Thất thoát, lãng phí trong đầu tư: thực trạng và giải pháp

t Nam. Nước ta có hơn 3000km bờ biển, và đây là một lợi thế lớn để phát triển ngành khai thác thuỷ hải sản, giao thông đường biển; dẫn đến hiện tượng bùng nổ phát triển cảng biển ở những địa phương có lợi thế xây dựng cảng: Theo kế hoạch xây dựng cảng, từ nay đến năm 2010, bình quân cứ 300km bờ biển lại đầu tư ít nhất một cảng biển. So sánh với các nước có ngành hàng hải phát triển, con số này là bất hợp lý bởi lẽ đầu tư như vậy quá dàn trải, sẽ dẫn đến hiện tượng nhiều cảng nhưng cảng nào cũng nhỏ lẻ, manh mún, không phát huy hết công suất, lãng phí nguồn lực. Ngoài ra, cả nước có hơn 100 cảng biển nhưng lại không có cảng nước sâu tầm cỡ quốc tế. Trong ảnh: tàu biển cập cảng Hiệp Phước, huyện Nhà Bè, TP.HCM Năm 2007, số lượng hàng hoá thông qua biển Bắc chiếm 25-30% công suất cả nước (công suất vẫn còn thừa); cảng phía Nam 57% quá tải. Trong khi đó miền Trung chiếm 30% tổng chiều dài cầu cảng cả nước nhưng khối lượng vận chuyển chỉ đạt 13%, ở tình trạng thiếu hàng . Trên bờ biển miền Trung có tới hàng chục cảng biển, tỉnh nào cũng có cảng, thậm chí có đến 2-3 cảng. Do mạnh ai nấy làm nên nguồn vốn xây dựng cảng bị chia nhỏ, dàn trải. Măc dù những cảng xây dựng gần đây quy mô khá lớn nhưng công suất khai thác còn thấp. Thực tế hàng chục cảng biển khu vực này phải chia nhau một lượng hàng. Nhiều cảng biển không có tàu đi hàng ngày, các doanh nghiệp không thể xuất hàng đi, phải chuyển vào Sài Gòn hoặc Hải Phòng chuyển qua Singapo, Hồngkông,… đẩy giá cước vận chuyển lên cao. Đó chính là một khoản lãng phí không nhỏ và không đáng có. Theo tính toán, vận chuyển một container 20 feet đi Osaka (Nhật Bản) qua cảng Đà Nẵng, thời gian vận chuyến chậm hơn 7-10 ngày, chi phí cao hơn 35-45 USD so với xuất từ cảng Sài Gòn. Thực trạng QH bất hợp lý của các cảng biển miền Trung dẫn đến cảng luôn trong tình trạng đói hàng. Nhiều cảng biển xây dựng quá gần nhau: cảng Hòn La (Quảng Bình) cách cảng Vũng Áng 25 km; cảng Chân Mây (Thừa thiên-Huế) cách cảng Chân Mây (Đà Nẵng) 30 km... Thậm chí, cảng Dung Quất (Quảng Ngãi) chỉ cách cảng Kỳ Hà 10 km. Cảng Chân mây, vốn đầu tư lên tới 203 tỷ đồng để đón tàu 3 vạn tấn nhưng do bất lợi về điều kiện tự nhiên, địa lý và nguồn hàng nên sản lượng qua cảng đạt thấp.Nếu đầu tư không bất hợp lý sẽ không xảy ra tình trạng TTLP, và nguồn vốn lớn đó có thể được sử dụng vào những mục tiêu KT-XH khác. 2.2. Thiếu vốn đầu tư gây TTLP. Do công tác QH kém, cơ chế xin - cho xuất hiện phổ biến tại các ngành, địa phương và quyết định đầu tư không gắn liền với trách nhiệm huy động vốn nên hiện tượng thiếu vốn cho công trình, dở dang công trình gây ứ đọng vốn; những đồng vốn đã bỏ ra đầu tư là những đồng vốn “chết’’, không phát huy được hiệu quả sử dụng, gây TTLP. Theo kế hoạch thì tổng mức đầu tư hệ thống cảng hàng không giai đoạn 2001-2005 được duyệt là 27.000 tỉ đồng nhưng bốn năm qua chỉ mới bố trí được... 2.510 tỉ đồng, đáp ứng 9,26% tổng mức đầu tư. Cảng biển cũng vậy: tính toán tổng mức đầu tư giai đoạn 2000-2010 là 60.000 tỉ nhưng đến nay chỉ mới xác định được nguồn vốn là 5.090 tỉ đồng. Trong ngành công nghiệp, nông nghiệp, thủy sản... tình trạng cũng y hệt như vậy. Do có quá nhiều công trình dự án vốn đầu tư không tương xứng, công trình trì trệ, kéo dài, dang dở dẫn đếnchồng chéo, kém hiệu quả gây lãng phí khủng khiếp hàng ngàn tỉ đồng. Cả trăm công trình thủy lợi dang dở đang đắp chiếu Khô hạn và lũ lụt mấy năm qua đã gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Có một nguyên nhân quan trọng là thiếu công trình thủy lợi. Thế nhưng hiện có cả trăm công trình thủy lợi thi công dang dở và đang đắp chiếu do đầu tư dàn trải, thiếu vốn. Điển hình là hồ chứa nước Thanh Lanh ở xã Trung Mỹ, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc có tổng vốn đầu tư 53,4 tỷ đồng. Nằm giữa vùng đồi thấp của xã, hồ Thanh Lanh có dung tích thiết kế 9,9 triệu m3, phục vụ tưới cho 1.200 ha đất canh tác, cung cấp nước sinh hoạt cho số đông người dân Trung Mỹ trong mùa khô hạn. Nhưng chỉ được vài tháng sau đó, 3 đơn vị thi công là Công ty Xây dựng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Vĩnh Phúc, Công ty xây dựng 1 và Công ty xây dựng 2 (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đều rút lui khỏi công trường. Các hạng mục đang thi công dang dở như đập tràn nằm trơ khấc, sắt hoen gỉ, 3 năm chờ đợi chưa có một giọt nước chảy qua. Đập chính với chiều cao hơn 1m đá kè nay đã bị xói lở bởi mưa lũ. Ngay cả xe tải, máy xúc, máy ủi nằm phơi mưa, phơi nắng chờ vốn lâu quá cũng đã hoen gỉ, có nguy cơ biến thành sắt vụn. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Vĩnh Phúc, hồ Thanh Lanh chia làm nhiều gói thầu. Nhưng gói thầu nào cũng dở dang. Thiệt hại trước mắt có thể đo đếm được là phần công trình đã thi công đang bị hư hại, khi xây dựng tiếp đòi hỏi vốn đầu tư lớn hơn. Hàng chục tỷ đồng đã đầu tư hoàn toàn không phát huy chút tác dụng nào mà còn khiến doanh nghiệp lao đao vì không có vốn quay vòng lại phải trả lãi vay ngân hàng.Hàng trăm ha lúa thiếu nước, năng suất thấp. Hàng loạt hệ thống kênh mương không xây dựng tiếp được và những vùng QH khác cũng bị ảnh hưởng xấu. 1.000 ha lúa 3 năm nay vẫn trông chờ nước Thanh Lanh. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, hiện cả nước còn gần 100 công trình thủy lợi cùng chung số phận như hồ Thanh Lanh. Với số vốn nằm chết tại các công trình lên đến cả nghìn tỷ đồng. Có thể liệt kê một số công trình lớn đã và đang cần gấp vốn để phục vụ các chương trình phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn như: công trình kiểm soát lũ Tân Thanh - Lò Gạch (Đồng Tháp), đê bao Vĩnh Hưng (Long An), hồ Phú Hòa (Quảng Bình), hồ Ái Tử (Quảng Trị), hồ Buôn Giong (Đăk Lăk). Đến nay, tổng vốn các doanh nghiệp đầu tư vào công trình thủy lợi còn bị nợ là 1.050 tỷ đồng. Hàng loạt doanh nghiệp đã đầu tư vốn vào công trình đang điêu đứng, không ít đơn vị hiện có nguy cơ phá sản. Không ai xác định được khi nào các hồ đập bị đắp chiếu sẽ hoàn thành. 