Chuyên khảo Biển Đông tập 1 ( Khái quát về Biển Đông)

n cã thÓ tíi trªn 35‰. Thuéc kiÓu lo¹i nµy cã c¸c ®Çm: L¨ng C«, An Khª, Trµ æ, ¤ Loan, N­íc mÆn, N­íc ngät. §Çm ph¸ gÇn kÝn, cöa më réng, chÕ ®é n­íc lî - lî nh¹t, ®é mÆn th­êng chØ thÊp d­íi 30‰. Thuéc kiÓu lo¹i nµy cã c¸c ®Çm: Tam Giang - CÇu Hai, Tr­êng Giang, ThÞ N¹i, Cï M«ng, Thñy TriÒu, N¹i. ViÖc ph©n chia nh­ trªn chØ mang ý nghÜa t­¬ng ®èi, trªn thùc tÕ cã thÓ thay ®æi theo tõng thêi gian, trong qu¸ tr×nh biÕn ®éng ph¸t triÓn tiÕn ho¸ cña thñy vùc. Cã thÓ lÊy ph¸ Tam Giang - CÇu Hai nh­ hai ®¹i diÖn ®iÓn h×nh cña lo¹i thñy vùc nµy ë ven biÓn ViÖt Nam. §©y còng lµ thñy vùc ®­îc nghiªn cøu t­¬ng ®èi nhiÒu trong thêi gian võa qua. H×nh 27: S¬ ®å h×nh th¸i c¸c dÇm ph¸ ven bê miÒn Trung ViÖt Nam (TrÇn §øc Thanh) 4. 2. §Æc tr­ng sinh th¸i ®Çm ph¸ Tam Giang - CÇu Hai Thñy vùc nµy cã chiÒu dµi 68 km, réng 0,5 - 9 km, ®­îc coi lµ ®Çm ph¸ lín nhÊt §«ng Nam ¸ hiÖn nay, n»m ë phÝa b¾c ®Ìo H¶i V©n, trªn bê t©y vÞnh B¾c Bé, n¬i cßn chÞu ¶nh h­ëng cña giã mïa ®«ng b¾c. §©y lµ khu vùc cã l­îng m­a cao nhÊt n­íc ta. Vïng ven bê cã ®éng lùc thèng trÞ lµ sãng kÕt hîp víi t¸c ®éng cña giã t¹o nªn c¸c cån c¸t lín. §Çm ph¸ TG - CH réng 21.600 ha, cã ®é s©u trung b×nh 1,5 - 2m, s©u nhÊt 6 - 7m ë cöa l¹ch. HÖ gåm 3 phÇn, t­¬ng ®èi kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i, c¸c yÕu tè m«i tr­êng vµ sinh vËt. Ph¸ Tam Giang réng 5.200 ha ë phÝa b¾c, ®Çm An TruyÒn - Thñy Tó réng 6.000 ha ë phÇn gi÷a, ®Çm CÇu Hai réng 10.400 ha ë phÝa nam. HÖ cån c¸t ngoµi ®Çm ph¸ ch¹y liªn tôc tõ Cöa ViÖt xuèng nói VÜnh Phong vµ bÞ c¾t ë hai cöa ThuËn An vµ T­ HiÒn. C¸c cån cao 20 - 30m, vãt nhän vµ thÊp dÇn ®Õn 4 - 5m ë s¸t c¸c cöa l¹ch. TrÇm tÝch nÒn ®¸y bao gåm bïn bét nhá, bét lín, c¸t nhá vµ c¸t trung. Tuy nhiªn, bét lín phæ biÕn nhÊt vµ lµ diÖn ph©n bè chñ yÕu cña cá biÓn. C¸t trung ph©n bè ë r×a ®Çm ph¸. C¸t nhá ph©n bè ë c¸c b·i triÒu vµ lan ®Õn ®é s©u 0,5m, gÇn c¸c cöa s«ng, c¸c cöa l¹ch vµ ®Çm Sam. Bét lín chñ yÕu ph©n bè d­íi ®é s©u 0,5m. Bïn bét nhá ë phÇn gi÷a ®Çm CÇu Hai vµ däc trôc l¹ch Thñy Tó, Tam Giang. Trong trÇm tÝch c¸t th­êng gÆp nhiÒu m¶nh vá th©n mÒm, l­îng mïn b· h÷u c¬ trong trÇm tÝch bét kh¸ lín, cã thÓ ®¹t ®Õn 20%. Mµu s¾c trÇm tÝch lµ s¸m ®en víi l­îng mïn b· h÷u c¬ cao (gÇn cöa s«ng), s¸m n©u (cöa ThuËn An, Tam Giang, nam Thñy Tó), s¸m vµng, vµng n©u (víi trÇm tÝch c¸t). §Æc biÖt mµu s¸m xanh phæ biÕn ë ®Çm CÇu Hai, n¬i trao ®æi n­íc h¹n chÕ. HÇu hÕt c¸c s«ng cña Thõa Thiªn - HuÕ ®æ vµo ®Çm ph¸ TG - CH víi tæng diÖn tÝch l­u vùc gÇn 4.000 km2, mo®un dßng ch¶y b×nh qu©n n¨m 50 l/s.km2. Mo®un ®Ønh lò thuéc lo¹i cao nhÊt n­íc ta 2.370 - 7.000 l/s.km2. Tæng l­îng n­íc vµo ®Çm ph¸ kho¶ng 6 km3/n¨m vµ t¶i l­îng bïn c¸t kho¶ng 685.000 tÊn/n¨m. Cã 3 con s«ng chÝnh ®æ vµo ®Çm ph¸ lµ ¤ L©u, H­¬ng, §¹i Giang. Mùc n­íc: Mùc n­íc trong ®Çm ph¸ biÕn ®éng phøc t¹p, thay ®æi theo thêi gian, kh«ng gian. VÒ mïa c¹n, mùc n­íc ®Çm ph¸ lu«n thÊp h¬n ®Ønh triÒu ngoµi biÓn 25 - 35 cm ë ®Çm CÇu Hai, 5 - 15 cm ë Tam Giang. Mïa lò ng­îc l¹i, mùc n­íc ®Çm ph¸ lu«n cao h¬n mùc n­íc biÓn 70 cm ë CÇu Hai. Biªn ®é triÒu ë ®Çm ph¸ nhá h¬n ë biÓn vµ ë s«ng, t¹i Tam Giang 30 - 50 cm, CÇu Hai 10 - 20 cm. Dao ®éng mùc n­íc n¨m lín nhÊt ®¹t 70 cm ë Tam Giang, 100 cm ë CÇu Hai. Sãng: Sãng trong vùc n­íc ®Çm ph¸ yÕu, chñ yÕu sãng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè quan träng nhÊt lµ h­íng vµ tèc ®é giã. Sãng m¹nh h¬n c¶ lµ ë ®Çm CÇu Hai, sãng h­íng b¾c, t©y b¾c mïa ®«ng ®¹t 0,3 - 0,5m. Dßng ch¶y: Dßng ch¶y ®Çm ph¸ TG - CH hÕt søc phøc t¹p, bao gåm c¸c thµnh phÇn dßng triÒu, dßng ch¶y s«ng vµ dßng giã. §é mÆn trong ®Çm ph¸ thay ®æi rÊt m¹nh theo mïa, tÇng vµ theo diÖn trong biªn ®é 0,1 - 33‰. Nãi chung, ®é mÆn ®Çm ph¸ cao nhÊt ë c¸c cöa, 20 - 33‰ vµo mïa kh« vµ 5 - 30‰ vµo mïa m­a. Vµo phÝa trong ®Çm ph¸, ®é mÆn gi¶m dÇn vµ thÊp nhÊt ë c¸c cöa s«ng, lu«n æn ®Þnh cao ë CÇu Hai, Thñy Tó, thÊp ë Tam Giang vµ biÕn ®éng m¹nh ë An TruyÒn. Nh­ vËy ®Çm ph¸ c¬ b¶n mÆn lî vµ lî vÒ mïa kh«, lî vµ lî nh¹t vÒ mïa m­a. Chªnh lÖch hai mïa 10 - 20‰. TÝnh chÊt ph©n tÇng ®é muèi rÊt lín trong ®é s©u chØ 1 - 2m, vµo mïa kh« cã sù ph©n tÇng lín ë khu vùc cöa s«ng H­¬ng, tíi 13,25‰ chªnh lÖch gi÷a mÆt vµ ®¸y, ë c¸c n¬i kh¸c phæ biÕn 2 - 6‰. VÒ mïa m­a, møc ®é ph©n tÇng yÕu h¬n vµ chªnh lÖch cao h¬n c¶ lµ ë cöa l¹ch, vÝ dô 8,4‰ ë ThuËn An. ë ph¸ Tam Giang, do ngät ho¸, ph©n tÇng mïa m­a yÕu ®i. HiÖn t­îng ph©n tÇng ng­îc l¹i x¶y ra ë mét sè n¬i, ®Æc biÖt lµ ë Thñy Tó, x¶y ra c¶ ë mïa kh« vµ mïa m­a. ëë Thñy Tó ph©n tÇng ng­îc mïa kh« ®¹t biªn ®é 5‰ kÐo dµi 7 giê/ngµy. TrÞ sè pH cña n­íc ®Çm ph¸ thay ®æi m¹nh trong kho¶ng 5,7 - 8,0 vµ ®ång biÕn theo ®é mÆn, pH mïa kh« 7,3 - 8,0, mïa m­a 5,7 - 7,9. ¤xy hoµ tan vµ c¸c chØ sè COD, BOD5. L­îng «xy hoµ tan mïa m­a kh¸ cao vµ ph©n bè kh¸ ®ång ®Òu 5 - 6 ml/l. Vµo mïa kh« l­îng «xy gi¶m thÊp h¬n theo xu h­íng tõ b¾c xuèng nam, tõ t©y sang ®«ng, cöa ¤ L©u 6 ml/l, cöa ThuËn An 5 ml/l, An TruyÒn 5,3 ml/l, Thñy Tó 4,8 ml/l, phÝa t©y CÇu Hai 5 ml/l, phÝa ®«ng CÇu Hai 4 ml/l. Ph©n tÇng «xy còng râ rµng, tÇng ®¸y thÊp h¬n tÇng mÆt. ChØ sè COD 1 - 3 mgO2/l. Mïa m­a 2 - 3 mgO2/l, mïa kh« 1 - 2,5 mgO2/l. COD th­êng t¨ng cao ë cöa s«ng, ®Õn 6 mgO2/l ë cöa s«ng H­¬ng. ChØ sè BOD5 kho¶ng 0,6 - 1,5 mgO2/l, trung b×nh 1,0 mgO2/l, thÊp ë Tam Giang (0,7 mgO2/l) vµ Thñy Tó (0,8 mgO2/l) vµ cao h¬n ë CÇu Hai (1,5 mgO2/l). Hµm l­îng dÇu kh¸ cao, kho¶ng 0,13 - 0,5 mg/l, cao ë c¸c khu cöa l¹ch, mïa kh« cao h¬n mïa m­a. Mïa kh« cã 39% sè mÉu trªn 0,3 mg/l, mïa m­a cã 50% sè mÉu trªn 0,3 mg/l (giíi h¹n cho phÐp). NhiÖt ®é n­íc ®Çm ph¸ tÇng mÆt th­êng thÊp h¬n nhiÖt ®é kh«ng khÝ 1 - 3°C vµo mïa ®«ng, cao h¬n nhiÖt ®é kh«ng khÝ 2 - 3°C vµo mïa hÌ nãng. Nh÷ng th¸ng mïa hÌ, nhiÖt ®é n­íc th­êng 28 - 32°C, nhiÒu khi 34°C. C¸c th¸ng mïa l¹nh 18 - 23°C. NhiÖt ®é tÇng ®¸y th­êng thÊp h¬n tÇng mÆt 1 - 3°C vÒ mïa hÌ. Biªn ®é thay ®æi nhiÖt ®é ngµy ®ªm cã thÓ ®¹t 4 - 6°C. N­íc ®Çm ph¸ cã ®é ®ôc thÊp, mïa m­a 25 - 110 mg/l, trung b×nh 50 mg/l. §é ®ôc cao nhÊt ë Tam Giang 60 - 100 mg/l, trung b×nh 76 mg/l vµ ®¹t ®Õn 90 mg/l ë cöa ¤ L©u. Khu An TruyÒn, Thñy Tó kho¶ng 25 - 55 mg/l, trung b×nh 36 mg/l vµ gi¶m vÒ phÝa nam. Khu CÇu Hai kho¶ng 25 - 55, trung b×nh 35 mg/l. ë vùc n­íc ®Çm ph¸ ®é ®ôc tÇng ®¸y cao h¬n, ë c¸c cöa s«ng ®é ®ôc tÇng mÆt cao h¬n. T¹i cöa s«ng H­¬ng ®é ®ôc tÇng mÆt 110 mg/l, ®¸y 60 mg/l, ë cöa §¹i Giang tÇng mÆt 55 mg/l, ®¸y 30 mg/l. §Õn nay, dÉn liÖu ®Çy ®ñ nhÊt cho biÕt thùc vËt phï du (TVPD) trong ®Çm TG - CH cã171 loµi, thuéc 73 chi, 28 hä, 9 bé, 4 ngµnh: ngµnh t¶o silic Bacillariophyta cã 119 loµi (chiÕm 69,59% tæng sè loµi TVPD; ngµnh t¶o lôc Chlorophyta 