Đề tài Phương pháp dãy số thời gian và vận dụng phương pháp dãy số thời gian để phân tích sự biến động của tốc độ tăng trưởng dân số và dự báo năm tới

Lêi nãi ®Çu Gia t¨ng d©n sè trªn thÕ giíi hiÖn nay lµ mèi bËn t©m cña c¶ loµi ng­êi . HËu qu¶ cña viÖc gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh cµng nÆng nÒ vµ nghiªm träng, viÖc ®¶m b¶o nhu cÇu cho sè d©n ngµy cµng ®«ng thËt khã kh¨n. Tèc ®é t¨ng d©n sè ngµy cµng nhanh lµm cho ®êi sèng cña ng­êi d©n ngµy cµng khæ. C¸c hiÖn t­îng kinh tÕ lu«n lu«n biÕn ®æi theo thêi gian. §Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng ®ã cã nhiÒu m«n khoa häc nghiªn cøu. Trong qu¸ tr×nh häc m«n lý thuyÕt thèng kª ®· trang bÞ cho em nhiÒu kiÕn thøc ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ - x· héi, ®Æc biÖt lµ d·y sè thêi gian. §Ó nhËn thøc sau h¬n vÒ kiÕn thøc chuyªn ngµnh vµ nhÊt lµ kiªn thøc vÒ d·y sè thêi gian. §ång thêi víi môc ®Ých vËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña tèc ®é t¨ng tr­ëng cña d©n sè ®Ó t×m hiÓu ®¸nh gi¸ tèc ®é t¨ng tr­ëng cña d©n sè ViÖt Nam. V× vËy sau khi häc xong m«n lý thuyÕt thèng kª em ®· chän ®Ò ¸n m«n häc cña m×nh lµ: “Ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian vµ vËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña tèc ®é t¨ng tr­ëng d©n sè vµ dù b¸o n¨m tới”. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù chØ dÉn cña thÇy Ph¹m §¹i §ång ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Do tr×nh ®é cßn h¹n chÕnªn trong ®Ò ¸n nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. Em mong ®­îc sù gãp ý cña thÇy vµ b¹n bÌ. Ch­¬ng I: Lý thuyÕt chung vÒ ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian I:Ph­¬ng Ph¸p d·y sè thêi gian 1:Kh¸i niÖm vÒ d·y sè thêi gian L­îng cña c¸c hiÖn t­îng kh«ng ngõng biÕn ®éng qua thêi gian .§Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng nµy ng­êi ta th­êng dùa vµo d·y sè thêi gian hoÆc ®Ó ph¶n ¸nh quy luËt cña s­ biÕn ®éng. 1:1.§Þnh nghÜa D·y sè thêi gian lµ c¸c trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®­îc x¾p xÕp theo thø tù thêi gian. 1:2.CÊu t¹o Mçi d·y sèthêi gian ®­îc cÊu t¹o bëi hai thµnh phÇn lµ chØ tiªu vÒ hiÖn t­îng -Thêi gian : Cã thÓ ®o b»ng nhiÒu ®¬n vÞ kh¸c nhau nh­ ngµy, th¸ng , quý , n¨m §é dµi cña hai thêi gian liÒn nhau gäi lµ kho¶ng c¸ch thêi gian. -ChØ tiªu: TrÞ sè cña c¸c chØ tiªu gäi lµ møc ®é cña d·y sè vµ ®­îc x¾p xÕp theo thø tù thêi gian. 1:3.Ph©n lo¹i C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tån t¹i vÒ quy m« cña hiÖn t­îng qua thêi gian cã thÓ ph©n biÖt d·y sè thêi kú vµ d·y sè thêi ®iÓm. -D·y sè thêi kú: C¸c møc ®é cña nã ph¶n ¸nh quy m« cña hiÖn t­îng trong ®é dµi (kho¶ng) thêi gian nhÊt ®Þnh.C¸c møc ®é lµ nh÷ng sè tuyÖt ®èi thêi kú .§Æc ®iÓm;nã phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch thêi gian. -D·y sè thêi ®iÓm: +C¸c møc ®é cña nã ph¶n ¸nh quy m« cña hiÖn t­îng t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Thùc chÊt c¸c møc ®é cña nã lµ sè tuyÖt ®èi thêi ®iÓm +§Æc ®iÓm:møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi ®iÓm sau th­êng bao gåm toµn bé hoÆc mét bé phËn møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi ®iÓm tr­íc ®ã. × vËy viÖc céng c¸c trÞ sè cña chØ tiªu kh«ng ph¶n ¸nh quy m« cña hiÖn t­îng. 1:4. Yªu cÇu khi x©y dùng d·y sè thêi gian. -Khi x©ymét cét d·y sè thêi gian phaØ ®¶m b¶o tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®­îc gi÷a c¸c møc ®é trong d·y sè nh»m ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn kh¸ch quan cña hiÖn t­îngqua thêi gian.Muèn vËy th× néi dung vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu qua thêi gian ph¶i thèng nhÊt , ph¹m vi hiÖn t­îng nghiªn cøu tr­íc sau ph¶i nhÊt trÝ ,c¸c kho¶ng c¸ch thêi gian trong d·y sè ph¶i b»ng nhau (nhÊt lµ ®èi víi d·y sè thêi kú) -Trong thùc tÕ do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau ma c¸c yªu cÇu trªn bÞ vi ph¹m cho nªn ®ßi hái ph¶i cã sù chØnh lý thÝch hîp ®Ó tiÕn hµnh ph©n tÝch vµ ®¶m b¶o tÝnh cã thÓ so s¸nh ®­îc . 1:5. T¸c dông cña d·y sè thêi gian. Qua d·y sè thêi gian cã thÓ nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm vÒ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng,v¹ch râ xu h­íng vµ tÝnh quy luËt cña sù ph¸t triÓn ,®ång thêi cã dù ®o¸n c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai. 2:C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian. 2:1.Møc ®é trung b×nh qua thêi gian. ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é ®¹i biÓu cña c¸c møc ®é tuyÖt ®èi trong mét sè thêi gian . * §èi víi d·y sè thêi kú Møc ®é trung b×nh ®­îc tÝnh theo c«ng thøc. = Trong ®ã (i=1,n) :møc ®é cña d·y sè thêi kú. :møc ®é trung b×nh. *§èi víi d·y sè thêi ®iÓm .D·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau.Ta cã c«ng thøc tÝnhsau: = Trong ®ã :(i=1,n):C¸c møc ®é cña d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. :møc ®é trung b×nh. .D·y sè thêi ®IÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian kh«ng b»ng nhau. Ta cã c«ng thøc tÝnh sau: = Trong ®ã :(i=1,n)lµ ®é dµi thêi gian cã møc ®é . : møc ®é trung b×nh. : c¸c møc ®é cña d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian kh«ng b»ng nhau 2.2 L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ møc ®é tuyÖt ®èi gi÷a hai thêi gian nghiªn cøu.Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu cô thÓ mµ ng­êi ta cã thÓ tÝnh khèi l­îng t¨ng hoÆc gi¶m c¸c l­îng tuyÖt ®èi. *L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi thêi kú ThÓ hiÖn sù th©y ®æi vÒ quy m« cña hiÖn t­îng. Lµ hiÖu sè gi÷a c¸c møc ®é thêi kú nghiªn cøu vµ møc ®é kú ®øng liÒn tr­íc ®ã . (i=1,n) Trong ®ã : l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn . *L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi trung b×nh Lµ møc ®é ®¹i diÖn cho c¸c l­îng t¨ng gi¶m trong kú. = 2.3 Tèc ®é ph¸t triÓn Tèc ®é ph¸t triÓn cho chóng ta biÕt qua thêi gian hiÖn t­îng chóng ta nghiªn cøu nã ph¸t triÓn víi tèc ®é lµ bao nhiªu. Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu ta c¸c lo¹i ph¸t triÓn. * Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian gÇn nhau. Cã c«ng thøc tÝnh nh­ sau (i=2,n) Trong ®ã : tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cña thêi gian i so víi thêi gian i-1. :Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i-1. : Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i. *Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc. Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc cho chóng ta biÕt sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng trong thêi gian dµi. (i=2,n) Trong ®ã : tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc . : Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i. : Møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè. .Mèi quan hÖ gi÷atèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc vµ tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn. -TÝch c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn b»ng tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc. Tøc lµ -Th­¬ng cña hai tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc liÒn nhau b»ng tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn gi÷a hai thêi gian ®ã. *Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh lµ trÞ sè ®¹i biÓu cña c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn. C«ng thøc tÝnh nh­ sau: = 2.4 Tèc ®é t¨ng, gi¶m ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh møc ®é cña hiÖn t­îng gi÷a hai thêi gian ®· t¨ng hoÆc gi¶m bao nhiªu lÇn (hoÆc bao nhiªu phÇn tr¨m) ta cã c¸c tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m )sau ®©y: -Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m)liªn hoµn víi møc ®é kú gèc liªn hoµn: (i=2,n) Hay :L­îng t¨ng ,gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn. :Lµ møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i. :Lµ møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i-1: -Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m )®Þnh gèc lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m)®Þnh gèc víi møc ®é kú gèc cè ®Þnh. (i=2,n) Hay Trong ®ã: :Lµ tèc ®é t¨ng, gi¶m ®Þnh gèc. :L­îng t¨ng, gi¶m ®Þnh gèc. :Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i. :Møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian thø nhÊt. -Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m )trung b×nh lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng( hoÆc gi¶m ) ®¹i biÓu trong suèt thêi gian nghiªn cøu .C«ng thøc tÝnh nh­ sau: =-1 Trong ®ã: :Lµ tèc ®é t¨ng ,gi¶m trung b×nh. :Lµ tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh. 2.5 Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1%t¨ng , gi¶m cña tèc ®é t¨ng gi¶m tõng kú ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh cø 1% t¨ng ,gi¶m cña tèc ®é t¨ng ,gi¶m liªn hoµn th× t­¬ng øng víi mét trÞ sè tuyÖt ®èi lµ bao nhiªu. C«ng thøc tÝnh nh­ sau: (i=2,n) Hay Trong ®ã : : Lµ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng ,gi¶m. (i=2,n): Lµ l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi thêi kú. : Møc ®é cña hiÖn t­îng thêi gian i-1. II: Dù §O¸N DùA VµO D·Y Sè ThêI GIAN 1.Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian. Thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian bao gåm ba thµnh phÇn: Thµnh phÇn xu thÕ f(t):Nãi lªn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng kÐodµi theo thêi gian. Thµnh phÇn thêi vô s(t):nãi lªn sù biÕn ®éng mang tÝnh chÊt lÆp ®i lÆp l¹i trong mét n¨m. Thµnh phÇn ngÉu nhiªn z(t). 1.1Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn trong d·y sè thêi gian theo d¹ng c«ng céng b¶ng Buys-Ballot(BB) Xu thÕ lµ tuyÕn tÝnh :f(t)= Thêi vô s(t)= (j = 1,m) NgÉu nhiªn :z(t) rÊt khã m« h×nh ho¸ .Do ®ã ta chØ quan t©m ®Õn f(t)vµ s(t) nh­ vËy: X¸c ®Þnh ,, b»ng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt VÝ dô :Tµi liÖuvÒ doanh thu Yquamét sè n¨m cñacöa hµng A nh­ sau. N¨m Quý I Quý II Quý III QuýIV Tæng dßng n¨m i i. 1997 1 1. 1998 2 2. 1999 3 3. 2000 4 4. 2001 5 5. Tæng cét T S Trung b×nh = -- (j = 1,m) 1.2 Ph©n tÝch c¸c thµnh cña theo d¹ng nh©n X¸c ®Þnh xu thÕ f(t) t×m c¸ch khö ngÉu nhiªn : -Tõ d·y sè ta tÝnh d·y sè trung b×nh tr­ît nh»m khö biÕn ®éng thêi vô vµ biÕn ®éng ngÉu nhiªn. -Tõ d·y sè trung b×nh tr­ît x¸c ®Þnh f(t). -Dïng sai ph©n bËc 1:. -Dïng sai ph©n bËc 2:. C¸c xÊp xØ b»ng nhau dïng hµm mò X¸c ®Þnh f(t)ta cã : TÝnh trung b×nh xÐn (trung b×nh xÐn b»ng c¸ch lo¹i bá gi¸ trÞ lín nhÊt vµ nhá nhÊt). TÝnh hÖ sè ®iÒu chØnh H: Trung b×nh mong ®îi cã thÓ lµ quý hoÆc th¸ng S(t) lµ chØ sè thêi vô ®iÒu chØnh b»ng trung b×nh xÐn * H. X¸c ®Þnh z(t): Tõ vÝ dô trªn ta cã :f(t)=. Trong ®ã : ,:X¸c ®Þnh tõ b¶ng BB. t :Thø tù thêi gian. H= Tæng trung b×nh mong ®îi Tæng trung b×nh xÐn (tæng thÓ) / 1 / 2 / 3 / 4 / … … … … … … … … … … … … 17 / 18 / 19 / 20 / N¨m Quý I Quý II Quý III Quý IV 1997 / 1998 1999 2000 2001 Trung b×nh xÐn Min / Min / Min / Min / Trong quý I trung b×nh xÐn lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt . Quý II,III,IV t­¬ng tù . HÖ sè ®iÒu chØnh. h= 4 Tæng trung b×nh xÐn (tæng thÓ) Tõ ®ã x¸c ®Þnh : s(t)=(Trung b×nh xÐn) . H s(1)=(Trung b×nh xÐn quý I) . H s(2)=(Trung b×nh xÐn quý II) . H s(3)=(Trung b×nh xÐn quý III) . H s(4)=(Trung b×nh xÐn quý IV) . H Khi ®· biÕt s(t)ta x¸c ®Þnh z(t) theo c«ng thøc sau. 2. C¸c ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng Sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè .Ngoµi c¸c nh©n tè chñ yÕu, c¬ b¶n quyÕt ®Þnh xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng, cßn cã nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn g©y ra nh÷ng sai lÖch khái xu h­íng. Xu h­íng th­êng ®­îc hiÓu lµ chiÒu h­íng tiÕn triÓn chung nµo ®ã , mét sù tiÕn triÓn kÐo dµi theo thêi gian , x¸c ®Þnh tÝnh quy luËt biÕn ®éng cña hiÖn t­îng theo thêi gian. ViÖc x¸c ®Þnh xu h­íng ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng cã ý nghÜa quan träng trong nghiªn cøu thèng kª V× vËy ,cÇn sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p thÝch hîp, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ,lo¹i bá t¸c ®éng cña nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn ®Ó nªu lªn xu h­íng vµ tÝnh quy luËt vÒ sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. Sau ®©y em sÏ tr×nh bµy mét sè ph­¬ng ph¸p th­êng ®­îc sö dông ®Ó biÓu hiÖn xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n cña hiÖn t­îng. 2.1Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông khi cã mét d·y sè thêi kú cã kho¶ng c¸ch thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n vµ cã nhiÒu møc ®é mµ qua ®ãch­a ph¶n ¸nh ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. VÝ dô :Cã tµi liÖu vÒ s¶n l­îng hµng th¸ngcña m¨m 1995 ë mét xÝ nghiÖp nh­ sau: Th¸ng S¶n l­îng (1000 tÊn) Th¸ng S¶n l­îng (1000 tÊn) 1 40,4 7 40,8 2 35,8 8 44,8 3 40,6 9 48,4 4 38 10 48,9 5 42,2 11 46,2 6 48,5 12 42,2 D·y sè cho thÊy s¶n l­îng c¸c th¸ng khi th× t¨ng khi th× gi¶m thÊt th­êng , kh«ng nãi râ xu h­íng biÕn ®éng. Ng­êi ta cã thÓ më réng kho¶ng c¸ch thêi gian tõ th¸ng sang quý. Quý S¶n l­îng (1000) I 177,8 II 128,7 III 135 IV 137,8 Do kho¶ng c¸ch thêi gian ®­îc më réng (tõ th¸ng sang quý )nªn mäi møc ®é cña d·y sè míi th× sù t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn (víi chiÒu h­íng kh¸c nhau ) phÇn nµo ®· ®­îc bï trõ (triÖt tiªu) vµ do ®ã cho thÊy râ xu h­íng biÕn ®éng c¬ b¶n lµ t×nh h×nh s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp t¨ng ®Ç t­ quý I lªn quý IV cña n¨m 1995. 