3. TTLP do ch­a thèng nhÊt QH víi c¸c QH ph¸t triÓn tæng thÓ KT-XH. HiÖn nay, ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c QH cña n­íc ta cßn kÐm, c¸c QH ch­a ®­îc th­êng xuyªn cËp nhËt, bæ sung ®iÒu chØnh cho phï hîp víi QH ph¸t triÓn tæng thÓ. §iÒu nµy dÉn ®Õn c¸c QH chång chÐo lªn nhau, g©y khã kh¨n cho viÖc thùc hiÖn QH. Ngµnh GTVT còng lµ mét trong nh÷ng ngµnh thÓ hiÖn sù yÕu kÐm trong c«ng t¸c QH vµ g©y TTLP kh«ng nhá vèn ®Çu t­. QH ngµnh nµy nh×n chung diÔn ra cßn chËm, thiÕu thèng nhÊt, lµm chi phÝ ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng lín h¬n nhiÒu lÇn so víi tiÒn lµm ®­êng. Chi 750 tû ®ång cho lµm 1km ®­êng: Quèc héi n¨m 2005 ®· ®­a ra nh÷ng con sè giËt m×nh: §o¹n ®­êng tõ khu vùc Trung Tù ®Õn ¤ Chî dõa ë Hµ Néi chØ dµi vÎn vÑn 1.082m, mµ dù kiÕn ph¶i chi ®Õn 750 tû ®ång- tøc lµ kho¶ng trªn 40 triÖu USD/km. N¨m 2002, ®o¹n ®­êng tõ LiÔu Giai nèi ®Õn §éi CÊn ch­a ®Õn 1km chi phÝ hÕt kho¶ng 90 tû ®ång, ®¾t gÊp 5 lÇn so víi trung b×nh trªn thÕ giíi. HoÆc n¨m 2005, ®o¹n ®­êng tõ TrÇn Duy H­ng, KhuÊt Duy TiÕn ®Õn NguyÔn Tr·i 6,3 km th× cÇn tíi 1300tû ®ång- 218 tû ®ång/km- 14 triÖu USD/km. Trong khi thÕ giíi trung b×nh chØ 1-1,5 triÖu USD/km - ta ®¾t gÊp 7 lÇn. §©y râ rµng lµ nh÷ng con sè bÊt ngê vÒ l·ng phÝ do thiÕu QH. II. TTLP trong công tác chuẩn bị đầu tư 1.TTLP trong công tác nghiên cứu thăm dò thị trường Thị trường của một dự án chính là đầu ra của dự án. Thông thường nó được xác định trên cơ sở thị trường mục tiêu của dự án.Thị trường mục tiêu của dự án được xác định bằng ba bước cơ bản: - Phân đoạn thị trường - Xác định thị trường mục tiêu của dự án - Định vị sản phẩm cho dự án Việc nghiên cứu thị trường đòi hỏi tốn rất nhiều thời gian, công sức, nhân lực. Việc nghiên cứu thị trường có vai trò đặc biệt, vì thế mà nó cần có các số liệu một cách chính xác, khách quan. Chính vì thế nó cần một nguồn kinh phí rất lớn. Như vậy nếu nguồn kinh phí đó không được sử dụng một cách có hiệu quả thì sẽ gây ra sự TTLP không hề nhỏ. Chủ trương chính sách của nhà nước liên quan đến lĩnh vực đầu tư trong từng giai đoạn. Trong khi việc nghiên cứu thị trường cần một thời gian khá dài. Vì vậy đôi khi nó gây nên một sự TTLP không đáng có. Nguồn nhân lực thường là các cán bộ trẻ, vì vậy họ có ít kinh nghiệm. Do đó việc quản lý cũng như xử lý số liệu, phạm vi nghiên cứu không được đúng trọng tâm. Việc này cũng gây nên một sự TTLP tương đối lớn. Chúng ta có thể kể đến các công trình do thiếu sự quan trắc, xử lý số liệu dẫn đến đầu tư sai lầm. Được đầu tư với kinh phí lên tới hàng trăm tỷ đồng, nhưng các dự án cải thiện ô nhiễm môi trường ở TP Đà Nẵng gần như không phát huy được tác dụng, mặc cho tình trạng ô nhiễm nguồn nước, rác thải, không khí trên địa bàn ngày càng trầm trọng thêm. Điển hình trong số các dự án cải thiện môi trường không hiệu quả đó là Nhà máy xử lý nước thải KCN Hoà Khánh, Dự án bãi rác Khánh Sơn mới và Dự án thoát nước vệ sinh thành phố. Do công tác xác định, nghiên cứu thị trường còn nhiều thiếu sót dẫn đến dự án không phát huy được hết công năng của nó. Ngoài ra trong nền kinh tế thị trường, trước khi quyết định đầu tư vào một sản phẩm mới các doanh nghiệp phải quan tâm đến hiệu quả khi thực hiện. Vì thế khâu nghiên cứu thị trường cần được quan tâm đặc biệt. Việc này đôi khi làm các doanh nghiệp phải chấp nhận chịu lỗ ban đầu. Nếu doanh nghiệp nghiên cứu thị trường không đúng hướng sẽ dẫn đến thất bại trong đầu tư vào sản phẩm mới. Vì vậy việc tiếp cận sai thị trường và phối hợp không đồng bộ các công tác thăm dò thị trường sẽ gây tổn thất đặc biệt lớn trong quá trình đầu tư. TTLP trong công tác xác định quy mô vốn và huy động vốn Vốn đầu tư cho dự án bao gồm vốn cố định và vốn lưu động. Việc đầu tư được thực hiện trước khi dự án thực hiện cũng như trong quá trình dự án hoạt động Nguồn vốn cho dự án gồm có: + Nguồn vốn đầu tư trong nước: - Vốn nhà nước - Vốn của dân cư và tư nhân - Vốn của ngân hàng thương mại - Vốn trên thị trường tài chính + Nguồn vốn đầu tư nước ngoài: - Vốn ODA - Vốn tín dụng từ các ngân hàng thương mại quốc tế - Vốn đầu tư trực tiếp FDI - Thị trường vốn quốc tế Việc TTLP trong việc huy động vốn có rất nhiều nguyên nhân, sau đây ta sẽ đi sâu vào vài nguyên nhân chính: 2.1.Việc bố trí vốn ngân sách Nhà nước một cách phân tán, dàn trải dẫn đến việc thi công dở dang, chậm tiến độ dẫn đến TTLP vốn đầu tư. Thực trạng này diễn ra một cách phổ biến ở nước ta, có thể kể đến rất nhiều trường hợp điển hình. Năm 2005 có 2.280 dự án chậm tiến độ, chiếm 9,2% tổng số dự án thực hiện đầu tư trong năm, trong đó 48 dự án nhóm A chậm tiến độ, chiếm 11,54% tổng số các dự án nhóm A thực hiện đầu tư trong năm; năm 2006 có 3.595 dự án chậm tiến độ, chiếm 13,1%, trong đó có 25 dự án nhóm A (8,28%); năm 2007 có 3.979 dự án chậm tiến độ, chiếm 13,9%, trong đó có 19 dự án nhóm A (7,88%). Dự án cầu Thanh Trì và tuyến phía Nam vành đai 3 Hà Nội với số vốn đầu tư 7.660 tỷ đồng chậm trễ nhiều tháng, mỗi ngày phải trả 1,5 tỷ đồng tiền lãi vay. Cầu xây xong nhưng hai đường dẫn lên cầu chưa hoàn thành nên tốn thêm cả chục tỷ đồng nữa để xây dựng đường tạm, song chất lượng đường rất kém, thường xuyên gây ách tắc... Sức ép giữa một bên là nhu cầu đầu tư phát triển của các bộ, ngành và các địa phương là rất lớn, trong khi đó khả năng tăng vốn NSNN cho đầu tư phát triển lại có hạn. Trong bố trí kế hoạch vốn đầu tư vẫn còn tâm lý ỷ lại, trông chờ vào nguồn vốn bổ sung của ngân sách TW. Bên cạnh đó, nếu khâu quyết định đầu tư nếu cân nhắc kỹ hơn, sát sao hơn thì đã có thể tránh được những lãng phí. Thực tế cho thấy, số lượng và tỷ lệ các dự án có vi phạm các quy định về quản lý đầu tư (không phù hợp QH, phê duyệt không đúng thẩm quyền, không thực hiện đầy đủ trình tự thẩm tra, thẩm định dự án, đấu thầu không đúng quy định, giá dự thầu không phù hợp, ký hợp đồng không đúng quy định, chậm tiến độ, chất lượng xây dựng thấp, lãng phí) có xu hướng tăng lên: Năm 2005 có 1.882 dự án vi phạm (chiếm 14,57% dự án đầu tư trong năm); năm 2006 có 3.173 dự án (chiếm 18,19% dự án đầu tư trong năm); năm 2007 có 4.763 dự án vi phạm. Như vậy, việc sử dụng vốn ngân sách nhà nước hợp lý là rất quan trọng trong chuẩn bị đầu tư. 2.2. Tình hình nợ vốn và hoàn trả tạm ứng vốn không đúng thời điểm dẫn đến thất thoát nguồn vốn đầu tư Một trong những khó khăn của công tác chuẩn bị đầu tư là tình trạng nợ vốn và hoàn trả tạm ứng không đúng thời điểm: Nợ khối lượng xây dựng cơ bản hoàn thành do chưa có vốn thanh toán diễn ra ở một số bộ và hầu khắp đang là vấn đề rất bức xúc. Các khoản nợ XDCB vượt quá khả năng cân đối của NSNN, dẫn đến việc chiếm dụng vốn lẫn nhau, nợ quá hạn Ngân hàng tăng.... Đối với dự án xây dựng khu đô thị mới Phước Kiển - Nhơn Đức (huyện Nhà Bè), UBND TP.HCM phải chấp thuận điều chỉnh