21 loµi (12,28%); ngµnh t¶o gi¸p Pyrrophyta 16 loµi (9,36%) vµ ngµnh t¶o lam Cyanophyta 15 loµi (8,77%). Ngoµi ra cßn hai loµi thuéc ngµnh t¶o vµng ¸nh Chrysophyta. VÒ cÊu tróc, gåm hai d¹ng chñ yÕu: d¹ng TVPD biÓn vµ d¹ng TVPD n­íc ngät. §Æc ®iÓm cña khu hÖ TVPD hÖ TG - CH lµ cã sù lu©n phiªn thay thÕ theo mïa gi÷a hai nhãm loµi biÓn vµ n­íc ngät ®iÓn h×nh: trong mïa kh« (th¸ng 3 - 8) TCPD biÓn cã sè loµi hiÖn diÖn ë møc cao nhÊt (18,32% tæng sè loµi TVPD), thµnh phÇn ­u thÕ thuéc bé t¶o silic trung t©m Centrales (thuéc ngµnh Bacillariophyta) vµ mét sè thuéc ngµnh t¶o gi¸p. C¸c loµi th­êng gÆp thuéc c¸c chi Chaetoceros, Biddulphia, Rhizosolenia, Ceratium... trong ®ã hai loµi Chaetoceros paradoxus vµ Ch. siamense ph¸t triÓn rÊt m¹nh, th­êng g©y ra hiÖn t­îng “në hoa” ë khu vùc An Xu©n vµo th¸ng 4, sinh l­îng trong mïa nµy cã thÓ ®¹t 86.105 tb/m3 ë TG vµ 60.104 tb/m3 ë Sam - An TruyÒn. Trong mïa m­a (th¸ng 9 - 2), TVPDNN xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu. Nh×n chung, ®Õn cuèi mïa kh« (th¸ng 7, 8 vµ ®Çu th¸ng 9) TVPD biÓn gi¶m chØ cßn 11,30% tæng sè loµi, sang mïa m­a, n­íc bÞ ngät hãa m¹nh, TVPD biÓn gÇn nh­ biÕn mÊt, chØ cßn l¹i mét sè loµi réng muèi thuéc ngµnh t¶o silic trong hÖ. Ng­îc l¹i TVPD n­íc ngät ph¸t triÓn m¹nh, sinh l­îng ®¹t 29.104 - 14.105 tb/m3 (NguyÔn Träng Nho, 1994). HÖ ®Çm ph¸ TG - CH cã ®é s©u trung b×nh 1,5m, nh­ng sù ph©n tÇng vµ biÕn ®éng ngµy ®ªm cña TVPD rÊt râ rµng. Khu hÖ ®éng vËt phï du (§VPD) ë hÖ TG - CH cã 33 loµi, bao gåm gi¸p x¸c ch©n chÌo Copepoda 28 loµi (chiÕm 84,8% §VPD), gi¸p x¸c r©u chÎ Cladocera 4 loµi (12,1%) vµ trïng b¸nh xe Rotatoria 1 loµi (3,0%). VÒ cÊu tróc, khu hÖ §VPD ®­îc h×nh thµnh bëi 3 nhãm loµi: nhãm n­íc mÆn xuÊt hiÖn trong ®Çm vµo mïa kh«, ®¹i diÖn cã c¸c loµi thuéc gièng Acartia, Labidocera, Temora...; nhãm n­íc ngät xuÊt hiÖn trong ®Çm vµo mïa m­a lò, ®¹i diÖn lµ c¸c loµi thuéc gièng Diaphanosoma, Vettodiaptomus, Moina...; nhãm n­íc lî hiÖn diÖn hÇu nh­ quanh n¨m trong hÖ, ®¹i diÖn cã c¸c loµi thuéc gièng Schmackeria, Sinocalanus, Pseudodiaptomus... Sinh l­îng b×nh qu©n trong toµn hÖ lµ 3.115 c¸ thÓ /m3, trong ®ã b¾c s«ng H­¬ng lµ 2.705 c¸ thÓ /m3, nam s«ng H­¬ng lµ 3.520 c¸ thÓ /m3. Nh×n chung sinh l­îng trong mïa kh« cao h¬n mïa m­a, trõ ®Çm Thñy Tó. Nguyªn nh©n cã thÓ do trong mïa m­a, ®Çm Thñy Tó bÞ dån Ðp bëi khèi n­íc ngät tõ hai phÝa TG vµ CH lµm gi¶m ®é mÆn cña ®Çm kÝch thÝch c¸c loµi n­íc lî ph¸t triÓn m¹nh h¬n lµm t¨ng sè l­îng §VPD trong ®Çm. Gièng nh­ TVPD ph©n bè sinh l­îng cña §VPD còng ph©n tÇng rÊt râ. Trong toµn hÖ, mËt ®é b×nh qu©n ë tÇng mÆt lµ 2.951 ct/m3, ë tÇng ®¸y lµ 4.359 ct/m3. KÕt qu¶ kh¶o s¸t n¨m 1993 còng thÓ hiÖn xu thÕ chung nµy ë c¶ hai khu vùc b¾c vµ nam s«ng H­¬ng. Thùc vËt nhá bïn ®¸y (TVNB§) ë ®Çm TG - CH ®· ph¸t hiÖn ®­îc 54 loµi, 5 thø thùc vËt nhá bïn ®¸y. Thµnh phÇn nhãm nµy tËp trung ë líp t¶o silic Bacillariophyceae trong ®ã bé t¶o silic l«ng chim Pennales cã 47 loµi, 4 thø (chiÕm 87% TSL cña líp) vµ bé t¶o silic trung t©m Centrales cã 7 loµi, 1 thø (12,9%). VÒ nguån gèc, cã 46 loµi (85,18% TVNB§) nguån gèc biÓn, 7 loµi (12,96%) nguån gèc n­íc ngät, vµ 1 loµi (1,86%) võa ë biÓn võa ë n­íc ngät. C¸c chi cã ®é gÆp cao lµ Nitzchia, Mastogloia, Campilodiscus, Diploneis, Navicula v.v... §Æc tr­ng næi bËt cña nhãm TVNB§ lµ kh«ng cã sù biÕn ®æi ®¸ng kÓ vÒ sè l­îng loµi qua c¸c mïa (37/54 loµi cã mÆt quanh n¨m) vµ ph©n bè réng kh¾p trong hÖ ®Çm ph¸. Thµnh phÇn thùc vËt lín thñy sinh (TVLTS) ë hÖ ®Çm ph¸ TG - CH ®· thèng kª ®­îc 59 loµi, bao gåm 47 loµi rong (t¶o) vµ 12 loµi thùc vËt cã hoa. Thµnh phÇn rong thuéc 4 ngµnh: rong lôc Chlorophyta cã 19 loµi (43,18% TSLR), rong lam Cyanophyta 16 loµi (36,36%), rong ®á Rhodophyta 7 loµi (15,90%) vµ rong n©u Phaeophyta 2 loµi (4,54%). Sinh khèi chung cña TVLTS ë hÖ ®¹t 200 - 2500 g/m2. VÒ cÊu tróc sinh th¸i, TVLTS chia lµm 3 nhãm: nhãm ngät - lî ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng cöa s«ng, ®¹i diÖn nh­ c¸c chi rong m¸i chÌo Valisneria, rong ®u«i chã Ceratophyllum, rong bón Enteromorpha, Hydrilla; nhãm lî - ph©n bè réng, ®¹i diÖn cã c¸c loµi rong c©u m¶nh Gracilaria tenuistipitata, rong linbi Lyngbya aestuarii, rong l«ng cøng Cladophora crispula, rong tõ Najas indica; nhãm mÆn - ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng cã ®é muèi cao nh­ An Xu©n, cöa ThuËn An, cöa T­ HiÒn, Phó T©n v.v... ®¹i diÖn nhãm nµy cã c¸c loµi rong l«ng hång Ceramium taylorii, rong thuèc giun tÊm Caloglossa ogasawaraensis, rong tãc tiªn Compsopogon oishii, rong c©u m¶nh vµ c¸c loµi cá biÓn (seagrass) nh­ Halophilla ovalis, H. beccarii, Cymodocea rotundata, Ruppia maritima... Dùa vµo ph­¬ng thøc sèng cã thÓ chia TVLTS thµnh 3 d¹ng: D¹ng sèng tù do l¬ löng trªn mÆt n­íc vµ trªn nÒn ®¸y, cµi cuèn vµo nhau vµ cã thÓ di ®éng kh¾p n¬i. §¹i diÖn cho d¹ng sèng nµy lµ c¸c loµi thuéc chi Enteromorpha, Cladophora, Rhizoclonium, Lyngbya, Chaetomorpha... D¹ng sèng b¸m trªn gi¸ thÓ (®¸, nÒn ®Êt...) b»ng rÔ thËt hay rÔ gi¶. §¹i diÖn d¹ng nµy cã c¸c loµi rong ®á nguån gèc biÓn thuéc chi Caloglossa, Gracilaria... vµ tÊt c¶ c¸c loµi TVLTS bËc cao nh­ Valisneria, Ceratophyllum, Cymodocea... D¹ng sèng b× sinh, b¸m trªn c¸c c©y kh¸c. §¹i diÖn nh­ c¸c loµi trong chi Compsopogon, Oscillatoria, Ceramium... §Õn nay dÉn liÖu ®Çy ®ñ nhÊt cho biÕt, ë ®Çm TG - CH cã 33 loµi ®éng vËt ®¸y (§V§) cì nhá, gåm 6 nhãm ph©n lo¹i: th©n mÒm - Mollusca (9 loµi), giun nhiÒu t¬ - Polychaeta (9 loµi), gi¸p x¸c b¬i nghiªng - Amphipoda (9 loµi), gi¸p x¸c ch©n ®Òu - Isopoda (2 loµi), Tanaidacea (1 loµi) vµ Êu trïng c«n trïng (3 loµi). VÒ sinh th¸i cÊu tróc, khu hÖ §V§ ®­îc hîp thµnh bëi 3 nhãm: nhãm n­íc mÆn cã nguån gèc biÓn, xuÊt hiÖn trong ®Çm ph¸ chñ yÕu vµo mïa kh«, ®¹i diÖn nh­ c¸c loµi thuéc gièng Macoma, Solen, Batillaria, Nepthys, Neanthes...; nhãm n­íc ngät nguån gèc tõ s«ng, hå, xuÊt hiÖn trong ®Çm ph¸ vµo mïa m­a, ®¹i diÖn lµ nh÷ng Êu trïng hä Chironomidae vµ c¸c loµi Namalycastis longicirris, Corbicula sp....; nhãm n­íc lî chiÕm tû lÖ lín, xuÊt hiÖn hÇu nh­ quanh n¨m trong ®Çm ph¸, ®¹i diÖn lµ c¸c loµi thuéc gièng Terebralia, Cerithidea, Corophium, Metoediceropsis, Melita, Cyathura... Ph©n bè cña §V§: ë b¾c s«ng H­¬ng c¸c loµi n­íc ngät ph©n bè chñ yÕu ë c¸c cöa s«ng, c¸c loµi n­íc lî vµ mét sè loµi n­íc mÆn réng muèi ph©n bè tõ An Xu©n ®Õn chî §Çm. C¸c loµi n­íc mÆn réng muèi ph©n bè tõ An Xu©n ®Õn cöa ThuËn An. ë nam s«ng H­¬ng, do ®é mÆn cao h¬n nªn thµnh phÇn chñ yÕu lµ d¹ng biÓn vµ n­íc lî; c¸c loµi n­íc ngät ph©n bè ë vïng cöa s«ng Lîi N«ng, Truåi. Sù ph©n bè sinh l­îng §V§ còng sai kh¸c râ rÖt gi÷a hai vïng b¾c vµ nam s«ng H­¬ng. Sinh l­îng b×nh qu©n trong toµn ®Çm