHXH còng cÇn ph¶i thËn träng vµ cã nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña n­íc ta còng nh­ tr×nh ®é qu¶n lý cña ngµnh BHXH. 3. Xóc tiÕn thiÕt lËp vµ më réng quan hÖ cña BHXH ViÖt Nam víi BHXH c¸c n­íc: Nh»m sím héi nhËp víi hÖ thèng b¶o hiÓm c¸c n­íc, tr­íc m¾t lµ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ hîp t¸c quèc tÕ sÏ ®­îc tiÕn hµnh trªn c¸c lÜnh vùc: - Trao ®æi kinh nghiÖm cña ngµnh; - §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé lµm viÖc vµ qu¶n lý; - Gia nhËp c¸c hiÖp héi nh»m hç trî nhau trong lÜnh vùc cïng quan t©m. 4. Ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn vÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ c¬ së vËt chÊt cña ngµnh BHXH - Hoµn thµnh viÖc x©y dùng trô së lµm viÖc cho toµn bé hÖ thèng tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng (kÓ c¶ c¸c huyÖn); - Tõng b­íc ®Çu t­ ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin trong toµn ngµnh; - §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé nghiÖp vô ®ñ tr×nh ®é ®¶m tr¸ch vai trß to lín cña m×nh. Môc tiªu mçi n¨m Ýt nhÊt ph¶i cã 20% c¸n bé ®­îc ®µo t¹o míi hoÆc ®µo t¹o l¹i, tËp trung vµ c¸c lÜnh vùc: NghiÖp vô c¬ b¶n trong c«ng t¸c BHXH; qu¶n lý quü BHXH; c¬ së khoa häc cña viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH; nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ b¶o toµn vµ ph¸t triÓn quü BHXH; c«ng nghÖ th«ng tin (tin häc trong qu¶n lý quü BHXH); - H×nh thµnh m¹ng l­íi tæ chøc BHXH gåm 3 cÊp theo h×nh th¸p, trong ®ã, ®ãng vai trß h¹t nh©n vµ cÊp trªn, c¬ quan BHXH ViÖt Nam (víi c¸c tæ chøc trùc thuéc) cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý toµn ngµnh vµ thu hót hÇu hÕt ®èi t­îng b¶o hiÓm b¾t buéc vµ b¶o hiÓm tù nguyÖn; toµn bé c¸c tæ chøc BHXH kÓ trªn ®Òu chÞu sù gi¸m s¸t vµ chØ ®¹o cña Héi ®ång qu¶n lý. Héi ®ång nµy sÏ kÕt hîp víi Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi, víi Bé Tµi chÝnh trong lÜnh vùc liªn quan ®Ó qu¶n lý mét c¸ch hiÖu qu¶ nguån vèn. * §Ó thùc hiÖn nh÷ng ®Þnh h­íng ph¸t triÓn BHXH ®Õn n¨m 2010 kh«ng chØ cÇn ®Õn nç lùc cña b¶n th©n ngµnh BHXH mµ cßn rÊt cÇn sù phèi hîp tõ c¸c cÊp c¸c ngµnh cã liªn quan còng nh­ phèi hîp chÆt chÏ BHXH víi c¸c chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi kh¸c, víi c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm kh¸c. §ång thêi, Nhµ n­íc còng cÇn cã tr¸ch nhiÖm hç trî thªm cho quü BHXH tõ nguån ng©n s¸ch. 5. Nh÷ng ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña BHXH a. ChÕ ®é BHXH míi thÓ hiÖn ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm sau: - §èi víi chÕ ®é trî cÊp èm ®au quy ®Þnh thªm thêi gian h­ëng trî cÊp ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng thuéc c¸c ngµnh nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i; - §èi víi chÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp: §iÒu lÖ quy ®Þnh râ ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i chÞu mäi kho¶n chi phÝ vÒ s¬ cøu, cÊp cøu, ®iÒu trÞ, tiÒn l­¬ng trong thêi gian ch÷a bÖnh ph¶i chÞu båi th­êng nÕu ng­êi lao ®éng bÞ tµn phÕ hoÆc bÞ chÕt. §ång thêi ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm bè trÝ c«ng viÖc phï hîp víi søc khoÎ sau khi ng­êi lao ®éng ®· ®­îc ®iÒu trÞ khái; - §èi víi chÕ ®é h­u trÝ: §iÒu lÖ BHXH quy ®Þnh râ h¬n c¸c tr­êng hîp ch­a ®ñ tuæi ®êi còng ®­îc h­ëng l­¬ng h­u hµng th¸ng. Quy ®Þnh nµy nh»m gi¶i quyÕt t×nh h×nh thùc tÕ th­êng x¶y ra cã nhiÒu tr­êng hîp tuy ch­a hÕt tuæi lao ®éng nh­ng v× søc khoÎ suy gi¶m mµ kh«ng thÓ tiÕp tôc lµm viÖc ®­îc; - §èi víi chÕ ®é tö tuÊt: §iÒu lÖ ®· quy ®Þnh møc tiÒn mai t¸ng ®­îc n©ng lªn b»ng 8 th¸ng tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. Nh×n chung, chÝnh s¸ch BHXH míi phï hîp víi thùc tiÔn, phï hîp víi ®­êng lèi ®æi míi vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ cña Nhµ n­íc, ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß quan träng cña nã trong hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. b. Nh÷ng ®iÒu cßn h¹n chÕ: - Theo nh­ quy ®Þnh t¹i Bé luËt Lao ®éng vµ §iÒu lÖ BHXH, th× hiÖn nay míi chØ cã h¬n 60% lao ®éng thuéc diÖn BHXH b¾t buéc ®­îc ®¨ng ký tham gia BHXH cßn l¹i gÇn 40% ch­a tham gia; - TiÒn thu tõ sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng cßn bÞ thÊt thu lín so víi quy ®Þnh; - Tæ chøc BHXH ViÖt Nam: Biªn chÕ ®«ng nh­ng thiÕu ®ång bé vµ tr×nh ®é, chÊt l­îng cßn h¹n chÕ. Sù phèi hîp gi÷a tæ chøc BHXH ViÖt Nam víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ë Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng cßn thiÕu chÆt chÏ, ®Æc biÖt lµ trong viÖc phèi hîp kiÓm tra, thanh tra thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH; - Do viÖc qu¸n triÖt, tuyªn truyÒn réng kh¾p vÒ chÝnh s¸ch BHXH míi ch­a kÞp thêi nªn nhËn thøc cña ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng vÒ chÝnh s¸ch BHXH ch­a ®Çy ®ñ dÉn ®Õn viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch cßn thiÕu sãt trong nép vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cho ng­êi lao ®éng; - HiÖn nay, Nhµ n­íc ®ang qu¶n lý vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch BHXH nh­ng còng cßn mét sè v­íng m¾c v× cßn ph¶i xö lý nh÷ng tån t¹i theo c¸c chÝnh s¸ch quy ®Þnh tr­íc ®©y, võa ph¶i thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh míi; - Ch­a tæ chøc ®­îc h×nh thøc BHXH tù nguyÖn nh­ luËt ®Þnh; - Ch­a cã luËt BHXH ®Ó ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ ph¸t sinh trong BHXH; - §èi t­îng tham gia chÝnh s¸ch BHXH cña n­íc ta hiÖn nay cßn rÊt h¹n chÕ trong khi sè l­îng ®¬n vÞ s¶n xuÊt ngoµi quèc doanh ph¸t triÓn m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. C. KÕt luËn Nãi tãm l¹i ph¸t triÓn B¶o hiÓm x· héi nh»m thùc hiÖn môc tiªu c«ng b»ng B¶o hiÓm x· héi vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi lµ mét ®Þnh h­íng chiÕn l­îc cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, hoµn toµn phï hîp víi xu h­íng hiÖn nay ë n­íc ta, lµ nhiÖm vô cña tõng ng­êi d©n trong viÖc tham gia ®ãng gãp, ®ång thêi còng lµ quyÒn lîi cña hä trong viÖc h­ëng thô c¸c nguån lîi do quü B¶o hiÓm x· héi ®em l¹i. ViÖc Nhµ n­íc tiÕp tôc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi c¶ vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, trong ®ã cã chÝnh s¸ch, c¬ chÕ tµi chÝnh ®Ó thóc ®Èy B¶o hiÓm x· héi ph¸t triÓn ngµnh cµng v÷ng m¹nh, cã thÓ ho¹t ®éng ®éc lËp víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt vµ l©u dµi, cÇn thiÕt ph¶i cã sù hç trî cña tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c ngµnh, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, ®oµn thÓ vµ x· héi trong ph¹m vi c¶ n­íc.