thời hạn bàn giao mặt bằng toàn bộ dự án 325 ha đến ngày 31/12/2010 theo đề nghị của UBND huyện Nhà Bè trong khi lịch trình đã ký kết là ngày 31/12/2009. Điều này do UBND chậm trễ trong việc cấp tạm ứng vốn. Điều đó gây ra sự lãng phí về mặt thời gian và làm mất đi nhiều chi phí cơ hội của dự án. 2.3.Thiếu vốn đối ứng nên đã gây khó khăn cho việc giải ngân các dự án ODA dẫn đến lãng phí nguồn vốn. Vốn đối ứng cho các chương trình dự án ODA ở nước ta chỉ chiếm một tỷ lệ không lớn, nhưng lại có ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ triển khai thực hiện dự án.Tình trạng các địa phương thường không thực hiện các cam kết của mình về việc đảm bảo nguồn vốn đối ứng cho các dự án ODA khá phổ biến. Qua giám sát một số dự án lớn như: Dự án Xây dựng đại lộ Đông Tây do Ngân hàng hợp tác phát triển Quốc tế Nhật bản  (JBIC) tài trợ tổng số vốn đầu tư thực tế là 41.027 triệu Yên Nhật ( tương đương 5.021 tỷ đồng , tỷ giá Yên = 122,38 VNĐ ) ; vốn đối ứng là 3.470 triệu đồng. Có diện tích thực hiện trải dài trên nhiều quận huyện, với khối lượng di dời giải tỏa lớn (9.333 căn hộ), chính khó khăn từ vốn đối ứng dẫn đến việc giải tỏa gặp nhiều khó khăn. Dự án đại lộ Đông Tây - hai trong số bốn dự án sử dụng vốn ODA được triển khai Nguyên nhân là do khi dự án ODA được ký kết phê duyệt sau kỳ lập kế hoạch ngân sách hàng năm thì việc bổ sung kế hoạch rất khó khăn, và như vậy dự án có thể bị chậm tiến độ hoặc bị dừng lại vô thời hạn sẽ gây sự lãng phí rất lớn. Dự án Cải thiện môi trường nước thành phố Hồ Chí Minh lưu vực kênh Tàu Hũ - Bến Nghé - Kênh Đôi - Kênh Tẻ giai đoạn I do Ngân hàng hợp tác phát triển Quốc tế Nhật bản  (JBIC) tài trợ tổng số vốn đầu tư thực tế là 23.994 triệu Yên Nhật ( tương đương 3.157,13 tỷ đồng , tỷ giá Yên = 122,38 VNĐ ) ; vốn đối ứng là 949,970 triệu đồng. Nó là quá ít để có thể giải phóng được mặt bằng, trong khi càng chậm trễ chúng ta càng làm cho công trình chậm tiến độ. Những thực trạng trên xảy ra nhiều ở nước ta là do hàng năm thường có nguồn bổ sung kế hoạch đầu tư nên đã gây tâm lý “chờ Nhà nước bổ sung thêm kế hoạch”, do vậy có bộ, ngành, địa phương “cố tình” không bố trí đủ vốn đối ứng, vì quan niệm đó là các dự án quan trọng, thế nào cũng được Nhà nước bổ sung vốn, dẫn đến tình trạng thiếu vốn đối ứng. Bên cạnh đó cán bộ của các ban quản lý và các sở ngành liên quan chưa được đào tạo bài bản về quản lý dự án ODA và năng lực phối hợp làm việc với tư vấn còn hạn chế gây ra sự đáng tiếc khi nhiều dự án đang thực hiện bị dừng lại, đây là một trong những hiện tượng gây lãng phí rất nhiều vốn đầu tư do không hoàn thành dự án. 3. TTLP do chất lượng lập dự án thấp Trước một hoạt động đầu tư, chúng ta cần chuẩn bị một cách khoa học, đầy đủ, chính xác nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư. Việc chuẩn bị đó được thực hiện thông qua quá trình lập dự án đầu tư. Việc lập dự án đầu tư đóng vai trò quan trọng trong hoạt động đầu tư vì nó là tập hợp các hoạt động xem xét chuẩn bị, tính toán toàn diện các khía cạnh kinh tế kĩ thuật, điều kiện tự nhiên, môi trường pháp lý... Trên cơ sở đó xây dựng một kế hoạch hoạt động phù hợp nhằm thực hiện một dự án đầu tư. Quá trình lập dự án đầu tư được coi là quá trình phát triển vì nó là việc hình thành ý tưởng nhằm biến ý tưởng đó thành hiện thực. Dự án đầu tư tốt nhất sẽ đem lại kết quả tốt khi thực hiện và tiết kiệm nhất. Tuy nhiên trong quá trình lập dự án đầu tư vẫn còn tồn tại một sỗ thực trạng dẫn đến TTLP. Có thể kể đến một số ví dụ điển hình về lập dự án đầu tư không tốt gây TTLP như dự án cảng Bến Nghé kéo dài hơn 10 năm, tăng vốn 20 lần. Theo văn bản số 6324 gửi bộ KH&ĐT tháng 6/2006: Qua giám sát trong số 3002 dự án đang thực hiện, bao gồm 681 dự án thuộc vốn ngân sách tập trung của thành phố và 2421 dự án thuộc nguồn vốn phân cấp ngân sách của quận, huyện, doanh nghiệp thì có đến 2250 dự án (chiếm 75%) phải điều chỉnh và có vi phạm, gây lãng phí... Trong 2228 dự án chậm tiến độ do vướng công tác bồi thường giải phóng mặt bằng hoặc phải lập dự án lại hoặc sai sót phải điều chỉnh lại thiết kế kỹ thuật. Có 7 dự án khi triển khai mới phát hiện không phù hợp... Sở KH&ĐT được ủy ban nhân dân thành phố giao trực tiếp thực hiện công tác giám sát, đánh giá đối với 68 dự án gồm 48 dự án nhóm B và 20 dự án nhóm C. Qua thẩm tra cơ quan chức năng phát hiện có trên 90% trong tổng số các dự án trên thực hiện không đúng tiến độ. Nhiều dự án được quyết định đầu tư từ giai đoạn 2000 – 2002 đến nay vẫn chưa hoàn thành. Trên 65% số dự án chậm tiến độ... Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là bởi chất lượng tư vấn lập dự án và lập thiết kế dự án chưa cao. Công tác khảo sát trước khi tiến hành lập dự án còn sơ sài, cẩu thả dẫn đến lập dự án không chính xác do số liệu thu thập chưa đầy đủ. Hậu quả gây thất thoát lãng phí và làm tiến độ thực hiện dự án kéo dài quá thời gian quy định. Chất lượng lập dự án chưa cao buộc phải điều chỉnh nhiều lần làm tăng tổng mức đầu , tăng chi phí bồi thường lên gấp nhiều lần làm ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư. Tình trạng thất thoát và lãng phí do hậu quả của việc lập dự án đầu tư chưa tốt như vậy chiếm tỷ trọng cao trong tổng cơ cấu dự án đầu tư đang triển khai ở nước ta.Thực tế cho thấy thất thoát lớn nhất có thể xuất hiện ngay trong giai đoạn lập dự án đầu tư, khảo sát, thiết kế chiếm trên 70% tổng số thất thoát lãng phí. 4. Thẩm định dự án đầu tư kém gây TTLP. Thẩm định dự án đầu tư là việc tổ chức xem xét, đánh giá một cách khách quan, khoa học và toàn diện các nội dung cơ bản có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thực hiện và hiệu quả của dự án để từ đó ra quyết định của đầu tư, cho phép đầu tư hoặc tài trợ vốn cho dự án. Đây là một quá trình kiểm tra đánh giá các nội dung cơ bản của dự án một cách độc lập tách biệt với quá trình lập dự án. Hoạt động đầu tư có hiệu quả hay không phụ thuộc rất lớn vào công tác thẩm định dự án, tuy nhiên ở Việt Nam, công tác thẩm định dự án còn một số bất cập dẫn đến thất thoát lãng phí trong dự án đầu tư do sự đánh giá thiếu chính xác. Xem xét qua những yếu kém trong thẩm định dự án đầu tư ta có thể kể đến dự thiếu chính xác trong thẩm định những dự án đầu tư lớn. Hơn 1000 dự án đầu tư năm 2008 của 15 tập đoàn tổng giá trị gần 30000 tỷ đồng đã được cắt giảm. Đó là kết quả sau một tuần kiểm tra của bộ KH&ĐT công bố. Nhìn ở góc độ khác cho thấy sự dễ dãi