lµ 528 ct/m2 vµ 51 g/m2, trong ®ã b¾c s«ng H­¬ng lµ 335 ct vµ 61g trªn 1 m2, nam s«ng H­¬ng lµ 675 ct vµ 41g trªn 1m2. Qua ®ã thÊy r»ng, ph©n bè cña §V§ ë Tam Giang rÊt th­a thít, mËt ®é vµ khèi l­îng tËp trung chñ yÕu vµo nhãm th©n mÒm mµ nßng cèt lµ lo¹i th©n mÒm n­íc ngät vµ ngät lî ph©n bè dµy ®Æc ë vïng cöa s«ng ¤ L©u. ë nam s«ng H­¬ng, sù ph©n bè cña c¸c nhãm tr¶i ®Òu h¬n, tuy mçi ®Çm cã nhãm ­u thÕ, nh­ng ë tÊt c¶ 11 tr¹m ®Òu thu ®­îc mÉu. Khu hÖ c¸, theo kÕt qu¶ thèng kª tµi liÖu nhiÒu n¨m cho biÕt, trong ®Çm ph¸ TG - CH ®· ph¸t hiÖn ®­îc 223 loµi c¸ thuéc 125 gièng, 62 hä, 16 bé (NguyÔn NhËt Thi, 1994), cã 20 - 23 loµi ®­îc coi lµ c¸ kinh tÕ ë ®Çm ph¸. VÒ cÊu tróc, khu hÖ c¸ gåm 3 nhãm: Nhãm c¸ biÓn nhãm nµy cã sè loµi ®«ng nhÊt, chiÕm kho¶ng 65% tæng sè loµi cña khu hÖ. §¹i diÖn nh­ c¸c hä Synodotidae, Muraenesocidae, Nemipteridae, Serranidae, Carangidae, Lutianidae, Nemipteridae, Sparidae, Mullidae, Labridae, v.v... XuÊt hiÖn nhiÒu trong mïa kh«. Nhãm c¸ n­íc lî cã sè loµi chiÕm kho¶ng 19,2%. §¹i diÖn cho nhãm nµy lµ nh÷ng gièng loµi thuéc hä Engraulidae, Hemirhamphidae, Belonidae, Mugilidae, Eleotridae, Gobiidae, Periophthalmidae, Taenioididae... Nhãm c¸ n­íc ngät chiÕm kho¶ng 15,7%. §¹i diÖn cã c¸c gièng loµi thuéc hä: Cyprinidae, Bagridae, Clariidae, Symbranchidae, Anabantidae, Channidae... VÒ mÆt cÊu tróc quÇn x· sinh vËt, TVPD cã thµnh phÇn loµi kh¸ phong phó so víi ®Çm ph¸ kh¸c c¸c tØnh phÝa nam Thõa Thiªn - HuÕ (TG - CH 171, ThÞ N¹i 185, ®Çm N¹i 125 (NguyÔn Träng Nho, 1994), nh­ng sinh khèi l¹i thÊp h¬n hµng chôc lÇn. §VPD rÊt nghÌo c¶ vÒ thµnh phÇn loµi vµ sinh vËt l­îng so víi c¸c ®Çm ph¸ kh¸c (ThÞ N¹i 58 loµi, 76.350ct/m3; ®Çm N¹i 34 - 61.700 ct/m3. N­íc TG - CH cã ®é trong cao, ®é pH ë d¹ng trung tÝnh ®Õn kiÒm, bøc x¹ mÆt cao (120 - 140 Kcal/cm2/n¨m) lµ ®iÒu kiÖn t­¬ng ®èi thuËn lîi cho TVPD. Nh­ng sinh khèi l¹i thÊp so víi c¸c ®Çm ph¸ miÒn Trung. Nguyªn nh©n chÝnh cã thÓ do hµm l­îng c¸c muèi dinh d­ìng nh­ photpho, nit¬ ë TG - CH rÊt thÊp so víi c¸c n¬i kh¸c (TG - CH 3 - 9,8 mgP/m3, 0.5 - 4 mgN/m3, ThÞ N¹i 70 - 100 mgP/m3, 50 mgN/m3). Cßn §VPD cã sinh vËt l­îng thÊp, ngoµi c¸c nguyªn nh©n kh¸c cã thÓ, ®è lµ hÖ qu¶ trùc tiÕp cña t×nh tr¹ng sinh vËt l­îng thÊp cña TVPD. Khu hÖ §V§ ë TG - CH còng nghÌo c¶ vÒ thµnh phÇn vµ sè l­îng so víi mét sè ®Çm phÝa nam. ë TG - CH cã 33 loµi, sinh vËt l­îng b×nh qu©n lµ 528 ct/m2 vµ 51 g/m2, trong khi ®ã ë ®Çm ThÞ N¹i lµ 191 loµi, 580 ct/m2 vµ 97,9 g/m2. HiÖn t­îng nghÌo cña §V§ ë TG - CH chñ yÕu do m«i tr­êng sinh th¸i kh¾c nghiÖt, lu«n biÕn ®æi m¹nh qua c¸c mïa nªn chØ tån t¹i nh÷ng loµi réng sinh th¸i. MÆt kh¸c do nguån thøc ¨n h¹n hÑp tõ TVPD vµ §VPD, th× mïn b· h÷u c¬ vµ thùc vËt nhá bïn ®¸y còng lµ thøc ¨n quan träng cña mét sè loµi §V§ (chñ yÕu lµ nhãm th©n mÒm - thµnh phÇn c¬ b¶n t¹o nªn khèi l­îng cña §V§ trong hÖ). Khu hÖ c¸ cã thµnh phÇn loµi rÊt phong phó, nh­ng h¬n 80% sè loµi lµ c¸ biÓn vµ c¸ n­íc ngät nªn chóng chØ cã mÆt vµo c¸c mïa kh¸c nhau. Do ®ã trong tõng thêi ®iÓm, sè loµi hiÖn diÖn trong ®Çm kh«ng cao. Nh÷ng loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ chñ yÕu thuéc nhãm c¸ n­íc lî. Nhãm c¸ nµy cã kh¶ n¨ng thÝch nghi víi sù biÕn ®æi m¹nh cña m«i tr­êng sinh th¸i, cã phæ thøc ¨n réng nªn tån t¹i, sinh tr­ëng vµ t¸i s¶n xuÊt nhanh (Vâ V¨n Phó, 1995). TÝnh chung phæ thøc ¨n cña 10 loµi c¸ kinh tÕ ®· x¸c ®Þnh ®­îc 71 lo¹i (riªng ë loµi c¸ dµy 23 lo¹i, ë loµi c¸ mßi cê chÊm 18 lo¹i). Qua c¸c dÉn liÖu trªn cã thÓ rót ra mÊy nhËn xÐt chung nh­ sau: Trong c¸c nh©n tè h÷u sinh ®Çm ph¸ TG - CG, TVPD vµ c¸ cã thµnh phÇn loµi kh¸ phong phó, §VPD vµ §V§ nghÌo h¬n c¸c ®Çm ph¸ c¸c tØnh phÝa nam. Trong TVPD thµnh phÇn t¶o silic chiÕm ­u thÕ (69,59%); trong §VPD thµnh phÇn Copepoda chiÕm ­u thÕ (84,8%), trong TVLTS rong lôc chiÕm ­u thÕ h¬n (43,18%); trong §V§, thµnh phÇn chñ yÕu tËp trung ë 3 lo¹i th©n mÒm, giun nhiÒu t¬ vµ gi¸p x¸c b¬i nghiªng; trong khu hÖ c¸ bé c¸ v­îc chiÕm ­u thÕ (52,67%). VÒ cÊu tróc, quÇn x· sinh vËt bao gåm 3 thµnh phÇn c¬ b¶n cã nguån gèc kh¸c nhau: thµnh phÇn n­íc mÆn, n­íc ngät, vµ n­íc lî tån t¹i quanh n¨m trong hÖ. Sù lu©n phiªn thay thÕ theo mïa cña c¸c thµnh phÇn sinh vËt nªn sè l­îng loµi hiÖn diÖn trong mäi thêi ®iÓm lu«n thÊp h¬n sè loµi chung. Sinh vËt l­îng cña TVPD rÊt thÊp, cña §VPD cã kh¸ h¬n nh­ng ®Òu thÊp h¬n ®Çm ph¸ c¸c tØnh phÝa nam hµng chôc lÇn. Cã hiÖn t­îng ph©n tÇng râ rÖt ë TVPD vµ §VPD, tÇng ®¸y lu«n cao h¬n tÇng mÆt trong c¶ mïa kh« vµ mïa m­a. Sinh vËt l­îng TVPD vµ §VPD cßn biÕn ®æi râ rÖt theo ngµy ®ªm ë TVPD, trong mïa kh«, sinh l­îng tÇng mÆt vµ tÇng ®¸y ban ngµy ®Òu cao h¬n ban ®ªm; trong mïa m­a, ngµy cao h¬n ®ªm ë nam s«ng H­¬ng, ng­îc l¹i, ë b¾c s«ng H­¬ng ngµy thÊp h¬n ®ªm. ë §VPD, trong c¶ mïa m­a vµ mïa kh«, trong toµn hÖ ban ngµy ®Òu thÊp h¬n ban ®ªm. ë hÖ ®Çm ph¸ TG - CH, mÆc dï sinh khèi cña TVPD vµ §VPD rÊt thÊp nh­ng th¶m thùc vËt bËc cao thñy sinh vµ thùc vËt nhá bïn ®¸y l¹i rÊt ph¸t triÓn cã vai trß ­u thÕ trong viÖc t¹o n¨ng suÊt s¬ cÊp cho hÖ vµ lµ nguån dinh d­ìng trùc tiÕp cña nhiÒu ®èi t­îng kinh tÕ quan träng trong hÖ ®Çm ph¸. 4. 3. N¨ng suÊt sinh häc ®Çm ph¸ Nguån dinh d­ìng trong khèi n­íc cña hÖ nãi chung lµ nghÌo vµ ph©n bè kh«ng ®Òu do trao ®æi n­íc kÐm vµ ph©n tÇng m¹nh. Muèi photphat (PO43 - ) kh«ng cao, hµm l­îng trong mïa m­a th­êng gÊp 2 - 3 lÇn mïa kh«, trung b×nh ë Tam Giang vµ An TruyÒn lµ 3,0 - 4,3 mg/m3, ë Thñy Tó 4,0 - 4,5 mg/m3, c¸c n¬i kh¸c 3 - 4 mg/m3. Photpho tÇng mÆt th­êng thÊp h¬n tÇng ®¸y. Muèi nitrit (NO2 - ) thÊp, mïa m­a (1 - 4 mg/m3) cao h¬n mïa kh« (0,5 - 1,5 mg/m3). Muèi silicat (SiO32 - ) cã hµm l­îng kh¸ cao, dao ®éng tõ 500 - 4000 mgSi/m3, trong ®ã khu vùc Tam Giang, Sam - An TruyÒn cã hµm l­îng silicat cao h¬n c¸c n¬i kh¸c, thÊp nhÊt lµ ®Çm CÇu Hai, dao ®éng tõ 400 - 1000 mgSi/m3. L­îng silicat ë tÇng mÆt cao h¬n tÇng ®¸y. L­îng silicat cao ë Tam Giang do nguån s«ng ¤ L©u cung cÊp, mÆt kh¸c cßn do sinh khèi TVPD ë hÖ rÊt thÊp nªn kh¶ n¨ng tiªu thô yÕu. Tr¸i víi t×nh h×nh trong khèi n­íc, thµnh phÇn dinh d­ìng trong trÇm tÝch ®¸y kh¸ giµu. Hµm l­îng cacbon h÷u c¬ (Chc) trung b×nh 0,82% ë lßng ®Çm ph¸. L­îng nit¬ tæng sè (Nts) trong trÇm tÝch ®¸y trung b×nh lµ 0,093% t­¬ng ®èi ®ång ®Òu ë c¸c khu vùc, nit¬ dÔ tan (Ndt) lµ 2,9 mg/100g trÇm tÝch kh«, cao nhÊt ë Tam Giang. P tæng sè trung b×nh 0,169% t­¬ng ®èi ®ång ®Òu, ë Thñy Tó cao h¬n chót Ýt. P hoµ tan trung b×nh lµ 1,58 mg, còng cao nhÊt ë Tam Giang. ë s¸t cöa s«ng, hµm l­îng dinh d­ìng cao h¬n. N¨ng suÊt sinh häc s¬ cÊp (NSSH) cña TVPD theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t trong th¸ng 10/1994 cho thÊy NSSH th« cña TVPD cã tõ 75 - 173 mgC/m3.ngµy, trung