2.2 Ph­¬ng ph¸p d·y sè trung b×nh tr­ît (di ®éng) Sè trung b×nh tr­ît (cßn gäi lµ sè trung b×nh di ®éng ) lµ sè trung b×nh céng cña mét nhãm nhÊt ®Þnh c¸c møc ®é cña d·y sè ®­îc tÝnh b»ng c¸ch lÇn l­ît lo¹i dÇn c¸c møc ®é ®Çu ®ång thêi thªm vµo c¸c møc ®é thêi gian ,sao cho tæng sè l­îng c¸c møc ®é tham tÝnh sè trung b×nh kh«ng thay ®æi . Gi¶ sö cã d·y sè thêi gian:. NÕu tÝnh trung b×nh cho nhãm ba møc ®é ,ta sÏ cã : = = = Tõ ®ã ta cã mét d·y sè míi gåm c¸c sè trung b×nh tr­ît: ,,…,. Tr­ît víi bao nhiªu møc ®é phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm biÕn ®éng cña hiÖn t­îng vµ phô thuéc vµo s¶n l­îng møc ®é cña d·y sè thêi gian. Sù biÕn ®éng cñahiÖn t­îng qua thêi gian Ýt thay ®æi s¶n l­îng møc ®é cña d·y sè th­êng kh«ng nhiÒu 3,4 møc ®é. Sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian thay ®æi lín s¶n l­îng møc ®ét­¬ng ®èi t­¬ng ®èi nhiÒu 5, 6 ,7 møc ®é. Trung tr­ît cµng ®­îc tÝnh t­qf nhiÒu møc ®é th× cµng cã t¸c dông san b»ng ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè. Nh­ng mÆt kh¸c sè l­îng møc ®é d·y tr­ît trung b×nh gi¶m xuèng th× ¶nh h­ëng ®Õn sù ph©n tÝch xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n. 2.2 Ph­¬ng ph¸p håi quy Trªn c¬ sëd·y sè thêi gian,ng­êi tat×m ra mét hµm(gäi lµ ph­¬ng tr×nh håi quy) ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îngqua thêi gian cã d¹ng tæng qu¸t nh­ sau: = Trong ®ã : : møc ®é lý thuyÕt : c¸c tham sè t: thø tù thêi gian §Ó lùa chän ®óng ®¾n d¹ng cña ph­¬ng tr×nh håi quy ®ßi hái ph¶i dùa vµo sù ph©n tÝch ®Æc ®iÓm sù biÕn ®éng cña hiÖn t­¬ng qua thêi gian ,®ång thêi kÕt hîp víi mét sè ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n kh¸c(nh­dùa vµo ®å thÞ , dùa vµo ®é t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi ,dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn …). C¸c tham sè (i=1,n) th­êng ®­îc x¸c ®Þnh b»ng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt. Tøc lµ: =min Sau ®©y lµ mét sè ph­¬ng tr×nh håi quy ®¬n gi¶n th­êng ®­îc sö dông: Hµm tuyÕn tÝnh : =: Hµm tuyÕn tÝnh ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn (gäi lµ sai ph©n bËc 1) xÊp xØ nhau. ¸p dông ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt sÏ cã hÖ ph­¬ng tr×nh sau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tham sè : -Ph­¬ng tr×nh parabol bËc 2: Ph­¬ng tr×nh parabol bËc 2 ®­îc sö dông khi c¸c sai ph©n bËc hai (tøc lµ sai ph©n cña sai ph©n bËc 1) xÊp xØ nhau. C¸c tham sè ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph­¬ng tr×nh sau: -Ph­¬ng tr×nh hµm mò : Ph­¬ng tr×nh nµy ®­îc sö dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ nhau. C¸c tham sè ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ ph­¬ng tr×nh sau®©y: 2.4 Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô Sù biÕn ®éng cña mét sè hiÖn t­îng kinh tÕ – x· héi th­êng cã tÝnh thêi vô nghÜa lµ hµng n¨m, trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh ,sù biÕn ®éng lÆp ®i lÆp l¹i .VÝ dô :c¸c s¶n phÈp cña ngµnh n«ng nghiÖp phô thuéc vµo tõng mïa vô .Nguyªn nh©n g©y ra biÕn ®éng thêi vô lµ do ¶nh h­ëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ phong tôc, tËp qu¸n sinh ho¹t cña d©n c­. BiÕn ®éng thêi vô lµm cho ho¹t ®éng cña mét sè ngµnh khi th× t¨ng khÈn tr­¬ng;lóc th× nhµn rçi,bÞ thu hÑp l¹i. Nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô nh»m ®Ò ra nh÷ng chñ tr­¬ng biÖn ph¸p phï hîp,kÞp thêi, h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô ®èi víi s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña x· héi. NhiÖm vô nghiªn cøu thèng kª lµ dùa vµo sè liÖu cña nhiÒu n¨m(Ýt nhÊt lµ 3 n¨m) ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh chÊt vµ møc ®é cña biÕn ®éng thêi vô. Ph­ong ph¸p th­êng ®­îc sö dông lµ tÝnh c¸c chØ sè thêi vô. §Ó nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô cã mét sè ph­¬ng ph¸p sau: - ChØ sè thêi vô: §­îc sö dôngtrong tr­êng hîp biÕn ®éng thêi vô qua nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh cña c¸c n¨m t­¬ng ®èi æn ®Þnh. ChØ sè thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau. Trong ®ã : : ChØ sè thêi vô cña thêi gian t. : Sè trung b×nh c¸c møc ®é cña c¸c thêi gian cïng tªn i. : Sè trung b×nh cña tÊt c¶ c¸c møc ®é trong d·y sè. - Sù biÕn ®éng thêi vô t¨ng, gi¶m râ rÖt qua thêi gian th× chØ sè biÕn ®éng ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Trong ®ã : :Møc ®é thùc tÕ ë thêi gian i cña n¨m j . :Møc ®é tÝnh to¸n(cã thÓ lµ sè trung b×nh tr­ît ho¨c dùa vµo ph­¬ng tr×nh håi quy ë thêi gian i cña n¨m thø j ). 3 .C¸c ph­¬ng ph¸p dù b¸o Dù ®o¸n thèng kª lµ dùa vµo nh÷ng th«ng tin vÒ møc ®é hoÆc tr¹ng th¸i cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai. 3.1 Dù ®o¸n dùa vµo ph­¬ng tr×nh håi quy Ta cã ph­¬ng tr×nh håi quy theo thêi gian: Cã thÓ tiÕn hµnh dù ®o¸n b»ng c¸ch ngo¹i suy ph­¬ng tr×nh håi quy: Trong ®ã: (h=1,n) Møc ®é dù ®o¸n ë thêi gian (t+h). 3.2 Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng(hoÆc gi¶m)tuyÖt ®èib×nh qu©n Ph­¬ng ph¸p nµy cã thÓ ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) liªn hoµn xÊp xØ nhau. Ta cã l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m )tuyÖt ®èi b×nh qu©n ®­îc tÝnh theoc«ngthøcsau: Tõ ®ã ta cã m« h×nh dù ®o¸n: Trong ®ã : møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian 3.3 Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh Ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n nµy ®­îc ¸p dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓnliªn hoµn xÊp xØ nhau. Tèc ®é trung b×nh ®­îc tÝnh theo c«ng thøc sau: Trong ®ã: :Møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian. :Møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sèthêi gian. Tõ c«ng thøc trªn , cã m« h×nh dù ®o¸n nh­ sau: 3.4 Dù ®o¸n dùa vµo hµm xu thÕ T×m hµm xu thÕ tèt nhÊt tøc cã (SE= min) Trong ®ã : n: sè l­îmg møc ®é cña d·y sè. p: sè l­îng tham sè trong m« h×nh . SSE: ph­¬ng sai cña phÇn d­. 