trong công tác thẩm định dự án đầu tư, phê duyệt các dự án đầu tư một cách lan tràn và thiếu hiệu quả từ nguồn vốn ngân sách. Điển hình trong việc nhanh chóng cắt giảm các dự án đầu tư công do sau khi thẩm định lại thấy thiếu tính khả thi vẫn là các tập đoàn lơn như Vinashin, Petro VN, VNPT... đáng chú ý, các dự án đầu tư của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước chủ yếu là nguồn vốn góp từ ngân sách và vốn tín dụng giá rẻ, chỉ phần rất ít là tiến đầu tư của các doanh nghiệp. Một báo cáo nêu nợ của 70 tập đoàn và tổng công ty nhà nước bằng 40% GDP. Nhưng tính hiệu quả của các dự án, khả năng thu hồi vốn trả nợ chưa mấy ai đặt ra. Như trường hợp Vinashin được giao 750 triệu USD từ việc phát hành trái phiếu chính phủ, Vinashin đã mạnh tay rải đều hàng trăm dự án thuộc đủ lĩnh vực suốt dọc chiều dài đất nước mà xem nhẹ công tác thẩm định tính khả thi của dự án. Rõ ràng, thẩm định hiệu quả các dự án đầu tư, nhất là các dự án đầu tư công. Đầu tư cần phải được phê duyệt theo tổng thể QH và nhu cầu thực tế, tránh chạy theo phong trào. Theo các chuyên gia, tỷ lệ TTLP do công tác thẩm định kém có thể lên đến 30% tổng vốn đầu tư, vì vậy cần minh bạch hóa hoạt động đầu tư. Việc thẩm định dự án đầu tư ở đây gây thất thoát là thẩm định dự án còn theo cơ chế xin cho hoặc có sự thỏa thuận ngầm, móc nối... III.TTLP trong công tác thùc hiÖn ®Çu t­ 1.Sai phạm trong công tác đấu thầu Khâu đấu thầu cũng thể hiện tính cục bộ của quá trình đầu tư. Nhiều công trình dùng chỉ định thầu, hoặc đấu thầu một cách hình thức. §iÒu nµy ®· vi ph¹m c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh. H¹ gi¸ thÇu kh«ng cã c¨n cø ®Ó tróng thÇu hoÆc tróng thÇu víi gi¸ rÊt thÊp nh­ng vÉn lµm ®­îc hiÖn t­îng th«ng ®ång,cÊu kÕt víi nhau: Phố biến việc th«ng ®ång giữa nhà thầu với chủ đầu tư, thông đồng giữa các nhà thầu với nhau. Nguyªn nh©n lµ do quy chế đấu thầu thiếu chặt chẽ, không công khai minh bạch đã dẫn đến việc một nhà thầu trúng nhưng sau đó chia phần cho các nhà thầu còn lại. Hay giành giật gói thầu bằng giá cực thấp, bằng 28,9% giá gói thầu (gói 2B hầm đèo Hải Vân), hoặc chênh lệch lên tới 400 tỷ đồng (gói thầu xây dựng cảng Cái Lân)... dẫn đến công trình kém chất lượng, thời gian thi công kéo dài, chi phí phát sinh lớn vẫn được quyết toán. Bên cạnh đó thì chất lượng lập hồ sơ mời thầu thấp, đơn giá, định mức không chuẩn xác cũng là nguyên nhân của TTLP. TiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n kÐo dµi g©y TTLP không nhỏ Cã nhiÒu nguyªn nh©n lµm cho c¸c dù ¸n kh«ng theo tiÕn ®é ®Ò ra.Trong ®ã cã thÓ thÊy mét vµi nguyªn nh©n chñ yÕu: thø nhÊt,do kh¶o s¸t thùc tÕ ch­a kÜ cµng dÉn ®Õn trong qu¸ tr×nh thùc hiªn ph¸t sinh thªm nhiÒu chi phÝ cao h¬n dù ¸n ®Ò ra,thø hai do n¨ng lùc yÕu kÐm, tinh thÇn thiÕu tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ng­êi liªn quan, thø ba do gi¸ vËt liÖu t¨ng nhanh. Trong tình hình hiện nay, dự án công trình càng bị kéo dài thì giá đất, nhất là ở các đô thị, càng tăng, kéo theo tiền giải phóng mặt bằng và tái định cư trong các dự án công trình đó và tổng dự toán cũng càng Điển hình cho các công trình lo¹i nµy là hệ thống thoát nước và xử lý nước thải TP Huế. Công trình này cã tæng chi phÝ lµ 165,7 tỉ đồng (110,37 tỉ vốn vay ODA và 55,34 tỉ vốn đối ứng) nhưng do thiếu khảo sát địa chất nên khi thực hiện đã phát sinh nhiều vấn đề về mặt kỹ thuật, đồng thời đẩy tổng mức đầu tư lên quá lớn so với quyết định phê duyệt buộc Thủ tướng Chính phủ phải yêu cầu đình chỉ dự án. Hai dự án xây dựng nhà ở cho dân còng r¬i vµo t×nh tr¹ng t­¬ng tù do đang thiếu vốn gồm dự án nhà ở, khu đô thị Hải Phòng và dự án chung cư cao tầng ở thị xã Hà Giang, tỉnh Hà Giang. Dự án tại Hải Phòng được thu xếp vốn từ tiền sử dụng đất và bán nhà cho dân nhưng trên thực tế tiền không thu được, nhà không bán được dẫn tới việc chủ đầu tư thiếu vốn làm dự án kéo dài. Dự án chung cư cao tầng tại Hà Giang cũng rơi vào cảnh tương tự sau khi nhà không bán được nên dự án thi công dở dang. 3.TTLP do sai phạm trong nghiệm thu, quyết toán công trình Thực trạng xảy ra là công trình xây dựng xong chưa kịp nghiệm thu đã bị hư hỏng, nhiều dự án đầu tư kéo dài hay đã kết thúc khi đi vào sử dụng khai thác chưa có hiệu quả, kém hơn công suất thiết kế. Đơn cử như dự án PU18: Trong số những dự án của PMU 18, có những dự án mà số tiền sai phạm lên tới hàng chục tỷ đồng Thất thoát hơn 13 tỷ đồng từ Dự án giao thông nông thôn 2 Mục tiêu của dự án này là: cải tạo, nâng cấp khoảng 13.000 km đường giao thông và 5.000 m cầu ở 40 tỉnh, chủ yếu là các tỉnh nghèo có tiềm năng phát triển, các tỉnh chưa có chương trình giao thông nông thôn… trên toàn quốc. Nhưng khi 700 dự án, hạng mục công trình đã được kiểm tra với tổng số vốn hơn 532,2 tỷ đồng, phát hiện sai phạm trị giá 13.457,72 triệu đồng, chiếm khoảng 2,57%, gồm: - Sai về khối lượng 2.996,68 triệu đồng (chiếm 22,26% tổng số sai phạm)- Sai về giá 92,6 triệu đồng- Nghiệm thu, quyết toán không đúng 670,1 triệu đồng- Dự toán tính sau 2.497 triệu đồng- Hoá đơn thanh toán không hợp pháp 895,6 triệu đồng- Thiết kế tính sai 973,5 triệu đồng- Lãng phí, đầu tư không hiệu quả 2.272,5 triệu đồng Có thể nêu "điển hình" 2 công trình: phà Minh Châu (Ba Vì, Hà Tây) và Quốc lộ 2 đoạn Đoan Hùng (Phú Thọ)- Vị Xuyên (Hà Giang). Mặc dù trong báo cáo nghiên cứu khả thi dự án giao thông nông thôn được Bộ Kế hoạch- Đầu tư thẩm định không hề có hạng mục về phà Minh Châu. Tuy nhiên,  PMU 18 đã tự ý đưa vào công trình này vào với vốn đầu tư 64.000USD trong kế hoạch xây lắp năm 1999. Đây là việc làm trái với quyết định đầu tư của Thủ tướng Chính phủ. Hơn thế, điều đáng bàn là sau khi hoàn thành, con phà 15 tấn này vừa sử dụng đã hỏng. Riêng Quốc lộ 2 (đoạn Đoan Hùng (Phú Thọ)- Vị Xuyên (Hà Giang)) lại góp thêm một công trình tai tiếng nữa về chất lượng sau khi thi công của chủ đầu tư PMU18. Với vốn đầu tư gần 500 tỷ đồng từ vốn trái phiếu Chính phủ, đoạn đường này vừa thông xe từ tháng 3/2005. Tuy nhiên, chỉ sau 3 tháng đưa vào sử dụng, công trình đã xuống cấp khi liên tục xuất hiện nhiều điểm rạn nứt, bong tróc lớp nhựa, sạt lở.... Quốc lộ 2 (đoạn Đoan Hùng (Phú Thọ)- Vị Xuyên (Hà Giang)) IV. TTLP trong quá trình vận hành kết quả đầu tư Vận hành kết quả đầu tư là qu¸ tr×nh đưa c«ng tr×nh hoàn thành vào sử dụng khai th¸c nhằm đạt được c¸c mục tiªu của đề ¸n như thu hồi vốn, kinh doanh cã lợi nhuận, hay đạt c¸c hiệu quả kinh tế