b×nh 130 mgC/m3 ngµy, s¶n phÈm tinh chiÕm trªn 50%. MÆc dï nh÷ng gi¸ trÞ nµy ®· chøng tá hÖ ®Çm ph¸ TG - CH lµ mét vùc n­íc nhiÖt ®íi cã søc s¶n xuÊt s¬ cÊp kh¸ cao, song so víi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s¬ cÊp cã thÓ cã cña c¸c ®Çm ph¸ miÒn Trung cho thÊy, nh÷ng gi¸ trÞ nh­ vËy míi ®¹t kho¶ng trªn d­íi 50%. §iÒu ®ã cho ta mét nhËn ®Þnh b­íc ®Çu lµ thêi kú th¸ng 10 ®Çu th¸ng 11, t¹i vïng nµy cã nh÷ng yÕu tè sinh th¸i kh«ng thuËn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¬ cÊp. Mét sè nh÷ng yÕu tè ®ã lµ: Vµo thêi kú nµy vùc n­íc bÞ ngät ho¸ m¹nh. Do ®ã mét sè loµi t¶o ­a mÆn kÐm ph¸t triÓn vµ trong vïng chØ cßn l¹i chñ yÕu c¸c nhãm loµi ­a ngät, lî. NhiÖt ®é n­íc trong c¸c ngµy kh¶o s¸t gi¶m thÊp còng lµ yÕu tè sinh th¸i kh«ng thuËn, h¹n chÕ kh¶ n¨ng quang hîp cña TVPD, lµm gi¶m c­êng ®é h« hÊp cña quÇn x·. MÆt kh¸c, vµo nh÷ng ngµy kh¶o s¸t trêi n¾ng to, Ýt m©y còng lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn khi c­êng ®é bøc x¹ cã thÓ qu¸ cao trong khi c¸c b×nh thÝ nghiÖm cña chóng t«i ®Æt ë ®é s©u 0,2 - 0,5m. MÆc dï cã mét sè ®iÒu kiÖn sinh th¸i chØ tiÖm cËn møc thuËn, song víi søc s¶n xuÊt s¬ cÊp cña TVPD ®¹t cì 130 mgC/m3/ngµy ®· chøng tá nÕu ®iÒu kiÖn sinh th¸i thuËn lîi, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s¬ cÊp cña vùc n­íc cã thÓ ®¹t gi¸ trÞ tèi ®a. 5. Mét sè nhËn ®Þnh chung vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ nguån lîi sinh vËt biÓn ViÖt Nam ViÖc ®iÒu tra nghiªn cøu khu hÖ sinh vËt biÓn ViÖt Nam cho tíi nay ch­a thÓ coi lµ thËt ®Çy ®ñ. Tuy nhiªn, víi nh÷ng t­ liÖu ®· cã ®­îc hiÖn nay ®­îc tr×nh bµy ë c¸c phÇn trªn ®· cã thÓ hiÓu biÕt ®­îc nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña khu hÖ sinh vËt biÓn ViÖt Nam vÒ ®a d¹ng sinh häc, còng nh­ vÒ tiÒm n¨ng cña nh÷ng nguån lîi sinh vËt chñ yÕu. Trªn c¬ së nµy cã thÓ rót ra mét sè nhËn ®Þnh chung, ®Ò xuÊt nh÷ng ý kiÕn b­íc ®Çu vÒ ph­¬ng h­íng khai th¸c vµ b¶o vÖ nguån lîi. 5.1. §Æc tr­ng ®a d¹ng sinh häc biÓn ViÖt Nam Víi vÞ trÝ n»m trong vïng nhiÖt ®íi vÜ ®é thÊp ë phÝa t©y Th¸i B×nh D­¬ng, tiÕp gi¸p víi vïng biÓn Trung Quèc vµ NhËt B¶n ë phÝa b¾c, víi vïng biÓn Indonesia - Malaisia ë phÝa nam vµ nhÊt lµ gÇn víi trung t©m ph¸t sinh sinh vËt biÓn ven bê vïng phÝa t©y Th¸i B×nh D­¬ng - vïng biÓn Philippin - Malaisia, biÓn ViÖt Nam cã mét khu hÖ sinh vËt biÓn phong phó vµ mét c¶nh quan sinh th¸i ®a d¹ng. Víi sè loµi c¸c nhãm sinh vËt biÓn chñ yÕu nh­: c¸, gi¸p x¸c, th©n mÒm, rong biÓn, rõng ngËp mÆn... ®Òu v­ît qu¸ hoÆc t­¬ng ®­¬ng c¸c vïng biÓn kÕ cËn. Cïng víi khu hÖ sinh vËt biÓn phong phó, vïng biÓn ViÖt Nam cßn cã c¶nh quan thiªn nhiªn, c¸c hÖ sinh th¸i biÓn ®a d¹ng, cã ®ñ c¸c hÖ sinh th¸i biÓn nhiÖt ®íi tiªu biÓu: vïng triÒu cöa s«ng, rõng ngËp mÆn, r¹n san h«, cá biÓn, ®Çm ph¸ ven biÓn, c¸c ®¶o ven bê vµ vïng kh¬i. 1. Thµnh phÇn loµi sinh vËt biÓn ViÖt Nam nh×n chung mang tÝnh chÊt sinh vËt nhiÖt ®íi vÒ c¬ b¶n, chñ yÕu bao gåm c¸c loµi nhiÖt ®íi ph©n bè réng trong vïng Ên §é - T©y Th¸i B×nh D­¬ng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn vïng biÓn nµy. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt khÝ hËu mïa ®«ng l¹nh cßn tån t¹i ë vïng biÓn phÝa b¾c ViÖt Nam, trong thµnh phÇn loµi ë tÊt c¶ c¸c nhãm ®éng vËt còng nh­ thùc vËt ®Òu cßn thÊy c¶ c¸c loµi cËn nhiÖt ®íi cã ph©n bè tõ vïng biÓn cËn nhiÖt ®íi Trung Quèc, nam NhËt B¶n tíi biÓn phÝa b¾c ViÖt Nam. Cã thÓ coi vÞnh B¾c Bé nh­ giíi h¹n ph©n bè thÊp nhÊt cña c¸c loµi «n ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi di chuyÓn tõ phÝa b¾c xuèng, mÆt kh¸c còng lµ giíi h¹n cao nhÊt cña c¸c loµi nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh di chuyÓn tõ phÝa nam lªn. Ngoµi ra, trong thµnh phÇn loµi sinh vËt biÓn ViÖt Nam cßn cã c¸c loµi cã ph©n bè toµn cÇu. §iÒu ®¸ng chó ý lµ trong thµnh phÇn loµi sinh vËt biÓn ViÖt Nam, tû lÖ c¸c loµi ®Æc h÷u rÊt thÊp so víi c¸c vïng biÓn l©n cËn. 2. Trong khu hÖ ®éng vËt, thùc vËt biÓn ViÖt Nam cã thÓ thÊy hai yÕu tè ®Þa sinh vËt c¬ b¶n: yÕu tè Trung Hoa - NhËt B¶n vµ yÕu tè Ên §é - Malaysia. Ngoµi ra còng cßn cã c¸c yÕu tè kh¸c, nh­ yÕu tè CËn Cùc (boreal), yÕu tè §Þa Trung H¶i, tuy kh«ng nhiÒu. Tõ ®ã cã thÓ thÊy cÊu tróc ®Þa sinh vËt cña sinh vËt biÓn ViÖt Nam kh«ng thuÇn nhÊt mµ mang tÝnh chÊt hçn hîp, ®Æc biÖt râ ë vïng biÓn phÝa b¾c ViÖt Nam. Trong ph©n vïng ®Þa sinh vËt vïng biÓn phÝa ®«ng ch©u ¸, vïng biÓn phÝa b¾c ViÖt Nam (vÞnh B¾c Bé) víi khu hÖ sinh vËt trong ®ã cã thÓ ®Æt trong Ph©n vïng Trung Hoa - NhËt B¶n cña Vïng T©y Th¸i B×nh D­¬ng, thuéc Tæng vïng Ên §é - T©y Th¸i B×nh D­¬ng (Indowestpacific superegion), trong khi vïng biÓn phÝa nam víi khu hÖ sinh vËt nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh (c¸c r¹n san h«, mangrove) l¹i ph¶i ®Æt trong Ph©n vïng Ên §é - M· Lai cña Vïng T©y Th¸i B×nh D­¬ng. 3. VÒ mÆt sinh th¸i - sinh häc, sinh vËt biÓn ViÖt Nam mét mÆt mang tÝnh chÊt nhiÖt ®íi vÒ c¬ b¶n, mÆt kh¸c l¹i thÓ hiÖn tÝnh chÊt phi nhiÖt ®íi, thÊy ë sinh vËt biÓn vïng biÓn phÝa b¾c ViÖt Nam mµ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nh­ trªn ®· nãi, Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt cËn nhiÖt ®íi. TÝnh chÊt nhiÖt ®íi cña sinh vËt biÓn ViÖt Nam biÓu hiÖn ë c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau: a. Cã nh÷ng nhãm sinh vËt biÓn ®Æc tr­ng cho biÓn nhiÖt ®íi vÜ ®é thÊp nh­: thùc vËt só vÑt, san h«, søa l­îc dÑp, c¸c loµi c¸, t«m cua, trai èc biÓn nhiÖt ®íi. b. Sè l­îng loµi phong phó nh­ng sè l­îng c¸ thÓ mçi loµi kh«ng lín nh­ ë c¸c vïng biÓn «n ®íi. §iÒu nµy thÊy râ nhÊt trong s¶n l­îng khai th¸c c¸ biÓn. c. C¸c qu¸ tr×nh sèng: kiÕm måi, sinh tr­ëng, sinh s¶n, nh×n chung hÇu nh­ diÔn ra liªn tôc quanh n¨m, kh«ng cã giai ®o¹n ng¾t qu·ng mïa ®«ng nh­ ë vïng «n ®íi, t­¬ng øng víi chÕ ®é khÝ hËu ®ång ®Òu quanh n¨m cña vïng nhiÖt ®íi. d. BiÕn ®éng sè l­îng sinh vËt - sinh vËt phï du, sinh vËt ®¸y - kh«ng mang tÝnh chÊt ®¬n chu kú nh­ ë vïng biÓn «n ®íi, mµ mang tÝnh chÊt ®a chu kú hoÆc kh«ng cã chu kú. TÝnh chÊt phi nhiÖt ®íi cña sinh vËt biÓn ViÖt Nam ®­îc biÓu hiÖn ë c¸c ®Æc ®iÓm sau: a. Trong thµnh phÇn loµi, cã c¶ nh÷ng loµi gèc cËn nhiÖt ®íi cã ph©n bè tõ vïng biÓn cËn nhiÖt ®íi phÝa b¾c (Trung Quèc, NhËt B¶n) tíi vïng biÓn phÝa b¾c ViÖt Nam, thÊy ë tÊt c¶ c¸c nhãm sinh vËt: c¸ biÓn, t«m cua biÓn, trai èc biÓn, rong biÓn... b. Cã hiÖn t­îng di c­ theo mïa thu ®«ng vµ xu©n hÌ cña c¸ biÓn ë vÞnh B¾c Bé, t­¬ng øng víi biÕn ®æi chÕ ®é nhiÖt ®é vµ giã mïa, còng nh­ hiÖn t­îng di c­ theo chiÒu th¼ng ®øng, ®iÒu kh«ng thÊy cã ë c¸c vïng biÓn nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh phÝa nam. c. NhÞp ®iÖu sinh tr­ëng cña sinh vËt trong