3.5 Dù ®o¸n dùa vµo san b»ng mò Trong m« h×nh dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n: Khi x©y dùng c¸c m« h×nh dù ®o¸n th× c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian ®­îc xem nh­ nhau, nghÜa lµ cã quyÒn sè trong tÝnh to¸n. Do ®ã lµm cho m« h×nh chë nªn cøng nh¾c, kÐm nh¹y bÐn ®èi víi sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng. Do ®ã khi x©y dùng m« h×nh dù ®o¸n, c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian ph¶i ®­îc xem mét c¸ch kh«ng nh­ nhau. C¸c møc ®é cµng míi cµng cÇn ph¶i chó ý nhiÒu h¬n. * M« h×nh gi¶n ®¬n. Gi¶ sö ë thêi gian t, cã møc ®é thùc tÕ lµ vµ møc ®é dù ®o¸n lµ dù ®o¸n møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian tiÕp sau ®ã cã thÓ viÕt: (1) §Æt = ta cã (2) ®­îc gäi lµ c¸c tham sè san b»ng víi vµ n»m trong kho¶ng (0;1] . Nh­ vËy, møc ®é dù ®o¸n lµ trung b×nh céng gia quyÒn cña c¸c møc ®é thùc tÕ vµ møc ®é dù ®o¸n . T­¬ng tù , ta cã : thay vµo c«ng thøc (2)ta cã: TiÕp tôc thay c¸c møc ®é dù ®o¸n vµo c«ng thøc trªn ta cã: (3) V× nªn khi th× vµ Khi ®ã : (4) Nh­ vËy lµ tæng tÊt c¶ c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian tÝnh theo quyÒn sè, trong ®ã c¸c quyÒn sè gi¶m theo d¹ng mò tuú thuéc vµo møc ®é cò cña d·y sè. C«ng thøc (1)cã thÓ viÕt NÕu lµ sai sè dù ®o¸n ë thêi gian t th×. (5) Tõ c¸c c«ng thøc (1),(2),(3),(4),(5) cho thÊyviÖc lùa chän cã ý nghÜa quan träng. NÕucµng lín th× c¸c møc ®é míi trong d·y sè cµng ®­îc chó ý vµ ng­îc l¹i .tèt nhÊt khi nã lµm cho SSE min. * M« h×nh xu thÕ tuyÕn tÝnh. M« h×nh: (6) Trong ®ã : víi §Ó tÝnh to¸n theo (6)th× tr­íc tiªn ph¶i chän gi¸ trÞ ban ®Çu vµ c¸c tham sè . *Xu thÕ tuyÕn tÝnh kÕt hîp víi biÕn ®éng thêi vô -kÕt hîp nh©n: M« h×nh : Trong ®ã: :dïng cña m« h×nh cña ch­¬ng d·y sè thêi gian k: th¸ng,quý -KÕt hîp céng : M« h×nh : 3.6 Dù ®o¸n dùa vµo m« h×nh tuyÕn tÝnh ngÉu nhiªn (ph­¬ng ph¸p Box – Jenkins) Qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn lµ mét tËp hîp c¸c gi¸ trÞ cña biÕn ngÉu nhiªn xuÊt hiÖn qua thêi gian vµ tu©n theo mét quy luËt ph©n phèi x¸c suÊt nµo ®ã. Trong qu¸ tr×nh ®ã quan träng lµ qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn dõng. Mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn ®­îc gäi lµ dõng nÕu quy luËt ph©n phèi cña ,còng lµ quy luËt ph©n phèi cña . Gi¶ sö cã qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn dõng: Víi kú väng: E[]=M Ph­¬ng sai: Var[]=E[( Hµm tù hiÖp ph­¬ng sai: =Cov[=E[( Víi k= 0,1,2,3,… Hµm tù t­¬ng quan: Víi k= 0,1,2,3,… Trong thùc tÕ ta chØ cã d·y sè thêi gian Do ®ã ta ph¶i ­íc l­îng vµquavµ: víi *C¸c to¸n tö th­êng sö dông: B : To¸n tö dÞch chuyÓ vÒ phÝa tr­íc Ñ:To¸n tö sai ph©n Ñ Ñ== Ñ *Mét sè m« h×nh dõng: Qu¸ tr×nh tù håi quy bËc p – Ký hiÖu AR(p). Trong ®ã: : C¸c tham sè håi quy . :Lµ mét qu¸ tr×nh dõng ®Æc biÖt ®¬n gi¶n vµ ®­îc gäi lµ qu¸ tr×nh thuÇn khiÕt hay t¹p ©m tr¾ng víi: E[=0 Var[ Cov[ BiÓu diÔn qua to¸n tö B: Hµm tù t­¬ng quan: Hay: Mét sè qu¸ tr×nh AR ®¬n gi¶n: Qu¸ tr×nh bËc 1 :AR(1) hµm tù t­¬ng quan: k=1 Qóa tr×nh bËc 2:AR(2) Hµm tù t­¬ng quan: Víi Qu¸ tr×nh b×nh qu©n tr­ît bËc q – ký hiÖu MA(q): Trong ®ã : lµ c¸c tham sè BiÓu diÔn qua to¸n tö B: Hay Hµm tù t­¬ng quan:= (k=1,q) Mét sè qu¸ tr×nh MA ®¬n gi¶n: Qóa tr×nh bËc 1:MA(1) Hµm tù t­¬ng quan: Qu¸ tr×nh bËc 2: MA(2) = Hµm tù t­¬ng quan: víi k3 Qu¸ tr×nh tù håi quyb×nh qu©n tr­ît bËc p , q – ký hiÖu ARMA(p,q). §ã lµ sù kÕt hîp gi÷a AR(p)vµ MA(q). Hay Trong thùc tÕ phÇn lín c¸c qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn lµ kh«ng dõng ,do ®ã ng­êi ta sö dông to¸n tö sai ph©n ®Ó chuyÓn vÒ qu¸ tr×nh dõng .Khi ®ã ta cã: Ñ= Hay: Ñ Mét vµi m« h×nh ®¬n gi¶n : ARIMA(1,1,1): ÑÑ ARIMA(0,1,1): Ñ ARIMA(0.2,2): Ñ M« h×nh biÕn ®éng thêi vô. Cã d·y sè cã biÕn ®éng thêi vô chóng ta ph¶i khö biÕn ®éng thêi vô th«ng qua to¸n tö th«ng th­êng víi s=4 theo tµi liÖu quýlµ s =12 víi tµi liÖu lµ th¸ng. Sau khi biÕn ®éng thêi vôvÉn cßn xu thÕ th× ph¶i khö tiÔp xu thÕ tøc cã xu thÕ. Khö xu thÕ b»ng to¸n tö Ñ th× lµ dõng. NÕu khö hÕt biÕn ®éng thêi vô vµ xu thÕ th× x©y dùng ARMA(p,q) theo . TÊt c¶ biÕn ®éng thêi vô vµ xu thÕ trë thµnh ARMA(p,q)theo gäi lµ ARMA(p,d,q) cña d·y. * Ph­¬ng ph¸p Box – Jenkins. Ph­¬ng ph¸p Box – Jenkins dïng ®Ó lùa chän m« h×nh tèt nhÊt ®Ó dù ®o¸n ®­îc thùc hiÖn qua c¸c b­íc sau. B­íc 1: Chän m« h×nh tèt nhÊt (trong thùc tÕ th× m« h×nh tèt nhÊt lµ m« h×nh cã SE min) .Khö biÕn ®éng thêi vô vµ xu thÕ nÕu cã ®Ó ®­a vÒ d·y ®Ó x©y dùng ARMA(p,q) cho, cho bËc p , q. p=(0,1,2,3) q=(0,1,2,2) Ta chän tæ hîp (p,q) VÒ mÆt lý thuyÕt ®Ó chän bËc th× Jenkinscos dùa vµo tù t­¬ng quan riªng phÇn ®Ó tõ ®ã chän bËc (p,q) cho phï hîp trong thùc tÕ viÖc nµy phøc t¹p tachØ chän mét sè tæ hîp (p,q) cho SE min th× ta chän tæ hîp ®ã lµm bµi tèt nhÊt. B­íc 2: ¦íc l­îng c¸c than sè cña m« h×nh ®· chän tr­íc hÕt lµ ­íc l­îng s¬ bé dùa vµo c¸c c«ng thøc ®Ó x¸c ®Þnh hµm tù t­¬ng quan trong ®ã ta thay b»ng . VÝ dô : §èi víi AR gäi lµ ­íc l­îng cña §èi víi AR(1): §èi víi AR(2): §èi víi MA gäi lµ ­íc l­îng cña §èi víi MA(1): §èi víi MA(2): Trªn c¬ së c¸c ­íc l­îng s¬ bé c¸c tham sè t ng­ßi ta sÏ dïng c¸c ph­ong ph¸p ®Ó ®i ®Õn ­íc l­îngtèt cho SE min. B­íc3: KiÓm tra c¸c gi¸ trÞ cña m« h×nh ®· ®­îc x¸c ®Þnh vµ dù ®o¸n. +KiÓm tra m« h×nh:kiÓm tra c¸ctham sè Cña m« h×nh ph¶i kh¸c kh«ng nÕu nã b»ng kh«ng ph¶i lo¹i bá m« h×nh +Dù ®o¸n:sau khi kiÓm tra m« h×nh ®ùoc x¸c ®Þnh th× ®ùoc dù ®o¸n . NÕu gäi lµ dù ®o¸n cña t=1,2,3,…,T l=1,2,3…tÇm dù b¸o th× ta cã Trong ®ã lµ d·y sè thêi gian +C¸c kú väng ®­îc h×nh thµnh theo nguyªn t¾c: E E E E[ Ch­¬ng II: Mét sè vÊn ®Ò vÒ d©n sè ViÖt Nam hiÖn nay 1.T×nh h×nh thùc hiÖn c«ng t¸c d©n sè vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh trong thêi gian qua. Ngay tõ khi míi ®éc lËp chÝnh ph ñ ViÖt Nam ®· coi träng viÖc ph¸t triÓn con ng­êi coi trÝ tuÖ lµ ®iÒu quý gi¸ nhÊt trong mäi tµi s¶n ,§¶ng vµ chÝnh phñ ®· chñ tr­¬ng võa giÆc diÖt giÆc ngo¹i x©m võa diÖt giÆc ®ãi vµ giÆc dèt. Sau