l©u dài…Và trong c«ng t¸c vận hành kết quả đầu tư cã nhiều thực trạng thất tho¸t, l·ng phÝ cần được chó trọng tới. 1.Cán bộ không đủ năng lực, phẩm chất đạo đức là nhân tố trực tiếp tạo ra các TTLP Thực tiễn những năm đổi mới cho thấy sự đóng góp của công sức trí tuệ của con người là hết sức to lớn và quan trọng. Họ là những người trực tiếp vận hành kết quả đầu tư, quyết định đến hiệu quả của công trình tuy nhiên theo đánh giá của 20 năm gần đây cho thấy chất lượng nguồn nhân lực chưa đạt yêu cầu nên đã gây ra tình trạng thất thoát, lãng phí lớn. Cán bộ không đủ năng lực. Năng lực của công nhân viên chức là khả năng thực hiện vận hành các kết quả đầu tư. Việc đầu tư các trang thiết bị hiện đại mà các bộ không đủ kiền thức hiểu biết cũng như khả năng vận hành dẫn đến tình trạng sử dụng không đúng mục đích, thiết bị bỏ không, sử dụng đạt hiệu quả thấp thậm chí còn thấp hơn so với thiết bị lạc hậu hơn, và thiết bị nhanh hỏng làm cho lãng phí tiền của Nhà nước. Một ví dụ điển hình là hàng trăm tỷ đồng bị chi sai nguồn, sai nguyên tắc, gây lãng phí, thất thoát từ Đề án 112. Báo cáo do Kiểm toán Nhà nước cho thấy, đã có những sai phạm nghiêm trọng về thu - chi ngân sách tại Ban điều hành (BĐH), kể cả ở các bộ, ngành, địa phương khi thực hiện Đề án 112. Sai lầm trong công tác chỉ đạo của thường trực Chính phủ và của Chính phủ đối với dự án này thể hiện ở chỗ: trong quá trình quản lý dự án thì buông lỏng quản lý, thiếu cơ chế kiểm tra, thiếu cách giám sát thích hợp một cách có hiệu quả”. Thực tế cho thấy nhiều thiết bị hiện đại được tiêu dùng không cần thiết nhưng vì nhiều lí do đã được nhập về. Tại một trường trung học phổ thông tại Hà Nội có cơ sở đầu tư khá đầy đủ với trang thiết bị máy tính hiện đại có thể dùng cho sử dụng đồ họa Quark, Autocard nhưng tại đây chỉ non nửa máy tính được dùng và được dùng vào việc lướt web, soạn thảo văn bản, trình chiếu power point, còn lại được xếp kho. Với sử dụng như vậy thì chỉ cần mua máy tính từ 7-8 triệu đồng trên bộ thay vì 10-15 triệu đồng trên bộ. Tại nhiều nhà máy cũng xảy ra tình trạng tương tự khi nhập khẩu các loại máy móc hiện đại từ nước ngoài về nhưng không đủ nguồn lực để sử dụng nên máy móc nhanh chóng hỏng và đạt năng suất thấp. Nguyên nhân của tình trạng này là tình hình giáo dục đào tạo của nước ta còn hạn chế, nguồn nhân lực bằng cấp có nhiều nhưng khả năng, trình độ chuyên môn thực tế lại quá ít. Kinh phí dành cho đào tạo và đào tạo lại còn hạn hẹp và chưa được chú trọng nhiều. Cán bộ thiếu phẩm chất đạo đức Vấn đề phẩm chất đạo đức của cán bộ là vấn đề nhức nhối trong việc chống thất thoát lãng phí trong tất cả các khâu của dự án đầu tư trong đó khâu vận hành kết quả đầu tư cũng bị ảnh hưởng không nhỏ. Việc các cán bộ thiếu trách nhiệm, tìm mọi cách thu lợi ích riêng đã làm thất thoát cho Nhà nước khoản tiền khổng lồ. Công ty VEDAN có hành vi gian trá trong khâu lắp đặt hệ thống xử lý nước thải. Các hệ thống bồn chứa , bể chứa dịch thải được thiết kế lẫn vào trong khu bồn chứa nguyên liệu, hóa chất và được đặt chìm dưới đất nhằm tránh các cơ quan chức năng. Hàng năm công ty thải khối lượng lớn chất thải xuống sông Thị Vải, khối lượng là 105000m3/tháng, mà nếu xử lý lượng rác thải này cần đầu tư khoảng 143 tỷ đồng, chi phí để vận hành hệ thống nêu trên khoảng 210 tỷ đồng. Ngoài lãng phí trên, theo tính toán công ty này trốn nộp phí bảo vệ môi trường khoảng 127 tỷ đồng, gây thất thoát lớn cho Nhà nước. Ngoài những TTLP có quy mô lớn như ví dụ trên thì còn nhiều thất thoát do những hành vi tiêu cực, lạm dụng quyền hành và những lợi ích cá nhân khác. Hiện tượng đưa những cá nhân thiếu năng lực, đưa người nhà vào những vị trí quan trọng, tình trạng bao che cho nhau, vô trách nhiệm còn phổ biến làm giảm hiệu quả của công trình một cách hệ thống và TTLP là không tránh khỏi. 2.Không cân bằng cung cầu thị trường Hiện tượng trên thị trường có sự chênh nhau lớn về cung cấp và nhu cầu dẫn đến thừa hay thiếu hàng loạt một loại hàng hóa nào đó. Nhiều loại do sản phẩm dư thừa quá nhiều làm được sử dụng không đúng mục đích gây lãng phí nghiêm trọng. Nguyên nhân là đầu tư sản xuất tràn lan không nghiên cứu thị trường vi mô cũng như vĩ mô nên khả năng gặp rủi ro trong đầu tư là lớn, hay do bệnh thành tích nên đầu tư ồ ạt thiếu QH dẫn đến dư thừa. Kết quả là sản phẩm thừa nhưng là sản phẩm dễ làm đại trà nên hướng khắc phục là xuất khẩu gặp nhiều khó khăn. Nhà máy phân bón Việt Nhật được đánh giá là hiện đại nhưng phân bón chỉ dừng lại ở mức trộn nguyên liệu như Urê, DAP, Kali. Năm 2002 Hiệp hội phân bón Việt Nam cho biết cả nước có 150 cơ sở sản xuất phân bón và hàng năm làm ra khoảng 5 triệu tấn phân bón các loại trong đó 60% là NPK. Theo xu hướng như vậy thì lượng sản xuất ra đáp ứng nhu cầu đủ trong 3 năm tiếp theo tuy nhiên do tình trạng xuất khẩu gạo kém, tại Đông nam bộ và Tây Nguyên cà phê và tiêu rớt giá liên tục nên nhu cầu phân bón giảm mạnh. Tuy vậy xong năng lực sản xuất NPK càng phình to khiến sản lượng dư thừa, công suất thiết bị lãng phí 1,8 triệu tấn. Công ty Việt Nhật có công suất 350.000 tấn/năm nhưng tới năm 2002 chỉ sản xuất 160.000 tấn giảm 20% so với năm 2001, thiết bị lãng phí 55%. Cơ cấu giá thành của phân bón phải gánh khấu hao thiết bị cao hơn gấp đôi nên giá cao thiệt thòi cho nông dân, nhà sản xuất khó thu lợi nhuận. Trong thực trạng như vậy công ty Hydro Agri Việt Nam lại khởi công xây dựng nhà máy sản xuất NPK tại Bà Rịa Vũng Tàu có công suất 200.000 tấn/năm và công ty phân bón miền nam lập dự án xây dựng thêm nhà máy sản xuất NPK công suất 350.000 tấn/năm. Như vậy theo nhu cầu và khả năng cung ứng phân bón NPK thì vốn đầu tư thiết bị lãng phí 54 triệu đô la. Việc nhận thấy lợi ích trước mắt làm các doanh nghiệp đỏ xô vào đầu tư làm sản phẩm tăng nhanh chóng tới vượt bậc. Cuối năm 2005 là cao trào của tiêu thụ vật liệu xây dựng nhưng mặt hàng gạch ốp lát và sứ vệ sinh vẫn trong tình trạng trầm lắng. Theo thống kê chưa đầy đủ thì lượng gạch ốp lát cả nước lên đến 160 triệu m2 nhưng nhu cầu thị trường chỉ là 100-115 triệu m2 thừ gần 50 triệu m2.Sứ vệ sinh có nhu cầu gần 3 triệu bộ thì sản xuất những 4,8 triệu bộ. 3. Công trình đầu tư bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài. Công trình đầu tư lớn, chi phí trang thiết bị cao, kỹ thuật hiện đại nhưng lại không có điều kiện sử dụng do ảnh hưởng bởi các nhân tố bên ngoài như điều kiện tự nhiên, xã hội, nhiều thiết bị nhanh chóng hỏng gây lãng phí, thất thoát nghiêm trọng. Tại Hà Nội nhiều dự án xây dựng công viên xong rất nhiều nơi không có khách du lịch thậm chí có những công viên được đề nghị phá bỏ hay sử dụng vào mục đích khác. Một trong những điển hình là ông viên Yên Sở với tổng vốn đầu tư là 846 triệu USD và thời gian hoạt động là 50 năm. Hiện tại trong công viên, trung tâm Sao Chổi được nhập mới từ Nga về có giá trị 3 tỷ đồng không được sử dụng do không có khách du lịch và đang được phơi mưa nắng, các tay vịn sét gỉ, cả đống thiết bị hiện đại đang dần trở thành đống sắt vụn chờ thanh lý. Hệ thống sân tennis gồm 6 sân với mức đầu tư 2,5 tỷ đồng đã được sử dụng nhưng rất ít.