n¨m, c¸ biÖt vÉn cã thÓ ph©n biÖt râ nh­ ë c¸ biÓn, thÓ hiÖn ë vßng n¨m trªn vÈy c¸, nhÊt lµ ë vÞnh B¾c Bé, ®iÒu kh«ng thÊy ë c¸ vïng nhiÖt ®íi. 4. T­¬ng øng víi tÝnh chÊt nhiÖt ®íi giã mïa cña thiªn nhiªn biÓn ViÖt Nam, tÝnh chÊt biÕn ®éng theo mïa còng thÓ hiÖn râ trong c¸c qu¸ tr×nh sinh häc - sinh th¸i cña sinh vËt biÓn nh­ qu¸ tr×nh sinh s¶n, di c­, biÕn ®éng sè l­îng th­êng diÔn ra theo nhÞp mïa giã ®«ng b¾c vµ t©y nam trong n¨m, t¹o nªn 2 mïa sinh häc t­¬ng øng víi 2 mïa khÝ hËu cña biÓn ViÖt Nam. Tuy nhiªn do sù ph©n chia 2 mïa khÝ hËu - mïa ®«ng vµ mïa hÌ - l¹i kh«ng ®ång nhÊt gi÷a hai vïng biÓn phÝa b¾c vµ phÝa nam, mïa ®«ng l¹nh chi tån t¹i ë vïng biÓn phÝa b¾c, dÉn tíi sù sai kh¸c ®¸ng kÓ gi÷a sinh vËt biÓn 2 vïng phÝa b¾c vµ phÝa nam vÒ cÊu tróc thµnh phÇn loµi, quan hÖ vÒ cÊu tróc ®Þa sinh vËt, ®Æc ®iÓm sinh häc - sinh th¸i c¸c nhãm sinh vËt biÓn... TÝnh chÊt biÕn ®éng theo 2 mïa giã, sù sai kh¸c b¾c nam cã thÓ coi lµ nh÷ng ®Æc tr­ng mang tÝnh ®Þa ph­¬ng cña sinh vËt biÓn ViÖt Nam. 5. VÒ lÞch sö h×nh thµnh, khu hÖ sinh vËt biÓn ViÖt Nam ®­îc coi lµ cßn t­¬ng ®èi trÎ, chi míi h×nh thµnh tõ sau ®ît biÓn tiÕn sau cïng sau b¨ng hµ vµo cuèi Pleistoxen (Gurianova, 1972). Cã thÓ v× vËy, mét ®Æc ®iÓm cña khu hÖ sinh vËt biÓn ViÖt Nam lµ trong thµnh phÇn ph©n lo¹i rÊt Ýt thÊy c¸c loµi ®Æc h÷u (endemic) gièng nh­ ®· thÊy ë khu hÖ sinh vËt biÓn ven bê phÝa ®«ng Trung Quèc, nh­ng l¹i kh¸c víi c¸c vïng biÓn Philippin, NhËt B¶n, cã tû lÖ loµi ®Æc h÷u kh¸ cao. Trong vïng biÓn ViÖt Nam, cho tíi nay míi chi thÊy cã mét sè Ýt loµi ®Æc h÷u t¹m thêi trong c¸c nhãm giun nhiÒu t¬, cua t«m he, mùc. Sù hiÖn diÖn mét sè loµi sinh vËt biÓn cæ ë vïng biÓn ViÖt Nam nh­: Sam (Tachypleus tridentatatus), èc anh vò (Nautilus pompilius), gi¸ biÓn (Lingula), hµ ngãn tay (Mitella), c¸ l­ìng tiªm (Branchiostoma)... chi ®­îc coi nh­ hÖ qu¶ cña sù giao l­u víi trung t©m ph¸t sinh Philippin - M· Lai cña sinh vËt biÓn nhiÖt ®íi ven bê. 6. N»m trong vïng nhiÖt ®íi giã mïa, c¸c hÖ sinh th¸i biÓn ViÖt Nam rÊt ®a d¹ng vµ mang tÝnh chÊt nhiÖt ®íi vÒ c¬ b¶n. Trªn d¶i ven biÓn, cã thÓ gÆp c¸c hÖ sinh th¸i biÓn nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh nh­ vïng triÒu cöa s«ng cã hoÆc kh«ng cã rõng ngËp mÆn, c¸c r¹n san h«, c¸c ®Çm ph¸, vòng vÞnh ven biÓn, c¸c ®¶o ven biÓn, vïng c¸t ven biÓn. Ngoµi kh¬i cã thÓ gÆp c¸c hÖ sinh th¸i ®¶o san h« ®iÓn h×nh nh­ ë quÇn ®¶o Hoµng Sa, Tr­êng Sa. §Æc tÝnh chung cña c¸c hÖ sinh th¸i nhiÖt ®íi nµy ®Òu rÊt nh¹y c¶m víi c¸c t¸c ®éng thiªn nhiªn vµ nh©n t¸c, cã thÓ biÓn ®æi nhanh chãng cã khi chØ trong thêi gian 5 - 10 n¨m. §Æc tÝnh ph©n bè ®Þa lý c¸c kiÓu hÖ sinh th¸i nµy cã liªn quan tíi ®Æc tr­ng thñy v¨n, ®Þa chÊt, khÝ hËu cña c¸c vïng ®Þa lý tù nhiªn biÓn. Vïng biÓn phÝa b¾c ®Æc tr­ng bëi c¸c hÖ sinh th¸i vïng triÒu cöa s«ng víi c¸c b·i båi réng lín hµng n¨m tiÕn ra biÓn cã khi tíi hµng tr¨m mÐt. Vïng biÓn miÒn Trung ®Æc tr­ng bëi c¸c hÖ sinh th¸i ®Çm ph¸, vòng vÞnh ven biÓn, vïng c¸t ven biÓn, c¸c ®¶o san h« vïng kh¬i. Vïng biÓn phÝa nam - víi khÝ hËu nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh, ®Æc tr­ng bëi c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn rÊt ph¸t triÓn trªn c¸c b·i båi cöa s«ng. C¸c hÖ sinh th¸i ®¶o ven bê còng gÆp nhiÒu ë vïng biÓn phÝa b¾c vµ phÝa nam, víi c¸c ®¶o lín cã vÞ trÝ kinh tÕ, an ninh quèc phßng quan träng. 7. T×nh h×nh sö dông c¸c hÖ sinh th¸i biÓn ViÖt Nam vµo c¸c môc ®Ých khai th¸c nguån lîi, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh tÕ x· héi cã xu h­íng t¨ng dÇn nhÞp ®é ®Æc biÖt lµ tõ gi÷a n¨m 70 trë l¹i ®©y, cïng víi t×nh h×nh chiÕn tranh kÕt thóc trong c¶ n­íc, víi nhÞp ®é t¨ng d©n sè, còng nh­ nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi ë ViÖt Nam cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. HÖ sinh th¸i ®­îc sö dông m¹nh mÏ nhÊt lµ vïng triÒu cöa s«ng cã vµ kh«ng cã rõng ngËp mÆn, ®Æc biÖt lµ ë vïng phÝa nam víi môc ®Ých ph¸t triÓn nu«i h¶i s¶n (t«m). C¸c hÖ sinh th¸i cßn Ýt ®­îc sö dông lµ ®Çm ph¸ ven biÓn vµ nhÊt lµ vòng vÞnh biÓn ven bê. Tuy nhiªn, cã thÓ nhËn xÐt lµ viÖc sö dông c¸c hÖ sinh th¸i biÓn ë ViÖt Nam nh×n chung cßn ch­a dùa trªn mét c¬ së hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ cÊu tróc, chøc n¨ng, c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn hãa vËt chÊt, n¨ng l­îng cña hÖ sinh th¸i, dù b¸o c¸c hËu qu¶ sinh th¸i d­íi t¸c ®éng cña ho¹t ®éng con ng­êi, v× vËy th­êng dÉn tíi t×nh tr¹ng hÖ sinh th¸i bÞ suy tho¸i nhanh chãng, nhiÒu khi rÊt nghiªm träng, nh­ ®· thÊy ë c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn nhiÒu n¬i ë vïng phÝa nam, c¸c r¹n san h« ven bê vµ c¶ ë c¸c ®¶o vïng kh¬i. 8. HiÖn t­îng suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i ven biÓn ë ViÖt Nam, diÔn ra víi tèc ®é nhanh ë nhiÒu n¬i trong kho¶ng 10 n¨m trë l¹i ®©y. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do viÖc khai th¸c nguån lîi v« tæ chøc ë vïng ven biÓn, thiÕu hiÓu biÕt vÒ hÖ sinh th¸i, chØ quan t©m tíi lîi Ých tr­íc m¾t mµ kh«ng chó ý tíi hËu qu¶ sinh th¸i lín vÒ l©u dµi. Cïng víi hiÖn t­îng suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i ven biÓn, cßn cã hiÖn t­îng xãi lë bê biÓn nghiªm träng ë mét sè n¬i, t×nh h×nh « nhiÔm biÓn tr­íc hÕt do s¶n phÈm dÇu má ë d¶i ven bê. TÊt c¶ t×nh h×nh trªn ®©y ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò lín cho viÖc tæ chøc l¹i viÖc sö dông nguån lîi vµ m«i tr­êng biÓn ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ s¾p tíi, nh»m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao ®ång thêi b¶o vÖ, ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån lîi, m«i tr­êng biÓn. 5.2. TiÒm n¨ng nguån lîi sinh vËt biÓn ViÖt Nam 1. BiÓn ViÖt Nam cã mét nguån lîi c¸ biÓn cã thÓ ®¸nh gi¸ ë møc trung b×nh, tr÷ l­îng kho¶ng 3 triÖu tÊn, trong ®ã c¸ tÇng trªn nhiÒu h¬n c¸ ®¸y. CÇn chó ý lµ sè liÖu trªn ®©y chØ míi tÝnh tr÷ l­îng c¸ ven bê, trong kh¶ n¨ng ph­¬ng tiÖn kh¶o s¸t, ®¸nh b¾t ë ®é s©u d­íi 200 m. Ngoµi ra cßn nguån lîi c¸ næi ®¹i d­¬ng di c­ vµo vïng biÓn ViÖt Nam theo mïa (c¸ thu, c¸ ngõ...) vµ c¸ vïng s©u trªn 200m cßn ch­a ®¸nh gi¸ ®­îc ®Çy ®ñ. Víi tr÷ l­îng nh­ ®· tÝnh to¸n ®­îc trªn ®©y, kh¶ n¨ng khai th¸c hµng n¨m ë biÓn ven bê cã thÓ tíi 1 - 1,2 triÖu tÊn, trong ®ã kho¶ng 2/3 lµ c¸ tÇng trªn, §èi t­îng khai th¸c ®a d¹ng, nhiÒu loµi c¸ lµ s¶n phÈm cã gi¸ trÞ sö dông, xuÊt khÈu cao. Ho¹t ®éng khai th¸c cã thÓ tiÕn hµnh quanh n¨m. MÆt thuËn lîi cña viÖc khai th¸c lµ: c¸c b·i c¸ quan träng tËp trung ë vïng gÇn bê, ë ®é s©u kh«ng lín (d­íi 1000m), thÒm lôc ®Þa cã ®Þa h×nh t­¬ng ®èi b»ng ph»ng, nÒn ®¸y Ýt phøc t¹p, Trªn 50% c¸c ®µn c¸ ph©n bè chñ yÕu ë ®é s©u 21 - 50m. MÆt kh«ng