nh÷ng n¨m thùc hiÖn c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh chóng ta ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng mõng,®­îc x· héi thõa nhËn vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®¸nh gi¸ lµ ch­¬ng tr×nh cã hiÖu qu¶.Sè con trung b×nh cña mét phô n÷ trong ®é tuæi sinh ®Î ®· gi¶m tõ 6 con trong nh÷ng n¨m 60 xuèng 3,7 con n¨m 1992 ,n¨m 2000 mçi gia ®×nh cã tõ mét ®Õn hai con. Tèc ®é t¨ng d©n sè ®· gi¶m râ rÖt mÆc dï d©n sè hµng n¨m vÉn t¨ng,niªm gi¸m thèng kª hµng n¨m cho thÊy sè l­îng d©n t¨ng thªm ®· ®¹t ®Õn ®Ønh cao vµo n¨m 1992 víi sè t¨ng thªm lµ 1.631.200 ng­êi, sau ®ã sè t¨ng tuyÖt ®èi liªn tôc gi¶m xuèng cßn 1.620.400 ng­êi n¨m1993, 1.483.900 n¨m 1994, 1.452.900 n¨m1995,1.345.763 ng­êi n¨m 2002. NÕu xu h­íng trªn sÏ tiÕp tôc trong thêi gian tíi th× d©n sè ViÖt Nam cã thÓ æn ®Þnh ë møc115 triÖu ng­êi (2015 – 2025) thay v× 140 triÖu ng­êi nÕu kh«mg thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh . Cã thÓ chia chÝnh s¸ch d©n sè kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ë ViÖt Nam ra thµnh 4 giai ®o¹n kh¸c nhau: Gia ®o¹n 1: B¾t ®Çu tõ n¨m 1961 chÝnh phñ ViÖt Nam thµnh lËp ban chØ ®¹o h­íng dÉn sinh ®Î cã kÕ ho¹ch ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch d©n sè vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô th«ng qua Bé Y tÕ. Trong giai ®o¹n nµy , ch­¬ng tr×nh ®· khuyÕn khÝch mçi cÆp vî chång thùc hiÖn sinh ®Î cã kÕ ho¹ch. Tuy nhiªn , viÖc tiÕp xóc víi c¸c ph­¬ng tiªn tr¸nh thai hiÖn ®¹i cßn h¹n chÕ .V× thÕ c¸c kÕt qu¶ cña tr­¬ng tr×nh gÇn nh­ ch­a ®¹t ®­îc kÕt qu¶. Giai ®o¹n 2: B¾t ®Çu t­ n¨m 1971 khi ñy ban B¶o vÖ Bµ mÑ vµ TrÎ em ®¶m tr¸ch cuéc vËn ®éng vµ lµm c¸c dÞch vô ®Æt vßng tr¸nh thai th«ng qua m¹ng l­íi cacTrung t©m ch¨m sãc søc kháe bµ mÑ, trÎ em vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Giai ®o¹n 3: B¾t ®Çu t­ n¨m 1984 víi quyÕt ®Þnh thµnh lËp ñy ban quèc gia d©n sè vµ sinh ®Î cã kÕ ho¹ch cho ®Õn n¨m 1989 khi bé phËn th­êng trùc cña ñy ban quèc gia d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vÉn thuéc bé y tÕ. ñy ban lµ c¬ quan x©y dùngchÝnh s¸ch, cßn c¸c dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vÉn tiÕp tôc ®­îc cung cÊp qua m¹ng l­íi kh¸m ch÷a bÖnh Y tÕ. 2. Thùc tr¹ng cña d©n sè ViÖt Nam Trong nh÷ng n¨m qua ®¶ng vµ nhµ n­íc ViÖt Nam ®Ò ra chÝnh s¸ch d©n sè vµ ch­¬ng tr×nh kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ ,®ã lµ: Ph¸t ®éng cuéc vËn ®éng kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh; tõng b­íc huy ®éng c¸c lùc l­îng x· héi tham gia ; tranh thñ ®­îc sù gióp ®ì vËt chÊt vµ kinh nghiÖm cña quèc tÕ; ®· gi¶m sè con trumg b×nh cña mét phô n÷ trong ®é tuæi sinh ®Î nh÷ng n¨m 60 lµ 6 cânuèng cßn 3,7 con n¨m 1996 . §ång thêi chóng ta ®· cã c¬ së khoa häc vËn ®éng ph©n bè l¹i d©n c­ vµ loa ®éng gi÷a c¸c vïng vµ ®Þa ph­¬ng. Tuy vËy kÕt qu¶ ®¹t ®ùoc cßn thÊp so víi yªu cÇu. §Õn n¨m 1996 , d©n sè ViÖt Nam ®· lªn ®Õn 76,2 triÖu ng­êi. NÕu cø víi tèc ®é t¨ng d©n sè t¨ng hµng n¨mlµ 2% vµ b×nh qu©n mçi phô n÷ ë ®é tuæi sinh ®Î cã 3,7 con nh­q hiÖn nay th× kho¶ng nh­ hiÖn nay th× 35 n¨m n÷a d©n sè ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn gÊp ®«i. Sù gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©nquan träng c¶n trë tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi , g©y khã g¨n vÒ mÆt trÝ tuÖ , v¨n hãa vµ thÓ lùc cña gièng nßi. NÕu xu h­íng cø tiÕp tôc diÔn ra th× trong t­¬ng lai kh«ng xa®Êt n­íc ta sÏ ®øng tr­íc nh÷ng khã kh¨n lín , thËm trÝ nh÷ng nguy c¬ kh«ng thÓ nµo l­êng tr­íc ®­îc. V× vËy viÖc lµm tèt c«ng t¸c d©n sè vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh thùc hiÖn tõ 1 ®Õn 2 con gi¶m nhanh tØ lÖ ph¸t triÓn d©n sè lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng vµ bøc xóc víi ViÖt Nam. 3. ChiÕn l­îc d©n sè ViÖt Nam ®Õ n¨m 2010 vµ ®Þnh h­íng ®Õn n¨m 2020 ChiÕn l­îc d©n sè ViÖt Nam cho thêi kú 2004 – 2010vµ ®Þnh h­íng ®Õn n¨m 2020 ®­îc x©y dùng vµo thêi ®iÓm mµ môc tiªu gi¶m sinh ®· vÒ tr­íc ®Ých so víi kÕ ho¹ch ®Ò ra theo tinh thÇn nghÞ quyÕt lÇn thø t­ Ban chÊp hµnh trung ­¬ng ®¶ng(khãa VII) vÒ chÝnh s¸ch d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, viÖc gi¶i quyÕt®«ngµ bé , tõng b­ícvµ cã träng ®iÓm vÒ quy m«, chÊt l­îng, c¬ cÊu d©n sè vµ ph©n bæ d©n c­ lµ nÒn t¶ng quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn con ng­êi cña®¶ng vµ nhµ n­íc lµ nÒn t¶ng quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn con ng­êi cña®¶ng vµ nhµ n­íc,gãp phÇn trùc tiÕp vµo viÖc n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng cho d©n hiÖn t¹i vµ c¸c thÕ hÖ mai sau. ChiÕn l­îc d©n sè - kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ®Õn n¨m 2004 ®­îc thñ t­íng chÝnh phñ phª duyÖt ngµy 6 - 3 – 1993 nh»mthÓ chÕ hãa mét giai ®o¹n thùc hiÖn NghÞ quyÕt trung ­¬ng lÇn thø t­ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng ®¶ng (khãa VII). Qua s¸u n¨m thùc hiÖn chiÕn l­îc nµy, c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ, trong ®ã næi bËt lµ: Møc sinh gi¶m nhanh h¬n so víi kÕ ho¹ch ®Ò ra ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu h¹ tû lÖ ph¸t triÓn d©n sè gi¶m tõ 2,1%(n¨m 1992) xuèng cßn 1,3 – 1,4% (n¨m 2003). Quy m« d©n sè n­íc ta sÏ ë møc trªn 81 triÖu ng­êi vµo n¨m 2004. ®©y lµ mét tiÕn bé v­ît bËc so víi môc tiªu cña chiÕn l­îc d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®Õn n¨m 2004 lµ gi¶m cho ®­îc tæng tû suÊt sinh xuèng møc 2,9 con. KÕt qu¶ nµy ®· gãp phÇn gi¶m bít chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cho dÞch vô phóc lîi x· héi nh­ gi¸o dôc, y tÕ, trùc tiÕp gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo, n©ng cao møc sèng cho nh÷ng gia ®×nh thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. MÆt kh¸c ®©y còng lµ v÷ng ch¾c ®Ó ®¹t møc sinh thay thÕ vµo kho¶ng n¨m 2005, ®Ó æn ®Þnh quy m« d©n sè n­íc ta ë kho¶ng 120 – 125 triÖu ng­êi, tr¸nh t¨ng thªm 20 triÖu ng­êi vµo gi÷a thÕ kû XXI. HÖ thèng tæ chøc lµm c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®­îc kiÖn toµn; ®· tõng b­íc hoµn thiÖn chøc n¨ng, nhiÖn vô, quyÒn h¹n vµ ph­¬ng thøc lµm viÖc tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. §éi ngò c¸n bé ®­îc t¨ng c­êng c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. §Ó lµm t¨ng hiÖu qu¶ sö dông kinh phÝ, viÖc ph©n bæ tµi chÝnh ®­îc c«ng khai ngay tõ ®Çu