Để duy trì sự tồn tại của công viên thì thành phố phải đài thọ 70 triệu, dịch vụ trông giữ ô tô từ 30-40 triệu đồng một tháng và công ty bù lỗ 40 triệu đồng . Nguyên nhân là việc thi hành vành đai 3 gây bụi bẩn, công viên nằm xa trung tâm thành phố, và nguyên nhân chủ yếu là nước trong hồ công viên quá ô nhiễm. Nguồn nước này được tích từ các con sông nước thải như Kim Ngưu, Sét, Lừ chưa hề được xử lý. Trời nắng nóng bốc mùi hôi thối bao trùm cả công viên. Điều này không phù hợp với tính chất khu vui chơi giải trí. Vị trí của công trình đầu tư rất quan trọng, nó ảnh hưởng xuyên suốt quá trình vận hành kết quả đầu tư, quyết định đến hiệu quả đầu tư. Việc lựa chọn vị trí không phù hợp làm nảy sinh nhiều nhân tố tác động xấu đến quá trình vận hành mà phần lớn giải quyết không dễ dàng và gây tốn kém tiền của. Công trình đầu tư nhà máy lọc dầu Dung Quất được đặt tại khu kinh tế Dung Quất.Tuy nhiên việc xây dựng cảng biển phục vụ vận chuyển dầu lại gặp một việc khó khăn là có nhiều cát bồi và cảng biển quá nông chỉ có thể xây cảng biển nhỏ chứ không xây dựng được cảng biển lớn trong khi phục vụ cho nhà máy lọc dầu quy mô lớn như nhà máy lọc dầu Dung Quất thì bắt buộc phải là cảng biển lớn. V. §¸nh gi¸ chung vÒ thùc tr¹ng TTLP ë ViÖt Nam giai ®o¹n 2001-2007. Qua hÇu hÕt c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh cã TTLP, ta cã thÓ thÊy vèn ®Çu t­ bÞ thÊt tho¸t, l·ng phÝ ë tÊt c¶ c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c ngµnh, lÜnh vùc nh­: giao th«ng vËn t¶i, hµng kh«ng, hµng h¶i, ngµnh ®iÖn, xi m¨ng, thuû lîi,... L·ng phÝ trong ®Çu t­ x¶y ra ë mét sè d¹ng c¬ b¶n: dù ¸n ®­îc ®Çu t­ khi ch­a thùc sù cÇn thiÕt ®Çu t­; dù ¸n ®­îc ®Çu t­ víi c«ng suÊt kh«ng phï hîp víi nhu cÇu; dù ¸n ®­îc ®Çu t­ víi yªu cÇu kü thuËt kh«ng phï hîp; dù ¸n ®­îc ®Çu t­ ë ®Þa ®iÓm kh«ng hîp lý; thiÕt bÞ vµ c«ng tr×nh dù ¸n cã chÊt l­îng thÊp lµm gi¶m tuæi thä c«ng tr×nh; tiÕn ®é dù ¸n bÞ kÐo dµi; mét sè chi phÝ chung, chi phÝ kh¸c vÒ thiÕt bÞ, lao ®éng, vËt t­ cao h¬n thùc tÕ, mét sè khho¶n chi phÝ ch­a ®­îc tiÕt kiÖm. LPTT diÔn ra chñ yÕu ë c¸c c«ng tr×nh, dù ¸n cã vèn ®Çu t­ nhµ n­íc. Nguyªn nh©n do t×nh tr¹ng “cha chung kh«ng ai khãc” vµ c¬ chÕ khÐp kÝn trong ®Çu t­ tõ c¸c kh©u lËp, thÈm ®Þnh, phª duyÖt, tæ chøc ®Êu thÇu thi c«ng,... trong cïng mét b«, ngµnh; ch­a cã sù tham gia gi¸m s¸t cña céng ®ång nh©n d©n, vµ th«ng tin ®¹i chóng. HiÖn nay hÖ thèng v¨n b¶n quy ®Þnh trong ®Çu t­ cña chóng ta cßn ch­a hoµn chØnh, cã nhiÒu kÏ hë t¹o ®iÒu kiÖn cho gian lËn vµ tham nhòng. TTLP diÔn ra ë tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n ®Çu t­ tõ quyÕt ®Þnh ®Çu t­ ®Õn viÖc thùc hiÖn gi¸m s¸t ho¹t ®éng ®Çu t­ theo QH, råi vËn hµnh kÕt qu¶ ®Çu t­... TTLP nµy lµ kh¸ lín trong c¸c c«ng tr×nh ®Çu t­ XDCB. C«ng t¸c qu¶n lý bu«ng láng, ch­a kÕ ho¹ch vµ xuÊt hiÖn nhiÒu sai ph¹m vÒ quy tr×nh thñ tôc, sai ph¹m vÒ quy chÕ ®Êu thÇu, sai ph¹m vÒ kü thuËt thiÕt kÕ thi c«ng, sai ph¹m vÒ nghiÖm thu, vi ph¹m vÒ thanh quyÕt to¸n c«ng tr×nh; cã tiªu cîc x¶y ra tõ phÝa chñ ®Çu t­, c¬ quan qu¶n lý nhµ thÇu thi c«ng,... hay hiÖn t­îng n©ng gi¸, khai khèng khèi l­îng, bít vËt tù tr¸o vËt t­,... Sau ®©y lµ s¬ ®å tãm t¾t vÒ thùc tr¹ng dµn tr¶i, kÐo dµi, kÐm hiÖu qu¶, TTLP vèn nhµ n­íc trong ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n vµ c¸c nguyªn nh©n trùc tiÕp: Ch­¬ng III Gi¶I ph¸p HẠN CHẾ thÊt tho¸t l·ng phÝ trong ®Çu t­ I. Giải ph¸p nh»m h¹n chÕ TTLP trong QH ®Çu t­ Qua sè liÖu thùc tiÔn giai ®o¹n 2000-2007 chóng ta thÊy ®­îc t×nh tr¹ng TTLP trong ®Çu t­ ë ViÖt Nam lµ nghiªm träng vµ kÐo dµi. T×nh h×nh Ýt ®­îc c¶i thiÖn ngay c¶ trong n¨m 2005 lµ n¨m “n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­, chèng TTLP, ®Çu t­ dµn tr¶i, nî ®äng vốn ®Çu t­”. Nguyªn nh©n cña TTLP tån t¹i trong tõng giai ®o¹n ®Çu t­. V× thÕ, ®Ó tr¸nh TTLP, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p hîp lý trong tõng giai ®o¹n ®ã. §æi míi c«ng t¸c QH. 1.1 N©ng cao chÊt l­îng QH Mét lµ, ®æi míi néi dung vµ phương ph¸p lËp QH phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. C¸c QH lµm ph¶i s¸t víi thùc tiÔn, tr¸nh t×nh tr¹ng thay ®æi nhiÒu lÇn, g©y l·ng phÝ vèn ®Çu t­. Ph­¬ng ph¸p lµm Qh cña n­íc ta hiÖn nay cßn mang tÝnh truyÒn thèng rÊt cao vµ ¶nh h­ëng nhiÒu cña c¸c n­íc XHCN tr­íc ®©y. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p quy ho¹ch nµy ®· cã tõ rÊt l©u , vÉn ®­îc áp dông ë ViÖt Nam trong khi hÇu hÕt c¸c n­íc ph¸t triÓn xung quanh ®Òu thay ®æi theo xu h­íng hiÖn ®¹i. Hai lµ, t¨ng c­êng c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô ®èi víi ®éi ngò c¸n bé lµm QH; ®ång thêi n©ng cao chÊt l­îng c«ng t¸c dù b¸o, cung cÊp th«ng tin kinh tÕ: vÒ thÞ tr­êng ®Çu vµo, ®Çu ra cho s¶n phÈm vµ khoa häc c«ng nghÖ phï hîp, gióp cho c«ng t¸c dù b¸o cã tÇm nh×n dµi h¹n. 1.2. Liªn kÕt c¸c QH ngµnh, vïng l·nh thæ hîp lý. Mét lµ, ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý lµm ph¸t sinh t­ t­ëng côc bé trong quy ho¹ch, khiÕn cho c¸c ®Þ© ph­¬ng- cho dï kh«ng cã c¬ së- vÉn xin c¬ chÕ ®Æc thï cho ®Þa ph­¬ng m×nh. ChÝnh c¬ chÕ nµy lµ nh©n tè néi sinh cña sù dµn tr¶i trong ®Çu t­.