thuËn lîi cho viÖc khai th¸c lµ c¸c ®µn c¸ kh«ng lín, ph©n t¸n, chñ yÕu lµ c¸c ®µn c¸ b¶n ®Þa rÊt dÔ bÞ gi¶m sót tr÷ l­îng nÕu khai th¸c kh«ng hîp lý, kh«ng cã nh÷ng loµi cã s¶n l­îng tuyÖt ®èi lín, quy luËt ph©n bè vµ di ®éng phøc t¹p, kh«ng thÝch hîp cho viÖc sö dông kü thuËt khai th¸c ë quy m« lín, ®¹t n¨ng suÊt lín. VÒ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn, thêi tiÕt d«ng b·o th­êng x¶y ra vµo mïa hÌ thu lµ trë ng¹i lín cho ho¹t ®éng ®¸nh b¾t. 2. Bªn c¹nh c¸ biÓn cßn cã mét nguån lîi ®Æc s¶n ngoµi c¸ phong phó, ®a d¹ng mµ cho tíi nay cßn ch­a ®­îc ®¸nh gi¸ vµ khai th¸c ®Çy ®ñ. C¸c ®èi t­îng ®· biÕt vµ ®· ®­îc khai th¸c ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao lµ mùc, kh¶ n¨ng khai th¸c kho¶ng 30 - 40.00 tÊn/n¨m, t«m biÓn kho¶ng 50 - 60.000 tÊn/n¨m, rong biÓn (rong c©u, rong m¬), yÕn sµo. C¸c ®èi t­îng cã triÓn väng kh¸c lµ trai sß (®iÖp, sß, ngao, vÑm...), cua biÓn, h¶i s©m, chim biÓn, rïa biÓn... Ngoµi c¸c ®èi t­îng ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ thùc phÈm cßn cã c¸c ®Æc s¶n nhiÖt ®íi cã gi¸ trÞ kh¸c nh­: san h« ®á, ®en, c¸ san h«, c¸c loµi trai èc... lµm mü phÈm, c¸c lo¹i sinh vËt biÓn cã gi¸ trÞ nguyªn liÖu... C¸c ®èi t­îng nãi trªn ®· b­íc ®Çu ®­îc th¨m dß, khai th¸c, song cßn ë quy m« nhá, tr×nh ®é kü thuËt thÊp, hiÖu qu¶ ch­a cao. Thuéc vµo nguån lîi sinh vËt biÓn tiÒm n¨ng cßn ph¶i nãi ®Õn c¸c sinh vËt biÓn lµ ®èi t­îng ®Ó sö dông vµo viÖc chiÕt xuÊt c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc (bioactif) cã gi¸ trÞ d­îc liÖu cao, hiÖn nay ®ang ®­îc rÊt chó träng nghiªn cøu khai th¸c sö dông trong ngµnh D­îc häc biÓn (Marine Pharmacology). C¸c sinh vËt biÓn nhiÖt ®íi cña biÓn ViÖt Nam lµ nguån ®èi t­îng t×m kiÕm phong phó nhiÒu triÓn väng cña h­íng khai th¸c nµy, ®Æc biÖt lµ c¸c nhãm: san h«, h¶i miªn, c¸ nãc, r¾n biÓn, sam, rong biÓn... nh­ng cßn Ýt ®­îc nghiªn cøu khai th¸c ë n­íc ta. 3. M«i tr­êng nu«i trång h¶i s¶n ven biÓn ph¶i ®­îc coi nh­ mét nguån lîi tiÒm n¨ng to lín kh¸c cã ý nghÜa chiÕn l­îc trong ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn n­íc ta. Víi mét diÖn tÝch vïng n­íc, b·i triÒu cöa s«ng, vòng vÞnh ®Çm ph¸ ven biÓn kho¶ng 500.000 ha. Víi ®iÒu kiÖn m«i tr­êng nu«i trång h¶i s¶n (chÕ ®é nhiÖt, ®é mÆn, trao ®æi n­íc, c¬ së thøc ¨n, nguån gièng... thuËn lîi, nÕu ®­îc ®Çu t­ vèn vµ kü thuËt, cã thÓ cho mét s¶n l­îng h¶i s¶n nu«i trång ®¸ng kÓ. MÆt kh«ng thuËn lîi lµ b·o nhiÖt ®íi hµng n¨m, thêi tiÕt mïa ®«ng l¹nh ë vïng phÝa b¾c, mïa m­a lµm ®é mÆn gi¶m thÊp ë ven bê, c¸c qu¸ tr×nh phÌn ho¸ lµm suy tho¸i m«i tr­êng ë c¸c ®Çm nu«i vïng b·i triÒu cöa s«ng do viÖc x©y dùng, sö dông kh«ng hîp lý... th­êng g©y trë ng¹i, tæn thÊt lín cho nu«i trång h¶i s¶n. 5.3. Ph­¬ng h­íng khai th¸c, b¶o vÖ, ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån lîi sinh vËt vµ m«i tr­êng biÓn viÖt nam Kinh nghiÖm khai th¸c nguån lîi sinh vËt biÓn trong nh÷ng n¨m qua ë n­íc ta còng nh­ c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi cho thÊy ph­¬ng h­íng khai th¸c nguån lîi ®óng vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao, ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm nguån lîi, víi quy luËt ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn, víi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi trong n­íc vµ xu thÕ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ thÕ giíi. Ph¶i chó träng ®iÒu hßa gi÷a khai th¸c vµ b¶o vÖ nguån lîi, m«i tr­êng. Tõ nh÷ng nguyªn t¾c trªn ®©y cã thÓ ®Ò xuÊt mét sè ý kiÕn b­íc ®Çu vÒ ph­¬ng h­íng khai th¸c nguån lîi sinh vËt biÓn n­ãc ta trong giai ®o¹n tíi. 1. Víi tÝnh chÊt ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi, nh­ng sè l­îng c¸ thÓ mçi loµi kh«ng lín, khai th¸c h¶i s¶n n­íc ta nªn ph¸t triÓn theo h­íng nghÒ c¸ ®a loµi, sö dông nhiÒu nghÒ, nhiÒu lo¹i c«ng cô thÝch hîp cho viÖc ®¸nh b¾t nhiÒu ®èi t­îng khai th¸c ë quy m« thÝch hîp. Ngoµi ra, cÇn chó träng khai th¸c nguån lîi ®Æc s¶n ngoµi c¸ cã gi¸ trÞ cao: t«m cua, trai sß, da gai, chim biÓn, rong biÓn... Ph¸t triÓn c¸c ph­¬ng tiÖn dù b¸o, th¨m dß hiÖn ®¹i ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ khai th¸c. 2. Khai th¸c nguån lîi h¶i s¶n thiªn nhiªn nªn ph¸t triÓn theo c¸c h­íng sau: a. Më réng khai th¸c ra vïng s©u (trªn 50m), vïng kh¬i nh»m t¹o kh¶ n¨ng míi n©ng cao s¶n l­îng, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn gi¶m bít c­êng ®é khai th¸c vïng ven bê ®Ó nu«i d­ìng, b¶o vÖ nguån lîi. b. Ph¸t triÓn khai th¸c theo chiÒu s©u, ®Çu t­ c«ng nghÖ chÕ biÕn, tinh chÕ, nh»m n©ng cao gi¸ trÞ s¶n phÈm, ®Æc biÖt ®èi víi s¶n phÈm xuÊt khÈu, chó träng c¸c nguyªn liÖu, d­îc liÖu cã gi¸ trÞ cao chÕ tõ c¸c chÊt ho¹t tÝnh sinh häc c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn t¸ch chiÕt tõ sinh vËt biÓn. 3. Nu«i trång h¶i s¶n, ph¶i ®­îc coi lµ mét h­íng ph¸t triÓn chiÕn l­îc cña khai th¸c sinh vËt biÓn ë n­íc ta, víi ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn ven biÓn thuËn lîi ®èi víi nu«i trång h¶i s¶n. Ph­¬ng thøc nu«i trång cÇn phï hîp víi ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn còng nh­ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi tõng giai ®o¹n, tõ qu¶ng canh, b¸n th©m canh tíi th©m canh c«ng nghiÖp. ë vïng phÝa b¾c cÇn thùc hiÖn ph­¬ng thøc nu«i nhanh, thu nhanh ®Ó phï hîp víi ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn kÐm æn ®Þnh so víi vïng phÝa nam. §a d¹ng ho¸ ®èi t­îng nu«i tõ c¸, t«m cua, trai hÇu tíi rong biÓn... TËn dông c¸c diÖn mÆt n­íc nu«i trång tõ vòng b·i triÒu cöa s«ng, ®Çm ph¸ tíi c¸c vòng vÞnh ven biÓn. 4. C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ nguån lîi sinh vËt biÓn, cÇn ®­îc chó träng tõ c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh, luËt ph¸p ®Õn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt. C¸c ph¸p lÖnh, s¾c lÖnh, quy ®Þnh b¶o vÖ nguån lîi sinh vËt biÓn cña Trung ­¬ng còng nh­ ®Þa ph­¬ng cÇn ®­îc thùc hiÖn nghiªm chØnh. CÇn cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn c¸c t¸c ®éng g©y h¹i do ho¹t ®éng cña con ng­êi ®èi víi m«i tr­êng vµ nguån lîi, nh­ hiÖn t­îng « nhiÔm dÇu mì, chÊt th¶i c«ng nghiÖp, c¸c c«ng tr×nh ven biÓn.. Xóc tiÕn c¸c biÖn ph¸p nh©n t¹o lµm t¨ng s¶n l­îng quÇn thÓ h¶i s¶n, ng¨n chÆn gi¶m sót tr÷ l­îng ®èi víi c¸c ®èi t­îng ®Æc biÖt quý hiÕm. §Ó thùc hiÖn ®­îc nh÷ng môc tiªu trªn ®©y cña viÖc khai th¸c nguån lîi sinh vËt biÓn n­íc ta, mét ®iÒu kiÖn rÊt c¬ b¶n lµ ph¶i cã mét c¬ së khoa häc vµ c«ng nghÖ v÷ng ch¾c, ®Çy ®ñ vÒ nguån lîi sinh vËt biÓn vµ sinh th¸i m«i tr­êng biÓn n­íc ta. TiÕp tôc hoµn thiÖn viÖc ®¸nh gi¸ nguån lîi h¶i s¶n cña biÓn n­íc ta, chó träng nguån lîi c¸ di c­ ®¹i d­¬ng, c¸c ®Æc s¶n ngoµi c¸ vïng s©u vµ vïng triÒu. VÊn ®Ò quan träng tiÕp theo lµ dù b¸o biÕn ®éng nguån lîi, bao gåm biÕn ®éng tr÷ l­îng, ph©n bè ®Ó n©ng cao hiÖu qña khai th¸c. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò dù b¸o nguån lîi cÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò h¶i d­¬ng häc nghÒ c¸ lµm c¬ së. Ph¸t triÓn nu«i trång h¶i s¶n quy m« lín ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò rÊt quan träng lµm c¬ së cho viÖc ®æi míi ph­¬ng thøc, quy m« nu«i trång. ViÖc t¹o gièng nu«i trång cÇn ph¶i dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ di truyÒn, sinh lý sinh s¶n, øng dông c«ng nghÖ sinh häc ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ tÕ bµo, c«ng nghÖ gen vµo c«ng t¸c gièng. §Ó ®¶m b¶o qu¸ tr×nh sinh tr­ëng ph¸t triÓn tèt cña vËt nu«i vµ c©y trång, cÇn gi¶i quyÕt s©u s¾c c¸c vÊn ®Ò vÒ sinh lý, sinh ho¸ dinh d­ìng, sinh th¸i m«i tr­êng nu«i, ®Ó cã thÓ chñ ®éng ®iÒu khiÓn c¸c qu¸ tr×nh nµy. ViÖc khai th¸c theo chiÒu s©u c¸c s¶n phÈm sinh vËt biÓn chØ thùc hiÖn ®­îc víi viÖc øng dông c¸c qui tr×nh c«ng nghÖ sinh häc, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ sinh ho¸, vi sinh. 5. §èi víi mét n­íc c«ng nghiÖp cßn ch­a ph¸t triÓn lín, c¶ trªn ®Êt liÒn vµ ë biÓn, t×nh tr¹ng « nhiÔm biÓn do chÊt th¶i c«ng nghiÖp hiÖn nay míi chØ thÊy ë mét sè khu vùc c¶ng, cöa s«ng, khu vùc khai th¸c kho¸ng s¶n ven biÓn (than). Møc ®é « nhiÕm cã xu h­íng t¨ng lªn tíi møc ®e däa sù trong s¹ch cña m«i tr­êng biÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nu«i trång h¶i s¶n, giao th«ng biÓn, khai th¸c kho¸ng s¶n biÓn ®Æc biÖt lµ dÇu khÝ trong 10 - 15 n¨m tíi. Mèi ®e däa cÊp b¸ch hiÖn nay ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i biÓn, tr­íc hÕt lµ ë ven biÓn lµ t×nh tr¹ng khai th¸c v« tæ chøc, ch­a phï hîp víi quy luËt tù nhiªn, cã khi dÉn tíi ph¸ ho¹i c¸c hÖ sinh th¸i nµy. C¨n cø vµo t×nh h×nh trªn ®©y cã thÓ ®Ò xuÊt mét sè ý kiÕn vÒ ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p sö dông hîp lý vµ b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i biÓn hiÖn nay ë n­íc ta. a. CÇn ®Èy m¹nh viÖc tæ chøc nghiªn cøu ®Ó mau chãng cã mét c¬ së khoa häc ®Çy ®ñ cho viÖc sö dông hîp lý c¸c hÖ sinh th¸i ven biÓn. §©y lµ ®iÒu kiÖn cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi víi lËp l¹i trËt tù khai th¸c sö dông tµi nguyªn m«i tr­êng biÓn. ChØ víi mét sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ qui luËt vËn ®éng cña c¸c hÖ sinh th¸i, míi ®Ò xuÊt ®­îc nh÷ng ph­¬ng ¸n, qui tr×nh, biÖn ph¸p kü thuËt thÝch hîp nhÊt nh»m sö dông hîp lý ®¹t hiÖu qu¶ cao c¸c hÖ sinh th¸i vµ m«i tr­êng ®ã mµ kh«ng g©y t¸c h¹i ®èi víi tµi nguyªn vµ m«i tr­êng. b. Trong sè c¸c hÖ sinh th¸i biÓn, cÇn tr­íc hÕt chó träng c¸c hÖ sinh th¸i ven biÓn - lµ ®Þa bµn hiÖn nay ®ang cã nh÷ng ho¹t ®éng khai th¸c m¹nh mÏ hµng ngµy. Bªn c¹nh ®ã, cÇn më réng nghiªn cøu tíi c¸c hÖ sinh th¸i vòng - vÞnh, lµ khu vùc cã nhiÒu tiÒm n¨ng sö dông vµo ph¸t triÓn kinh tÕ h¶i s¶n, du lÞch... mµ hiÖn nay cßn Ýt sö dông. C¸c hÖ sinh th¸i vïng kh¬i nh­ c¸c vïng n­íc tråi (upwelling) trªn vïng thÒm lôc ®Þa phÝa nam còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cÇn ®­îc b¾t ®Çu tæ chøc nghiªn cøu. Vïng c¸t ven biÓn lµ hÖ sinh th¸i ®Æc tr­ng cña ven biÓn miÒn Trung, cã vai trß quan träng trong viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng ph¸t triÓn vïng d©n c­ ven biÓn còng cÇn ®­îc quan t©m nghiªn cøu h¬n. c. §Ó cã ®­îc th­êng xuyªn t­ liÖu nghiªn cøu vÒ tµi nguyªn vµ c¸c hÖ sinh th¸i biÓn cÇn x©y dùng hÖ thèng tr¹m quan tr¾c h¶i d­¬ng quèc gia ho¹t ®éng th­êng trùc, ph©n bè trªn toµn vïng biÓn, tr­íc hÕt lµ trªn d¶i ven biÓn vµ c¸c ®¶o. M¹ng l­íi tr¹m quan tr¾c nµy cïng víi c¸c tr¹m quan tr¾c thuéc c¸c ngµnh, sÏ th­êng xuyªn theo dâi, quan tr¾c vµ cung cÊp c¸c sè liÖu vÒ c¸c mÆt, trong ®ã cã c¸c nh©n tè sinh th¸i c¬ b¶n cña c¸c hÖ sinh th¸i biÓn, sù biÕn ®éng qua thêi gian vµ kh«ng gian, cÇn thiÕt cho viÖc ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o biÕn ®éng. C¸c nguån t­ liÖu quan tr¾c th­êng xuyªn nµy còng lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó n­íc ta tham gia vµo Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng 21 cña Héi nghÞ M«i tr­êng vµ Ph¸t triÓn ThÕ giíi Rio - 92, héi nhËp vµo ho¹t ®éng cña céng ®ång quèc tÕ trong lÜnh vùc nµy. d. Trong t×nh h×nh tµi nguyªn vµ c¸c hÖ sinh th¸i biÓn n­íc ta ®ang biÕn ®éng m¹nh do t¸c ®éng cña ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, cÇn x¸c ®Þnh vµ x©y dùng sím c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn biÓn ë n­íc ta, tr­íc hÕt ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn, c¸c r¹n san h«, c¸c b·i cá biÓn, c¸c ®¶o ven bê, nh­ nh÷ng di s¶n thiªn nhiªn quý cña n­íc ta vµ thÕ giíi, ®ång thêi, còng lµ c¸c khu vùc dù tr÷ cho c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, c¸c ®iÓm chuÈn ®Ó so s¸nh sau tõng thêi gian. Nghiªn cøu, x©y dùng c¸c m« h×nh sö dông hîp lý mét sè hÖ sinh th¸i biÓn ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®¶m b¶o ph¸t triÓn l©u bÒn nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt, qui tr×nh c«ng nghÖ, nh»m phôc håi c¶i t¹o c¸c hÖ sinh th¸i ®· bÞ ph¸ ho¹i, ®ang suy tho¸i. VÊn ®Ò qu¶n lý tæng hîp d¶i ven biÓn, nh»m ®iÒu hßa lîi Ých viÖc khai th¸c nguån lîi, sö dông m«i tr­êng, tr¸nh sù ®èi lËp lîi Ých gi÷a c¸c ngµnh cÇn ®­îc chó ý nghiªn cøu, øng dông. C¸c nhiÖm vô trªn ®©y cÇn ®­îc coi lµ mét phÇn quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn nãi riªng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung cña n­íc ta, mét n­íc cã diÖn tÝch biÓn réng h¬n phÇn ®Êt liÒn, ®­îc thùc hiÖn víi sù ®Çu t­ cho sù ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ biÓn cña Nhµ n­íc, cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt liªn quan tíi biÓn vµ víi sù hîp t¸c quèc tÕ. ChØ cã mét nÒn khoa häc vµ c«ng nghÖ biÓn ph¸t triÓn míi t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn v÷ng ch¾c, ®¹t hiÖu qu¶ cao cña viÖc khai th¸c nguån lîi sinh vËt biÓn còng nh­ c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn kh¸c. Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh The Encyclopedia of oceanography. Edited by Rhodes W. Fairbridge. Reinhold Publishing Corporation. New York, 1966. D­ §Þa ChÝ, NguyÔn Tr·i, 1435, Bµi tham luËn cña Lª Minh NghÜa t¹i héi nghÞ khoa häc biÓn toµn quèc lÇn thø III, 30/11/1991. C«ng ­íc cña Liªn HiÖp Quèc vÒ luËt biÓn 1982, Nhµ xuÊt b¶n Ph¸p lý, Hµ Néi 1984. Lª Nh­ Lai, 1998. CÊu tróc vµ ®Þa ®éng BiÓn §«ng, TuyÓn tËp héi nghÞ khoa häc lÇn thø 13, Tr­êng §¹i Häc Má §Þa ChÊt, Hµ Néi 1998, tr. 3 – 7. Lª Nh­ Lai, 1998. CÊu tróc vµ kiÕn t¹o biÓn r×a t©y Th¸i B×nh D­¬ng, tuyÓn tËp b¸o c¸o khoa häc héi nghÞ khoa häc biÓn toµn quèc lÇn thø 4 Hµ Néi, 1998, tËp II, trang 840 – 846. Bïi c«ng QuÕ, NguyÔn V¨n Gi¸p vµ nk, 1995. Mét sè ®Æc tr­ng cña c¸c tr­êng ®Þa vËt lý vµ cÊu tróc vá tr¸i ®Êt thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam vµ BiÓn §«ng. C¸c c«ng tr×nh ngiªn cøu ®Þa chÊt vµ ®Þa vËt lý biÓn. NXB KHKT, Hµ Néi 1995, trang 13 – 26. NguyÔn Xu©n Tïng, TrÇn V¨n TrÞ vµ nk, 1992. Thµnh hÖ ®Þa chÊt vµ ®Þa ®éng lùc ViÖt Nam. NXB KHKT Hµ Néi, 1992 trang 274. Kulinhic. R. G vµ nk, 1989. TiÕn hãa Kainozoi cña vá tr¸i ®Êt vµ kiÕn t¹o §«ng Nam ¸. Nauka, Maxcova, trang 1 –243 (TiÕng Nga). Phan V¨n Thôc 1997. MÆt Asthenosphere vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña vïng t¸ch gi·n ë BiÓn §«ng, C¸c c«ng tr×nh ngiªn cøu ®Þa chÊt vµ ®Þa vËt lý biÓn, tËp III NXB KHKT Hµ Néi, trang 24 –34. Ben Arahan Z. Uyeda Seiya, 1973. The evolution of the China Basin and the Mesozioc paleogeography of Borneo. Earth planet, Sci. Letter 18, trang 365 – 376. Wu Jin Min, 1998. Cenozoic Basins of the South China Sea. Episodes, Vol 11, trang 91 - 96. Lª Duy B¸ch, Ng« Gia Th¾ng, 1990. VÒ ph©n vïng kiÕn t¹o thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam vµ kÕ cËn, T¹p chÝ khoa häc vÒ Tr¸i ®Êt, sè 12 (3) Hµ néi. NguyÔn TÊt §¾c, 2000. TiÒm n¨ng dÇu khÝ c¸c bÓ Kainozoi ViÖt Nam, TuyÓn tËp héi nghÞ khoa häc c«ng nghÖ 2000 “Ngµnh dÇu khÝ tr­íc thÒm thÕ kû 21” NXB Thanh niªn, Hµ Néi. Fromaget J. 1941 L’Indochine Francise Sa structure geologique, ses roches, ses mines et leurs relations possible avec la tectonique. Bull. Serv. geol. Tndochine, Hanoi, vol XXVI, fasc 2. Lª Nh­ Lai, 1982. C¸c ph­¬ng ph¸p kiÕn t¹o hiÖn ®¹i vµ vËn dông chóng ®Ó ph©n tÝch kiÕn t¹o vµ sinh kho¸ng r×a phÝa t©y vµ t©y nam Th¸i B×nh D­¬ng, LuËn ¸n tiÕn sÜ khoa häc, ViÖn hµn l©m má Freiberg. CHLB §øc. Lª Nh­ Lai, Lª Nh­ Linh, 1996. T©n kiÕn t¹o thÒm lôc ®Þa ViÖt Nam, TuyÓn tËp c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu §Þa chÊt - §Þa vËt lý biÓn, TËp II, NXB KHKT Hµ Néi, trang 4 – 55. Lª Nh­ Lai, Bïi C«ng QuÕ, nk. 2000 B¶n ®å cÊu tróc kiÕn t¹o biÓn ViÖt Nam vµ kÕ cËn, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi KHCN – 06 –12, Hµ Néi, 2000, trang 59. Hutchison, 1989. Geological Evolution of Southeast Asia, Monogr Geol. Geophys. No 13, 368 trang. Lª V¨n §é, TrÇn V¨n TrÞ, NguyÔn §×nh Lý, 1986. Nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ kiÕn t¹o BiÓn §«ng vµ kÕ cËn. §Þa chÊt Campuchia, Lµo, ViÖt Nam, NXB Khoa häc vµ kü thuËt Hµ Néi, trang 128 – 131. CCOP. Tech. Bull. Vol 23, 116 trang. Bïi C«ng QuÕ, Lª §øc An, NguyÔn ThÕ TiÖp vµ nk, 2000. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi KHCN – 06 – 12, lo¹t b¶n ®å vÒ ®Þa chÊt, ®Þa m¹o, trÇm tÝch vïng biÓn ViÖt Nam vµ kÕ cËn, 2000. NguyÔn BiÓu, 1985. §Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n r¾n ven biÓn ViÖt Nam, B¸o c¸o ®Ò tµi 48 – 06 – 06, l­u ch­¬ng tr×nh 48 – 06, Trung t©m KHTN vµ CN Quèc gia, 18 Hoµng Quèc ViÖt. NguyÔn BiÓu, 1990. C¸c yÕu tè h×nh thµnh sa kho¸ng ven biÓn ViÖt Nam, TuyÓn tËp ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n, tËp 3. NguyÔn BiÓu, §µo M¹nh TiÕn, 1994. Heavy Mineral place prospects in the coastal and offshore areas of Vietnam. Intern. symp. Geolo. exp and Dev. potential of energy and Min. Res Vietnam and adj. reg. Hanoi. NguyÔn BiÓu, §µo M¹nh TiÕn, 1997. Derspectives of marine mtal minerals of central Vietnam ext. abstr. seminar geol. metallic Min, Hanoi. NguyÔn Kim Hoµn vµ nk, 1981. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt vµ triÓn väng Titan sa kho¸ng ven biÓn ViÖt Nam, B¸o c¸o l­u tr÷ Côc ®Þa chÊt ViÖt Nam. Bïi C«ng QuÕ, 2000. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi bæ sung, hoµn thiÖn ®Ó xuÊt b¶n c¸c b¶n ®å ®Þa chÊt - §Þa vËt lý vïng biÓn ViÖt Nam vµ kÕ cËn, m· sè KHCN – 06 – 12. NguyÔn ThÕ TiÖp, Lª §øc An vµ nk, 2000. B¶n ®å ®Þa m¹o vïng biÓn ViÖt Nam vµ kÕ cËn, KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi KHCN – 06 – 12. TrÇn Nghi, Ph¹m Huy TiÕn, NguyÔn BiÓu vµ nk, 2000. B¶n ®å trÇm tÝch vïng biÓn ViÖt Nam vµ kÕ cËn, KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi KHCN - 06 - 12. Ph¹m Ngäc Toµn, Phan TÊt §¾c. KhÝ hËu ViÖt Nam, in lÇn thø 2, NXB KHKT Hµ Néi 1993. B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr­êng Sa. Cña ch­¬ng tr×nh biÓn 4813, 1986 - 1990, l­u t¹i TT th«ng tin t­ liÖu, thuéc TTKHTN&CNQG 18 Hoµng quèc ViÖt, Hµ Néi. Lª §øc Tè vµ nk, 2001. B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu ®iÒu kiÖn tù nhiªn tµi nguyªn vïng n­íc thuéc hÖ thèng ®¶o VÞnh B¾c Bé, Hµ Néi 2001, l­u t¹i Trung t©m th«ng tin t­ liÖu Bé KH&CN. ATlas Quèc Gia, Hµ Néi 1996. In t¹i xÝ nghiÖp b¶n ®å Tæng côc ®Þa chÝnh. Bogdanop K.T, Moroz. B. B, 1994. CÊu tróc líp Termocline vµ hoµn l­u n­íc BiÓn Nam Trung Hoa. T¹p chÝ H¶i d­¬ng häc, 1994, tËp 34 sè 6, trang 811 – 816 (TiÕng Nga). Vâ V¨n Lµnh, 2000. B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi KHCN. 06 - 01 do GS.TSKH. §Æng Ngäc Thanh chñ tr× 1996 – 2000, L­u t¹i trung t©m th«ng tin t­ tiÖu thuéc TTKHTN&CNQG, 18 Hoµng Quèc ViÖt, Hµ Néi §inh V¨n ¦u, 2000. B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu cÊu tróc hoµn l­u 3D thñy nhiÖt ®éng lùc häc BiÓn §«ng vµ øng dông sinh th¸i cña chóng, ®Ò tµi KHCN – 06 – 03. (1996 - 2000), Hµ Néi 9/200, l­u t¹i Trung t©m th«ng tin t­ liÖu thuéc TTKHTN&CNQG, 18 Hoµng Quèc ViÖt. £gorop. N. I, 1966. H¶i d­¬ng häc vËt lý, Nhµ xuÊt b¶n KTTV, Leningrad 1966 (TiÕng Nga). Klaus Wyrki, 1961, the University of California NAGA REPORT, Volume 2. Scientific Results of marine Invertigations of the South China Sea and the Gulf of Thailand 1959 – 1961. NguyÔn TiÕn C¶nh, Tr­¬ng Ngäc An, 1991. Sinh vËt phï du biÓn ViÖt Nam (tµi kiÖu ch­a c«ng bè). NguyÔn V¨n Chung, §µo TÊn Hæ, 1991. Sinh vËt ®¸y biÓn ViÖt Nam (tµi liÖu ch­a c«ng bè). Phan Nguyªn Hång, 1988. Rõng ngËp mÆn, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp 1988, tËp I. NguyÔn H÷u Phông, 1991. Trøng c¸, c¸ bét biÓn ViÖt Nam, B¸o c¸o kÕt qu¶ NCKH l­u t¹i TT th«ng tin t­ liÖu, thuéc TTKHTN&CNQG 18 Hoµng Quèc ViÖt, Hµ Néi. NguyÔn NhËt Thi, 1991. Khu hÖ c¸ biÓn ViÖt Nam, B¸o c¸o kÕt qu¶ NCKH, l­u t¹i TT th«ng tin t­ liÖu, thuéc TTKHTN&CNQG 18 Hoµng Quèc ViÖt, Hµ Néi. NguyÔn V¨n TiÕn, 1991. Khu hÖ rong biÓn ViÖt Nam, B¸o c¸o kÕt qu¶ NCKH, l­u t¹i TT th«ng tin t­ liÖu, thuéc TTKHTN&CNQG 18 Hoµng Quèc ViÖt, Hµ Néi. NguyÔn Huy YÕn, Vâ Sü TuÊn, 1991. B¸o c¸o ch­¬ng tr×nh biÓn 4813, l­u t¹i TT th«ng tin t­ liÖu, thuéc TTKHTN&CNQG, 18 Hoµng Quèc ViÖt, Hµ Néi. Môc lôc Lêi nãi ®Çu Trang Më ®Çu Tµi liÖu chuyªn kh¶o chÝnh...........................................………….227