n¨m vµ ®­îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ tËp chung nguån lùc cho c¬ së(95% kinh phÝ ), thùc hiÖn qu¶n lý theo ch­¬ng tr×nh môc tiªu vµ thùc hiªn theo hîp ®ång tr¸ch nhiÖm. C«ng t¸c th«ng tin, gi¸o dôc, tuyªn truyÒn ®­îc ®Èy m¹nh vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, phong phó dÇn vÒ h×nh thøc, hÊp dÉn h¬n vÒ néi dung, ®«ng ®¶o h¬n vÒ lùc l­îng tham gia vµ cã ®æi míi vÒ c¸ch lµm,®· gãp phÇn lµm chuyÓn ®æi nhËn thøc cña nh©n d©n vÒ sù cÇn thiÕt vµ lîi Ých cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ chÊp nhËn gia ®×nh Ýt con. HÖ thèng cung cÊp dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. Mét sè chÝnh s¸ch ®· ®­îc ban hµnh vµ thùc hiÖn cã hiÖu qu¶; b­íc ®Çu t¹o ®­îc m«i tr­êng hîp lý vµ phong trµo thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia®×nh trong nh©n d©n. C¸c ho¹t ®éng hîp t¸c quèc tÕ, nghiªn cøu khoa häc, ®µo t¹o c¸n bé, x©y dùng vµ vËn hµnh hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý th«ng tin qu¶n lý còng ®­îc quan t©m, tõng b­íc phôc vô tèt h¬n yªu cÇu cña ch­¬ng tr×nh d©n sè. KÕt qu¶ lín nhÊt,cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn c¶ ®Êt n­íc mµ c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®· d¹t ®­îc lµ: nhËn thøc cña toµn x· héi vÒ d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®­îcn©ng lªn râ rÖt. C¸c cÊp ñy ®¶ng, chÝnh quyÒn ®· ®Æt ®óng vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ - x· héi,xãa ®ãi,gi¶m nghÌo,®êi sèng nh©n d©n ®­îc n©ng cao,nhËn thøc cña nh©n d©n vÒ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh chuyÓn biÕn râ rÖt. Quy m« gia ®×nh Ýt con ®­îc mäi tÇng líp nh©n d©n ®ång t×nh h­ëng øng, b­íc ®Çu ®­îc c¸c cÆp vî chång tù nguyÖn chÊp nhËn h­ëng øng vµ thùc hiÖn . Tuy nhiªn, cïng víi nh÷ng thµnh tùu,chuyÓn biÕn vµ tiÕn bé,vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ, tån t¹i, yÕu kÐm cÇn ®­îc quan t©m, kh¾c phôc trong thêi gian tíi. §ã lµ , do søc Ðp m¹nh mÏ cña viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¶m sinh nªn trong thêi gian võa qua viÖc gi¶i quyÕt c¸c néi dung liªn quan ®Õn chÊt l­îng, c¬ cÊu d©n sè vµ ph©n bç d©n c­ cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch­a ®­îc quan t©m thÝch ®¸ng; tØ lª cÆp vî chång sinh con thø ba gi¶m chËm ; møc ®é gi¶m sinh ch­a ®ång ®Òu gi÷a c¸c tØnh vµ vÉn cßn tiÒm Èn nh÷ng yÕu tè gi¶m sinh ch­a bÒn v÷ng; nh÷ng yÕu tè t©m lÝ x· héi cò nh­ träng nam khinh n÷ vÉn ®ang lµ nh÷ng c¶n trë lín ®Õn viÖc chÊp nhËn vµ thùc hiÖn gia ®×nh Ýt con; tØ lÖ sö dônh c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai hiÖn ®¹i cßn ë møc trung b×nh (kho¶ng 57,5% n¨m 1999). N¨ng lùc qu¶n lÝ vµ viÖc tæ chøc thùc hiÖn vÉn cßn nh÷ng ®iÓm bÊt cËp; nh÷ng vÊn ®Ò nh­ chøc n¨ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña bé m¸y lµm c«ng t¸c d©n sè-kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ë n­íc ta ch­a phï hîp víi yªu cÇu më réng toµn diÖn vµ triÓn khai ®ång bé c«ng t¸c nµy. §éi ngò c¸n bé ch­a ®­îc chuÈn hãa theo chøc danh nghiÖp vô: §éi ngò c¸n bé chuyªn tr¸ch vµ céng t¸c viªn d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nhë c¬ së thiÕu æn ®Þnh. C«ng t¸c th«ng tin, gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vÒ d©n sè cßn ch­a ®¸p øng ®ñ nhu cÇu th«ng tin ®èi víi vïng s©u ,vïng xa. HÖ thèng cung cÊp dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ch­a cao. Ch­a h×nh thµnh ®­îc chÝnh s¸ch toµn diÖn d©n sè – ph¸t triÓn vµ mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Ó tao m«i tr­êng thuËn lîi thóc ®Èy chÊp nhËn kÕ ho¹ch gia ®×nh trong nh©n d©n. Nghiªn cøu khoa häc vÒ d©n sè ph¸t triÓn nãi chung vµ d©n sè kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh nãi riªng cßn yÕu. Nh»m duy trÜu thÕ gi¶m sinh bÒn võng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao chÊt l­îng d©n sè, ph¸t triÓnnguån nh©n lùc cã chÊt l­îng ca«ch sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, tiÕn tíi æn ®Þnh quy m« d©n sè ë møc hîp lý. KÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng kÕt qu¶ kinh nghiÖm thµnh c«ng cña chiÕn l­îc d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®Õn n¨m 2003. ChiÕn l­îc nµy ®ùîc x©y dùng nh»m gi¶i quyÕt ®ång bé vÊn ®Ò d©n sè trªn c¶ quy m«, chÊt l­îng, c¬ cÊu d©n sè vµ ph©n bæ d©n c­, tiÕn tíi æn ®Þnh d©n sè vµo gi÷a thÕ kyXXI, duy tr× vµ æn ®Þnh c¸c kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc trong viÖc gi¶m tû lÖ ph¸t triÓn d©n sè, b¶o ®¶m tÝnh bÒn v÷ng cña ch­¬ng tr×nh; tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph©n bæ d©n c­, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vµ chÝnh s¸ch nh»m n©ng cao chÊt l­îng d©n sè. Trªn c¬ së hÖ thèng quan ®iÓm cña §¶ng vÒ c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¸ch hãa gia ®×nh trong thêi gian tíi ë ViÖt Nam ®­îc kh¸i qu¸t nh­ sau: KhuyÕn khÝch thùc hiÖn gia ®×nh Ýt con, kháe m¹nh ®Ó cã cuéc sèng Êm no, h¹nh phóc, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, tiÕn tíi æn ®Þnh quy m« d©n sè ë møc hîp lý, tõng b­íc gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ viÖc ph©n bæ d©n c­. Tõ ®Þnh h­íng trªn, trong thêi gian tíi, c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh thùc hiÖn c¸c môc tiªu cô thÓ sau: 3.1: Duy tr× xu thÕ gi¶m sinh hiÖn t¹i nh»m ®¹t møc sinh thay thÕ chËm nhÊt vµo n¨m 2005, tiÕn tíi æn ®Þnh quy m« d©n sè ë møc hîp lý XXI. §Ó ®¹t ®­îc môc tiÓu trªn , chiÕn l­îc hµnh ®éngcña c«ng t¸c d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cÇn thùc hiÖn mét c¸ch ®ång bé néi dungcña kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh . Më réng, n©ng cao chÊt l­îng th«ng tin, gi¸o dôc truyÒn th«ng vÒ d©n sè – kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, thóc ®Èy m¹nh h¬n sù chuyÓn biÕn vÒ nhËn thøcvµ chÊp nhËn thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, ®Æc biÖtlµ vïng s©u, vïng xa, miÒn nói, h¶i ®¶o. Më réng vµ n©ng cao chÊt l­îng c¸c dÞch vô kü thuËt nh»m ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu vÒ dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ søc kháe sinh s¶n ®a d¹ng, an toµn, thuËn tiÖn cho nh©n d©n. 3.2: N©ng cao chÊt l­îng d©n sè vÒ thÓ chÊt vµ trÝ tuÖ, tinh thÇn vµ x· héi th«ng qua viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ hiÖu qu¶ ch­¬ng tr×nh søc kháe sinh s¶n nh»m