§ång thêi khuyÕn khÝch c¸c ®Þa ph­¬ng liªn kÕt, hîp t¸c nhau ®Ó ph¸t huy thÕ m¹nh vïng, cïng ph¸t triÓn. Hai lµ, xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của các cấp, thực hiện quy chế phối hợp thanh tra giám sát nội bộ hệ thống, đảm bảo tính thống nhất của quá trình quản lý trên địa bàn Quy ®Þnh râ rµng vÒ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi ra quyết ®Þnh ®Çu t­. Ng­êi ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­ sai g©y TTLP ph¶i chÞu xö ph¹t hµnh chÝnh, c¸ch chøc hoÆc miÔn nhiÖm. Ba lµ, t¨ng c­êng c«ng t¸c dù b¸o vÒ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn, x©y dùng c¬ chÕ chÝnh s¸ch gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn theo quy ho¹ch. Dùa vµo c©n ®èi nguån vèn hµng n¨m, ®Æc biÖt lµ vèn nhµ n­íc, ®Ó x¸c ®Þnh môc tiªu ®Çu t­ sao cho cã träng t©m träng ®iÓm, chèng dµn tr¶i, TTLP ; quyÕt ®Þnh ®Çu t­ ph¶i g¾n víi kh¶ n¨ng huy động nguån vèn. N¨m lµ, thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý QH ë c¸c ®Þa ph­¬ng, t¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t céng ®ång ®èi víi c«ng t¸c QH, nhÊt lµ ®èi víi viÖc c«ng khai thùc hiÖn c¸c dù ¸n QH khu c«ng nghiệp, khu chÕ suÊt,... Thùc thi c¸c chÕ tµi ®ñ m¹nh ®Ó ®Èy lïi hiÖn t­îng tham nhòng, tiªu cùc vµ c¬ chÕ xin –cho ë c¸c ®Þa ph­¬ng. 1.3. KÕt hîp c¸c QH víi QH tæng thÓ KT-XH mét c¸ch hiÖu qu¶. Mét lµ, rµ so¸t, bæ sung, cËp nhËt vµ chÊn chØnh th­êng xuyªn c¸c quy ho¹ch tr¸nh t×nh tr¹ng l¹c hËu, hay chång chÐo, QH nµy lµm ¶nh h­ëng ®Õn môc tiªu ph¸t triÓn chung. Hai lµ, lµm tèt c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng, kÕt hîp QH ph¸t triÓn KT-XH, QH ngµnh víi QH x©y dùng vµ sö dông ®Êt, tr¸nh t×nh tr¹ng QH treo II. Giải pháp hạn chế TTLP trong công tác chuẩn bị đầu tư. Nâng cao hiệu quả công tác nghiên cứu thị trường. Việc hoạch định kinh doanh cũng như nghiên cứu tiếp xúc thị trường cần phải gắn chặt với các định hướng chiến lược của chính phủ trong từng thời đoạn, giai đoạn cụ thể Thứ nhất, nghiên cứu thị trường là việc làm hết sức quan trọng, chính vì thế việc chuẩn bị nguồn nhân lực, các cán bộ có năng lực và kinh nghiệm là việc làm cần thiết. Thứ hai, cần phải có sự phối hợp đồng bộ giữa các ban ngành để công tác nghiên cứu thị trường được diễn ra nhanh chóng, chính xác và kịp thời. Như vậy việc tăng độ chính xác của công tác thăm dò thị trường cũng như việc giảm những tổn thất lãng phí trong công tác thăm dò thị trường sẽ giúp cho việc xác định quy mô đầu tư của dự án được tốt hơn 2. Xác định quy mô và phân bổ nguồn vốn một cách hiệu quả. Một là, rà soát chặt chẽ các hạng mục đầu tư để đề nghị cắt bỏ các công trình đầu tư kém hiệu quả, tập trung vốn cho những công trình sắp hoàn thành, những công trình đầu tư cho sản xuất hàng hóa thuộc mọi thành phần kinh tế để đẩy nhanh tiến độ sớm đưa vào sản xuất. Hai là, cần đưa ra các chế tài, tránh việc đầu tư dàn trải ở các cấp, ngành, các tổng công ty chủ chốt của nhà nước, thắt chặt các luật và quy định về vốn đầu tư. Quản lý vĩ mô tốt hơn việc sử dụng nguồn vốn nhà nước vì sự phát triển có chất lượng và bền vững : sử dụng vốn đúng trọng tâm, có lộ trình thực hiện theo thứ tự ưu tiên. Ngoài ra cần ban hành các nghị định, thông tư hướng dẫn riêng về thủ tục đầu thầu cho các dự án sử dụng nguồn vốn ODA. Mọi dự án đều phải được đưa ra đấu thầu công khai, hạn chế tối đa sự khép kín trong cùng một bộ ngành chủ quản. 3. Hạn chế TTLP trong công tác lập và thẩm định dự án đầu tư. Nâng cao năng lực và ý thức của chuyên viên lập và thẩm định dự án đầu tư. Quan tâm đến công tác nghiên cứu và thăm dò thị trường để có thể thu thập được đầy đủ thông tin cho lập và thẩm định dự án Tăng cường kiểm tra giám sát giữa các khâu để hạn chế tình trạng tiêu cực giữa những người tham gia thẩm định và chủ đầu tư và công tác lập dự án được diễn ra khách quan, chính xác. III. Gi¶i ph¸p hạn chế TTLP trong thùc hiÖn ®Çu t­ 1.§èi víi t×nh tr¹ng ®Çu t­ dµn tr¶i, kÐo dµi cÇn ph¶i: TiÕn hµnh tæng rµ so¸t tÊt c¶ c¸c dù ¸n ®Çu t­ trong ph¹m vi c¶ n­íc, xö lÝ triÖt ®Ó sai ph¹m tiến hành tổng rà soát các dự án đầu tư xây dựng cơ bản trên phạm vi cả nước để biết chỗ nào dàn trải, thất thoát để xử lý. Trong số này, các dự án thuộc ba lĩnh vực giao thông, thủy lợi, xây dựng sẽ được quan tâm đặc biệt. Điều chỉnh quan trọng nhất trong thời gian tới là phải xóa bỏ tình trạng khép kín trong đầu tư xây dựng vì đây là nguyên nhân lớn nhất dẫn đến TTLP. Trước mắt, Bộ KH-ĐT sẽ kiến nghị Thủ tướng ban hành qui định các đơn vị tư vấn thiết kế, thi công và giám sát thi công bắt buộc không thuộc cùng một bộ chủ quản, không thuộc cùng một tỉnh. Chän nhµ thÇu ®iÓm cao chø kh«ng chän gi¸ thÊp: Chống đầu tư dàn trải phải được thực hiện ngay trong việc hoạch định các chủ trương đầu tư, xây dựng. Các báo cáo nghiên cứu khả thi nhất thiết phải chứng minh được sự cần thiết đầu tư. Các giải pháp đầu tư phải đảm bảo phát triển bền vững, làm đâu được đấy, phân kỳ đầu tư theo kế hoạch, QH. Chống đầu tư dàn trải còn phải được thể hiện trong việc triển khai một dự án theo phương châm giải quyết gọn từng việc, từng đoạn, có hiệu quả lâu dài. Năm 2005 cần xây dựng các quy định và triển khai thực hiện việc đấu thầu tuyển chọn tư vấn trên nguyên tắc lựa chọn nhà thầu tư vấn đạt điểm kỹ thuật cao, chứ không phải nhà thầu, tư vấn bỏ giá thấp. Thực hiện phân cấp quản lý, phân công và quy trách nhiệm theo nguyên tắc từng bước tách bạch các nội dung: quản lý nhà nước, quản lý điều hành dự án và thực hiện dự án. Muốn làm được điều này phải giải quyết đồng bộ các khâu, từ xây dựng thể chế, kiện toàn tổ chức đến xác định lộ trình thực hiện. §Þnh râ tr¸ch nhiÖm, phải có các quy định chặt chẽ ràng buộc trách nhiệm cá nhân với công việc được giao quản lý. Cần xác định rõ theo nguyên tắc tập trung dân chủ thì người quyết định là người chiụ trách nhiệm chứ không phải là tập thể chịu trách nhiệm, không có tập thể quyết định chuyên môn. Còng thÊy r»ng cần tập trung các giải pháp vào yếu tố con người có chức, có quyền, có nhiệm vụ trong các giai đoạn của đầu tư xây dựng cơ bản. Đó là các biện pháp giáo dục, đào tạo, quản lý, giám sát, xử lý nghiêm các vụ vi phạm quản lý đầu tư xây dựng cơ bản, bổ sung các chế tài xử phạt, xử tội đối với các vi phạm pháp luật về đầu tư xây dựng, lập lại kỷ cương, chấn chỉnh quản lý, nhằm chống lãng phí, thất thoát có hiệu quả. 2.Gi¶i ph¸p ®èi víi con ng­êi V× nguyên nhân trực tiếp, chủ yếu là do con người. V× vËy cÇn x¸c ®Þnh gốc của lãng phí là tham nhũng cña con ng­êi. Tất cả những chuyện lãng phí đã được nói đến đây đó, nhưng dường như lại chưa được nói đến với đầy đủ trách nhiệm của những cơ quan có trách nhiệm. Lãng phí và tham nhũng luôn đồng hành với nhau. Nếu không vì những thứ có thể "ăn ra" trong đấu thầu, trong thi công, trong giám sát, trong nghiệm thu, trong giải phóng mặt bằng..., thì không có những nhà máy đầu tư sai, những trụ sở xây dựng vượt cấp... Với nhiều công trình lãng phí, dễ thấy tham ô là động lực. Nhưng nếu truy nguyên, dễ thấy tất cả những dạng thức sai trái ấy từ cùng một lý do. Cái "thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng" là từ cơ chế quản lý "tập thể lãnh đạo" mà coi nhẹ "cá nhân phụ trách". Để hạn chế TTLP phải trị bằng pháp luật nghiêm minh, không thể chỉ bằng rút kinh nghiệm, những phê bình- tự phê bình. Đòi hỏi phải giải quyết triệt để ở tầm gốc gác như thế là đòi hỏi tất yếu trong cuộc đấu tranh này. 2.