c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc vµ héi nhËp ®Çy ®ñ víi khu vùc vµ thÕ giíi. Trong chiÕn l­îc hµnh ®éng hµnh ®éng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu nµy, tr­íc hÕt cÇnt¨ng c­êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, vËn ®éng ®Ó l·nh ®¹o ®¶ng vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp nhËn thøc ®­îc tÇm quan trängvµ lîi Ých cña viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ cã hiÖu qu¶ ch­¬ng tr×nh søc kháe sinh s¶n trong viÖc n©ng cao chÊt l­îng d©n sè, t¹o nguån nh©n lùc cã chÊt l­îng cao nh»m b¶o ®¶m gi¶m sinh bÒn v÷ng vµ ®¸p øng nhu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. §Èy m¹nh vµ n©ng cao chÊt l­îng c«ng t¸c th«ng tin, gi¸o dôc,truyÒn th«ng, t­ vÊn réng r·i, ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vÒ søc kháe sinh s¶n, søc kháe t×nh dôc, t¹o ®iÒu kiÖn chñ ®äng cho mäi ng­êi tham gia cã hiÖu qu¶ vµ ch¨m sãc søc kháe cho b¶n th©n, gia ®×nh céng ®ång. X©y dùng néi dung toµn diÖn, ®ång bé vÒ ch¨m sãc søc kháe thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn quèc gia vµ tõng vïng, tõng ®Þa ph­¬ng theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ch­¬ng tr×nh trªn c¬ së ph©n cÊp, ph©n tuyÕn qu¶n lý vµ thùc hiÖn phï hîp. N©ng cao chÊt l­îng dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh,b¶o ®¶m cung cÊp dÞch vô ®a d¹ng, an toµn, hiÖu qu¶ vµ thuËn tiÖn, phï hîp víi tõng vïng, tõng nhãm ®èi t­îng; thóc ®Èy viÖc gi¸o dôc giíi tÝnh vµ t×nh dôc cho løa tuëi vÞ thµnh niªn. X©y dùngchiÕn l­îc ®µo t¹o ®èi víi ®éi ngò c¸n bé cung cÊp dÞch vô kü thuËt, t¨ng c­êng c«ng t¸c ®µo t¹o,n©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò c¸n bé t­ vÊn trong céng ®ång. Chó ý tíi vÊn ®Ò n©ng cao vÞ thÕ vµ quyÒn n¨ngcho phô n÷; khuyÕn khÝch nam giíi tham gia chia sÎ tr¸ch nhiÖm mét c¸ch b×nh ®¼ng víi phô n÷ trong c¸c vÊn ®Ò kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n, tr¸ch nhiÖm trong c«ng viÖc gia ®×nh, ch¨m sãc,nu«i d¹y con c¸i. 3.3: Thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi trong ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n, gi¸o dôc vÒ c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn ë ph¹m vi gia ®×nh, x· héi nh»m b¶o ®¶m quyÒn n¨ng cña phô n÷. Yªu cÇu, nhiÖm vô ®èi víi môc tiªu nµy lµ cÇn ®Èy m¹nh c«ng t¸c vËn ®éng, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc nh»m n©ng cao nhËn thøc,thay ®æi hµnh vi ®Ó b¶o ®¶m b×nh ®¼ng giíi: t¹o m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn chuªong tr×nh kinh tÕ – x· héi. Thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi trong ®µo t¹o, tuyÓn chän, ph©n c«ng lao ®éng còng nh­ thu nhËp nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng bÊt lîi cho phô n÷, thùc hiÖn tèthÖ thèng ph¸p luËt, c¸c qui ®Þnh hiÖn hµnh, bæ xung nh÷ng ®iÒu luËt cÇn thiÕt ®Î ng¨n ngõa, b¶o vÖ trÎ em g¸i vµ phô n÷ khái t×nh tr¹ng b¹o lùc, x©m ph¹m th©n thÓ, l¹m dông søc lao ®éng ë trong gia ®×nh vµ ngoµi x· héi. 3.4: TËn dông xu thÕ thay ®æ i cña c¬ tuæi ®Ó t¹o ra nguån nh©n lùc cã chÊt l­îng cao phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc Cô thÓ lµ: thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng phï hîp víi tuæi, giíi theo ngµnh, nghÒ nh¨m sö dông tiÒm n¨nng d©n sè trÎ, kh¶ n¨ng, kinh nghiÖm cña ng­êi cao tuæi; ®µo t¹o nghÒ phï hîp víi nhu cÇu sö dông lùc l­îng lao ®éng; b¶o ®¶m sù c©n b»ng giíi tÝnh hîp lý lùc l­îng lao ®éng gi÷a c¸c vïng kinh tÕ; x©y dùng chiÕn l­îc xuÊt khÈu lao ®éng ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng cña lùc l­îng lao®éng trÎ, mét lîi thÕ cña d©n sè ViÖt Nam; x©y dùng c¸c néi dung ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n thÝch hîp víi giíi tÝnh, ®é tuæi ®ång thêi cã chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p phï hîp ®Ó phô n÷ cã thÓ kÕt hîp quyÕninh s¶n, tr¸ch nhiÖm nu«i con víi viÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kh¸c. 3.5: Qu¶n lý d©n c­ thèng nhÊt nh»m gãp phÇn ph©n bæ d©n c­ hîp lý , b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ChiÕn l­îc hµnh ®éng cña môc tiªu nµy lµ t¨ng c­êng qu¶n lý cña nhµ n­ícvÒ thu nhËp th«ng tin vµ d÷ liÖu vÒ d©n sè, ph¸t triÕnøc kháe sinh s¶n d­íi sù ®iÒu phèicña mét ®Çu mèi thèng nhÊt; t¹o m«i tr­êng ph¸p lý thóc ®Èy ph©n bæ d©n c­ hîp lý g¾n víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng; tõng b­íc thùc hiÖn viÖc t­ vÊn vµ ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh cho nh÷ng ng­êi di d©n. 3.6: Cñng cè thiÕt chÕ gia ®×nh , n©ng cao phóc lîi søc kháe gia ®×nh, gãp phÇnch¨m sãc ng­êi giµ ®Ó x©y dùng gia ®×nh mang b¶n s¾c ViÖt Nam víi c¸c chuÈn mùc “no Êm, m¹nh kháe, b×nh ®¼ng, tiÕn bé vµ h¹nh phóc”. Yªu cÇu ®Æt ra ë ®©y lµ ph¶i t¹o ®­îc m«i tr­êng hîp lý vµ x· héi thuËn lîi cho viÖc cñng cè thiÕt chÕ gia ®×nh trªn c¬ së c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng; t«n träng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ng­êi cao tuæi cã thÓ ph¸t huy nh÷ng kinh nghiÖm sèng ®· ®­îc tÝch lòy, gãp phÇn x©y dùng x· héi; ®ång thêi x· héi gia ®×nh cã tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc søc kháe, ®êi sèng vËt chÊtcho ng­êi giµ; n©ng cao phóc lîi gia ®×nh th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh t¹o viÖc lµm, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, khuyÕn ng­, ®µo t¹o nghÒ… Ch­¬ng III: VËn dông d·y sè thêi gian trong ph©n tÝch tèc ®é t¨ng d©n sè(1995 – 2002) vµ dù ®o¸n n¨m 2004 Cã tµi liÖu vÒ tèc ®é t¨ng d©n sè tõ n¨m (1995 –2002)nh­ sau: N¨m 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tèc ®é t¨ng d©n sè(%) 1,65 1,61 1,57 1,55 1,51 1,36 1,35 1,32 (sè liÖu trªn ®­îc lÊy tõ thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam) 1. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian. 1.1: Møc trung b×nh thêi gian. VËn dông c«ng thøc Ta cã tèc ®é t¨nng d©n sè trung b×nh lµ: 1.2: L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi. L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn(). T­¬ng tù ta tÝnh L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc() T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc -L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi trung b×nh ( 1.3: Tèc ®é ph¸t triÓn -Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn(. 7=97,57% =97,51% =98,72% T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc -Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc( T­¬ng tù tatÝnh ®­îc 1.4:Tèc ®é t¨ng (hoÆc gi¶m) Tèc ®é t¨ng gi¶m liªn hoµn( T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc - Tèc ®é t¨ng gi¶m ®Þnh gèc T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc 1.5: Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng (hoÆc gi¶m). T­¬ng tù ta tÝnh ®­îc . C¸c chØ tiªu tÝnh trªn ®­îc cho bëi b¶ng sau: Thø tù thêi gian N¨m t 1995 1 1,65 1996 2 1,61 -0,04 97,57 97,57 -2,43 -2,43 0,0165 -0,04 1997 3 1,57 -0,04 97,51 95,15 -2,49 -4,85 0,0161 -0,08 1998 4 1,55 -0,02 98,72 93,13 -1,28 -6,87 0,0157 -0,1 1999 5 1,51 -0,04 97,41 91,51 -2,59 -8,49 0,0155 -0,14 2000 6 1,36 -0,19 90,06 82,42 -9,94 -7,58 0,0151 -0,29 2001 7 1,35 -0,01 99,26 81,81 -0,74 -9,19 0,0136 -0,3 2002 8 1,32 -0,03 97,77 80 -2,23 -20 0,0135 -0,33 2. Xu h­íng biÕn ®éng cña tèc ®é t¨ng d©n sè. §Ó thÓ hiÖn xu h­íng biÕn ®éng cña tèc ®é t¨ng d©n sè em dïng ph­¬ng ph¸p håi quy theo thêi gian. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó x©y dùng c¸c m« h×nh håi quy theo thêi gian cña tèc ®é t¨ng d©n sè ®­îc tÝnh trong b¶ng sau: Thø tù thêi gian N¨m t 1995 1 1,65 1 1 1 1,65 0,217 1,65 0,217 1996 2 1,61 4 8 16 3,22 0,206 6,44 0,412 1997 3 1,57 9 27 81 4,71 0,195 14,13 0,585 1998 4 1,55 16 64 256 6,2 0,19 24,8 0,76 1999 5 1,51 25 125 625 7,55 0,179 37,75 0,895 2000 6 1,36 36 216 1296 8,16 0,133 48,96 0,798 2001 7 1,35 49 343 2401 9,45 0,13 66,15 0,91 2002 8 1,32 64 512 4096 10,56 0,12 84,48 0,96 36 11,92 204 1296 8772 52,5 1,37 284,36 5,537 2.1: M« h×nh tuyÕn tÝnh. §Ó t×m ta dïng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­ong nhá nhÊt. Û Þ Ta cã m« h×nh: 2.2:M« h×nh parabol. VËn dông ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt ®Ó t×m. Û Þ Tõ ®ã ta cã m« h×nh: 2.3: M« h×nh hµm mò. §Ó t×m ta dïng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­ong nhá nhÊt . Û Þ Do ®ã: 2.4: Lùa chän m« h×nh håi quy tèt nhÊt. §Ó lùa chän xem m« h×nh nµo ph¶n ¸nh xu thÕ biÕn ®éng cña tèc ®é t¨ng d©n sè ta dùa vµo sai sè chuÈn cña c¸c hµm xu thÕ. SE= SE: Sai sè chuÈn cña c¸c hµm xu thÕ. n: Sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè. p: Sè l­îng c©ctham sè cña hµm xu thÕ. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó x¸c ®Þnh SE ®­îc tÝnh trong b¶ng sau. Pt ®­êng th¼ng Pt Parabol Pt hµm mò 1,65 1,585 4,225.10 0,25 1,96 1,67 1.10 1,61 1,558 2,704.10 1,504 0,012 1,614 0,016.10 1,57 1,531 1,521.10 1,702 0,017 1,559 0,121.10 1,55 1,504 2,116.10 1,79 0,057 1,506 1,396.10 1,51 1,477 1,089.10 1,768 0.066 1,455 3,025.10 1,36 1,45 8,1.10 1,636 0,076 1,405 2,025.10 1,35 1,423 5,329.10 1,394 0,002 1,357 0,049.10 1,32 1,396 5,776.10 1,042 0,077 1,311 0,081.10 30,86.10 2,267 7,713 Gäi SE ,SE,SE lÇn l­ît lµ sai ph©n cña c¸c m« ph­¬ng tr×nh ®­êng th¼ng, m« h×nh ®­êng Parabol vµ ph­¬ng tr×nh hµm mò. SE = SE = SE= V©y ta nªn chän m« h×nh ®­êng th¼ng lµ m« h×nh ph¶n biÕn ®éng tèc ®é t¨ng d©n sè tèt nhÊt. 3. Dù ®o¸n tèc ®é t¨ng d©n sè n¨m 2004 b»ng mét sè ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n. 3.1:Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng (gi¶m )trung b×nh. Ta cã m« h×nh dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi trung b×nh lµ . Theo c¸ch V©y ta cã:% 3.2: Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh. M« h×nh dù b¸o: Ta cã=1,32, ,n=8 Dù bao cho n¨m 2004 th× l=2,do ®ã ta cã. % 3.3: Dù ®o¸n dùa vµo hµm xu thÕ. Theo phÇn 2.4 ta ®· chän ®­îc hµm xu thÕ tèt nhÊt lµ ph­¬ng tr×nh ®­êng th¼ng do ®ã ta cã hµm xu thÕ dù ®o¸n lµ: M« h×nh dù b¸o lµ: VËy ta cã: 3.4: Lùa chän m« h×nh dù ®o¸n tèt nhÊt. Trong c¸c m« h×nh dù ®o¸n trªn ®Ó xem m« h×nh nµo lµ tèt nhÊ ta dùa vµo sai sè chuÈn (SE) cña m« h×nh. y: møc ®é thùc tÕ cña d·y sè k: sè l­îng c¸c tham sè n: sè l­îng c¸c møc ®é cña d·y sè C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó x¸c ®Þnh SE cña c¸c m« h×nh: L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi trung b×nh (m« h×nh mét ) vµ m« h×nh dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh (m« hinh hai). Thêi gian L M« h×nh mét M«h×nh hai N¨m t 1995 1 1,65 -7 1,3203 0,1073 1,6424 0.0577. 1996 2 1,61 -6 1,3274 0,0796 1,6014 0.0739. 1997 3 1,57 -5 1,3345 0,0554 1,5600 0,1. 1998 4 1,55 -4 1,3616 0,0354 1,5376 0,1537. 1999 5 1,51 -3 1,3687 0,0199 1,4940 0,256. 2000 6 1,36 -2 1,2658 0,0088 1,3384 0,4686. 2001 7 1,35 -1 1,3029 0,0022 1,3076 1,797. 2002 8 1,32 0 1,32 0 1,32 0 0,3086 2,9069. Tõ kÕt qu¶ trªn ta cã: SE= SE= VËy ta chän m« h×nh hai cho kÕt qu¶ dù ®o¸n tèt h¬n  KÕt luËn D·y sè thêi gian lµ ph­¬ng ph¸p rÊt h÷u Ých ®Ó ph©n tÝch c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi nãi chung vµ vËn dông c¸c ph­¬ng ph¸p ®Ó ph©n tÝch tèc ®é t¨ng d©n sè ViÖt Nam thêi kú1995 – 2002 vµ dù ®o¸n cho n¨m 2004 Dïng ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian chóng ta cã thÓ ph©n tÝch ®­îc c¸c chØ tiªu nh­ lµ : Møc ®é trung b×nh qua thêi gian, l­îng t¨ng ( gi¶m ) tuyÖt ®èi gi÷a hai kú liªn tiÕp hoÆc trong nhiÒu kú, l­îng t¨ng ( gi¶m ) tuyÖt ®èi trung b×nh; tèc ®é ph¸t triÓn gi÷a hai kú liªn tiÕp hoÆc nhiÒu kú, tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh, tèc ®é t¨ng ( gi¶m ) gi÷a hai kú liªn tiÕp vµ nhiÒu kú; tèc ®é t¨ng ( gi¶m ) trung b×nh; gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng ( gi¶m). Ngoµi ra dïng ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian cßn cho chóng ta biÕt ®ù¬c, nh÷ng biÓu hiÖn t­¬ng quan thêi gian. §Æc biÖt d·y sè thêi gian cßn cho chóng ta biÕt ®­¬c c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian tiÕp theo. VËn dông c¸c chØ tiªu ph©n tÝch cña d·y sè thêi gian em ®· ph©n tÝch ®ù¬c c¸c chØ tiªu nh­ lµ : møc ®é trung b×nh cña tèc ®é t¨ng d©n sè, l­îng t¨ng ( gi¶m ) tuyÖt ®èi gi÷a hai n¨m liªn tiÕp vµ nhiÒu n¨m, l­îng t¨ng ( gi¶m ) tuyÖt ®èi trung b×nh, tèc ®é ph¸t triÓn gi÷a hai n¨m liªn tiÕp hoÆc nhiÒu n¨m, tèc ®é t¨ng( gi¶m ) gi÷a hai n¨m liªn tiÕp vµ nhiÒu n¨m, tÝnh ®­îc gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng ( hoÆc gi¶m ) vµ ®· x©y dùng ®­îc mét sè m« h×nh cña biÓu hiÖn cña xu h­íng biÕn ®éng cña tèc ®é t¨ng d©n sè ViÖt Nam thêi kú 1995 ®Õn 2002 vµ dù b¸o b¸o tèc ®é t¨ng d©n sè n¨m 2004. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh lý thuyÕt thèng kª PGS.TS T« Phi Ph­îng. Thêi b¸o kinh tÕ 2003 – 2004. D©n sè ®¹i c­¬ng. D©n sè vµ ph¸t triÓn.