Để giảm bớt tiêu cực, TTLP trong đầu tư ph¶i lựa chọn tư vấn có hiệu quả. Tư vấn xác định được dự án tốt, thì tất cả tổng thiết kế, tổng dự toán công trình sau khi chúng ta tổ chức đấu thầu sẽ tránh được tình trạng lãng phí và thất thoát Áp dụng rộng rãi cơ chế đấu thầu; tổ chức sắp xếp lại các nhà thầu trong nước; chế tài trách nhiệm cá nhân và không chấp nhận tình trang đầu tư dàn trải; siết chặt kỷ cương trong bộ máy nhà nước, nâng cao trách nhiệm và thẩm quyền của chủ đầu tư; bồi dưỡng nâng cao năng lực cho bộ máy quản lý nhà nước; phân cấp rõ ràng, cụ thể trong công tác quy hoạch; duy trì thường xuyên và nâng cao chất lượng các hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, giám sát; hoàn thiện hệ thống pháp luật, đổi mới cơ chế, chính sách đầu tư XDCB; tập trung cái cách hành chính trong lĩnh vực đầu tư XDCB... Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, yêu cầu đặt ra là phải công khai, minh bạch hoá quy trình đầu tư, thực hiện cạnh tranh công khai đấu thầu, thuê tư vấn, giám sát... Giải pháp lâu dài là tách các DN ra khỏi chủ quản bộ, ngành thông qua cổ phần hoá và thu hút các thành phần kinh tế đầu tư xây dựng cơ bản. Với TTLP trong đầu tư sẽ khó ngăn chặn được trong một sớm một chiều. Vấn đề là phải siết chặt hơn nữa kỉ luật, kỉ cương trong công tác QH, của bộ máy hành chính, tổ chức bộ máy và cán bộ công chức theo hướng tinh gọn, rõ ràng về trách nhiệm, gắn quyền với trách nhiệm, đề cao vai trò và tính kỉ luật, kỉ cương trong chấp hành pháp luật và trách nhiệm công vụ, xử lí thật nghiêm vi phạm. Phải tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngay từ khâu lập dự án cho đến nghiệm thu, đưa công trình vào sử dụng. QH, HĐND các cấp cần giám sát có hiệu quả các dự án quan trọng và quyết định vốn đầu tư hằng năm. IV.Gi¶i ph¸p hạn chế TTLP trong vËn hµnh kÕt qu¶ ®Çu t­ 1.Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ. Một là : Rà soát đội ngũ cán bộ một cách có hệ thống với nhiều tiêu chí cụ thể : trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, trình độ tin học, tiếng anh….khả năng thực thi nhiệm vụ, hiệu quả công tác. Hai là : Đẩy mạnh công tác đào tạo, đào tạo lại, đào tạo nâng cao trên cư sở khuyến khích cán bộ công chức tự học tập tu dưỡng. Ba là : khâu thu hút phải có nhiều chế độ đãi ngộ, đặc biệt là cải cách chế độ tiền lương, tạo môi trường làm việc cạnh tranh lành mạnh. Bốn là : Mạnh dạn loại bỏ những cán bộ không đủ năng lực Năm là : Có hình phạt thích đáng đối với những tiêu cực,kiên quyết xử lý hành vi vi phạm, công việc phải có tính minh bạch dễ kiểm tra. 2.Giảm rủi ro trong đầu tư. - Nghiên cứu kỹ thị trường trước khi đưa ra quyết định sản xuất. - Sản xuất sản phẩm chất lượng tốt, có ưu điểm riêng, lợi thế cạnh tranh để có thể giải quyết dư thừa bằng con đường xuất khẩu. KẾT LUẬN CHUNG Sau khi nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về TTLP, chúng ta có thể thấy được những khả năng gây thất thoát, lãng phí từ đặc điểm của ĐTPT và TTLP trong các giai đoạn đầu tư, đồng thời đưa ra được những nhân tố tác động đến TTLP. Từ đó phân tích thực trạng để thấy được những nguyên nhân gây ra TTLP ở VN giai đoạn 2001-2007. Hiện nay tình trạng TTLP ở nước ta diễn ra tràn lan, khó kiểm soát. Các giai đoạn đầu tư thực hiện còn nhiều yếu kém dẫn đến đầu tư dàn trải, manh mún không hiệu quả; khâu chuẩn bị về nguồn vốn; lập, thẩm định dự án chưa tốt nên quyết định đầu tư sai; trong giai đoạn thực hiện đầu tư cũng gây TTLP lớn do những sai phạm về lựa chọn quy mô đầu tư, đấu thầu, thi công, nghiệm thu quyết toán công trình. Cuối cùng là khâu vận hành kết quả đầu tư, do cán bộ vận hành yếu kém về trình độ , không đủ khả năng để vận hành dẫn đến những công trình đã đầu tư không vận hành đúng công suất kỹ thuật… gây TTLP lớn. TTLP xảy ra ở tất cả các giai đoạn đầu tư. Thực tế nước ta hiện nay vấn đề đầu tư sao cho hiệu quả còn rất nhiều những tồn tại và bất cập. Vậy để hạn chế TTLP, chúng ta cần có những giải pháp hợp lý trong từng giai đoạn này. Trên đây là bài viết của nhóm chúng em về “TTLP trong đầu tư: thực trạng và giải pháp”. Do những hạn chế về thông tin và thực tế không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy chúng em rất mong nhận được sự đóng góp của các thầy để chúng em có cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về vấn đề đang nghiên cứu. Từ đó có những áp dụng ra thực tế. Chúng em xin chân thành cảm ơn! TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình Kinh tế đầu tư www.mpi.gov.vn (website của Bộ Kế hoạch và Đầu tư) www.vietnamnet.vn www.vir.com.vn (website Báo Đầu tư) Báo cáo phát triển kinh tế Việt Nam năm 2005 Luật đầu tư Việt Nam MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU…………………………………………………………………..1 CHƯƠNG I: LÝ LUẬN VỀ TTLP TRONG ĐẦU TƯ………………………2 Khái quát về đầu tư……………………………………………………...2 TTLP trong đầu tư phát triển……………………………………………4 Những khả năng dẫn đến ttlp từ đặc điểm của ĐTPT……………….6 TTLP trong các giai đoạn đầu tư…………………………………….9 Các nhân tố tác động đến TTLP trong đầu tư…………………….........11 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG TTLP TRONG ĐẦU TƯ Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2001-2007.....................................................................................14 TTLP từ công tác quy hoạch…………………………………………..14 TTLP trong công tác chuẩn bị đầu tư…………………………….........22 TTLP trong công tác thực hiện đầu tư……………………………..29 TTLP trong quá trình vận hành kết quả đầu tư……………….........32 §¸nh gi¸ chung vÒ thùc tr¹ng TTLP ë ViÖt Nam giai ®o¹n 2001-2007………………………………………………………………...37 CHƯƠNG III: Gi¶I ph¸p HẠN CHẾ thÊt tho¸t l·ng phÝ trong ®Çu t­…………………………………………………………….40 Giải pháp nhằm hạn chế TTLP trong QH đầu tư………………….40 Giải pháp hạn chế TTLP trong công tác chuẩn bị đầu tư………….42 Gi¶i ph¸p hạn chế TTLP trong thùc hiÖn ®Çu t­…………………...43 Gi¶i ph¸p hạn chế TTLP trong vËn hµnh kÕt qu¶ ®Çu t­…………...46 KẾT LUẬN CHUNG…………………………………………………………47 TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………48